HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza

HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza

Mimo, że świat człowieka, to w przeważającej mierze świat wrażeń wzrokowych - dźwięki silniej zakłócają naszą psychikę niż wzrok. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że nie potrafimy zamykać uszu tak jak zamykamy oczy. G.M. Wybum, R.W. Pickford

Problem hałasu jest powszechny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej
Problem hałasu jest powszechny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Szacuje się, że w Europie narażenie na hałas dotyczy około 100 milionów osób (rys.). Systemowe działania zmierzające w kierunku zmniejszenia emisji hałasu do środowiska rozpoczęły się w UE w latach 70-tych. Dotyczyły one głownie hałasu emitowanego przez transport komunikacyjny. Niedostateczne środki przeznaczone na zwalczanie różnych źródeł hałasu spowodowały, że początkowe sukcesy przejawiające się głównie w zahamowaniu wzrostu emisji hałasu do środowiska zostały zniwelowane w latach 90-tych hałasem związanym z gwałtownym przyrostem liczby używanych samochodów.

Liczba mieszkańców Europy - 728mln
Liczba osób narażonych na hałas w Europie - lOOmln Liczba mieszkańców Polski - 33,6mln Liczba osób narażonych na hałas w Polsce - 13mln Liczba pracowników narażonych w Polsce na hałas tys

Pogarszająca się sytuacja i narastające przekonanie, że hałas jest jednym z głównych czynników obniżających jakość życia w Europie stała się podstawą podjęcia przez Unię Europejską działań zapobie -gawczych ukierunkowanych na zwiększenie efektywności walki z hałasem. Przejawem tych działań stała się Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady z 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku. Podstawowym celem dyrektywy jest: „...zdefiniowanie wspólnego podejścia do unikania, zapobiegania lub zmniejszania szkodliwych skutków narażenia na działanie hałasu, w tym jego dokuczliwości, w oparciu o ustalone priorytety"

Jest to możliwe przez: ustalanie stopnia narażenia na hałas w środowisku, zapewnianie społeczeństwu powszechnego dostępu do informacji na temat hałasu w środowisku i skutków jego niekorzystnego oddziaływania na człowieka, stworzenie planów działań zmierzających do zapobiegania, tam gdzie jest to niezbędne powstawania hałasu i obniżania jego poziomu,. Dyrektywa 2002/49/WE stworzyła podstawy dla rozwijania środków wspólno -towych w zakresie obniżania hałasu z głównych źródeł. Do zwalczania hałasu w środowisku zostały zobowiązane władze lokalne każdego kraju członkowskiego.

Stan zagrożenia hałasem w Polsce
Hałas środowiskowy, a szczególnie jego podstawowe źródło - hałas komunikacyjny - to wg zapisu dyrektywy 2002/49/WE „jeden z głównych problemów środowiskowych w Europie". Zgodnie z zapisami zawartymi w uchwale z 10 czerwca 1997 r. (A40183/97) w sprawie Zielonej Księgi Komisji, Parlament Europejski wezwał m.in. do zmniejszenia hałasu w środowisku oraz zwrócił uwagę na „brak wiarygodnych, porównywalnych danych na temat sytuacji w dziedzinie źródeł hałasu". Głównymi celami badań, wg tej dyrektywy, są m.in.: ustalenie stopnia narażenia na hałas poprzez sporządzenie map hałasu z zastosowaniem wspólnych dla Państw Członkowskich metod oceny oraz przyjęcie przez Państwa Członkowskie planów działań zmierzających do zapobiegania powstawaniu hałasu w środowisku.

Dotyczy to w szczególności obszarów zabudowanych oraz wrażliwych na hałas budynków, a jako źródła hałasu wymienia się w dyrektywie m.in. środki transportu i ruch kołowy. Ponadto, „Państwa Członkowskie zapewniają sporządzenie, w terminie do r. strategicznych map hałasu dla aglomeracji o liczbie mieszkańców ponad 250 tysięcy" (do r. - dla wszystkich aglomeracji). Zgodnie z dyrektywą 2002/49/WE został określony wspólny dla państw UE wskaźnik hałasu (dzienno-wieczorowo-nocny) i wspólna metodologia obliczeniowa (m.in. EN ISO 11690).

W Polsce szacuje się, że na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu narażonych jest około 13 milionów osób co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności (rys.). W raporcie NIK dotyczącym wyników badań Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadzo -nych w ramach „Państwowego monitoringu środowiska" stwierdzono, że w 87% punktów badanych występują przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu (w większości przy -padków o więcej niż 10 dB). Nadmierny hałas poza uszkodzeniem narządu słuchu oddziałuje na cały organizm człowieka (m.in. na układ nerwowy, układ krążenia, obniżenie odpor -ności). Hałas może w określonych przypadkach być także pośrednią przyczyną błędów ludzkich, co w konsekwencji skutkuje wypadkami.

Skalę zagrożenia hałasem określa się na podstawie danych dotyczących poziomu hałasu oraz zakresu oddziaływania w kontekście danych demograficznych (np. za pomocą map hałasu). W Polsce dotychczasowe badania hałasu w środowisku pod kątem wyznaczania map hałasu, prowadzono sporadycznie. Wyznaczane były emisyjne mapy hałasu (w sąsiedztwie źródeł hałasu, np. rys.), natomiast imisyjnych map hałasu (oddziaływania hałasu na środowisko) praktycznie nie wykonywano (tj. nie określano propagacji hałasu od źródeł do stref chronionych).

Dlatego nie ma wiarygodnych danych o skali zagrożenia, choć szacuje się, że na nad -mierny hałas narażona jest większość mieszkańców dużych miast. Ponadto badania hałasu w środowisku wykonywane były dla wskaźników hałasu: tzw. równoważnego poziomu dźwięku A dla ośmiu najnieko -rzystniejszych godzin w porze dziennej oraz jednej najniekorzystniejszej godziny dla pory nocnej. Natomiast dyrektywa 2002/49/WE określa inny niż dotychczas stosowany w Polsce, wspólny dla państw UE wskaźnik hałasu (dzienno – wieczorowo - nocny) i wspólną metodologię obliczeniową do określania emisji i propagacji hałasu (m.in. EN ISO 11690).

W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. nr 62 poz
W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. nr 62 poz. 627) dotyczącej ochrony przed hałasem, w artykule 117 określono, że „ocenę stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska" i przeprowadza się dla „aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy". W rozporządzeniu ministra środowiska z 14 października 2002 r. (Dz.U. nr 179 poz. 1498) w sprawie szczególnych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem, zapisano, że w części opisowej programu należy „podać naruszenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku", wynikające z „powstającej emisji hałasu w związku z eksploatacją : ..., dróg". Powoduje to konieczność stworzenia systemu monitorowania środowiska, która wynika także z założeń rozwoju zrównoważonego (Strategia rozwoju Warszawy do 2010 roku).

Podsumowując, istnieje obowiązek wynikający z ustaw i dyrektywy wykonywania badań hałasu w środowisku w celu określania, i w podanych okresach uaktualniania, miarodajnej oceny zagrożenia środowiska hałasem (przy pomocy map hałasu, a w późniejszym okresie strategicznych map hałasu). Mapy hałasu należy wykonywać, przyjmując jako wskaźnik poziom dzienno – wieczorowo - nocny. Przy opracowywaniu map hałasu konieczne jest uwzględnienie dużej liczby różnych typów źródeł, charakteryzujących się dużą zmiennością emisji hałasu w czasie.

Przeprowadzone badania środowiska pracy i życia człowieka wykazują, że hałas komunikacyjny jest jednym z dominujących źródeł hałasu, negatywnie oddziaływujących na ludzi. Najnowsze badania (m.in. CIOP - PIB) wykazały, że jest on także jednym z dominujących źródeł hałasu w budynkach miesz -kalnych oraz na stanowiskach pracy biurowej. Na tych stanowiskach hałas ten jest szczególnie uciążliwy w porze letniej, gdy z powodu niedostatecznej wentylacji grawitacyjnej, konieczna jest wentylacja przez okna.

Próby rozwiązania problemu przez zastosowanie klimatyzacji przy zamkniętych oknach ograniczają wpływ hałasu komunikacyjnego wewnątrz budynków, jednak często sama klimatyzacja staje się nowym źródłem hałasu (szczególnie niskoczęstotliwościowego). Prowadzone badania w zakresie ograniczenia emisji hałasu przez źródła (hałasu silnika, hałasu aerodynamicznego, hałasu będącego skutkiem tarcia opony o nawierzchnię drogi), wytłumienia hałasu na drodze rozprzestrzeniania (ekrany akustyczne, tunele) oraz ograniczenie imisji hałasu oddziaływującego na ludzi w budynkach (zwiększenie izolacyjności fasad budynków, zastosowanie klimatyzacji), znacznie przyczyniły się do obniżenia hałasu komunikacyjnego docierającego do ludzi.

Niestety ten pozytywny trend został znacznie ograniczony wzrostem hałasu spowodowanym szybkim przyrostem liczby ruchomych źródeł (samochodów, samolotów i pociągów). Reasumując mimo tendencji ograniczenia hałasu w środowisku zewnętrznym, nadal występują znaczne przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu od hałasu komunikacyjnego.

Prace prowadzone w ramach tematyki ograniczenia oddziaływania hałasu na środowisko zewnętrzne powinny przyczynić się do wypełnienia wymogów: Narodowej strategii ochrony środowiska na lata przyjętych przez Komitet Rady Ministrów do spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego rozwoju z dnia 27 lipca 2000r. Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata (Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004r. Dz. U. Nr 200 z 14 września 2004r. Poz w sprawie Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego ). Ustawy z 27 kwietnia 200 1r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 poz. 627) Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 25 czerwca 2002r) Rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 stycznia 2002r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz.U. Nr 8 poz. 81) Rozporządzenia Ministra Środowiska z 29 lipca 2004r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 178 poz. 1841)

PODSTAWOWE DEFINICJE Hałas to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na zmysł i narząd słuchu, na inne zmysły oraz inne części organizmu człowieka. Według Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005r., w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach zawiązanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne / Dz. U. Nr 127 z 19 sierpnia 2005r., poz /: Hałas to każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku przy pracy.

Hałas, podobnie jak inne dźwięki, to drgania wprawionych w ruch cząsteczek powietrza rozchodzące się w postaci fal akustycznych. Podstawowymi wielkościami charakteryzującymi hałas są ciśnienie akustyczne i częstotliwość. Ciśnienie akustyczne p, wyrażane w paskalach (Pa), to różnica między chwilową wartością ciśnienia powietrza w momencie przejścia fali akustycznej a wartością ciśnienia atmosferycznego. Różnica ta wywołana jest drganiami cząsteczek powietrza. Hałasy o niskich poziomach ciśnienia akustycznego odbierane są jako ciche, a o wysokich poziomach ciśnienia akustycznego - jako głośne.

Ze względu na bardzo szeroki zakres zmian ciśnienia akustycznego, od 0,00002 do 200 Pa, powszechnie stosowana jest skala logarytmiczna, czego skutkiem jest stosowanie w praktyce pojęcia poziomu ciśnienia akustycznego, wyrażanego w decybelach (dB), jako wartości względnej odniesionej do 0,00002 Pa (rys. 1).

Aby uwzględnić właściwości słuchu ludzkiego, a w szczególności zmianę jego czułości w zależności od częstotliwości hałasu, w praktyce pomiarowej stosuje się także poziomy ciśnienia akustycznego skorygowane odpowiednimi charakterystykami częstotliwościowymi (charakterystyki A, C, i G) i np. poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A przyjęto nazywać poziomem dźwięku A, a poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową C - poziomem dźwięku C.

Ze względu na charakter zmian poziomu ciśnienia akustycznego w czasie można wyróżnić hałasy ustalone oraz hałasy nieustalone (zmienne w czasie, przerywane). Hałas określa się jako ustalony wówczas, gdy zmiany jego poziomu dźwięku A nie przekraczają 5 dB, zaś jako nieustalony - gdy zmiany poziomu dźwię -ku są większe od 5 dB. Rodzajem hałasu nieustalonego jest hałas impulsowy charakteryzujący się występo- waniem jednego lub kilku impulsów dźwiękowych o czasie trwania krótszym niż 1 s, np. hałas wywołany uderzeniami młotka.

Częstotliwość to liczba okresów drgań, jakie wykonują cząsteczki powietrza w jednostce czasu. Hałasy o niskich częstotliwościach odbierane są przez człowieka jako dźwięki niskie (np. hałas silnika wysokoprężnego), natomiast hałasy o wysokich częstotliwościach odbierane są jako dźwięki wysokie (np. gwizd, syk sprężonego powietrza). Moc akustyczna źródła ( P) to ilość energii przekazywana przez źródło dźwięku w jednostce czasu. Jednostką mocy jest wat ( W ). Natężenie dźwięku ( I ) to ilość energii przepływająca w jednostce czasu przez jednostkową powierzchnię. Jednostką natężenia dźwięku jest W/m2

Zależność mocy źródła od natężenia dźwięku określa zależność
P= I x p2 Równoważny poziom dźwięku LAeq,T – równo -ważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A w przedziale czasowym T. Maksymalny poziom dźwięku A w dB (LAmax) - maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku A występująca podczas obserwacji Szczytowy poziom dźwięku C w dB (LCpeak) - maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku C występująca podczas obserwacji.

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy L EX,8H
Ekspozycja na hałas Ea.te - wartość określona wzorem E A, Te =1,15 x 10-5 x 10 0,1L ex,8h Ze względu na zakres częstotliwości (rys. 2) rozróżnia się: hałas infradźwiękowy, który zawiera składowe o częstotliwościach infradźwiękowych (niesłyszalnych) od 1 do 20 Hz i niskich częstotliwościach słyszalnych. Ostatnio dość powszechnie dla hałasu o częstotliwościach od ok. 10do 250 Hz jest stosowane określenie hałas niskoczęstotliwosciowy; hałas słyszalny, który zawiera składowe o częstotliwościach od 20 Hz do20 kHz; hałas ultradźwiękowy, który zawiera składowe o częstotliwościach słyszalnych i ultradźwiękowych od 10 do 40 kHz.

Miernik poziomu dźwięku zwany również sonometrem jest przyrządem, którego charakterystyka w przybliżeniu odpowiada reakcji ucha ludzkiego. Mikrofon sonometru przetwarza zmiany ciśnienia powietrza na proporcjonalny sygnał elektryczny, którego wartość jest proporcjonalna do amplitudy fali akustycznej. Ponieważ poziom tego sygnału jest bardzo niski, zostaje on wzmocniony w przedwzmacniaczu umieszczonym tuż za mikrofonem. Następnie sygnał korygowany jest w filtrze A, B, C lub D, lub też w zewnętrznym filtrze oktawowym lub tercjowo oktawowym.

Filtr A aproksymuje krzywe jednakowej głośności przy niskich poziomach głośności ( 0 – 55 fonów), filtr B przy średnich poziomach ( 55 – 85 fonów ), filtr C przy poziomach wysokich ( powyżej 85 fonów ). Filtr korekcyjny D przeznaczony jest do poziomów hałasu lotniczych silników odrzutowych.

ŹRÓDŁA HAŁASU W ŚRODOWISKU PRACY
Hałas jest najpowszechniejszym zagrożeniem występującym w środowisku życia i pracy. W Polsce na szkodliwe bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu jest narażonych około 13 milionów osób, co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności. W zbadanej zbiorowości pracowników zatrudnionych w 2004 r., obejmującej 4,76 mln osób, ponad 210 tys. osób pracowało w warunkach zagrożenia hałasem przekraczającym dopuszczalne normy. Oznacza to, że na 1000 zatrudnionych osób 45 jest narażonych na wystąpienie trwałego ubytku słuchu.

Stan zagrożenia hałasem można również oceniać na podstawie analizy skutków tego zagrożenia, tj. liczby przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu rejestrowanych w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych, który jest prowadzony przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Jak wynika z danych IMP, zawodowe uszkodzenie słuchu od lat stanowi prawie 30% ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków chorób zawodowych i zajmuje czołowe miejsce na liście tych chorób. W 2003 r. stwierdzono w Polsce 4365 przypadków chorób zawodowych, w tym 738 przypadków trwałego ubytku słuchu (16,9% ogółu chorób zawodowych).

Najwięcej przypadków uszkodzenia słuchu wywołanego działaniem hałasu odnotowano w górnictwie, hutnictwie żelaza, przemyśle metalowym i drzewnym, a także w przemyśle środków transportu, przemyśle maszynowym i włókienniczym. W środowisku pracy występuje wiele źródeł hałasu. Każde urządzenie, maszyna czy środek transportu mogą być rozpatrywane jako źródło drgań i hałasu. Poziom emisji hałasu przez dane urządzenie zależy od bardzo wielu czynników, takich jak typ urządzenia, moc, rodzaj wykonywanej czynności lub stopień zużycia urządzenia. Z tego powodu możliwe jest podanie jedynie szacunkowych maksymalnych wartości hałasu dla określonej grupy urządzeń, np. szlifierki - maksymalny poziom dźwięku A do 130 dB.

Możliwe jest dokonanie podziału źródeł hałasu na grupy z zastosowaniem róż nych kryteriów. Klasyfikacja ta pozwala m.in. na określenie metod ograniczania hałasu odpowiednich dla danych źródeł. Maszyny i urządzenia będące źródłami hałasu można również podzielić ze względu na sekcje i działy gospodarki, w których są one wykorzystywane. Wiele z nich wykorzystuje się w różnych sekcjach gospodarki, są jednak również i takie, które są charakterystyczne dla danej sekcji czy działu gospodarki.

