Kiedyś mieli je nieliczni, a dzisiaj – wszyscy. Skąd się wzięły nazwiska? Nazwisko to „obowiązkowa nazwa osobowa, dziedziczna i niezmienna w swojej formie.

Prezentacja na temat: "Kiedyś mieli je nieliczni, a dzisiaj – wszyscy. Skąd się wzięły nazwiska? Nazwisko to „obowiązkowa nazwa osobowa, dziedziczna i niezmienna w swojej formie."— Zapis prezentacji:

1

2 Kiedyś mieli je nieliczni, a dzisiaj – wszyscy. Skąd się wzięły nazwiska? Nazwisko to „obowiązkowa nazwa osobowa, dziedziczna i niezmienna w swojej formie słowotwórczej, fonetycznej i graficznej”. Dziś ta definicja sprawdza się w 100%. Jednak jeszcze w XX wieku proces kształtowania się nazwisk nadal trwał i nie każdy był w pełni świadomy posiadania czegoś więcej niż tylko imienia. Słowo „nazwisko” nie zawsze oznaczało „miano właściwe najpierw danemu osobnikowi, a potem całej jego rodzinie”. Wcześniej wyraz ten był używany nawet w stosunku do miast (mawiało się, że miasta mają nazwiska). W średniowieczu aż po wiek XVI w odniesieniu do człowieka używano takich wyrazów, jak: „imię”, „imiono”, „miano”, „przezwisko” (przydomek), „zwanie” (pytano :„jak go zwą?”). Do końca XIX w. nie było wyrazu określającego jednoznacznie pojęcie dziedzicznego nazwania człowieka, mieszano dzisiejsze pojęcia imienia, nazwiska, przezwiska i nazwania.

3 Jak powstawały nazwiska Znaczenia polskich nazwisk można doszukiwać się w trzech głównych źródłach: imionach własnych, wyrazach pospolitych i nazwach geograficznych. Nazwiska pochodzące od imion to zwykle tzw. patronimiki, czyli nazwy utworzone od imienia ojca (z gr. pater – ojciec + onyma – imię). Liczne przyrostki oznaczają potomka kogoś o imieniu zawartym w rdzeniu danego miana. Do takich należały: Jakub – Jakubowski, Paweł – Pawłowski, Jan –Janus, Janeczek Wojciech – Wojtyła Maciej - Maciąg Piotr – Pietrzyk Dymitr,zdrobniale Mitia – Mickiewicz.

4 Cechy człowieka a jego nazwisko Drugą rodziną nazwisk, bodajże największą, są miana pochodzące od wyrazów pospolitych, czyli tzw. nazwiska odapelatywne. Przyjmowały one czasem formy równe poszczególnym słowom (Marzec, Czajka, Łoś), częściej jednak do zwykłych wyrazów dodawano przyrostki, takie jak do imion własnych (Kwiatkowski, Kurkiewicz)  cechy psychiczne: Łaskawiec, Kwaśniewski, Nicponi, Chętki, Pogoda;  cechy fizyczne: Baryła, Babski, Rydzyk (jako rudy), Marszczydupka, Pierdziwołek (autentyczne nazwiska z okolic Łodzi XIX wieku);  nazwy zwierząt, roślin, napojów, pokarmów: Kotowska, Plichta, Sikorski, Szperka, Kwiatkowski, Piwko, Kiełbasa;  zawody: Kurzymączka (dawniej dowcipnie o młynarzu), Straszybucik (dawniej dowcipnie o szewcu), Smarzygnatek (dawniej ironicznie o kucharzu);  stosunek do wiary i religii: Nawrot, Krzyżanowski, Bogusławski, Wiernicki (nazwiska te często oznaczały osoby po konwersji);  stosunek do miejscowości: Nowak, Wędrowicz, Przybyszewski, Przybyła, Swój, Rodak, Podróżny;  herby: Korab, Nałęcz, Korwin, Janina, Ciołek, Prus, Zagłoba (chociaż Zagłoba Sienkiewiczowski mówił o sobie, że jest herbu Wczele);  nazwy etniczne i narodowości: Cygan, Węgrzyn, Polak,Czech, Rusin, Niemiec, Sakson, Słowacki;  topografia: Boruta (od boru), Bugaj (od Bugu), Leśniewski (od lasu);  różne inne wyrazy: zarówno rzeczowniki (Flinta, Bubel), przymiotniki (Biały), liczebniki (Piątas, Pierwszy), jak i czasowniki (Czekała, Ojszczała [autentyczne nazwisko z Łodzi, pochodzi od nazwiska pana Ojszczy]). Źródłem tych nazwisk były między innymi:

