Układ czuciowy Specyficzne modalności czucia: wzrok, smak, węch, słuch, równowaga (odbierane za pośrednictwem nn. czaszkowych) Czucie trzewne: zakończenia czuciowe znajdujące się w narządach wewnętrznych i naczyniach Przewodzenie: bólu trzewnego i naczyniowego, rozciągania i ucisku narządów wewnętrznych Czucie somatyczne: Eksterorecepcja - receptory w skórze, informuje o środowisku zewnętrznym, umożliwia odbieranie dotyku, bólu powierzchniowego, temperatury Propriocepcja - receptory w stawach, ścięgnach, więzadłach i mięśniach, informuje o położeniu ciała i ruchu (kinestezja)

Ogólna organizacja układu czuciowego Receptory: mało lub wysoce specyficzne zakończenia zlokalizowane w skórze lub innych tkankach Pierwszorzędowe neurony czuciowe: komórki dwubiegunowe zlokalizowane w zwojach rdzeniowych - dendryty łączą się z receptorami, aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzeń tylny Drugorzędowe neurony czuciowe: przewodzą bodziec przez rdzeń kręgowy i pień mózgu do wzgórza Trzeciorzędowe neurony czuciowe: przewodzą bodziec ze wzgórza do kory czuciowej

Receptory Eksteroreceptory: zlokalizowane w skórze, informacje o środowisku zewnętrznym Proprioceptory: zlokalizowane w mięśniach, ścięgnach, stawach i trzewiach, informacje o położeniu ciała i stanie narządów wewnętrznych Podział pod względem rodzaju odbieranego bodźca: Mechanoreceptory - wrażliwe na odkształcenie skóry szybkoadaptujące: ciałka Pacioniego, Meissnera, zakończenia Krausego wolnoadaptujące: komórki Merkela, zakończenia Ruffiniego Większość jest połączona z dużymi zmielinizowanymi aksonami, część (C-mechanoreceptory) jest zaopatrywana przez niezmielinizowane włókna C. Wrażliwe na bodźce mechaniczne są także wrzeciona mięśniowe i narządy Golgiego (napięcie mięśni, odruchy głębokie)

Receptory Termoreceptory wrażliwe na ciepło – włókna niezmielinizowane wrażliwe na zimno – włókna zmielinizowane Nocyceptory (receptory bólowe) Są pobudzane przez bodźce uszkadzające, zaopatrywane przez małe zmielinizowane włókna A-delta, lub przez niezmielinizowane włókna C

Podział układu czuciowego Układ epikrytyczny: Odczuwanie dotyku z dokładną lokalizacją, czucie położenia i wibracji Duże zmielinizowane włókna Przewodzenie przez sznury tylne Przetwarzanie w pierwotnej korze czuciowej Układ protopatyczny: Odczuwanie dotyku ze słabym umiejscawianiem, czucie bólu i temperatury Małe niezmielinizowane włókna Przewodzenie przez drogi rdzeniowo-wzgórzowe Przetwarzanie głównie w układzie siatkowatym pniu mózgu i wzgórzu

Droga rdzeniowo-opuszkowa sznurów tylnych Przewodzenie czucia epikrytycznego Neurony pierwszorzędowe: komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, których aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie biegną do jąder smukłego i klinowatego (z kończyn dolnych - pęczek smukły, z kończyn górnych - pęczek klinowaty) Neurony drugorzędowe: leżą w jądrach Golla i Burdachiego, ich aksony jako włókna łukowate wewnętrzne krzyżują się, a następnie tworzą wstęgę przyśrodkową, która dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza Neurony trzeciorzędowe: leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej

Drogi rdzeniowo-wzgórzowe Przewodzenie czucia protopatycznego Neurony pierwszorzędowe: komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie biegną przez kilka segmentów w bocznej części sznurów tylnych i dochodzą do istoty szarej w rogu tylnym Neurony drugorzędowe - leżą w istocie szarej rogów tylnych, aksony krzyżują się (spoidło białe) i następnie tworzą: drogę rdzeniowo-wzgórzową przednią (wolne przewodznie bólu, dotyku) drogę rdzeniowo-wzgórzową boczną (szybkie przewodzenie bólu, temperatury)

Drogi rdzeniowo-wzgórzowe Następnie aksony biegną (włókna dla kończyn dolnych tylno-bocznie, dla kończyn górnych przednio-przyśrodkowo) przez pień mózgu i dochodzą do wzgórza (głównie jądro brzuszne tylno-boczne) Część włókien drogi rdzeniowo-wzgórzowej przedniej (wolne przewodzenie bólu) tworzy drogę rdzeniowo-siatkowatą dochodzącą do układu siatkowatego pnia mózgu, a następnie do jądra środkowo-pośrodkowego wzgórza Neurony trzeciorzędowe - leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej

Związane z układem limbicznym Wzgórze Główne jądra wzgórza oraz ich połączenia Czuciowe Somatosensoryczne VPL Pierwotna kora czuciowa Czucie na twarzy i smak VPM Pierwotna kora czuciowa Wzrok LGB Pierwotna kora wzrokowa Słuch MGB Pierwotna kora słuchowa Związane z ruchem Jądra podstawy VA Kora przedruchowa Jądra podstawy i móżdżek VL Pierwotna kora ruchowa Związane z układem limbicznym Ciała suteczkowate A Kora zakrętu obręczy Jądro migdałowate, podwzgórze DM Kora przedczołowa Związane z korą kojarzeniową Wzgórki górne i dolne Poduszka Kora płatów ciemien. Związane z korą niespecyficzną Wolno przewodzony ból CM Kora niespecyficzna

Zaburzenia czucia - pojęcia podstawowe Anestezja - zniesienie czucia dotyku Hipestezja - obniżenie czucia dotyku Hiperstezja (przeczulica) - nadmierne odczuwanie dotyku Analgezja - zniesienie czucia bólu Hipalgezja - obniżenie czucia bólu Hiperalgezja - przeczulica na bodźce bólowe Termoanalgezja - zniesienie czucia temperatury Termohipalgezja - obniżenie czucia temperatury Termohiperalgezja - nadmierna wrażliwość na bodźce cieplne Pallanastezja - zniesienie czucia wibracji Podejrzenie uszkodzenie kory płata ciemieniowego: czy chory potrafi zlokalizować bodziec na skórze (topognosis), rozróżnić dwa równocześnie działające bodźce (dyskryminacja, ekstynkcja), odczytać znaki pisane na skórze (dermoleksja)?

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 1/ Uszkodzenie pojedynczego nerwu - stwierdza się zniesienie wszystkich rodzajów czucia w odpowiadające obszarowi unerwienia przez dany nerw (najczęściej pośrodkowy, łokciowy, strzałkowy, boczny skórny uda) Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy, zapalenie reumatyczne stawów, hypotyreoza, urazy, uszkodzenie naczyniowe

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 2/ Uszkodzenie wielu nerwów obwodowych - stwierdza się zaburzenia czucia typu „rękawiczki i skarpetki” Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy, mocznicy, w stanach niedoborowych, paraproteinemiach, nowotworach złośliwych, kolagenozach, wywołane czynnikami toksycznymi, zapalnymi, wrodzona neuropatia

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 3/ Objawy uszkodzenia korzenia lub korzonków - objawy ograniczają się do jednego lub kilku sąsiadujących korzeni. a/ objawy podrażnieniowe (w czasie rozciągania lub ucisku korzonków) - parestezje, dyzestezje w obszarze skóry zaopatrywanym przez dany korzonek - bóle korzonkowe odpowiadające zakresowi unerwienia danych korzonków, których cechą charakterystyczną jest nasilanie w czasie zwiększania się ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego (kaszel, kichanie, defekacja) b/ objawy ubytkowe następują gdy dojdzie do anatomicznego lub fizjologicznego przerwania ciągłości korzonków, którego następstwem jest zniesienie wszystkich rodzajów czucia w odpowiednim obszarze unerwienia Przyczyny: ucisk przez jądro miażdżyste, rzadziej przez guz

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego a/ całkowite poprzeczne uszkodzenie rdzenia: zaburzenie wszystkich rodzajów czucia poniżej poziomu uszkodzenia Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guzy

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d. b/ połowicze uszkodzenia rdzenia (z. Brown-Sequarda): zniesienie czucia głębokiego poniżej poziomu uszkodzenia po stronie uszkodzenia oraz czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia po stronie przeciwnej Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guz wewnątrzrdzeniowy

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d. c/ uszkodzenie istoty szarej w okolicy kanału środkowego rdzenia kręgowego: daje rozszczepienne zaburzenia czucia tzn. zniesienie czucia bólu i temperatury z zachowaniem czucia głębokiego i dotyku. Ognisko chorobowe zlokalizowane w okolicy kanału środkowego rdzenia niszczy krzyżujące się tu włókna dróg rdzeniowo-wzgórzowych, natomiast włókna sznurów tylnych nie są uszkodzone Przyczyny: syringomyelia, uraz prowadzący do hematomyelii

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d. d/ uszkodzenie sznurów tylnych: zaburzenia czucia ułożenia i wibracji po stronie uszkodzenia z zachowaniem czucia bólu i temperatury Przyczyny: niedobór witaminy B12, tabes dorsalis

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d. e/ zespół rdzeniowy przedni: zaburzenia czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia z zachowaniem czucia głębokiego Przyczyny: zakrzep lub zator t. rdzeniowej przedniej (Adamkiewicza)

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 5/ Uszkodzenie dróg czuciowych w pniu mózgu - zaburzenia czucia po stronie przeciwległej do ogniska chorobowego na tułowiu i kończynach oraz po tej samej stronie na twarzy Przyczyny: udar, demielinizacja, guz pnia

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 6/ Uszkodzenie dróg czuciowych we wzgórzu - połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu, SM, uraz

Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach 7/ Uszkodzenie dróg czuciowych w torebce wewnętrznej - połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu 8/ Uszkodzenie pól czuciowych kory mózgowej - nie ma zaburzeń czucia powierzchniowego, ale chory nie może umiejscowić bodźca, zaburzona jest dyskryminacja i dermoleksja, astereognozja Przyczyny: zawał, krwotok, guz, uraz