Poniżej przestawiono główne grupy źródeł hałasu w różnych sekcjach gospodarki oraz maksymalne poziomy dźwięku A wytwarzanego przez nie hałasu. ■ Maszyny i urządzenia spotykane w różnych sekcjach gospodarki, takich jak przetwórstwo przemysłowe, górnictwo i kopalnictwo, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną gaz i wodę, budownictwo itd.: elementy instalacji przemysłowych, urządzenia przepływowe, np. zawory (do 120 dB), wentyla -tory (do 115 dB), maszyny będące źródłami energii, np. silniki spalinowe (do 125 dB), sprężarki (do 115dB), obrabiarki do metalu, np. tokarki, wiertarki (do 105 dB),

narzędzia pneumatyczne i elektryczne, np
narzędzia pneumatyczne i elektryczne, np. młotki, przecinaki, szlifierki (do135dB), urządzenia transportu wewnątrzzakładowego, np. suwnice, przenośniki, podajniki (do 115 dB), maszyny do przecinania, oczyszczania, kruszenia, rozdrabniania, przesiewania, np. piły tarczowe (do 120 dB), kruszarki (do 120 dB), sita wibracyjne (do 120 dB), kraty wstrząsowe (do 115 dB), młyny kulowe (do 120 dB). ■ Maszyny i urządzenia spotykane w przet -wórstwie przemysłowym (produkcja metali, produkcja wyrobów z metali, produkcja maszyn i urządzeń, produkcja pojazdów samochodowych, produkcja sprzętu transportowego) - maszyny do obróbki plastycznej, np. prasy (do 105 dB), młoty mechaniczne (do 125 dB).

■ Maszyny i urządzenia spotykane w przet -wórstwie przemysłowym (produkcja drewna i wyrobów z drewna, produkcja mebli) i budow -nictwie – obrabiarki do drewna, np. piły tarczo -we (do 115 dB), strugarki (do 110 dB), frezarki (do 105 dB), dłutownice (do 110 dB). ■ Maszyny i urządzenia spotykane w przetwórstwie przemysłowym (włókiennictwo) - maszyny włókiennicze, np. krosna (do112dB), przędzarki (do 110 dB), przewijarki (do 115 dB), rozciągarki (do 105 dB), skręcarki (do 105 dB). ■ Maszyny i urządzenia spotykane w rolnictwie łowiectwie i leśnictwie: maszyny rolnicze, np. ciągniki i kombajny zbo- żowe (do 110 dB), łańcuchowe pilarki spalinowe (do 110 dB), broń myśliwska (do 135 dB).

W powyższym zestawieniu zaprezentowano jedynie najpowszechniej spotykane i najbar -dziej hałaśliwe maszyny i urządzenia. W zależności od miejsca występowania hałas możemy podzielić na: ♦ hałas przemysłowy (występujący w zakładach pracy), ♦ hałas komunalny (występujący w mieszka -niach, obiektach użyteczności publicznej oraz terenach rekreacyjnych), ♦ hałas komunikacyjny (występujący w środ -kach transportu). Każdy z wymienionych rodzajów hałasu oddziałuje negatywnie na organizm człowieka, przy czym słuch najbardziej narażony jest na hałas przemysłowy.

3. PROPAGACJA HAŁASU NA OTWARTYCH PRZES -TRZENIACH ORAZ W POMIESZCZENIACH ZAMKNIĘ -TYCH
W najbardziej zagrożonych hałasem sektorach gospodarki zdecydowana większość stanowisk pracy, na których hałas stwarza największe zagrożenie dla pracowników, jest zlokalizowana wewnątrz przestrzeni zamkniętych, tj. w halach przemysłowych, w różnego rodzaju pomieszczeniach, kabinach itp., co może mieć istotny wpływ na poziom ciśnienia akustycznego hałasu na stanowiskach pracy zlokalizowanych w tych pomieszczeniach. W przestrzeni otwartej, do punktu obserwacji docierają na ogół tylko fale bezpośrednie z tego źródła. W takiej sytuacji poziom ciśnienia akustycznego maleje o 6 dB przy podwojeniu odległości od źródła.

Gdy źródło hałasu znajduje się w przestrzeni otwartej, fale akustyczne nie odbijają się od przeszkód i propagują się we wszystkich kie -runkach równomiernie. Jeżeli na przykład w odległości 2 m od źródła hałasu znajdującego się w przestrzeni otwartej poziom ciśnienia akustycznego wynosi 100 dB, to w odległości 4 m od tego źródła będzie on wynosił 94 dB, a w odległości 8 m - 88 dB. Inaczej jest w sytuacji, gdy źródło hałasu jest zamknięte w pomieszczeniu. W takim przypadku fale akustyczne nie mogą się rozprzestrzeniać swobodnie, lecz odbijają się od ścian i innych obiektów w pomieszczeniu.

Jeżeli źródło hałasu i pracownik znajdują się w pomieszczeniu, wówczas oprócz fal bezpośrednich do pracownika dochodzą także fale odbite od ścian pomieszczenia (fale akustyczne padające na ściany, sufit, podłogę i inne przeszkody są przez nie częściowo pochłaniane). O całkowitym sumarycznym poziomie ciśnienia akus -tycznego w punkcie obserwacji decyduje suma energii fali akustycznej pochodzą -cej od źródła i energii fal odbitych.

Stopień pochłaniania i odbicia fal akustycznych od ścian i innych przeszkód zależy od właściwości akustycznych powierzchni odbijających, które można wyrazić w postaci współczynnika pochłaniania. Energia fali bezpośredniej zależy od mocy akustycznej źródła, a energia fal odbitych - zarówno od mocy akustycznej źródła, jak i od tzw. chłonności akustycznej pomieszczenia, która charakteryzuje pochłanianie energii akustycznej w pomieszczeniu przy padaniu fal na wszystkie jego powierzchnie, umieszczone w nim przedmioty oraz przebywających w nim ludzi.

W bliskiej odległości od źródła dźwięku w pomieszczeniu przeważa energia pocho -dząca bezpośrednio od tego źródła. Wraz z oddalaniem się od źródła energia fali bezpośredniej maleje (początkowo o6dB przy podwojeniu odległości, tak jak w przestrzeni otwartej) i na wartość wypad- kowego poziomu ciśnienia akustycznego decydujący wpływ zaczyna mieć energia fal odbitych (rys. 4). Odległość od źródła hałasu, dla której energia fali bezpośred- niej równa się energii fal odbitych, na -zywa się odległością graniczną (rgr).

W odległości od źródła mniejszej niż odległość graniczna główny wpływ na poziom ciśnienia akustycznego ma energia pochodząca bezpośrednio od źródła. Powyżej odległości granicznej o poziomie ciśnienia akustycznego decyduje głównie energia fal odbitych. Energię fal odbitych (a zatem i poziom ciśnienia akustycznego) można zmniej -szać zwiększając chłonność akustyczną pomieszczenia, np. poprzez pokrycie ścian i sufitu materiałem pochłaniającym.

4. ODDZIAŁYWANIE HAŁĄSU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA
Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego można podzielić na dwa rodzaje): ♦ wpływ hałasu na narząd słuchu, ♦ pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy oraz zmysły człowieka).

Wpływ hałasu na narząd słuchu
Szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu powodują następujące jego cechy i okoliczności narażenia: ♦ równoważny poziom dźwięku A (dla hałasu nieustalonego) lub poziom dźwięku A (dla hałasu ustalonego) przekraczający 80 dB; bodźce słabsze nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym nieprzerwanym działaniu (tab.1).

♦ długi czas działania hałasu; skutki działania hałasu kumulują się w czasie; zależą one od dawki energii akustycznej, przekazanej do organizmu w określonym przedziale czasu (tab.1), ♦ ciągła ekspozycja na hałas jest bardziej szkodliwa niż przerywana; nawet krótkotrwałe przerwy umożliwiają bowiem procesy regeneracyjne słuchu

♦ hałas impulsowy jest szczególnie szkodliwy; charakteryzuje się on tak szybkim narastaniem ciśnienia akustycznego do dużych wartości, że mechanizmy obronne narządu słuchu zapobiegające wnikaniu energii akustycznej do ucha nie zdołają zadziałać ♦ widmo hałasu z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich. Hałas o takim widmie jest dla słuchu bardziej niebezpieczny, niż hałas o widmie, w którym maksymalna energia zawarta jest w zakresie niskich częstotliwości; wynika to z charakterystyki czułości ucha ludzkiego, która jest największa w zakresie częstotliwości 3 ÷ 5 kHz

♦ szczególna, indywidualna podatność na uszkadzający wpływ działania hałasu; zależy ona od cech dziedzicznych oraz nabytych np. w wyniku przebytych chorób. Ilustracją problemu zróżnicowanej osobniczej podatności na hałas jest tab., z której wynika, że przy równoważnym poziomie dźwięku A równym 90 dB w ciągu 40 lat pracy w tym środowisku ryzyko utraty słuchu wynosi 21%, co oznacza, że 21% narażonych może doznać uszkodzeń słuchu. Zmniejszenie poziomu do 85 dB zmniejsza grupę poszkodowanych do 10% całej populacji. W grupie tej znajdują się głównie osoby o szczególnej podatności na szkodliwy wpływ hałasu.

Skutki wpływu hałasu na organ słuchu dzieli się na:
♦ uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje, ubytki błony bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130 ÷ 140 dB ♦ upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia, w wyniku długotrwałego narażenia na hałas, o równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB.

Podwyższenie progu może być odwracalne (tzw
Podwyższenie progu może być odwracalne (tzw. czasowe przesunięcie progu) lub trwałe (trwały ubytek słuchu). Badania audiometryczne ujawniają rozwój trwałego ubytku słuchu. Średni trwały ubytek słuchu wynoszący 30 dB przy częstotliwości 1000, 2000 i 4000 Hz po stronie ucha lepszego i po uwzględnieniu fizjologicznego ubytku związanego z wiekiem, stanowi tzw. ubytek krytyczny będący kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej.

Zawodowe uszkodzenie słuchu (głuchota zawodowa) - trwałe, nie dające się rehabilitować inwalidztwo - znajduje się od lat na czołowym miejscu na liście chorób zawodowych. Wnosi ono do krajowej statystyki chorób zawodowych ok nowych przypadków rocznie, co stanowi ok. 1/3 wszystkich rejestro -wanych przypadków.

Pozasłuchowe skutki działania hałasu
Pozasłuchowe skutki działania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane (6-3.fol.11). Anatomiczne połączenie nerwowej drogi słuchowej z korą mózgową umożliwia bodźcom słuchowym oddziaływanie na inne ośrodki w mózgowiu (zwłaszcza ośrodkowy układ nerwowy i układ gruczołów wydzielania wewnętrznego), a w konsekwencji na stan i funkcje wielu narządów wewnętrznych. Doświadczalnie wykazano, że wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu mogą występować po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 dB. Słabsze bodźce akustyczne (o poziomie 55 ÷ 75 dB) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę i zmniejszać jej wydajność.

Można stwierdzić, że pozasłuchowe skutki działania hałasu są uogólnioną odpowiedzią organizmu na działanie hałasu, jako stresora przyczyniającego się do rozwoju różnego typu chorób (np. choroba ciśnieniowa, choroba wrzodowa, nerwice i inne). Wśród pozasłuchowych skutków działania hałasu, należy jeszcze wymienić jego wpływ na zrozumiałość i maskowanie mowy czy dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie (o poziomie 80 ÷ 90 dB) i maskowanie sygnałów ostrzegawczych nie tylko zwiększa uciążliwość warunków pracy i zmniejsza jej wydajność, lecz może być również przyczyną wypadków przy pracy.

Kryterium zrozumiałości mowy stanowi jedno z ważniejszych kryteriów oceny hałasu w środowisku.
Wprowadzono szereg współczynników pozwalają -cych ocenić stopień wpływu hałasu na percepcję mowy. Zalicza się do nich: poziom percentylowy (LANT). Jest to poziom ciśnienia akustycznego przekroczony w ciągu N % czasu, T. poziom zakłócenia mowy (SIL). Jest to średnia wartość poziomów ciśnienia akustycznego w pasmach oktawowych 500,1 000, i Hz (norma ISO , dokument ISO/TR 3352). Jest to przybliżona metoda oceny zakłócającego wpływu hałasu na zrozumiałość mowy. współczynnik artykulacji (Al – skrót od articulation index). Jest to najbardziej wiarygodna metoda prze -widywania, uwzględniająca fakt, że pewne częstotli -wości mają większy maskujący wpływ na mowę niż inne. Zakres częstotliwości od 250 Hz do Hz jest podzielony na dwadzieścia pasm. W poszczególnych pasmach oblicza się różnicę między poziomami mowy i rozważanego hałasu, a następnie określa na tej pod -stawie jednoliczbowy współczynnik.

Poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką często -tliwościową A, LpA, oraz równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwoś -ciową A, LAeqJ, we właściwym prze dziale czasowym, są również użyteczne jako wskaźniki zakłócenia mowy i są w tym celu czasami wykorzystywane (norma ISO ). Dokument ISO/TR 4870 określa także metody oceny zrozumiałości mowy.

Równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakte -rystyką częstotliwościową A, LAeq r, jest zwykle stosowany jako pierwsze przybliżenie podczas oceny stresu. Jednakże zawartość informacyjna i zmiany poziomu hałasu mogą w znacznym stopniu wpływać na reakcje fizjolo -giczne organizmu.

Zależność między hałasem i stresem nie jest całkowicie wyjaśniona
Zależność między hałasem i stresem nie jest całkowicie wyjaśniona. W badaniach ekspery -mentalnych wykazano, że hałas powoduje zwiększone wydzielanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) oraz podniesienie poziomu kortykosteroidów, wpływa na system krążenia, powodując skurcz naczyń krwionośnych i w efekcie podwyższenie ciśnienia krwi, wpływa na autonomiczny system nerwowy, powodując rozszerzenie źrenic, tachykardię i zwiększone przewodnictwo skóry. Wszystkie te oddziaływania są normalnymi fizjologicznymi reakcjami organizmu. Pozostaje jednak niejasne, i wymaga dalszych prac badawczych, do jakiego stopnia i jakie poziomy hałasu powodują lub przyczyniają się do nieodwracalnych zmian zdrowotnych, takich jak podwyższenie ciśnienia krwi i nadciśnienie.

Wpływ hałasu na bezpieczeństwo
Wiadomo, że wpływ hałasu na mowę oraz słyszenie w miejscu pracy może być przyczyną wypadków wynikających ze złego zrozumienia, niezrozumienia, braku możliwości usłyszenia krzyków ostrzegawczych, nadjeżdżających pojazdów, spadających obiektów itp. W przy -padku noszenia ochronników słuchu należy zwrócić szczególną uwagę na warunki poro -zumiewania się. Niezbędne są specjalne środki oceny i opisu percepcji sygnałów dźwiękowych podczas noszenia ochronników słuchu. Wydolność słyszenia słuchacza ma także wpływ na poziom hałasu, przy którym można uznać, że mowa jest jeszcze zrozumiała. Innymi szczególnymi przypadkami, w których zwraca się szczególną uwagę na warunki porozumie -wania się za pomocą mowy, są klasy szkolne i sale konferencyjne.

Opracowano wiele norm międzyna -rodowych dotyczących hałasu emitowa -nego przez pojazdy uprzywilejowane, sygnałów ostrzegawczych i alarmów. Przykładem jest norma ISO Normy te określają zmienność hałasu w czasie, częstotliwość i poziom hałasu, wyma -gając w efekcie dokładnej analizy często -tliwościowej.

Wpływ na wydajność pracy
Często stosowaną wielkością opisującą hałas jest równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A, LAeąJ, określony w przedziale czasowym T. Wpływ hałasu na wydajność pracy nie zależy jedynie od rodzaju hałasu, ale również od takich czynników jak rodzaj wykonywanej pracy czy predyspozycje osobnicze. Jeżeli praca polega na wykonywaniu poleceń słow nych, maskowanie tych poleceń hałasem utrudnia wykonanie zadania. Pracownicy o upośledzonym słuchu również wymagają wydawania głośniejszych poleceń słownych. Ocena wydajności pracy powinna być oparta na osobistym doświadczeniu oraz na bada -niach danego środowiska pracy.

Hałas może być przyczyną braku koncen -tracji oraz może także mieć wpływ na psycho- fizjologiczne reakcje pracownika. Dźwięki impulsowe mogą wywołać brak koncentracji będący wynikiem przestraszenia. Hałas może zmienić czujność pracownika oraz może zwiększyć lub zmniejszyć wydajność. Zwykle niewielki jest wpływ hałasu na wykonywanie czynności monotonnych. Natomiast praca umysłowa wymagająca koncentracji, zbiera nie informacji czy procesy analityczne wydają się być szczególnie wrażliwe na negatywny wpływ hałasu. Poszczególne oddziaływania zależą w znacznym stopniu od rodzaju hałasu, czasu jego trwania oraz wykonywanego zawodu. Aktualnie nie ma norm międzynarodowych dotyczących tego zagadnienia.

Uciążliwość/komfort/samopoczucie
Uciążliwość hałasu można zdefiniować jako uczucie nieza -dowolenia wywołane hałasem. Wpływ hałasu na uciążliwość, komfort czy samopoczucie zależy od uwarunkowań fizycznych, psychicznych i ekonomicznych, skąd wynikają duże różnice w reakcjach osobniczych na ten hałas. Opracowano wiele wskaźników akustycznych do oceny zależności między ekspozycją na hałas a uciążliwością, między innymi głośność w sonach czy poziom głośności w fonach, obliczane na podstawie analizy w pasmach oktawowych lub 1/3-oktawowych (norma ISO 532), oraz poziom odczuwalnego hałasu, LPN, obliczany również na podstawie analizy oktawowej lub 1/3-oktawowej (norma ISO 3891 stosowana głównie do oceny hałasu lotniczego). Wskaźnik oceny hałasu, NR – skrót od rating number), obliczony na podstawie analizy oktawowej jest jednym z wielu wskaźników stosowanych do oceny poziomu hałasu komunal -nego i jego percepcji przez mieszkańców. W ocenie hałasu środowiskowego są również pomocne inne wskaźniki, takie jak liczba określonych wydarzeń dźwiękowych.