5 Różne sposoby na nazwisko Nie wszystkie nazwiska powstały w sposób czytelny i schematyczny. Do XIX wieku, a nawet w początkach XX wieku zdarzało się, że ktoś przekręcił, źle napisał jakieś miano – zdarzało się tak, gdyż ręcznie pisane dokumenty często przypominały dzisiejsze recepty ;-) (np. Turgał został przechrzczony na Furgała, a Urbach na Urbana). Zdarzało się niekiedy, że ktoś sam zmieniał sobie nazwisko, tak na przykład było w przypadku Władysława Stanisława Reymonta, którego nazwisko początkowo brzmiało Rejment. Jego daleki przodek często wykrzykiwał „a niech was rejment diabłów porwie” (rejment to dawniej regiment) – z powiedzenia tego utworzono przezwisko, w którym przyszły noblista zmienił dwie litery. Nietypowo W wyniku dwóch wojen światowych powstały nazwiska dwuczłonowe, gdzie jeden człon był z dawien dawna dziedziczny, a drugi to żołnierski pseudonim, który na stałe przylgnął do pierwotnego nazwiska. Do najsłynniejszych należą nazwiska piłsudczyków: Ludwika Kmicica-Skrzyńskiego (ps. Kmicic), Mieczysława Boruty-Spiechowicza (ps. Boruta) i innych. Sejm II Rzeczpospolitej przyjął ich podania o uznanie pseudonimów za element nazwiska. Nierozerwalne złączone z nazwiskami są też pseudonimy żołnierzy II wojny światowej: Tadeusza Bora-Komorowskiego (ps. Bór), Stefana Grota-Roweckiego (ps. Grot), Zdzisława Antoniego Jana Nowaka-Jeziorańskiego (ps. Jan Nowak), Michała Roli-Żymierskiego (właśc. Łyżwiński). Ewenementem jest tutaj historia Edwarda Rydza, pseudonim Śmigły, który najpierw, podobnie jak inni piłsudczycy, dodał Śmigły jako element nazwiska, a potem, po paru latach, zamienił kolejność członów nazwiska (z Edwarda Rydza zrobił się Edward Rydz-Śmigły, a później Edward Śmigły-Rydz).

6 kobiety l.pnazwisko 1.NOWAK102.387 2.KOWALSKA70.527 3.WIŚNIEWSKA55.912 4.WÓJCIK50.364 5.KOWALCZYK49.677 6.KAMIŃSKA47.849 7.LEWANDOWSKA46.970 8.ZIELIŃSKA46.037 9.SZYMAŃSKA45.278 10.WOŹNIAK44.706 11.DĄBROWSKA43.994 12.KOZŁOWSKA38.656 13.JANKOWSKA34.662 14.MAZUR33.868 15.WOJCIECHOWSKA33.809 16.KWIATKOWSKA33.644 17.KRAWCZYK32.404 18.PIOTROWSKA31.277 19.KACZMAREK31.163 20.GRABOWSKA29.720

7 mężczyźni l.pnazwisko 1.NOWAK96.621 2.KOWALSKI66.410 3.WIŚNIEWSKI52.160 4.WÓJCIK47.631 5.KOWALCZYK46.758 6.KAMIŃSKI44.982 7.LEWANDOWSKI43.965 8.ZIELIŃSKI43.081 9.WOŹNIAK42.449 10.SZYMAŃSKI42.292 11.DĄBROWSKI40.503 12.KOZŁOWSKI36.134 13.JANKOWSKI32.581 14.MAZUR32.166 15.WOJCIECHOWSKI31.430 16.KWIATKOWSKI31.319 17.KRAWCZYK30.428 18.KACZMAREK29.550 19.PIOTROWSKI28.978 20.GRABOWSKI27.706

8 Najpopularniejsze nazwiska w innych krajach: Gruber - Austria Iwanow –Bułgaria Novak –Czechy Jansen – Dania Garcia- Hiszpania W Gimnazjum nr 2 NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJE NAZWISKO NOWAK – 9 razy.

9 Kilka porad dla szukających genezy swojego nazwiska: - aby poznać znaczenie rdzenia nazwiska, przejrzyjcie słowniki nazwisk, słowniki staropolskie lub słowniki nazw geograficznych; - aby odnaleźć inne osoby noszące to miano, zajrzyjcie do słowników biograficznych; - poszukajcie monografii dotyczących danego nazwiska, przeglądając katalogi biblioteczne; - sprawdźcie występowanie nazwiska w wyszukiwarkach internetowych (być może wasi dalecy krewni założyli stronę); - spróbujcie dotrzeć do miejsca pochodzenia swoich przodków. Powodzenia! :-)