Niezależnie od tego, która z wymienionych wielkości akustycznych jest stosowana do oceny uciążliwości, należy podkreślić, że reakcje na hałas są zmienne głównie ze względu na różnice psychosocjalne. Na przykład hałas będący efektem rozmów wielu osób jest ogólnie bardziej uciążliwy niż hałas mechaniczny. Niemniej dla obu rodzajów hałasu wielkością stosowaną podczas oceny uciążli -wości, komfortu i dobrego samopoczucia jest równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwoś -ciową A. Jednak hałas nie zawsze jest odbierany jako szkodliwy. Muzyka w pracy może poprawić samopoczucie. Również hałas maskujący o niskim poziomie może wzmocnić poczucie nieskrępowania oraz ograniczyć wpływ innych hałasów.

Fizjologiczne ubytki słuchu związane z wiekiem różnią się u obu płci
Fizjologiczne ubytki słuchu związane z wiekiem różnią się u obu płci. Mężczyźni wcześniej niż kobiety zaczynają odczuwać dyskomfort z nimi związany. Średnie wartości fizjologicznych ubytków słuchu pojawiających się w zależności od wieku przedstawiają poniższe tabele:

Niedosłuch to problem, z którym boryka się co piąty mieszkaniec Ziemi w wieku powyżej 55 roku życia, co czwarty w wieku powyżej 65 lat a co trzeci w wieku powyżej 75 lat. Starzenie się organizmu człowieka to proces nieuchronny, nieodwracalny i stale postępu -jący. Dotyczy całego, bez wyjątku, organizmu. Nie omija również narządu słuchu, z czego wynika niedosłuch określany mianem presbyacusis (głuchota starcza) Głuchota starcza została spostrzeżona i opisana w XIX wieku, a definiowana była jako „ niedosłuch występujący u każdego, wywołany przez samo starzenie się”.

Dziś definicja ta może wydawać się zbyt prosta
Dziś definicja ta może wydawać się zbyt prosta. Znając warunki współczesnego życia nie sposób oddzielić sam proces starzenia się od zmian wywołanych wpływami środowiska czy schorzeniami ogólnoustrojowymi Faktem jest, że głuchota starcza może narastać już od 4 dekady życia i postępuje bardzo indywidualnie, osiągając różny poziom w następnych okresach życia. Wystąpienie głuchoty starczej warunkują głównie zmiany w uchu wewnętrznym. Wraz z wiekiem zwiększa się liczba uszkodzeń w obrębie ucha wewnętrznego, będących następstwem m.in. niewielkich zaburzeń krążeniowych i przemiany materii, wpływu hałasu, ototoksycznego działania leków.

Szacuje się, że głuchota starcza dotyczy 6% - 10% osób pomiędzy rokiem życia, sta -tystycznie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet Charakterystycznym objawem głuchoty starczej jest stopniowo postępujące, obustron- ne, symetryczne odbiorcze upośledzenie słu -chu, zaznaczające się na początku złą słyszal -nością tonów o wysokiej częstotliwości, która z czasem coraz bardziej się pogłębia. Z podwyż -szeniem progu słyszenia wiąże się również upośledzenie rozumienia mowy. Często obser -wuje się, że jest ono niewspółmiernie złe w sto -sunku do poziomu słyszenia progowego. Dla pacjenta z głuchotą starczą szczególnie trudne jest śledzenie rozmowy prowadzonej w hałasie, w większym gronie osób, taki pacjent skarży się „słyszę, ale nie rozumiem”.

Niedosłuchowi związanemu z wiekiem mogą towarzyszyć szumy uszne oraz zawroty głowy, które przypisuje się zazwyczaj zmianom naczy -niowym. Wszystkie te czynniki składają się na obraz tzw. głuchoty społecznej, utrudniającej kontakt z otoczeniem. Pacjent z niedosłuchem czuje się wyizolowany z życia społecznego, nie uczestniczy w rozmowach podczas spotkań rodzinnych, musi dopytywać się, prosić o powtórzenie urzędnika w banku, na poczcie, sprzedawczynię w sklepie. Wszystko to powo -duje, że często czuje się niepewnie i w efekcie unika kontaktów z ludźmi, nie wychodzi z domu, zamyka się w we własnym świecie. Leczenie niedosłuchu związanego z wiekiem sprowadza się do ogólnego leczenia spowalnia- jącego proces starzenia się oraz do zastoso -wania aparatów słuchowych

Głuchotę starczą nie jest trudno rozpoznać, biorąc pod uwagę wiek chorego oraz wszystkie wyżej opisane cechy charakterystyczne. Należy zawsze jednak starannie rozważyć możliwość współistnienia innych przyczyn niedosłuchu, szczególnie w przypadku asymetrycznego niedosłuchu i szybkiego jego narastania. Opisane objawy mogą być również skutkiem przejściowego niedosłuchu związanego z prze -bytą chorobą uszu, po ustąpieniu której słuch wraca do normy. Jednakże, jeśli objawy te mają trwały charakter to należy zgłosić się do lekarza celem przeprowadzenia diagnostyki słuchu. Tylko lekarze określonych specjalności mogą zdecydować o konieczności zastoso -wania aparatu słuchowego i wypisać wniosek na zaopatrzenie pacjenta w taki sprzęt.

5. OCENA ZAGROŻENIA HAŁASEM NA STANOWISKACH PRACY
Jednolite metody pomiaru, analizy i oceny hałasu w miejscu pracy są niezwykle ważne w ocenie potencjal -nego wpływu hałasu na zdrowie, samopoczucie, bezpieczeństwo i wydajność pracy. Pomimo istnienia norm dotyczących pomiarów hałasu na stanowiskach pracy i w pobliżu określonych urządzeń oraz innych norm opisujących wpływ hałasu na organizm człowieka, Aktualnie obowiązująca norma międzynarodowa (PN – ISO 9612:2004) zawiera ogólne wytyczne dotyczące rodzaju i miejsca wykonywania pomiarów wymaganych do oceny hałasu oddziaływującego na pracownika w celu monitorowania zgodności z obowiązującymi przepisami oraz w celu uzasadnienia potrzeby redukcji hałasu przez zastosowanie środków ochrony przed hałasem.

W normie tej opisano wyznaczanie wielkości akustycznych, w szczególności określono rodzaj i miejsce wykonania pomiarów poziomu ciśnienia akustycznego, wymagany czas próbkowania i analizę częstotliwości oraz właściwe charakterystyki hałasu, które powinny być wzięte pod uwagę. Celem pomiarów jest ocena wpływu całodziennej ekspozycji pracownika na hałas w środowisku pracy. Norma ta jest przeznaczona do stosowania przez instytucje upoważnione do oznaczania i kontroli zgodności z dopuszczalnymi wartościami hałasu w miejscu pracy oraz do decydowania o potrzebie wprowadzenia programu ochrony słuchu i środków ochrony przed hałasem.

Nie określono w niej ani nie zalecono dopuszczalnych wartości hałasu
Nie określono w niej ani nie zalecono dopuszczalnych wartości hałasu. Nie sprecyzowano procedur statystycznego próbkowania charakteryzujących ekspozycje na hałas grup pracowniczych, aczkolwiek w bibliografii podano pozycje odwołujące się do właściwych procedur. Wyniki pomiarów służą do oceny wpływu hałasu na słyszenie i porozumiewanie się oraz do oceny innych aspektów działania hałasu. W normie zamieszczono również specjalne wymagania dotyczące ekspozycji na infradźwięki i ultradźwięki. W załączniku A normy podano informacje dotyczące zastosowania metod określonych w niniejszej normie do oceny wpływu hałasu na zdrowie, wydajność pracy, dobre samopoczucie oraz słyszalność sygnałów ostrzegawczych.

W załączniku B podano przykłady obliczania równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A. W załączniku C podano metody wyznaczania równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowany charakte -rystyką A z korekcją z uwzględnieniem poprawki tonalnej i impulsowej. W załącz- niku D określono klasy dokładności pomiarów hałasu. Wszystkie załączniki normy mają charakter informacyjny.

APARATURA POMIAROWA Miernik poziomu dźwięku Mierniki poziomu dźwięku powinny spełniać co najmniej wymagania dotyczące przyrządów klasy dokładności 2, podane w normie IEC 651. Preferowane są mierniki poziomu dźwięku klasy dokładności 1. Indywidualne mierniki ekspozycji na dźwięk powinny odpowiadać wymaganiom podanym w normie IEC Preferowane są przyrządy wyposażone we wskaźnik przesterowania wartością szczytową ciśnienia akustycznego. Całkujące mierniki poziomu dźwięku powinny spełniać co najmniej wymagania dotyczące przyrządów klasy dokładności 2, podane w normie IEC 804.

Filtry pasmowe oktawowe i 1/3-oktawowe
Filtry pasmowe oktawowe i 1/3-oktawowe powinny spełniać wymagania podane w normie IEC Częstotliwości środkowe pasm powinny być zgodne z podanymi w normie ISO 266. Pomocnicza aparatura pomiarowa Rejestratory poziomu dźwięku powinny spełniać wymagania podane w normie IEC 651, np. wymagania dotyczące charakterystyk czasowych.

Analizatory statystyczne do pomiaru poziomów percentylowych powinny być zgodne z wymaganiami dotyczącymi charakterystyki czasowej F, którą podano w normie IEC 651. Szerokość przedziałów poziomów powinna być wybrana w zależności od pełnego zakresu zmienności poziomów hałasu, ale nie powinna być większa niż 5 dB. Magnetofony lub inne urządzenia służące do rejestrowania i zapamiętywania sygnałów hałasu powinny być tak dobrane, aby cały system pomiarowy spełniał wymagania dotyczące przyrządów klasy dokładności 2, podane w normach IEC 651 oraz IEC 804. Kalibratory akustyczne stosowane do wzorcowania i sprawdzania aparatury pomiarowej powinny co najmniej spełniać wymagania dotyczące przyrządów klasy dokładności 2, podane w normie IEC 942.

Wzorcowanie i sprawdzanie
Wzorcowanie aparatury pomiarowej w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami wg norm IEC 651, IEC 804 oraz IEC 1252 powinno być przeprowa -dzane w regularnych odstępach czasowych. Zaleca się, aby wzorcowanie było powtarzane co najmniej raz na trzy lata.

Sprawdzenie aparatury pomiarowej powinno być przeprowadzane przez użytkownika co najmniej przed każdą serią pomiarów hałasu i po każdej serii pomiarów hałasu. Wzmacniacze pomiarowe, rejestratory i przyrządy wskaźnikowe powinny być sprawdzane elektrycznie, natomiast cały układ pomiarowy, łącznie z mikrofonami, powinien być sprawdzany akustycznie (np. przez zastosowanie kalibratora akustycznego). Akustyczne sprawdzenie aparatury w terenie powinno być przeprowadzane zawsze w miarę możliwości. Należy określić dokładność wykonywanych pomiarów (patrz załącznik D normy).

POMIARY Postanowienia ogólne Zalecanymi podstawowymi wielkościami pomiarowymi są równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A (LAeqT) oraz ekspozycja na hałas skorygowana charakterystyką częstotliwościową A (EAT) w danym przedziale czasowym T. W zależności od rodzaju hałasu oraz ocenianego jego skutku, mogą być mierzone wielkości dodatkowe, takie jak szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego Lpeak. szczytowy poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A, LApeak, szczytowy poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową C, LCpeak i inne wielkości.

W niektórych przypadkach mogą być wskazane pomiary poziomu ciśnienia akustycznego w pasmach oktawowych lub 1/3-oktawowych dźwięków słyszalnych, infra- lub ultradźwięków. Jeśli jest wymagane porozumiewanie się, mogą być potrzebne pomiary poziomu zakłócenia mowy (SIL), stosunku sygnału do szumu (S/N) i innych wielkości. W zależności od celu, pomiary mogą być wykonane w ustalonym(-ch) punkcie(-ach) pomiarowym(-ch) lub bezpośrednio przy uchu pracownika(-ów). Metoda pomiaru przy uchu pracownika (mikrofon noszony przez pracownika) zapewnia większą dokładność i może być z tego względu preferowana.

Ekspozycja na hałas na stanowisku pracy uwzględnia hałas danej maszyny, jak również wszelkie inne hałasy środowiskowe docierające do tego stanowiska. Jeżeli pewne przedziały czasowe ekspozycji na hałas zostały pominięte podczas pomiarów, przy ocenie uciążliwości hałasu lub jego wpływu na dobre samopoczucie, fakt ten należy podać w sprawozdaniu z pomiarów. Możliwe do pominięcia są przedziały czasowe z: - dźwiękami wytwarzanymi w miejscu pracy przez pracownika porozumiewającego się z inną osobą; - hałasami związanymi z sygnałami komunikacji, kierowanymi do określonego miejsca pracy (np. telefon, urządzenia nagłaśniające).

Pomiary powinny umożliwiać ilościowy opis charakterystyki potencjalnej ekspozycji na hałas na stanowisku pracy. Charakterystyka potencjalnej ekspozycji na hałas uważana jest za określoną, jeżeli liczba zdarzeń dźwiękowych, rodzaj i pochodzenie hałasu na stanowisku pracy są typowe dla danego miejsca pracy w długim przedziale czasowym. Stwierdzenie to można uzasadnić albo zbierając odpowiednie informacje potwierdzające jego słuszność, albo wykonując wystarczającą liczbę niezależnych pomiarów (próbek).

Jeżeli ekspozycja na hałas jest wyznaczona dla dokładnie określonego miejsca pracy, pomiary należy wykonać dokładnie w tym miejscu. Jeżeli pracownik przebywa na kilku stanowiskach pracy, w celu wyznaczenia całkowitej ekspozycji na hałas w ciągu pełnego dnia pracy można wyznaczyć równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A lub ekspozycję na hałas skorygowaną charakterystyką częstotliwościową A, albo osobno dla każdego stanowiska pracy lub sekwencyjnie w wybranych odcinkach czasowych podczas przebywania pracownika na tych stanowiskach pracy.

Pozycje mikrofonu i punkty pomiarowe
Mikrofon na stanowisku pracy, gdy obecność pracownika nie jest wymagana, powinien być umiesz-czony w położeniu, w którym zwykle znajduje się głowa pracownika.

W innych sytuacjach, gdy wymagana jest obecność pracownika na stanowisku pracy, mikrofon powinien być umieszczony, jeśli to możliwe, w odległości około 0,10 m od wejścia do kanału ucha zewnętrznego, po stronie ucha narażonego na wyższe wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A. Mikrofon mierników ekspozycji na dźwięk oraz mierników poziomu dźwięku noszonych przez pracownika powinien być umieszczany na hełmie ochronnym albo na ramieniu lub kołnierzu w odległości około 0,1 m do 0,3 m od wejścia do kanału ucha zewnętrznego.

Uwagi Mikrofon może być przymocowany do hełmu ochronnego lub do specjalnego uchwytu mocującego. Jeżeli jest to dogodne, zaleca się zamocowanie mikrofonu na ramieniu. Jeżeli aparatura pomiarowa lub jej części są noszone przez pracownika, należy uważać, aby to nie zmniejszało wydajności pracy, a przede wszystkim nie zagrażało bezpieczeństwu. Jednocześnie powinno się zapewnić prawidłowe funkcjonowanie zainstalowanej aparatury w czasie wykonywania pomiarów.

Jeżeli położenie, w którym zwykle znajduje się głowa pracownika nie jest dokładnie określone ani nie określają go odnośne przepisy, mikrofon powinien być usytuowany na wysokości (patrz norma ISO 11201): - dla osoby stojącej 1,55 m ± 0,075 m od płaszczyzny, na której stoi pracownik; - dla osoby siedzącej 0,91 m ± 0,05 m od środka płaszczyzny siedziska, przy jednoczesnym ustawieniu siedziska w pozycji pionowej i poziomej w pobliżu nastawień środkowych.

W określonych położeniach punktów pomiarowych ukierunkowanie mikrofonu powinno być zgodne z zaleceniami instrukcji producenta. (Jeżeli jest to możliwe, zaleca się, aby mikrofon był skierowany w tym samym kierunku, w którym zwrócona jest twarz pracownika na stanowisku pracy). Jeżeli pracownik przebywa w bezpośredniej bliskości źródeł hałasu, umieszczenie mikrofonu i jego ukierunkowanie powinny być dokładnie opisane w sprawozdaniu.

Uwagi - W pobliżu źródła hałasu nawet małe przemieszczenie mikrofonu może spowo -dować znaczne różnice w mierzonym poziomie ciśnienia akustycznego. Jeżeli w mierzonym hałasie są obecne składowe tonalne (patrz załącznik B normy), istnieje prawdopodo -bieństwo powstania fal stojących. W celu określenia miejscowych zmian poziomu ciśnienia akustycznego, mikrofon powinien być przemieszczany w zakresie od 0,10 m do 0,50 m. Zaobserwowane zmiany poziomu w czasie przemieszczania mikrofonu są traktowane jako zmiany poziomu w czasie, podlegające procesowi uśredniania.

- Jeżeli mikrofon powinien być umieszczony blisko ciała pracownika, wówczas należy przeprowadzić właściwe korekcje (czasami pracochłonne), porównując mierzone wartości w obecności pracownika oraz pod nieobecność pracownika. Ma to szczególnie zastosowanie w przypadku hałasu zawierającego silne składowe w zakresie wysokich częstotli wości oraz w przypadku małych źródeł hałasu, w niewielkiej odległości. Zwykle wartości mierzone w obecności pracownika są większe niż mierzone pod jego nieobecność.

- Należy uważać przy interpretacji wyników pomiarów uzyskanych za pomocą indywidualnego miernika poziomu dźwięku, z mikrofonem nie umieszczonym blisko ucha pracownika. - Specjalne procedury pomiarowe stosuje się podczas oceny ekspozycji na hałas osób stosujących słuchawki (np. sekretarek, telefonistek, pilotów, kontrolerów lotów) oraz osób stosujących hełmy (np. pilotów lub motocyklistów); metod tych nie opisano w aktualnie obowiązującej normie.

W celu skrócenia czasu pomiaru w strefach o dużej liczbie stanowisk pracy można zastoso- wać poniższą procedurę: Ustalić, które stanowiska pracy w danej strefie są tak samo eksponowane na hałas i wykonać pomiary jedynie dla przykładowych typowych stanowisk. Średnią wartość z wyników pomiarów przyjmuje się jako reprezentatywną, dla wszystkich stanowisk pracy w danej strefie. Takie grupowanie jest jedynie dopuszczalne, jeżeli poziomy LAeq,r określone dla różnych stanowisk pracy różnią się najwyżej o 5 dB. Dodatkowo, jeżeli istnieją przypuszczenia przekroczenia dopuszczalnych poziomów, należy wykonać pomiar na wszystkich stanowiskach pracy. W niektórych miejscach pracy właściwszym rozwiązaniem może się okazać wyznaczenie stref o jednakowych poziomach LAeq,r.

Stanowiskami pracy o jednakowej ekspozycji na hałas mogą, być:
stanowiska pracy, gdzie zatrudnieni wykonują te same czynności; stanowiska pracy, gdzie ekspozycja na hałas jest zależna jedynie od źródeł hałasu znajdujących się w znacznej odległości od tych stanowisk (np. większej niż 5 m do 20 m w halach przemysłowych).

UWAGA - Przy oddalaniu się od źródła hałasu (od około 5 m do 20 m) poziom ciśnienia akustycznego maleje o około 2 dB do 4 dB z podwojeniem odległości od źródła hałasu w typowych halach przemysłowych z małą chłonnością akustyczną. W halach przemysłowych z dużą chłonnością akustyczną poziom zmniejsza się z podwojeniem odległości od źródła hałasu o około 4 dB do 6 dB.

Czas pomiaru Znormalizowany przedział czasowy /przedział czasowy odniesienia, TN, odpowiada jednej pełnej zmianie roboczej (typowo 8 godzin (T0)), w czasie której wyznacza się równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A. Przedział czasowy pomiaru „T", jest przedziałem czasowym, w którym uśrednia się i całkuje kwadrat ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A.

UWAGA - Zaleca się zapisanie godziny i daty pomiaru oraz czasu trwania pomiaru.
Przedziały czasowe pomiaru powinny być tak wybrane, aby pomiar obejmował wszystkie istotne zmiany poziomu hałasu na stanowisku pracy. Jednocześnie wybór przedziałów czasowych pomiaru powinien zapewniać powtarzalność wyników.

W przedziale czasowym pomiaru hałas na stanowisku pracy powinien być typowy dla tego stanowiska. Typowy obraz ekspozycji na hałas można uzyskać stosując dwie procedury: 1) T = TN: Jeżeli przedział czasowy pomiaru jest równy znormalizowanemu przedziałowi czasowemu/przedziałowi czasowemu odniesienia, wówczas oceniana ekspozycja na hałas w czasie pełnej zmiany roboczej może być wyznaczona bezpośrednio z pomiaru. 2) T < TN: Jeżeli przedział czasowy pomiaru jest krótszy od znormalizowanego przedziału czasowego/przedziału czasowego odniesienia oceniana ekspozycja na hałas może być określona na podstawie doświadczenia.

Jeżeli pomiar jest wykonany jedynie w krótszym przedziale czasowym (T < TN), przedział czasowy pomiaru lub próbka hałasu powinny być wybrane tak, aby były reprezenta- tywne dla oceny ekspozycji na hałas na danym stanowisku pracy w znormalizowanym prze -dziale czasowym. W celu określenia przedzia -łów czasowych i średnich poziomów hałasu w tych przedziałach (patrz załącznik B normy), informacje dotyczące typowych źródeł hałasu (np. procesów produkcyjnych, maszyn, wykonywanych czynności na stanowisku pracy oraz w jego otoczeniu) można zebrać w formie kwestionariusza/ bezpośredniego wywiadu.

Przedział czasowy pomiaru zależy od rodzaju ekspozycji na hałas
Przedział czasowy pomiaru zależy od rodzaju ekspozycji na hałas. Może być on podzielony na krótsze odcinki czasowe, w których ekspozycja na hałas ma ten sam charakter, np. odpowiadając różnym rodzajom działalności na stanowisku pracy i w jego otoczeniu.

Czas trwania poszczególnych odcinków pomiarowych powinien zależeć od charakteru zmienności poziomu hałasu. Powinien być dostatecznie długi, aby wyznaczony poziom ekspozycji na hałas był adekwatny do czynności wykonywanych przez pracownika. Pomiar powinien uwzględniać pełny cykl wykonywanych czynności danego rodzaju, ich pojedynczy fragment lub kilka powtórzeń tych samych czynności, w celu uzyskania jednoznacznych wyników poziomu ekspozycji na hałas lub równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A, różniących się od siebie najwyżej o 0,5 dB.

Minimalny czas trwania pomiaru powinien wynosić 15 s
Minimalny czas trwania pomiaru powinien wynosić 15 s. Jeżeli hałas ma charakter okresowy, wówczas pomiar powinien zawierać co najmniej jeden pełny cykl zmienności; przy zmienności przypadkowej w pomiarze należy uwzględnić wszystkie pojedyncze cykle zmienności. Procedura próbkowania hałasu może być rozszerzona na kilka zmian roboczych, a uzyskane wyniki uśrednione (patrz załącznik D normy).

WYZNACZANIE RÓWNOWAŻNEGO POZIOMU CIŚNIENIA AKUSTYCZNEGO SKORYGOWANEGO CHARAKTERYSTYKĄ CZĘSTOTLIWOŚCIOWĄ A Zalecaną metodą pomiaru równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterys - tyką częstotliwościową A, LAeqT w wybranym prze -dziale czasowym, jest stosowanie całkującego miernika poziomu dźwięku.

W przypadku zastosowania miernika poziomu dźwięku do pomiaru hałasu o małym zakresie zmienności (patrz uwaga poniżej), średnia arytmetyczna wskazań miernika (lub rejestratora poziomu) jest w przybliżeniu równa równoważnemu poziomowi ciśnienia akustycznego. UWAGA - Mały zakres zmienności poziomu hałasu oznacza, że wskazania miernika poziomu dźwięku pozostają w zakresie 5 dB w przypadku zastosowania charakterystyki czasowej S.

Jeżeli przedział czasowy pomiaru T jest podzielony na mniejsze przedziały czasowe Ti równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A oblicza się według wzoru

ODNIESIENIE RÓWNOWAŻNEGO POZIOMU CIŚNIENIA AKUSTYCZNEGO SKORYGOWANEGO CHARAKTERYSTYKĄ CZĘSTOTLIWOŚCIOWĄ A DO 8-GODZINNEGO DNIA PRACY W celu porównania ekspozycji na hałas w ciągu dni roboczych o różnej liczbie godzin pracy, wskazane jest odniesienie dziennej ekspozycji na hałas o krótszym lub dłuższym czasie trwania, Te, do 8-godzinnego dnia pracy. W niniejszej normie międzynarodowej 8-godzinny przedział czasowy jest oznaczany To. Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy oblicza się ze wzoru

UWAGA - Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, w decybelach, może być również obliczony z dziennej ekspozycji na hałas, skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A, EATe, wyrażonej w paskalach do kwadratu razy sekunda (Pa2 • s), zgodnie ze wzorem

Wybrane wartości EATe wraz z odpowiadającymi wartościami poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy, podano w tablicy 1.

Wyznaczanie ekspozycji na hałas skorygowanej charakterystyką częstotliwościową A, EATe
Zalecaną metodą jest zastosowanie indywidualnego miernika ekspozycji na dźwięk lub całkującego miernika poziomu dźwięku. EATe jest związana z LAeq,T za pomocą wzoru

Jeżeli przedział czasowy pomiaru Te jest podzielony na mniejsze przedziały czasowe Tei, w których zmierzono wartości EATi to EATe wyznacza się ze wzoru

Wyznaczanie poziomu ekspozycji na hałas w okresie kilkudniowym
Jeżeli jest wymagane wyznaczenie uśrednionej ekspozycji z n dni, na przykład, jeżeli poziomy ekspozycji na hałas odniesione do 8-godzinnego dnia pracy rozpatrywane są jako ekspozycje tygodniowe, to wartość średnia poziomu ekspozycji LEX8h, w decybelach, w całym rozpatrywanym okresie może być wyznaczona na podstawie wartości (LEX8h)i, dla poszczególnych dni z następującego wzoru

UWAGA - Jeżeli uśrednianie wykonywane jest dla odcinka dłuższego niż tydzień, zaleca się również podawanie wartości poziomów maksymalnych i minimalnych dla każdego dnia pracy.

Odniesienie równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A do nominalnego 40-godzinnego tygodnia pracy Jeżeli rozpatrywane są tygodniowe poziomy ekspozycji na hałas, to może być wyznaczona wartość średnia poziomu ekspozycji LEX8h w dB, w okresie całego tygodnia. Stosując wzór przedstawiony powyżej otrzymuje się gdzie:

Szczególne cechy hałasu
Szczególne cechy hałasu, jeżeli takie występują, a nie wynikają z pomiarów wymienionych wcześniej, powinny być opisane w sprawozdaniu z pomiarów oraz udokumentowane wynikami pomiarów dodatkowych, np. oscylogramów, sonogramów, poziomów procentowych, rejestrowanych poziomów, wartości Lpeak, wartości LAimax, czasu trwania pojedynczych impulsów dźwiękowych, ostrości itp.

Przykłady szczególnych cech:
Źródło hałasu maszyna obsługiwana przez operatora; inne maszyny na tym samym wydziale; hałas zewnętrzny (hałas uliczny, samolotowy,...); rozmowy; wózek widłowy lub samochód ciężarowy. Rodzaj hałasu hałas maszyn; mowa, zrozumiała lub niezrozumiała; muzyka; odgłosy zwierząt; dzwoniący telefon; hałas uliczny; syreny lub inne sygnały dźwiękowe oznaczające koniec zmiany lub przerwę w pracy.

Charakterystyka hałasu
ustalony; nieustalony; impulsowy; izolowane impulsy; nagłe impulsy hałasu; rytmiczny/cykliczny; szerokopasmowy; wąskopasmowy; tonalny, nisko- lub wysokoczęstotliwościowy; przeraźliwy; ostry; o dużej zawartości informacji.

ODDZIAŁYWANIE HAŁASU NA SŁUCH ORAZ OCHRONA SŁUCHU
Zgodnie z aktualnie obowiązującą normą wielkościami stosowanymi do oceny i klasyfikacji oddziaływania hałasu na słuch są: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do nominalnego 8-godzinnego dnia pracy, LEX,8h; ekspozycja na hałas skorygowana charakterystyką częstotliwościową A w przedziale czasowym T, zwykle8 godzin, EA T; 8-godzinny równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A z poprawką tonalną, K1 = 0, który opisano w załączniku C normy; szczytowy poziom ciśnienia akustycznego, Lpeak; szczytowy poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową C, LCpeak.

Wielkości te mogą być określone z pomiarów wykonanych całkującym miernikiem poziomu dźwięku lub indywidualnym miernikiem ekspozycji na dźwięk, które opisano w rozdziale 4 normy. Mogą być zastosowane do wyznaczania zawodowej ekspozycji na hałas, do oceny potencjalnego uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem oraz do oceny ryzyka (przepisy dotyczące hałasu w miejscu pracy).

Dodatkowo, podczas oceny ryzyka (przepisy dotyczące hałasu w miejscu pracy) mogą być wymagane: maksymal -na wartość poziomu ciśnienia akustycznego i czas ekspozycji na ten poziom. Podczas oceny ochronników słuchu (norma ISO ) wymagana jest znajo- mość poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką często -tliwościową A i C, natomiast analiza częstotliwościowa hałasu jest wymagana podczas stosowania technicznych środ - ków ochrony przed hałasem oraz w pro -gramach ochrony słuchu.

Wartości najwyższych dopuszczal -nych natężeń (NDN) hałasu ze względu na ochronę słuchu obowiązujące aktualnie w Polsce zostały określone w załączniku 2 do rozporządzenia ministra pracy i poli -tyki społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Zgodnie z tym rozporządzeniem hałas w środowisku pracy charakteryzowany jest przez:
poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (LEX8h) i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną (EAT) lub poziom ekspozycji odniesiony do tygodnia pracy (LEXw) i odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (EAw), (wyjątkowo, w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia), maksymalny poziom dźwięku A (LAmax), szczytowy poziom dźwięku C (LCpeak).

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (LEX 8h) lub tygodnia pracy (LEXi w) to wielkość stosowana do scharakteryzowania hałasu zmieniającego się w czasie lub zmiennej ekspozycji na hałas. Definiowany jest jako równoważny (uśredniony energetycznie) poziom dźwięku A, mierzony w dB, wyznaczony dla czasu ekspozycji na hałas równego znormalizowanemu czasowi pracy (tj. dla 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy). Odpowiednikiem poziomu ekspozycji na hałas, odniesionego do dnia lub tygodnia pracy, jest tzw. dzienna lub tygodniowa ekspozycja na hałas EA Te - „dawka hałasu", wyrażana w Pa2 s.

Maksymalny poziom dźwięku A (LAmax) jest to maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku A. Szczytowy poziom dźwięku C (LCpeak) to maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku C. Wielkości te służą do oceny hałasów krótkotrwałych i impulsowych o dużych poziomach. W poniższej tabeli wymieniono dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu (kryterium szkodliwości) wartości poziomu ekspozycji na hałas, odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy, maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C. Obowiązują one jednocześnie.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE POZIOMU EKSPOZYCJI NA HAŁAS
Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (LEX 8h), dB 85 Ekspozycja dzienna (EA T), Pa2 s 3,64 103 Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy -(EXw).dB Ekspozycja tygodniowa (EA w), Pa2 s 18,2 103 Maksymalny poziom dźwięku A, dB 115 Szczytowy poziom dźwięku C, dB 135

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. (Dz. U. nr 157/2005, poz. 1318) pracodawca po dokonaniu pomiarów wielkości charaktery -zujących hałas, jest zobowiązany porównać wyniki tych pomiarów z wartościami progów działania. Zgodnie z cytowanym powyżej Rozporządzeniem: 1) dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8 godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu odniesionego do tygodnia pracy – wartość progu działania wynosi 80 dB/A, 2) dla szczytowego poziomu dźwięku – jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN wynoszącą 135 dB/A.

W przypadku gdy uniknięcie lub wyelimino- wanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca: 1) jest zobowiązany udostępnić pracownikom środki ochrony indywidualnej słuchu, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartość progu działania, 2) jest zobowiązany udostępnić pracownikom środki ochrony indywidualnej słuchu oraz nadzorować prawidłowość ich stosowania, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają wartości NDN.

Zgodnie z Dyrektywą 86/188EWG stosowanie indywidualnych ochron słuchu jest koniecz -nym, uzupełniającym środkiem redukcji hałasu, tam gdzie narażenia na hałas nie można wyeli -minować w inny sposób. Według przepisów krajowych zakład pracy jest zobowiązany do podejmowania działań zmierzających do ogra -niczenia narażenia pracowników na hałas przez stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej oraz zapewnienie wzmożonej opieki lekarskiej osobom narażonym na hałas. Pracownicy są zobowiązani do stosowania ochronników słuchu, odpowiednio dobranych do wielkości charakteryzujących hałas, jeśli ze względów technicznych nie ma możliwości zmniejszenia hałasu poniżej wartości dopuszczalnych.

Strefy pracy wymagające stosowania ochronników słuchu powinny być oznako- wane i odgrodzone, a dostęp do nich po -winien być ograniczony. Podstawowymi wielkościami określającymi właściwości ochronne ochronników słuchu są: sku -teczność akustyczna oraz tłumienność.

Skuteczność akustyczna ochronnika słuchu jest to wielkość określająca obniżenie poziomu ciśnienia akustycz -nego dla danego tercjowego pasma częstotliwości przy błonie bębenkowej ucha, spowodowane zastosowaniem ochronnika słuchu. Natomiast tłumien -ność ochronnika słuchu określa obniże - nie poziomu dźwięku A przy błonie bębenkowej ucha. Tłumienność danego typu ochronnika słuchu zależy od jego skuteczności akustycznej i od widma hałasu, który ma być stłumiony.

Środki ochrony indywidualnej słuchu, czyli ochronniki słuchu, dzieli się na
- nauszniki przeciwhałasowe - wkładki przeciwhałasowe.

Nauszniki przeciwhałasowe to ochronniki słuchu składające się z dwóch czasz tłumiących dociskanych do głowy i całkowicie zakrywających małżowiny uszne. Nauszniki przeciwhałasowe mogą być niezależne (wtedy czasze połączone są za pomocą specjalnej sprężyny przeznaczonej do noszenia na szczycie głowy albo z tyłu głowy, albo pod brodą) lub mogą być mocowane do hełmów ochronnych (wtedy każda z czasz zaopatrzona jest w rodzaj specjalnego mocowania do hełmu). Nauszniki przeciwhałasowe występują w 3 rozmiarach - małym, dużym i średnim.

Wkładki przeciwhałasowe - to ochronniki słuchu noszone w zewnętrznym przewodzie słuchowym albo w małżowinie usznej, zamykające wejście do zewnętrznego kanału usznego. Wkładki przeciwhałasowe mogą być jednorazowego lub wielokrotnego użytku. Najczęściej wykonuje się je z silikonu, gumy i innych tworzyw sztucznych oraz bawełny (jednorazowe). Niektóre wkładki wykonane są z materiałów formowalnych i użytkownik musi sam nadać im odpowiedni kształt przed użyciem. Istnieją również wkładki przeciwhałasowe formowane indywidualnie dla określonego użytkownika. Wkładki, podobnie jak nauszniki, występują w różnych rozmiarach.

Ochronniki słuchu jako środki ochrony indywidualnej przed hałasem muszą spełniać określone wymagania. Podstawą prawną jest tu Rozporzą -dzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indy -widualnej (Dz. U. nr 259 poz z dnia 28 grudnia 2005 r.).

Przede wszystkim muszą one posiadać oznakowanie CE i deklarację zgodności WE. Badanie typu WE jest procedurą, w wyniku której jednostka notyfikowana stwierdza, że ochronnik spełnia wymagania dyrektywy 89/686/WE wprowadzonej do prawa polskie -go wyżej wymienionym rozporządzeniem, w tym m.in. wymagania odpowiednich norm zharmonizowanych. W normach tych określono nie tylko minimalne wartości tłumienia hałasu, ale również takie parame -try, jak wytrzymałość mechaniczna, dopusz -czalna masa ochronnika i zakres siły docisku sprężyn.

Stosowane są 4 metody doboru ochronników słuchu do wielkości charakteryzujących hałas na stanowiskach pracy: metoda pasm oktawowych, metoda HML, metoda SNR, kontrola HML.

Metody te różnią się stopniem dokładności szacowania poziomu dźwięku A pod ochronnikiem. Metody są oparte na różnych danych pomiarowych wielkości hałasu na stanowisku pracy oraz różnych parametrach akustycznych ochronników słuchu. W tabeli poniżej podano metody doboru ochronników słuchu, w kolejności zmniejszającej się dokładności oszacowania poziomu dźwięku A, a także podano rodzaj danych pomiarowych wymaganych przy stosowaniu danej metody.

Metoda pasm oktawowych
Metoda pasm oktawowych polega na dokładnym obliczeniu redukcji hałasu wprowadzanej przez ochronnik. Metoda ta wymaga znajomości zmierzonych wartości poziomu ciśnienia akustycznego hałasu w pasmach oktawowych w zakresie Hz oraz wartości tłumienia dźwięku oraz odchylenia standardowego w pasmach oktawowych rozpatrywanego ochronnika słuchu. Poziom dźwięku A pod ochronnikiem słuchu L'A oblicza się zgodnie ze wzorem:

gdzie: L f - poziom ciśnienia akustycznego hałasu w paśmie oktawowym o częstotliwości środkowej f, dB, KAf - wartość poprawki korekcyjnej według charakterystyki ważenia A (zgodnie z normą IEC 651 dla pasma oktawowego o częstotliwości środkowej f, dB, (tabela poniżej), mf - tłumienie dźwięku ochronnika słuchu, dB, Sf - odchylenie standardowe, dB, F - częstotliwość środkowa pasma oktawowego Hz. Końcowy wynik należy zaokrąglić do najbliższej liczby całkowitej.

Poprawka korekcyjna KAf w pasmach oktawowych

Metoda HML Metoda HML wymaga w pierwszej kolejności oszacowania różnicy pozio -mów dźwięku C i A oraz znajomości trzech wartości tłumienia: H, M, L. Jeżeli wartość różnicy poziomów dźwięku C i A jest nie większa od 2 dB, przewidywaną redukcję hałasu PNR (ang. predicted noise level reduction) należy wyznaczyć ze wzoru (a), a jeżeli jest większa od 2 dB - ze wzoru (b).

Po określeniu wartości PNR oszacowanie poziomu dźwięku A pod ochronnikiem słuchu (L'A) polega na odjęciu wartości PNR od wartości poziomu dźwięku A (LA) na stanowisku pracy: gdzie: LA - poziom dźwięku A na stanowisku pracy, PNR - obliczone przewidywane obniżenie poziomu hałasu. Końcowy wynik należy zaokrąglić do najbliższej liczby całkowitej.

Metoda SNR Metoda SNR bazuje na znajomości parametru SNR oraz wynikach pomiaru poziomu dźwięku C albo poziomu dźwięku A i wartości wskaźnika rozkładu widma (ΔCA = Lc - La) dla danego hałasu na stanowisku pracy. Poziom dźwięku A pod ochronnikiem słuchu (L'A) wylicza się ze wzoru:

Kontrola HML Kontrola HML jest uproszczoną wersją metody HML. Bazuje na tych samych parametrach ochronnika słuchu (H, M, L), jednakże nie wymaga obliczeń PNR. Metoda ta wymaga subiektywnej decyzji o przynależności hałasu do jednej z dwóch grup hałasów wzorcowych na podstawie listy przykładów (tabela). Nie wymaga ona znajomości różnicy poziomów dźwięku (Lc - LA) wymagana jest znajomość poziomu dźwięku A hałasu na stanowisku pracy. Metoda ta pozwala na stwierdze -nie, czy zastosowanie danego ochronnika spowoduje zmniejszenie poziomu dźwięku pod ochronnikiem (L'A) poniżej poziomu dopuszczalnego, czy też nie. Kontrola HML powinna być traktowana jako wstępny dobór skracający czasowo dobór metodą dokładną lub HML, ewentualnie może być stosowana jako ocena używanych już ochronników słuchu, np. przy zmianie stanowiska pracy. Nie służy zaś ocenie poprawności doboru - do tego celu należy stosować metody opisane powyżej.

W przypadku doboru ochronników słuchu należy przestrzegać zasady przedstawio -nej na poniżej zamieszczonym schema -cie.

Ubytek słuchu może być czasowy lub trwały
Ubytek słuchu może być czasowy lub trwały. W normie ISO 1999 zajęto się trwałym przesunię - ciem progu słyszenia spowodowanego hałasem (NIPTS), nieodwracalnym ubytkiem słuchu spowodowanym przedłużającą się ekspozycją na hałas. NIPTS jest ubytkiem słuchu związa -nym jedynie z ekspozycją na hałas przy braku innych zagrożeń. Progi słyszenia populacji eksponowanej na hałas zależą od poziomów progów słyszenia związanych z wiekiem oraz od NIPTS. Obserwuje się znaczne różnice w osobniczej podatności na NIPTS, jak również na przesunięcia progu słyszenia związane z wiekiem.

Szkodliwe działanie hałasu można określać w kategorii "ryzyka uszkodze -nia". Wyraża się to zwiększoną procen -towo liczbą osób o poziomie progu słyszenia przewyższającym ustaloną wartość, narażonych w danym środo -wisku na hałas, w stosunku do ogólnej liczby osób nie eksponowanych na hałas. Dla hałasu impulsowego o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego przekraczających 140 dB, szacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu zgodnie z normą ISO 1999 nie zostało potwier dzone statystycznie i nie zaleca się stosowania go.

W oparciu o wykonane pomiary hałasu zgodnie z rozdziałem 4 normy, instytucje upoważnione mogą ocenić ryzyko uszko dzenia słuchu wywołane hałasem oraz określić wymagania dotyczące programu ochrony słuchu, łącznie z okresowymi badaniami audiometrycznymi, obowiąz -kiem stosowania ochronników słuchu oraz metodami technicznymi i administra- cyjnymi ograniczenia ekspozycji na hałas pojedynczych pracowników oraz grup pracowników.

SPOSOBY WALKI Z HAŁASEM
Zagadnienie minimalizacji hałasu i drgań maszyn i urządzeń oraz zmniejszenie szkodliwych skutków tych oddziaływań wibroakustycznych jest złożonym zagadnieniem systemowym. Dlatego przy jego rozwiązywaniu wymagane jest współdziałanie szerokich grup specjalistów z różnych dziedzin nauki i techniki Projektanci, konstruktorzy i wytwórcy maszyn i urządzeń muszą sobie zdawać sprawę z faktu, że każdy ich wyrób jest potencjalnym źródłem drgań i hałasu.

Stąd też wyrób ten, oprócz doskonałych cech użytkowych, powinien cechować się minimalnym poziomem zakłóceń wibroakustycznych emitowanych w otoczenie, możliwym na danym poziomie wiedzy i technologii. Maszyny i urządzenia są uczestnikami złożonych procesów technologicznych, które na ogół mogą być realizowane za pomocą alternatywnych metod i środków. Stąd też projektanci procesów, oprócz warunków wysokiej efektywności danej technologii, winni dodatkowo uwzględnić wybór takiego wariantu procesu, parku maszyn i urządzeń, który zapewniłby również minimum zakłóceń w postaci drgań i hałasu.

Architekci projektujący zakłady przemys- łowe, znając zasady generacji, a zwłaszcza propagacji hałasu, mogą w znacznym stopniu obniżyć poziom hałasu w strefie wewnętrznej i zewnętrznej zakładu przemysłowego. Warto tu przykładowo wskazać, że usytuowanie hałaśliwej maszyny w narożu hali, zamiast jej środku może spowodować podwyższenie poziomu hałasu o 6 dB. Ten sam rząd obniżenia hałasu uzyskuje się z kolei przez racjonalne wytłumienie pomieszczeń, które jak wynika z powyższego nie zawsze musi być konieczne. Podobne efekty na zewnątrz zakładu można uzyskać poprzez odpowiednie sytuowanie względem strefy chronionej budynków cichych i hałaśliwych.

Konstruktorzy budynków przemysłowych, zwłaszcza wielokondygnacyjnych, znając zasady izolacji i eliminacji drgań mogą w istotny sposób obniżyć zagrożenie drganio -we otoczenia. Odnosi się to zarówno do ludzi uczestniczących w procesie produkcji, jak również do samych maszyn i konstrukcji budowlanych Dużą rolę w procesie minimalizacji hałasu i drgań odgrywają służby eksplo -atacyjne i remontowe w zakładach przemys -łowych. Na przykład luźne mocowanie drga -jącej osłony maszyny może być przyczyną znacznego podwyższenia poziomu hałasu na stanowisku pracy.

Podobnie, właściwe smarowanie w przypadku przekładni dużych mocy daje obniżkę poziomu hałasu rzędu kilku dB Ostatni etap omawianego procesu to współdziałanie dozoru technicznego zakładu ze służbami zdrowia i bhp. W wyniku ich dobrej współpracy szkodliwe oddziaływanie drgań i hałasu na pracowników może być w znacznym stopniu obniżone. Mowa tu przede wszystkim o kwalifikowaniu i selekcji ludzi do prac na stanowiskach o dużej szkodliwości, zapewnieniu osobistych ochronników słuchu, butów i rękawic antywibracyjnych itp.

W skrajnych przypadkach dużego zagrożenia zdrowia niezbędne jest takie usytuowanie organizacyjne produkcji, by możliwe było wprowadzenie ograniczeń w czasie ekspozycji na drgania i hałas. Jak widać, przedstawione tu przedsięwzięcia są bardzo szerokie i złożone, co więcej zachodzą tu na ogół przeciwstawne kryteria i wymagania. Z tej racji efektywne rozwiązanie tego problemu możliwe jest jedynie metodami techniki systemów.

Przykład procedury szczegółowej Jako przykład złożoności zagadnienia minimalizacji hałasu, weźmy pod uwagę problem obniżenia hałasu mechanicznego w maszynach. Wychodząc z analizy wyników pomiaru hałasu i ich korelacji z analizami drgań w poszczególnych punktach maszyny, należy przede wszystkim określić rodzaj dominującego źródła mechanicznego, dającego największy przyczynek do ogólnego poziomu hałasu. Jeśli dominującym źródłem hałasu jest drgający element lub część maszyny, pierwszym krokiem na drodze do minimalizacji hałasu jest określenie rodzaju ruchu.

Ustalenie charakteru ruchu oraz znajomość procesu technologicznego i konstrukcji maszyny pozwala ocenić, czy możliwe i opłacalne są zmiany efektywnej powierzchni elementu, zmniejszenie jego prędkości oraz czy istnieje możliwość zmiany charakteru sił wymuszających ruch elementu. Wspomniane możliwości obniżenia hałasu mechanicznego muszą być zawsze konsultowane z możliwościami wprowadzenia zmian w konstrukcji maszyny oraz w wykonywanym procesie technologicznym.

Innymi źródłami hałasu mechanicznego w maszynach są łożyska, zwłaszcza toczne, oraz przekładnie zębate. Poczynania mające na celu minimalizację hałasu w tych przypadkach zależą tu od typu mechanizmu, jego stanu dynamicznego, rodzaju smarowania itp. Decyzje o zmianach konstrukcyjnych, bądź zmianie parametrów eksploatacyjnych, zależą więc od poprzednio wymienionych czynników.

Poważnym źródłem hałasu i drgań w maszynach są zbędne uderzenia ich elementów. Uderzenia te powstają często w wyniku zbyt dużych luzów w parach kinematycznych oraz zbyt gwałtownych zmian przyśpieszeń w mechanizmach krzywkowych. W pierwszym przypadku jedynym środkiem zaradczym jest utrzymanie luzów w granicach normatywów konstrukcyjno-eksploatacyjnych, w drugim zaś - projektowanie krzywek o łagodnej zmianie zarysu i przyśpieszeń. Pewnym wyjściem może tu być również zmiana jednego z materiałów pary kinematycznej na tworzywo sztuczne antyudarowe, co jednak nie zawsze jest możliwe ze względu na charakter obciążeń dynamicznych.

Po zbadaniu możliwości zmian charakteru generacji opisanych źródeł hałasu mechanicznego, należy oszacować spodziewane obniżki poziomu hałasu z tytułu każdej zmiany oraz zbadać konstrukcyjne, technologiczne i ekonomiczne możliwości ich wprowadzenia. Jeśli uzyskana tą drogą obniżka poziomu hałasu jest wystarczająca, to dalszym postępowaniem jest wdrożenie zmian konstrukcyjno-technologicznych. W przypadku przeciwnym należy rozpocząć procedurę poszukiwań nowego istotnego źródła hałasu.

Z przytoczonej procedury minimalizacji hałasu źródeł mechanicznych w maszynach widać, że nawet w tym prostym przypadku do pełnego powodzenia niezbędna jest znajomość dynamiki, akustyki, podstaw konstrukcji maszyn i znajomość technologii procesu wytwórczego, w którym maszyna uczestniczy. Dodając do tego niezbędną wiedzę w dziedzinie eksperymentalnych badań wibroakustycznych, otrzymamy dopiero właściwy obraz inżynierii wibroakustycznej.

Jak wynika z całości rozważań, zagadnienie minimalizacji drgań i hałasu maszyn może być rozwiązane w trzech obszarach: źródło - droga propagacji - odbiornik. Zagadnienie to mówiąc krótko polega na: zmniejszeniu hałasu i drgań źródła (maszyny) lub zapobieżeniu propagacji zakłóceń wibroakustycznych wzdłuż różnych dróg lub zabezpieczeniu odbiornika (np. człowieka) przed skutkami oddziaływań wibroakustycznych.

Jak widać z tego, te trzy obszary działania można traktować niezależnie lub łącznie, co oczywiście jest bardziej efektywne. Właściwy kierunek działania w rozwiązywaniu tego problemu wynika z odpowiedzi na poniższe pytania: 1. Czy możliwe jest wyłączenie źródła na pewien czas pracy? 2. Czy można użyć mniej hałaśliwej technologii, np. - silnika elektrycznego zamiast spalinowego? - wiercenia zamiast tłoczenia? - wentylatora osiowego zamiast promieniowego?

3. Czy można zmniejszyć siły lub przemieszczenia wymuszające, np
3. Czy można zmniejszyć siły lub przemieszczenia wymuszające, np. - obniżając obroty maszyn? - zmniejszając prędkości (szczególnie przepływu czynnika)? - zmniejszając ciśnienie dynamiczne stopniowo dla uniknięcia generacji fal uderzeniowych lub kawitacji? - zmniejszając luzy w parach kinematycznych? - zwiększając gładkość powierzchni ruchowych?

4. Czy można zmienić przebieg czasowy wymuszenia na bardziej "gładki"; np. - stosując elastyczne przekładki pośrednie? - stosując stopniowane lub ukosowane wykrojniki pras? - stosując stopniowane otwarcie zaworów? 5. Czy można zmienić rozkład przestrzenny wymuszenia, np. - zastępując kontakt punktowy przez powierzchniowy? - zwiększając liczbę wibroizolatorów w maszynie? - zastępując wibroizolatory punktowe powierzchniowymi (maty)?

6. Czy można ograniczyć strefę hałasową do małego obszaru wokół źródła, np. - izolując element roboczy od reszty konstrukcji? - stosując absorpcję, dźwięku lub eliminację w bezpośredniej okolicy źródła? - kompensując siły lub ruchy wymuszające przeciwnymi?

7. Czy można uniknąć rezonansu lub dodatniego sprzężenia zwrotnego, np
7. Czy można uniknąć rezonansu lub dodatniego sprzężenia zwrotnego, np. - przez zmianę wymiarów? - przez zmianę parametrów sprężysto-inercyjno-dyssypatywnych? - przez właściwe smarowanie? 8. Czy można zmienić rozkład źródeł hałasu, np. - koncentrując źródła hałasu w jednym obszarze i tworząc w drugim obszarze strefę ciszy? - stosując dla oddzielenia naturalne i sztuczne ekrany dźwiękowe?

9. Czy można zmienić impedancję promieniowania źródła hałasu, np
9. Czy można zmienić impedancję promieniowania źródła hałasu, np. - redukując efektywną powierzchnię promieniowania drgających brył? - rozdzielając duży układ wlotowy lub wylotowy na szereg mniejszych odpowiednio odseparowanych? 10. Czy można zmniejszyć efektywność propagacji drgań i hałasu, np. - stosując obudowy dźwiękochłonne? - wytłumiając ściany, sufit i podłogę? - stosując ekrany dźwiękochłonne? - stosując tłumiki hałasu wlotu i wylotu? - stosując układy eliminacji i izolacji drgań?

11. Czy można izolować odbiornik, np. - stosując obudowy i kabiny
11. Czy można izolować odbiornik, np. - stosując obudowy i kabiny? - stosując ochronniki słuchu? - stosując buty, rękawice i podkładki antywibracyjne? Rozpatrując wyliczone możliwości redukcji zakłóceń wibroakustycznych, można w większości przypadków wybrać efektywne metody i środki obniżenia zagrożenia wibroakustycznego w systemie źródło - droga propagacji - odbiornik, tzn. znaleźć rozwiązanie większości sytuacji praktycznych występujących w przemyśle.

Podział źródeł ze względu na fizyczne przyczyny generowania hałasu.
A. Mechaniczne 1) drgania 2) uderzenia 3) tarcie 4) inne B. Elektryczne 1) magnetyczne 2) magnetostrykcyjne 3) łuk elektryczny 4) inne

C. Technologiczne 1) procesy skrawania i przecinania 2) zmiana spójności materiałów 3) procesy pękania D. aero- i hydrodynamiczne 1) przepływy 2) kawitacja E. Inne 1) proces spalania 2) zjawiska termiczne 3) zjawiska chemiczne 4) wybuchy 5) fale uderzeniowe

Charakterystyka maszyn i urządzeń jako źródeł hałasu wymaga podania takich wielkości charakterystycznych, które umożliwiłyby ich obiektywną ocenę w każdych warunkach pracy. Do takiej oceny niezbędne są informacje dwojakiego rodzaju. Mogą to być wielkości wzajemnie sobie odpowiadające takie, jak moc akustyczna maszyny N, poziom mocy LN lub też poziom hałasu uzyskany w znanych warunkach pomiaru. Są to jednak informacje globalne, traktujące sumarycznie cale widmo hałasu emitowanego przez maszynę.

Drugi rodzaj informacji to dane o widmie hałasu w postaci poziomów w pasmach (tercjowych, oktawowych), zwanych poziomami widmowymi, lub - w przypadku skrajnym - informacje o częstotliwościach dominujących w widmie. Takie dane umożliwiają ocenę porównawczą maszyn, oraz - co jest równie ważne - ocenę poziomu hałasu maszyny w dowolnych znanych warunkach akustycznych. Jest oczywiste, że porównanie i ocenę poziomów prowadzi się według wzorów i zależności. Dodatkowe informacje o sposobie powstawania hałasu w danej maszynie umożliwiają z kolei opracowanie przedsięwzięć zmierzających do obniżenia poziomu hałasu źródła.

Wybrane źródła hałasu Maszyny elektryczne (silniki, prądnice). W tej grupie można wyróżnić trzy główne rodzaje hałasów. Hałas pochodzenia mechanicznego powstający w wyniku niewyważenia wirnika, drgań łożysk, zwłaszcza tocznych, oraz tarcia i uderzeń szczotki o komutator. Drugi rodzaj zakłóceń to hałas pochodzenia magnetycznego z kolejnymi harmonicznymi częstotliwości prądu zasilania w widmie. Wreszcie ostatni rodzaj hałasu w maszynach elektrycznych jest związany z opływem powietrza chłodzącego wirnik. Dla maszyn o prędkości obwodowej wirnika większej niż 50 m · s-1 staje się on dominujący i uwidacznia się w postaci tonu o częstotliwości fo=zn/60 [Hz], przy czym z - liczba żłobków wirnika, n - prędkość obrotowa w obr/min.

Dla maszyn o mocy znamionowej od 1 kW do 100 kW zaleca się stosować poniższe oszacowanie poziomu hałasu Lp w odległości r=0,5 m od korpusu maszyny: Lp = 10 lg + 20 lg n + (8÷10 dB) [dB] gdzie N - nominalna moc elektryczna w kW, n - liczba obrotów na minutę.

Wzór ten ma charakter empiryczny i daje dobrą zgodność z pomiarami dla szerokiej grupy maszyn elektrycznych. Występująca w nim poprawka 5÷10 dB zależna jest od charakteru układu wentylacji maszyny (samowentylacja: otwarta, zamknięta; wentylacja zewnętrzna itp.).

Przekładnie zębate. Przy przenoszeniu mocy przez układ dwu zazębiających się powierzchni powstają zakłócenia dźwiękowe, których zasadnicze przyczyny są następujące: uderzenia zazębiających się części zębów, tarcie przesuwających się względem siebie powierzchni zębów, drgania powietrza lub oleju wytłaczanego z przestrzeni międzyzębnej oraz drgania zębów i innych elementów przekładni pod wpływem dodatkowych sił wymuszających. W widmie hałasu i drgań przekładni najłatwiej wyróżnić kolejne harmoniczne od częstotliwości podstawowej określonej relacją fo = nz/60 [Hz] , gdzie n w obr/min, z - liczba zębów przekładni.

Hałas ogólny przekładni można podzielić na dwie składowe: stałą oraz zależną od przenoszonej mocy M [kW] lub prędkości obwodowej kół V[m · s-1]. I tak, dla przekładni małej i średniej mocy (do 50 kW), poziom hałasu w odległości 1 m można ocenić ze wzorów: Lp = Lo + 10 lg VX [dB] lub Lp = Lo + 20 lg N [dB] zaś dla przekładni dużej mocy (powyżej 50 kW) ze wzoru: Lp = Lo + 23 lg [dB] przy czym za Lo przyjmuje się poziom 40÷55 dB, zależnie od jakości wykonania przekładni. χ = 1,5÷3.

Transformatory. O poziomie hałasu decydują w tym przypadku drgania związane ze zjawiskiem magnetostrykcji oraz siłami magnetycznymi. Dla częstotliwości zasilania 50 Hz, podstawowa częstotliwość drgań rdzenia i uzwojeń wynosi 100 Hz. Poziom hałasu transformatora zależy od jego mocy. Dla transformatorów o napięciach mniejszych od 350 kV poziom hałasu można znaleźć ze wzoru: Lp= 10 lg N + 60 [dB]

Dla transformatorów o napięciach w granicach 350 i 650 kV poziom hałasu można znaleźć ze wzoru:
Lp= 10 lg N + 63 [dB] zaś dla transformatorów większych od 650 kV z zależności Lp= 10 lg N + 65 [dB] Często poziom mocy akustycznej transformatora w funkcji nominalnego napięcia określa się za pomocą wzoru: Lp= 15 lg N + 62 [dB] gdzie: N - ekwiwalentna moc transformatora, odniesiona dla pracy z dwoma uzwojeniami (ekwiwalentna moc określona jest jako półsuma mocy wszystkich uzwojeń)

Sprężarki tłokowe. Zakłócenia akustyczne podczas pracy sprężarek tłokowych pochodzą w głównej mierze od pulsacji czynnika na wlocie oraz od drgań korpusu i poszczególnych części maszyny. W widmie hałasu dominują kolejne częstotliwości harmoniczne wynikające z podstawowej fo = ns/60 [Hz], gdzie n w obr/min, s - liczba cylindrów. Zgodnie z niemieckim zaleceniem VDI, przewidywany poziom mocy akustycznej sprężarek tłokowych o mocach 5÷500 kW można określić z wyrażenia: LNA = ,5 lg N ±5 [dB] gdzie: N -moc napędu sprężarki [kW]

Wentylatory. Zasadniczo rozróżniamy dwa typy wentylatorów: osiowe i promieniowe. Podział ten związany jest z kierunkiem przepływu gazów: równoległym do osi obrotu łopatek wirnika lub promieniowym. Przy normalnie stosowanych technologiach hałas wywołany pracą części mechanicznych zależny jest od prędkości obwodowej łopatek. Hałas aerodynamiczny początkowo współmierny z hałasem mechanicznym staje się dominującym dla prędkości obwodowej łopatek większej od 15 m/s. Powstaje on na skutek wirowego opływu powierzchni i ciągu periodycznych udarów związanych z obrotem łopatek.

W związku z tym w szerokopasmowym widmie wentylatorów można wyróżnić kolejne harmoniczne pochodzące od częstotliwości podstawowej fo = nz/60, n w obr/min, z liczba łopatek. Poziomy mocy akustycznej na wlocie lub wylocie wentylatorów promieniowych i osiowych różnią się niewiele. Podobny charakter, pracy mają dmuchawy i sprężarki wirnikowe. Przy liczbie obrotów rzędu 2000 ÷ 4000 na minutę, w celu obliczenia poziomu mocy na wlocie lub wylocie, stosuje się wzory jak dla wentylatorów.

LN = 60 +10 lg Q |+ 20 lg Dr [dB] LN = 80 + 10 lg N + 10 lg Dr [dB]
Szacunkowo można obliczyć poziom mocy akustycznej emitowanej stosując wzory: LN = lg Q |+ 20 lg Dr [dB] gdzie: Q - wydajność (wydatek) [m3/s], spiętrzenia całkowitego Dr [mm H2O] LN = lg N + 10 lg Dr [dB] gdzie: N - moc napędu [kW]

Pompy. W ogólności rozróżnia się trzy rodzaje pomp stosowanych do tłoczenia płynów: zębate, tłoczkowe i odśrodkowe. Literatura dotycząca zagadnień hałasowych tych urządzeń jest szczupła i nie podaje ścisłych zależności poziomu hałasu od parametrów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych. Wiadomo jednak, że poziom hałasu i drgań tych urządzeń wzrasta bardzo silnie z chwilą wejścia tłoczonego płynu w stan kawitacji.

Maszyny i urządzenia do obróbki materiałów
Maszyny i urządzenia do obróbki materiałów. Wielka różnorodność maszyn obróbczych i rozmaitość operacji wykonywanych przez pojedynczą maszynę, np. obrabiarki uniwersalne, jest przyczyną, dla której nie da się w sposób prosty ustalić ogólnych wzorów na określenie ich poziomu hałasu. Poziom ten zależnie od typu maszyny i rodzaju wykonywanej operacji zawiera się w granicach 80 ÷ 120 dBA. Wiadomo, że czas pracy każdej maszyny, zwłaszcza obróbczej, można podzielić na bieg jałowy i bieg roboczy.

Hałas emitowany podczas biegu jałowego przyjęto nazywać hałasem własnym maszyny w odróżnieniu od hałasu technologicznego występującego podczas właściwej pracy. W pierwszym przypadku za generację hałasu odpowiedzialna jest sama maszyna, zwłaszcza jej układy napędowe (silnik, przekładnie, łożyska). W drugim przypadku generacja hałasu następuje w sprzężeniu z realizowanym procesem i obrabianym materiałem (drgania narzędzi, materiału, otoczenia), co w większości daje wyższe poziomy niż dla hałasu własnego.

Obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie ochrony przed hałasem
Obowiązki pracodawców dotyczące ochrony pracowników przed nadmiernym hałasem są określone w odpowiednich dyrektywach Unii Europejskiej i przepisach krajowych wdrażających do prawa polskiego postanowienia tych dyrektyw.

procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu,
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie: procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu, maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości, rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (priorytet mają tu środki redukcji hałasu u źródła jego powstawania).

Ponadto, zgodnie z dyrektywą 2003/1 O/WE, której postanowienia są już wdrożone do prawa polskiego pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi dostęp do ochronników słuchu, gdy poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy przekracza 80 dB. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne, pracodawca ma obowiązek zapewnić: ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników,

zaopatrzenie pracowników w środki ochrony indywidualnej słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników, oraz ich stosowanie, ograniczenie ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy, oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe ograniczenie dostępu do tych stref, poprzez ich odgrodzenie.

Pracownikom zatrudnionym na stanowiskach, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne, należy zapewnić informację na temat: wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas, działań podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu na określonych stanowiskach, właściwego doboru i sposobów używania środków ochrony indywidualnej słuchu.

Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie pracownikom okresowych badań lekarskich, w tym badań otolaryngologicznych i audiometrycznych. Do obowiązków pracownika należy: współdziałanie przy ocenie zagrożenia hałasem, stosowanie środków ochrony zbiorowej i ochronników słuchu, informowanie pracodawcy o uszkodzeniach środków ochronnych lub trudnościach w ich stosowaniu.

Profilaktyczna ochrona zdrowia
Zgodnie z art. 229 kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym, kontrolnym i okresowym badaniom lekarskim. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Paragraf 6. tego artykułu mówi, że koszty tych badań oraz inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, ponosi pracodawca. Paragraf 3. mówi, że okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy.

Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, częstotliwość wykonywania badań okresowych oraz zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami został określony w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy.

W rozporządzeniu tym określono również:
tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich, tryb postępowania przy wydawaniu orzeczeń o braku przeciwwskazań lub o przeciwwskazaniach zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku, wzory zaświadczeń, na których wydawane są orzeczenia, jacy lekarze mogą wykonywać badania profilaktyczne, co powinna zawierać dokumentacja medyczna z badań profilaktycznych, tryb przeprowadzania kontroli badań profilaktycznych.

Badania profilaktyczne przeprowadzane są na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać określenie rodzaju badania profilaktycznego, stanowisko, na którym jest lub ma być zatrudniony pracownik, oraz informacje o występowaniu na tym stanowisku czynników szkodliwych lub uciążliwych (wraz z danymi pomiarowymi).

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określono w załączniku do ww. rozporządzenia. W szczególności znalazły się w nim następujące ustalenia: Dla hałasu - a badania wstępne powinny obejmować: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne, badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne) oraz inne badania w zależności od wskazań,

badania okresowe powinny obejmować:
badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne, badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne), badania ogólne powinny być wykonywane co 4 lata, badania otolaryngologiczne i audiometryczne powinny być wykonywane przez pierwsze trzy lata pracy w hałasie - co rok, następnie co 3 lata,

ostatnie badania okresowe powinny obejmować:
badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne, badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie 125^-8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne), w razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do 1 roku lub 6 miesięcy, w razie narażenia na hałas impulsowy albo hałas, którego równoważny poziom dźwięku przekracza stale lub często 110 dB (A), badanie audiometryczne należy przeprowadzać nie rzadziej niż raz w roku.

Dla ultradźwięków małej częstotliwości -
■ badania wstępne powinny obejmować: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne, badania pomocnicze - audiometryczne tonalne w zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne), ■ badania okresowe powinny obejmować: badania lekarskie - ogólne i w zależności od wskazań - otolaryngologiczne,

badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne,
■ badania powinny być wykonywane co 2 lata, a ostatnie badania okresowe powinny obejmować: badania lekarskie - ogólne i otolaryngologiczne, badania pomocnicze - audiometryczne tonalne zakresie Hz (przewodnictwo powietrzne i kostne).

Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz jest chorobą zawodową ujętą w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. W rozporządzeniu tym (zgodnie z art. 237 kodeksu pracy) przedstawiono zasady zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych.

Metody ograniczania zagrożenia hałasem w środowisku pracy
Metody ograniczania zagrożenia hałasem można podzielić na administracyjno - prawne i techniczne. Metody administracyjno - prawne obejmują wszelkie uregulowania prawne, to jest uchwały Rady Ministrów, ustawy sejmowe, rozporządzenia, zarządzenia oraz pozostałe przepisy i normy techniczne, mające na celu ograniczenie zagrożenia hałasem.

Do metod administracyjno-prawnych należy zaliczyć także takie działania, jak:
stosowanie przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach, stosowanie profilaktyki lekarskiej, w tym badania lekarskie obejmujące kontrolę słuchu wszystkich nowo przyjmowanych pracowników oraz okresowe badania kontrolne wszystkich pracowników narażonych na hałas przekraczający dopuszczalne wartości, przenoszenie pracowników wrażliwych na działanie hałasu oraz tych, u których stwierdzono schorzenia, a zwłaszcza upośledzenie słuchu, do pracy w warunkach mniej uciążliwych.

Metody i środki techniczne ograniczania hałasu to:
ograniczenie i minimalizacja emisji hałasu ze źródła, ograniczanie transmisji hałasu, tj. ograniczanie energii wibroakustycznej na drogach jej przenoszenia, ograniczanie imisji (tj. oddziaływania) hałasu na określone obszary hal produkcyjnych oraz na stanowiska pracy, aktywna redukcja hałasu, polegająca na kompensowaniu hałasu sygnałem generowanym przez dodatkowe źródła.

Ograniczanie emisji hałasu u źródła może być realizowane poprzez:
wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu, wybór i stosowanie maszyn (zarówno typów, jak i egzemplarzy) o małej emisji hałasu, Ograniczanie emisji hałasu u źródła jego powstawania jest najbardziej efektywnym sposobem redukcji hałasu w miejscu pracy.

Maszyny i urządzenia używane w zakładach pracy powinny być oznaczone znakiem CE. Zgodnie z obowiązującymi przepisami producenci maszyn i urządzeń zobowiązani są do podania w dokumentacji technicznej maszyny poziomu ciśnienia akustycznego emisji hałasu i/lub poziomu mocy akustycznej (badania potwierdzone przez jednostkę notyfikowaną w odpowiednim zakresie). Na podstawie tych danych pracodawca może wybrać maszynę cichszą, zmianę warunków pracy maszyny, modernizację lub wymianę części składowych maszyny,

przykład: zastosowanie innego rodzaju dysz w urządzeniach wykorzystujących sprężone powietrze, zastosowanie łożysk cichobieżnych, wyłożenie wewnętrznych powierzchni obudów materiałem dźwiękochłonnym, zastosowanie blachy perforowanej zamiast pełnej na obudowy, które mogą drgać, usztywnienie konstrukcji maszyny, unikanie w rurociągach i instalacjach wentylacyjnych gwałtownych zmian przekroju lub kierunku strumienia,

odpowiednią konserwację maszyny,
przykład: wymiana zużytych części, właściwe smarowanie, wyważanie części. Redukcja hałasu u źródła jego powstawania powinna być, o ile to możliwe, stosowana na etapie projektowania, gdyż późniejsze jej wprowadzenie może naruszyć wymagania procesu wykonawczego i wymagać znaczniejszych nakładów finansowych.

Ograniczanie hałasu na drodze jego transmisji jest możliwe poprzez:
■ zastosowanie ochron zbiorowych, tj.: urządzeń ograniczających hałas - do urządzeń tych należą obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne, tłumiki akustyczne, ekrany akustyczne i przemysłowe kabiny dźwiękoizolacyjne. Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne stosuje się do całkowitego odizolowania hałaśliwej maszyny od reszty środowiska pracy lub do osłonięcia najbardziej hałaśliwych części maszyn.

Mogą to być obudowy ciężkie (murowane) lub lekkie (wykonywane najczęściej z dwóch warstw blachy i materiału tłumiącego pomiędzy nimi). Skuteczność obudów pełnych sięga 25 dB, a częściowych dochodzi do 5 dB. Tłumiki akustyczne wykorzystuje się do tłumienia hałasów w przewodach, w których odbywa się przepływ powietrza lub gazu (wentylacja, wloty i wyloty sprężarek, turbin, silników spalinowych). Ekrany akustyczne służą do tłumienia zarówno hałasu docierającego na dane stanowisko pracy jak i hałasu emitowanego z określonej maszyny.

Aby ekran spełniał swoją rolę, musi mieć duże rozmiary i być umieszczony jak najbliżej stanowiska pracy bądź hałaśliwej maszyny. Przemysłowe kabiny dźwiękoizolacyjne są wykorzystywane jako pomieszczenia sterownicze dla określonych, zautomatyzowanych procesów. Pozwalają na odizolowanie stanowiska pracy od hałaśliwych maszyn i procesów technologicznych,

materiałów pochłaniających dźwięk - wyłożenie przeszkód odbijających dźwięk - w tym ścian i sufitów - materiałami dźwiękochłonnymi pozwala na zwiększenie chłonności akustycznej po mieszczenia i eliminację hałasu odbitego od przeszkód. Metoda ta pozwala na obniżenie hałasu o 3-7 dB, lecz tylko w pomieszczeniach, których początkowa chłonność była niewielka,

środków ograniczających transmisję dźwięku powietrznego i materiałowego - przykład: ściany, stropy, okna i drzwi o podwyższonej izolacyjności akustycznej, wibroizolacje ograniczające dźwięki materiałowe, zastosowanie środków organizacyjnych, polegających na: - odpowiednim usytuowaniu źródeł hałasu względem siebie i względem ścian pomieszczenia - zaleca się, aby odległość między maszynami wynosiła nie mniej niż 2-3 m; maszyny powinny się znajdować jak najdalej od ścian i innych powierzchni odbijających,

oddzieleniu obszarów, w których wykonywane są prace o małej emisji hałasu, od obszarów, w których wykonywane są prace o dużej emisji hałasu przykład: pomieszczenia pracy koncepcyjnej, laboratoria i biura powinny być oddzielone od budynków i pomieszczeń, w których odbywają się procesy produkcyjne powodujące hałas.

Ograniczanie imisji hałasu jest możliwe poprzez:
zastosowanie odpowiednich rozwiązań technicznych - przykład: zastosowanie zdalnego sterowania i automatyzacji na stanowiskach pracy, zastosowanie rozwiązań organizacyjnych, polegających m.in. na: odsunięciu człowieka od hałaśliwych procesów, grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku,

Dzięki grupowaniu źródeł hałasu w różnych pomieszczeniach pracownicy obsługujący cichsze urządzenie (znajdujące się w jednym pomieszczeniu) nie są narażeni na hałas docierający z urządzeń głośniejszych (znajdujących się w innym pomieszczeniu), zastosowanie indywidualnych ochron słuchu.

HAŁAS INFRADŹWIĘKOWY TERMINOLOGIA
Infradźwięki – dźwięki lub hałas, którego widmo częstotliwościowe zawarte jest w za kresie 2 do 16 Hz – wg. PN-86/N – dźwięki lub hałas, którego widmo częstotliwościowe zawarte jest w zakresie 1 do 20 Hz – wg. ISO 7196:1995 ( Pr PN-ISO 7196 ). Hałas infradźwiękowy – hałas, w widmie którego występują składowe o częstotliwościach infradźwiękowych 1-20 Hz i niskich akustycznych do 50 Hz - wg. PN-86/N Obecnie coraz powszechniej w literaturze używa się pojęcia hałas niskoczęstotliwościowy, obejmujący zakres częstotliwości od około 10 Hz do 250 Hz. Cechą charakterystyczną infradźwięków jest znaczna długość ich fali ( od ok. 17 m do ok. 340 m).

TREMINOLOGIA Spośród wielu parametrów mających związek z hałasem infradźwiękowym przytoczono jedynie definicje tych parametrów, którymi najczęściej posługujemy się oceniając stanowisko pracy, a które nie zostały wcześniej zdefiniowane: charakterystyka częstotliwościowa G – charakterystyka częstotliwościowa określona w normie ISO 7196:1995 poziom ciśnienia akustycznego, L w dB – dziesięć logarytmów przy podstawie 10 z ilorazu kwadratu ciśnienia akustycznego p i kwadratu ciśnienia akustycznego odniesienia po ( po = Pa ) poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, LG w dB - poziom ciśnienia akustycznego skorygowany wg charakterystyki częstotliwościowej G równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, LG eq, T w dB równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, LG eq, 8h w dB

WYSTĘPOWANIE HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO
Infradźwięki występowały od dawien dawna, zanim pojawił się człowiek. Towarzyszą mu praktycznie codziennie, bowiem występują w sposób naturalny w przyrodzie. ŹRÓDŁA HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO Hałas infradźwiękowy podzielić możemy ze względu na dwa źródła występowania: A) naturalne B) sztuczne

ŹRÓDŁA HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO
NATURALNE ŹRÓDŁA do źródeł naturalnych zaliczamy wybuch wulkanów, trzęsienia ziemi, wodospady, wiatry, burze, meteoryty, szum morza Charakteryzują się one częstotliwością drgań własnych poniżej 3 Hz i poziomie ciśnienia akustycznego od 70 ( wodospady ) do 135 dB ( wiatr )

SZTUCZNE ŹRÓDŁA HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO Techniczne źródła infradźwięków występują dużo częściej od naturalnych i stanowią większe zagrożenie dla człowieka niż źródła naturalne. Występują one w następujących dziedzinach gospodarki; 1. Transport ( kołowy, kolejowy i morski ) 2. Hutnictwo i odlewnictwo 3. Budownictwo drogowe 4. Energetyka 5. Przemysł chemiczny 6. Przemysł petrochemiczny 7. Przemysł spożywczy 8. Przemysł farmaceutyczny

GŁÓWNE ŻRÓDŁĄ HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO w przypadku hałasu środowiska pracy to: 1. Maszyny przepływowe niskoobrotowe - sprężarki, wentylatory, silniki 2. Urządzenia elektroenergetyczne - młyny, kotły , kominy 3. Piece hutnicze - konwertory tlenowe - piece elektryczne łukowe 4. Urządzenia odlewnicze - formierki - kraty wstrzasowe

do źródeł sztucznych zaliczamy
a) drogowe maszyny budowlane ( walce i rozkładarki do asfaltu ) b) samochody ciężarowe i ciągniki siodłowe c) autobusy d) helikoptery e) lokomotywy ( elektryczne, spalinowe ) f) łodzie motorowe, kutry rybackie i promy g) sprężarki ( tłokowe, śrubowe, wirnikowe ) h) dmuchawy i wentylatory i) pompy różnego rodzaju j) młyny ( kulowe, bijakowe, wentylatorowe ) k) turbogeneratory l) walcarki

WPŁYW HAŁASU NA CZŁOWIEKA
Do niedawna sądzono, że człowiek nie słyszy infradźwięków ze względu na brak odpowiednich komórek receptorowych zdolnych do odbioru tych dźwięków. Dopiero w połowie lat 30 ubiegłego wieku zweryfikowano teorię poprzez wyznaczenie progów percepcji słuchowej. Po wnikliwych badaniach okazało się, że słyszenie oparte jest nie tylko na klasycznej drodze słuchowej ale również na drodze odczuwania drgań. Mechanizm odczuwania na drodze drgań jest identyczny jak mechanizm odbioru drgań wywołanych na drodze mechanicznej. Progi percepcji słuchowej są o ok dB niższe od progów drgań. Szczególna wrażliwość na infradźwięki występuje u kobiet i osób młodych. Słyszalność infradźwięków zależy od poziomu ciśnienia akustycznego. Progi słyszenia są tym wyższe im niższa jest ich częstotliwość ( dla częstotliwości 6 –8 Hz ok. 100 dB, a dla częstotliwości Hz ok. 90 dB) Gdy poziom ciśnienia przekroczy 140 dB infradźwięki mogą powodować trwałe zmiany w organizmie. Możliwe jest występowanie zjawiska rezonansu struktur i narządów wewnętrznych już przy 100 dB odczuwane jako wewnętrzne wibrowanie.

SKUTKI ODDZIAŁYWANIA INFRADŹWIĘKÓW
Oddziaływanie infradźwięków szczególnie o wysokich poziomach ciśnienia akustycznego wywołuje wiele specyficznych odczuć w uchu; a) skutki słuchowe są odczuwalne jako bezbolesny ucisk w uchu ( poziomy 127 – 132 dB, 1-20 Hz) przesunięcie progu słyszenia ból w uszach ( pojawia się przy poziomie 140 dB dla częstotliwości 20 Hz) uszkodzenie błony bębenkowej ( blizny na błonie bębenkowej obserwowano u niemieckich marynarzy pływających na łodziach podwodnych – rzeczywiste warunki narażenia na infradźwięki ) uszkodzenie ucha wewnętrznego, gdy pęka błona bębenkowa ( istnieje możliwość wyleczenia ) b) wpływ na układ przedsionkowy ( występują jako: zaburzenia równowagi, dezorientacje i nudności )

działanie rezonansowe mogą wywoływać drgania rezonansowe struktur wewnętrznych organizmu (przy czym najbardziej narażone są płuca) skutki czynnościowe – zaburzenia układów: krążenia oddechowego pokarmowego hormonalnego nerwowego W/wym. układach zmiany nasilają się wraz ze wzrostem poziomu ciśnienia akustycznego

W/wym. układach zmiany nasilają się wraz ze wzrostem poziomu ciśnienia akustycznego d) dokuczliwość infradźwięków ( występuje, gdy następuje pobudzenie ślimaka). Wobec czego nie są dokuczliwe, gdy nie są słyszalne lub odczuwalne. Skutkiem dokuczliwości infradźwięków jest pogorszenie sprawności intelektualnej i zmniejszenie wydajności pracy. e) inne skutki wzrost ciśnienia tętniczego krwi ( możliwość rozwoju samoistnego nadciśnienia tętniczego) wzrost samoistnych poronień ( o 11 do 17 % ) i komplikacji ciąży ( 8 % )

Obserwowane biologiczne skutki działania infradźwięków opierają się w głównej mierze na danych doświadczalnych, gdzie istnieje możliwość generacji wysokich poziomów dźwięku. W praktyce ( przemyśle ) występują najczęściej poziomy rzędu dB i długotrwałe ekspozycje zawodowe. Dlatego dokuczliwość infradźwięków i wywoływane przez nie skutki zdrowotne są szczególnie ważne przy ustalaniu normatywów higienicznych. Skutki te występują najczęściej powyżej progu słyszenia, wobec tego przyjmuje się, że próg percepcji słuchowej określa granice tolerancji infradźwięków,

POMIARY HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO
Pomiary hałasu infradźwiękowego przeprowadza się na stawiskach pracy i w miejscach przebywania pracownika w typowych warunkach pracy. Mikrofon w czasie pomiarów powinien być umieszczony na wysokości głowy pracownika. Na badanym stanowisku ( po wcześniejszej identyfikacji źródła ) ustala się czas ekspozycji na badany hałas w ciągu dnia lub tygodnia pracy, po czym przeprowadza się pomiary: 1) równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyka częstotliwościową G, LG eq,Te 2) szczytowego nieskorygowanego poziomu ciśnienia akustycznego LLIN peak

POMIARY HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO
Do pomiarów równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową G stosuje się całkujące mierniki poziomu dźwięku klasy dokładności 1. Miernik powinien spełniać wymagania normy IEC 804, z filtrem korekcyjnym G spełniającym wymagania normy SIO 7196:1995 Pomiar szczytowego nieskorygowanego poziomu ciśnienia akustycznego należy wykonać miernikiem poziomu dźwięku o charakterystyce częstotliwościowej “LIN” i dolnej częstotliwości granicznej wynoszącej co najmniej 2 Hz wyposażonym w detektor wartości szczytowej. Stosowane przyrządy pomiarowe powinny być sprawdzane na zgodność z normami IEC 804 i ISO 7196 oraz wzorcowane przed i po zakończeniu pomiarów. Wszystkie mierniki podlegają okresowej kontroli w Urzędzie Miar zgodnie z odrębnymi przepisami ( legalizacji lub uwierzytelnieniu).

NORMATYWY HIGIENICZNE
Pierwsze normatywy higieniczne zostały opracowane i podane w normie PN-86/N oraz umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1989r. ( Dz. U. z 1989r., nr 69, poz. 417) Powstałe modyfikacje NDN utrzymywane były w mocy do dnia 22 lipca 2001r.

NORMY HIGIENICZNE Obecnie obowiązujące dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego (NDN) ze względu na ochronę zdrowia pracowników zostały wprowadzone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy / Dz. U. Nr 217 z 2002r, poz /. Zgodnie z w/wym. rozporządzeniem hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy charakteryzowany jest przez: 1. równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy LGeq,8h lub równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyka częstotliwościową G odniesiony do tygodnia pracy LGeq,w (działającego w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia ) 2. szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego LLIN peak

NORMY HIGIENICZNE Dopuszczalne ze względu na ochronę zdrowia, wartości hałasu powinny spełniać następujące kryteria: 1. równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy ( działającego w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia ) nie powinien przekraczać 102 dB 2. szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego nie powinien przekraczać 145 dB. Podane wyżej w punktach 1 i 2 dopuszczalne wartości obowiązują jednocześnie i nie powinny być przekroczone. Powyższe kryteria obowiązują, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie stanowią inaczej. Problem zatrudnienia w narażeniu na hałas infradźwiękowy kobiet w ciąży i osób młodocianych regulują inne szczegółowe przepisy.

hałas infradźwiękowy, którego:
Najwyższe dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy ustalone wg. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet / Dz. U. Nr 114 z 1996r, poz. 545 oraz Dz. U. Nr 127 z 2002r, poz /. Prace w warunkach narażenia na hałas infradźwiękowy, którego: a) równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartości 86 dB b) szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego przekracza wartość 135 dB

Najwyższe dopuszczalne wartości hałasu infradźwiękowego w środowisku pracy ustalone wg. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac / Dz. U. Nr 200 z 2004r, poz / dźwiękowy, którego: równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartości 86 dB szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego przekracza wartość 135 dB.

INTERPRETACJA WYNIKÓW HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO

INTERPRETACJA WYNIKÓW HAŁASU INFRADŹWIĘKOWEGO
Wobec powyższego uzyskujemy odpowiedź jaka jest wielkość narażenia, a tym samym jaka jest częstotliwość wykonywania następnych pomiarów oraz pozwala zakwalifikować występujące ryzyko zdrowotne do jednej z klas: krotność jest mniejsza od 0,5 NDN ( ryzyko małe - M ), pomijalne krotność jest między 0,5 NDN, a NDN ( ryzyko średnie - Ś ) - akceptowalne, krotność jest większa od NDN ( ryzyko duże – D ) - nieakceptowalne

NORMY HIGIENICZNE DLA KOBIET W CIĄŻY I MŁODOCIANYCH
Problem zatrudnienia kobiet i osób młodocianych w narażeniu na hałas ultradźwiękowy regulują inne szczegółowe przepisy tj. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet / Dz. U. z 1996r, Nr 114, poz. 545, z 2002 Nr 127, poz /. 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004r w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym, warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac / Dz. U. Nr 200, poz i Dz. U. Nr 136 z 2005r., poz. 1145/ .

OCHRONA PRACOWNIKÓW PRZED HAŁASEM INFRADŹWIĘKOWYM
Zgodnie z art. 227 § 1 Kodeksu pracy pracodawca, w którego zakładzie pracy występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywana pracą, w tym w szczególności: – utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, – przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom

W związku z tym ochrona pracownika powinna skupić się na metodach polegających na minimalizacji zagrożenia do których zaliczamy metody techniczne i organizacyjne. Do metod technicznych ograniczenia emisji hałasu należy: zmiana technologii ( nie zawsze możliwa ), zwalczanie infradźwięków u źródła ich powstawania, stosowanie obudowy ( mało skuteczne ) automatyzację procesów technologicznych zdalne sterowanie źródłami, odpowiednie fundamentowanie ( z wibroizolacją ), aktywne metody redukcji hałasu ( związane z aktywnym pochłanianiem i kompresją dźwięku )

Do metod administracyjnych należy: stosowanie odpowiedniej profilaktyki medycznej ( badania wstępne, okresowe i końcowe ), zapewnienie bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń, przesuwanie do innej pracy skracanie czasu ekspozycji lokalizowanie stanowisk pracy, na których może wystąpić nadmierny hałas infradźwiękowy wykonywanie pomiarów środowiska pracy, analiza i ocena stanu zagrożenia, szkolenie pracowników i podnoszenie ich świadomości Stosowanie właściwej profilaktyki prowadzi do poprawy zdrowotnej ( czynnik humanitarny ) oraz obniżenia kosztów społecznych i ekonomicznych mających realny wymiar. Wobec powyższego ten czynnik jest w praktyce mało postrzegalny przez służby techniczne (dyrekcję zakładów i bhp) i medyczne ( nadzór sanitarny i lekarzy zakładowych prowadzących nadzór medyczny nad pracownikami). W związku z tym ochrona pracownika powinna skupić się na metodach polegających na minimalizacji zagrożenia do których zaliczamy metody techniczne i organizacyjne.

Ochrona przed hałasem infradźwiękowym jest skomplikowana ze względu na duże długości fal.Powszechnie stosowane przegrody, tradycyjne ściany, ekrany i pochłaniacze akustyczne są mało skuteczne. Niekiedy fale mogą być wzmacniane wskutek rezonansu pomieszczeń, w efekcie czego mierzone poziomy mogą być zdecydowanie większe od poziomów pierwotnych. Najlepsza metoda to zwalczanie ich u źródła. Stosuje się również inne rozwiązania np.: - wibroizolowanie maszyn i urządzeń - tłumiki hałas na wlotach i wylotach powietrza - eliminacja rezonansu ścian, budynków itp. - kabiny dźwiekoizolacyjne o odpowiedniej konstrukcji - aktywne metody redukcji hałasu

HAŁAS ULTRADŹWIĘKOWY TERMINOLOGIA
Ultradźwięki – to drgania akustyczne mające częstotliwość od ok. 16 kHz do 10 GHz, rozchodzące się w gazach, ciałach stałych i cieczach w postaci fal. Hiperdźwięki – drgania akustyczne o częstotliwościach w zakresie powyżej 1010 Hz. Hałasem ultradźwiękowym nazywamy ultradźwięki o niskich częstotliwościach rozchodzące się w powietrzu wraz z dźwiękami o wysokich częstotliwościach słyszalnych powyżej 10 kHz. Hałas ultradźwiękowy - hałas, w widmie którego występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych od 10 kHz do 40 kHz.

TERMINOLOGIA poziom ciśnienia akustycznego, L w dB – dziesięć logarytmów przy podstawie 10 z ilorazu kwadratu ciśnienia akustycznego p i kwadratu ciśnienia akustycznego odniesienia po ( po = Pa ) poziom ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lf w dB – poziom ciśnienia akustycznego zmierzony z zastosowaniem filtru tercjowego o częstotliwości środkowej fi równoważny poziom ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lfeq, T w dB równoważny poziom ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, L f, eq, 8h w dB maksymalny poziom ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lf max w dB – maksymalna wartość skuteczna poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym występująca w czasie obserwacji

WYSTĘPOWANIE HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO
Człowiek w wyniku rozwoju technologicznego, w pierwszej kolejności zaczął wytwarzać ultradźwięki w sposób niezamierzony, a później po znalezieniu dla nich zastosowania, w sposób zamierzony i kontrolowany. Z zastosowaniem ultradźwięków spotykamy się w rożnych dziedzinach techniki: hydrolokacji i i telekomunikacji defektoskopia i betonoskopia ( badania nieniszczące materiały ) ultradźwiękowa obróbka materiałów ( oczyszczanie, lutownie , zgrzewanie, drążenie wytwarzanie emulsji, hydrozoli, aerozoli w medycynie ( diagnostyka i terapia), w biologii do naddźwiękowego badania wisusów i bakterii ( niszczenie ) oraz w rolnictwie pobudzenie wzrostu i rozwoju nasion i roślin . .

WYSTĘPOWANIE HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO
w zakładach zegarmistrzowskich, jubilerskich, optycznych ( myjki i drążarki ) gabinety dentystyczne i protetyki ( myjki ) w zakładach produkcji tworzyw sztucznych ( ultradźwiękowe zgrzewanie mas plastycznych) w laboratoriach i ambulatoriach ( mycie szkła, narzędzi chirurgicznych ) w zakładach poligraficznych ( wymywanie ciekłych polimerów ) Zakładach elektronicznych ( mycie obwodów drukowanych ) w warsztatach samochodowych ( mycie gaźników, aparatury wtryskowej, oczyszczanie detali do lakierowania) Wobec powyższego występuje coraz powszechniejsza obecność w środowisku człowieka

PRZEMYSŁOWE ŹRÓDŁA HAŁASU ULTRADŹWIEKOWEGO
myjki ultradźwiękowe zgrzewarki ultradźwiękowe drążarki ultradźwiękowe koronkarki ultradźwiękowe ultradźwiękowe urządzenia do wypłaszania insektów i gryzoni spawanie, cięcie plazmą i palnikiem acetylenowo-tlenowym szlifierki elektryczne szlifierki pneumatyczne frezarki, piły tarczowe i strugarki sprężarki maszyny włókiennicze ( w niektórych przypadkach ) zakrętarki pneumatyczne i elektryczne lutownice ręczne wanny do cynowania

W niektórych spośród wymienionych źródeł, drgania ultradźwiękowe generowane są celowo do realizacji, przyspieszania lub usprawniania procesów technologicznych. Największe zastosowanie znalazły myjki ultradźwiękowe, zgrzewarki ultradźwiękowe i drążarki ultradźwiękowe. Oprócz zamierzonego wykorzystania ultradźwięków, spotykamy się z powstawaniem ich jako efektu ubocznego ( czynnik towarzyszący ) występującego jako efekt niezamierzony. Pierwsze doniesienia i objawy niekorzystnego wpływu hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka pojawiły się wraz z wprowadzeniem do stosowania pierwszych urządzeń ultradźwiękowych.

Przyczyną ich powstawania są niekiedy procesy aerodynamiczne ( przepływ lub wypływ gazów pod dużym ciśnieniem ). Mogą występować również jako dodatek w hałasie pochodzącym z wysokoobrotowych maszyn ( strugarki, frezarki, piły tarczowe ) lub z operacji technologicznych ( cięcie palnikiem ) i stosowania narzędzi z napędem pneumatycznym. W praktyce stosowne są ultradźwięki zarówno o wysokich jak i niskich częstotliwościach. Podział taki jest uzasadniony z następujących powodów: inne sposoby wytwarzania ultradźwięków inny sposób rozprzestrzeniania się fal ( fale o niskiej częstotliwości – wszechkierunkowo od źródła, wysokiej częstotliwości prostoliniowo w postaci wiązek) inne tłumienie ( związane z częstotliwością, tłumienie rośnie gdy f rośnie ) inne zastosowanie Inne oddziaływanie na organizmy żywe

Ultradźwięki niskich częstotliwości mogą wnikać do organizmu człowieka drogą : bezpośredniego kontaktu ( działanie miejscowe ) - sprzężenie rąk pracownika z drgającym ciałem stałym, cieczą, obrabianym przedmiotem drogą powietrzną ( działanie na narząd słuchu i organizm ) Źródłem hałasu ultradźwiękowego są wszystkie urządzenia wytwarzające ultradźwięku występujące w środowisku pracy. Wraz ze wzrostem liczby urządzeń wytwarzających ultradźwięki rośnie liczba osób narażonych na hałas ultradźwiękowy.

WPŁYW HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO NA CZŁOWIEKA
Hałas ultradźwiękowy o częstotliwościach powyżej kHz nie wywołuje wrażeń słuchowych ( jest niesłyszalny, ze względu na fizjologiczną budowę ucha ludzkiego. Pomimo tego jest zdolny do wywołania zagrożenia dla ucha oraz do wywołania zagrożeń pozasłuchowych. Badania wpływu hałasu ultradźwiękowego na słuch są utrudnione gdyż w praktyce może wystąpić hałas słyszalny i ultradźwiękowy, wobec czego trudno określić jakim rodzajem hałasu spowodowane zostały zmiany u osób badanych. Hałas ultradźwiękowy powoduje zaburzenia w układzie: krążenia ( pogorszenie ukrwienia serca i tkanek obwodowych ) nagłe blednięcie lub zaczerwienienie skóry twarzy i szyi wyraźne zwolnienie czynności serca ( maleje częstotliwość tętna ) spadek liczby krwinek czerwonych ( tzw. nadbarwliwość ) zaburzenia przemiany materii zaburzenia czynności układu nerwowego ( wzrost pobudliwości nerwowej, zmienność nastrojów )

Hałas ultradźwiękowy wywołuje zmiany, do których możemy zaliczyć: bóle i zawroty głowy, nadmierne zmęczenie i osłabienie, nudności i wymioty, uczucie stałego rozdrażnienia, uczucie pełności w uszach, zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej Wpływ ultradźwięków na człowieka zależy od częstotliwości drgań, energii fali, czasu ekspozycji i od właściwości środowiska. Działanie ultradźwięków na człowieka na charakter: mechaniczny ( poprzez zjawisko kawitacji ). Wywiera ona wpływ na przebieg reakcji biochemicznych w ustroju. termiczny ( wzrost temperatury w tkankach i cieczach ) biologiczny ( zaburzenia procesu termoregulacji oraz przemiany materii )

Ultradźwięki rozchodzące się w powietrzu mogą wnikać do organizmu człowieka zarówno przez narząd słuchu, jak i całą powierzchnię ciała. Potencjalne skutki oddziaływania hałasu ultradźwiękowego możemy zakwalifikować jako: skutki słuchowe, skutki termiczne ( obserwuje się podwyższenie ciepłoty ciała od 0,50C do 0,70C u osób eksponowanych), objawy subiektywne, zaburzenia czynnościowe ( w układzie nerwowym, wzmożone działanie tarczycy, zmiany oddychania tkankowego w niektórych narządach wewnętrznych ). Doniesienia w piśmiennictwie nie potwierdzają jednoznacznego wpływu niekorzystnych zmian na pracowników eksponowanych na hałas ultradźwiękowy. Pojawiające się objawy negatywne były uzależnione od częstotliwości i poziomów dźwięku, przy czym obserwowano następującą zależność: przy niższych częstotliwościach niekorzystne objawy obserwowano przy niższych poziomach dźwięku.

POMIARY HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO
Pomiary hałasu infradźwiękowego przeprowadza się na stanowiskach pracy i w miejscach przebywania pracownika w typowych warunkach pracy. Szczegółowa procedura pomiarów opublikowana jest w kwartalniku „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” 2001 nr 2 s Mikrofon w czasie pomiarów powinien być umieszczony na wysokości głowy pracownika. Na badanym stanowisku ( po wcześniejszej identyfikacji źródła ) ustala się czas ekspozycji na badany hałas w ciągu dnia lub tygodnia pracy, po czym przeprowadza się pomiary: 1. równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lfeq,T 2. maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lf max

POMIARY HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO
Pomiary równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych wykonuje się metodą bezpośrednią. Stosowany miernik poziomu dźwięku z filtrami tercjowymi o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz powinien spełniać wymagania wg. PN-83/T i mieć charakterystykę częstotliwościową “ LIN” w zakresie częstotliwości filtrów analizujących. Maksymalny poziom ciśnienia w pasmach tercjowych wykonuje się przy dynamice Slow ( s) Stosowane przyrządy pomiarowe powinny być sprawdzane na zgodność z normami IEC 804 i PN-83/T oraz wzorcowane przed i po zakończeniu pomiarów. Wszystkie mierniki podlegają okresowej kontroli w Urzędzie Miar zgodnie z odrębnymi przepisami ( legalizacji lub uwierzytelnieniu).

Pierwsze normatywy higieniczne zostały
NORMY HIGIENICZNE Pierwsze normatywy higieniczne zostały opracowane i podane w normie PN-86/N-01321 oraz umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1989r. ( Dz. U. 69 z 1989r., nr 69, poz. 417 ).

NORMY HIGIENICZNE Obowiązujące dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego ( NDN ) ze względu na ochronę zdrowia pracowników zostały wprowadzone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - Dz. U. nr 217 dnia 18 grudnia 2002, poz wartości hałasu ultradźwiękowego ze względu na ochronę zdrowia, które obowiązują jednocześnie ustalono dla: 1. równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, odniesionym do 8-godzinnego dnia pracy, L fi, eq, 8h w dB 2. maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym, Lfi, max oraz wprowadzono ograniczenie do zakresu pasm tercjowych o częstotliwościach środkowych z przedziału od 10 kHz do 40 kHz.

NORMY HIGIENICZNE Dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu wartości hałasu powinny spełniać następujące kryteria: równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz odniesione do 8-godzinnego dnia pracy lub odniesionych do tygodnia pracy ( działającego w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach tygodnia maksymalny poziom ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz. powinien nie przekraczać wartości podanych w poniższej tabeli:

Dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy
Częstotliwość środkowa pasm tercjowych w kHz Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8- godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy w dB Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego w dB 10: 12,5: 16 80 100 20 90 110 25 105 125 31,5: 40 130

NORMY HIGIENICZNE DLA KOBIET W CIĄŻY I MŁODOCIANYCH
Problem zatrudnienia kobiet i osób młodocianych w narażeniu na hałas ultradźwiękowy regulują inne szczegółowe przepisy tj. 1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet / Dz. U. z 1996r, Nr 114, poz. 545, z 2002 Nr 127, poz /. 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004r w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym, warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac / Dz. U. Nr 200, poz i Dz. U. Nr 136 z 2005r., poz. 1145/ .

Dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy – kobiety w ciąży
Częstotliwość środkowa pasm tercjowych w kHz Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8- godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy w dB Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego w dB 10: 12,5: 16 77 100 20 87 110 25 102 125 31,5: 40 107 130

Dopuszczalne wartości hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy - młodociani
Częstotliwość środkowa pasm tercjowych w kHz Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8- godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy w dB Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego w dB 10: 12,5: 16 75 100 20 85 110 25 125 31,5: 40 105 130

INTERPRETACJA WYNIKÓW
Podstawy prawne oceny Zgodnie z przyjętymi zasadami oceny według obowiązujących przepisów, higieniczna ocena narażenia na hałas ultradźwiękowy polega na wyznaczeniu odpowiednich parametrów, określenia czasu ekspozycji i porównania z wartościami dopuszczalnymi / normatywami higienicznymi / ustalonymi rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( Dz. U. Nr 217 z 2002r., poz ). Wielkość NDN-u działającego czynnika na organizm człowieka należy wyznaczyć osobno dla każdego równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym oraz dla maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym. Przy ustalaniu zakresu przedziału NDN-u od dopuszczalnego równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym należy odjąć 3 dB, a od maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w i-tym paśmie tercjowym 6 dB.

INTERPRETACJA WYNIKÓW HAŁASU ULTRADŹWIĘKOWEGO
Krotność Leq,8h względem Ldop,8h określa się ze wzoru: Keq,8h=10( Leq,8h -Ldop,8h)/10 Krotność Lmax względem Ldop max określa się ze wzoru: Kmax=10( Lmax -Ldop,max)/20 Hałas ultradźwiękowy Hordziuk

Wartość parametru podlegającego ocenie krotność przekroczenia
Częstotliwość pomiarów – Rozp. MZ z dnia Dz. U. Nr 73., poz. 645 Wartość parametru podlegającego ocenie krotność przekroczenia L fi, eq, 8h ≤ NDN – 10 dB Lfi, max ≤ NDN - 20 dB k  0,1 NDN – 10 dB < Lfi,eq,8h ≤ NDN - 3 NDN – 20 dB < Lfi, max ≤ NDN - 6 0,1 < k  0,5 NDN – 3 dB < Lfi,eq,8h ≤ NDN NDN – 6 dB < Lfi, max ≤ NDN 0,5 < k  1 L fi, eq, 8h > NDN Lfi, max > NDN k > 1

RYZYKO ZAWODOWE Wobec powyższego uzyskujemy odpowiedź jaka jest wielkość narażenia, a tym samym jaka jest częstotliwość wykonywania następnych pomiarów oraz pozwala zakwalifikować występujące ryzyko zdrowotne do jednej z klas: krotność jest mniejsza od 0,5 NDN ( ryzyko małe - M ), pomijalne krotność jest między 0,5 NDN, a NDN ( ryzyko średnie - Ś ) - akceptowalne, krotność jest większa od NDN ( ryzyko duże – D ) - nieakceptowalne

OCHRONA PRACOWNIKÓW PRZED HAŁASEM ULTRADŹWIĘKOWYM
Zgodnie z art. 227 § 1 Kodeksu pracy pracodawca, w którego zakładzie pracy występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w tym w szczególności: – utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, – przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom Najlepszym rozwiązaniem eliminującym narażenie jest całkowita eliminacja hałasu ultradźwiękowego ze środowiska pracy, która nie zawsze jest możliwa.

Skuteczne zapobieganie przed oddziaływaniem ultradźwięków wymaga całkowitej izolacji pracownika, przez co w praktyce jest trudne do realizacji. W związku z tym ochrona pracownika powinna skupić się na metodach polegających na minimalizacji zagrożenia, do których zaliczamy metody techniczne i organizacyjne. Do metod ograniczenia emisji hałasu ultradźwiękowego należy: zmiana technologii ( nie zawsze możliwa ), stosowanie obudowy automatyzacja procesów technologicznych

zdalne sterowanie źródłami Do metod administracyjnych należy: stosowanie odpowiedniej profilaktyki medycznej ( badania wstępne, okresowe i końcowe ), zapewnienie bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń, przesuwanie do innej pracy skracanie czasu ekspozycji lokalizowanie stanowisk pracy, na których może wystąpić nadmierny hałas ultradźwiękowy

wykonywanie pomiarów środowiska pracy, analiza i ocena stanu zagrożenia, szkolenie pracowników i podnoszenie ich świadomości Stosowanie właściwej profilaktyki prowadzi do poprawy zdrowotnej ( czynnik humanitarny ) oraz obniżenia kosztów społecznych i ekonomicznych mających realny wymiar. Wobec powyższego ten czynnik jest w praktyce mało dostrzegalny przez służby techniczne (dyrekcje zakładów i bhp) i medyczne ( nadzór sanitarny i lekarzy zakładowych prowadzących nadzór medyczny nad pracownikami).

Hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy
Hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy jest charakteryzowany przez: równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do tygodnia pracy (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu), szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego.

Równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy nie może przekraczać wartości 102 dB. Szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego nie może przekraczać wartości 145 dB. Wartości podane powyżej obowiązują jednocześnie. Podane wyżej wartości stosuje się, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych. Definicje pojęć i metody pomiaru określają odpowiednie Polskie Normy.

Hałas ultradźwiękowy Hałas ultradźwiękowy na stanowiskach pracy jest charakteryzowany przez: równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do tygodnia pracy (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu), maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz.

Równoważne poziomy ciśnienia akustycznego na stanowiskach pracy, odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy, oraz maksymalny poziom ciśnienia akustycznego nie mogą przekraczać wartości podanych w tabeli 1. Częstotliwość środkowa pasm tercjowych kHz Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy dB Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego dB 10; 12,5; 16 80 100 20 90 110 25 105 125 31,5; 40 130

Wartości podane w tabeli 1 obowiązują jednocześnie.
Wartości podane w tabeli 1 stosuje się, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych. Definicje pojęć i metody pomiaru określają Polskie Normy.

HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "HAŁAS dr inż. Zbigniew Nędza"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres