Rys historyczny telekomunikacji i jego wpływ na rozwój cywilizacji.

Początki… Historia komunikacji międzyludzkiej zaczyna małych społeczności, mniej więcej ok. 8 000 lat pne, w neolicie. To wtedy rozpoczął się jeden z największych przełomów cywilizacyjno-kulturowych, zwany rewolucją neolityczną. Wędrowni myśliwi i zbieracze zaczęli oto osiedlać się w stałych miejscach, uprawiać rośliny, dziko rosnące. Koniecznością stało się przekazywanie wiedzy i doświadczeń z pokolenia na pokolenie.

Ludzie żyli wtedy dużo wolniej i ich świat zmieniał się powoli Ludzie żyli wtedy dużo wolniej i ich świat zmieniał się powoli. Informacje - poza obrębem danej społeczności - rozchodziły się w "ślimaczym" tempie, zwykle przekazywane przez przygodnych wędrowców czy nielicznych "handlarzy". Okazją do wymiany doświadczeń stawały się także konflikty zbrojne - podpatrywanie techniki wroga i korzystanie z jego wiedzy jest równie stare, jak ludzkość.

Rozbudowujące się społeczeństwa potrzebowały jednak sprawnego systemu zarządzania, jednolitych praw i dobrej organizacji ekonomicznej. Toteż ustne przekazywanie informacji - mimo iż usprawnione przez wynalezienie koła (ok. 4000 lat pne) oraz budowę dróg i żeglownych kanałów - okazało się niewystarczające dla potrzeb tak wielkich. Pojawia się pismo, utrwalane w Mezopotamii na glinianych tabliczkach, wypalanych dla większej trwałości (pismo klinowe), a w Indiach i w Egipcie (pismo obrazkowe, a potem hieroglificzne) - od ok. 3500 lat pne - na sporządzanym z rdzenia palmy papierze, na którym pisano przy pomocy rylca, umoczonego w zmieszanej z olejem sadzy. 500 lat później w Egipcie pojawia się tani materiał pisarski-papirus.

HIEROGLIFY

PISMO KLINOWE

Znaki dymne i tam-tamy. Za pomocą sygnałów dymnych (dym wydzielały pochodnie nasączone smołą lub żywicą) przekazywano wiadomości podobny "język" sygnalizacyjny powstał na kontynencie afrykańskim. Obok dymu czy ognia używano tu także... sygnałów akustycznych. Muzykalni mieszkańcy Czarnego Lądu używali bowiem do komunikacji tam- tamów, wydających niższe i wyższe dźwięki.

TAM-TAMY

Pomysłowi Achajowie. XII w p.n.e. Achajowie byli oni pomysłodawcami i konstruktorami pierwszego telegrafu - telegrafu ogniowego, który przekazywał co prawda jedynie negację lub potwierdzenie wcześniej umówionej wiadomości.  Ta niezwykła linia telegraficzna, biegnąca między Troją , a Argos liczyć mogła - wedle współczesnych, szacunkowych obliczeń - od 454 do 800 km. Poszczególne stacje usytuowane były na wzniesieniach, w zasięgu wzroku sygnalistów.

Eneasz-Taktyk wynalazcą. Ciekawą innowację do systemu telegraficznego wprowadził niejaki Eneasz-Taktyk w 360 roku pne. opisuje on własnego pomysłu telegraf optyczno-hydrauliczny.

Przekazywanie informacji za pomocą telegrafu. Przekazywanie informacji odbywa się przy użyciu identycznych naczyń na wodę, zaopatrzonych w kurki i ustawionych w dwóch punktach sygnalizacyjnym. Na każdym naczyniu znajduje się podziałka, której poszczególne znaki odpowiadają określonym wiadomościom. Telegrafista ruchem ręki sygnalizuje moment otwarcia i zamknięcia kurka. W tym czasie poziom wody opada do odpowiedniej wysokości i wiadomość może być odczytana. Dzięki temu można przekazywać więcej niż jedną z góry ustaloną informację

Praktyczni Rzymianie. Dopiero praktyczni Rzymianie zdecydowali się ok. 150 roku pne na zbudowanie sieci telegraficznej. I jak wszystko, co robili, także i to zrobili z imperialnym rozmachem. Ich telegraficzna sieć obejmowała swym zasięgiem aż 4500 km

Jak działała rzymska sieć? Tworzyły ją setki wież, przekazujących informacje w obu kierunkach. System dymnych sygnałów pozwalał na szybkie przekazywanie jednej, wybranej z kilku możliwych, wiadomości. Taka sieć była niezbędna dla sprawnej komunikacji w rozrastającym się dosłownie z roku na rok państwie.   Oczywiście tam, gdzie nie sięgała sieć telegraficzna, nadal korzystano z posłańców (pieszych i konnych) oraz... z tresowanych gołębi, które jeszcze przez długie wieki pełnić będą funkcję "listonoszy".  

GOŁĄB POCZTOWY

Telegraf optyczny. Pierwowzorem telegrafu był telegraf optyczny opracowany przez Clade`a Chappe przy współpracy swojego brata I. Chappe. Telegraf ten działał na zasadzie podobnej do flagowego kodu semaforowego używanego w marynarce do porozumiewania się między statkami.

Budowa lini telegrafów optycznych. Jeszcze w 1793 roku rozpoczęto prace nad budową linii telegrafów optycznych miedzy Paryżem a Lille, którą uruchomiono rok później. Linia ta miała długość 270 km i liczyła 20 stacji, a przekazywanie wiadomości trwało zaledwie dwie minuty! Niedługo po tym linie telegraficzne pojawiły się w wielu krajach Europy

Rozkwit lini. W 1849 roku telegraf optyczny łączy za pośrednictwem 534 stacji przekaźnikowych Paryż z 29 miastami, zapewniając znaczną szybkość przekazywania wiadomości. Był to ogromny krok naprzód stosunku do stosowanych przedtem kurierów konnych. Na ziemiach polskich pierwszą linię Warszawa - Modlin uruchomiono w 1830 roku. W 1835 roku zaczęła funkcjonować linia Warszawa – Petersburg. Trzy lata później powstało połączenie między Warszawą a Moskwą, złożoną z 220 stacji obsługiwanych przez 1320 operatorów.

Pierwszy prawdziwy telegraf. Pierwszym prawdziwym telegrafem by telegraf Samuela Soemmeringa powstały na terenie Bawarii. Składał się on z 35 kabli, które odpowiadały znakom pisarskim. Wysyłanie polegało na podłączeniu przewodu do odpowiedniego gniazda, odbiór polegał na odczytaniu w którym pojemniczku z elektrolitem oznaczonym literami wydziela się gaz.

TELEGRAF

Doskonalenie… Od 1822 roku pod wpływem osiągnięć Soemmeringa rozpoczął pracę nad telegrafem elektrycznym Około 1822 roku zbudował on telegraf elektryczny igiełkowy, w którym poszczególnym literom odpowiadały wychylenia igieł , pod wpływem pola magnetycznego wytwarzanego przez przesyłane impulsy prądu. Telegraf ten nadawał się do eksploatacji, więc w 1836 roku Szyling połączył nim Pałac Zimowy i Ministerstwo Komunikacji w Petersburgu. Śmierć przeszkodziła mu w realizacji linii telegrafu Kronsztadt - Peterhof.

Alfabet Morse`a. W 1840 roku Morse wprowadził stosowany do dzisiaj kod telegraficzny złożony z kropek i kresek (krótkie i długie impulsy) - tzw. alfabet Morse'a. Otwarcie lini telegraficznej Waszyngton - Baltimore, 24 maja 1844 roku. W 1844 roku Morse skonstruował również odbiornik akustyczny zwany "stukawką Przykładowy tekst w alfabecie Morsa: Tekst: PRACA DYPLOMOWA Alfabet Morsa: .--. .-. .- -.-. .-    -.. -.-- .--. .-.. --- -- --- .-- .-

Telefon- jego początek. Historia telefonu zaczyna się w Bostonie, gdzie Bell'owi zaproponowano pracę na tamtejszym Uniwersytecie i nadano pozycję profesora fizjologii dźwięku (1872r.).

Telefon podbija świat… W 1882 roku w USA było 240 tysięcy telefonów (przy 70 milionach mieszkańców), w roku 1907 liczba abonentów wzrosła do 6 milionów. W 1909 roku tylko w stu nowojorskich hotelach działało 21 tysięcy telefonów - tyle samo, co w całej Afryce i więcej, niż w Hiszpanii.        Amerykanie już w latach 40 ubiegłego wieku całkowicie "uzależnili się" od telefonu, a Stany Zjednoczone stały się największym potentatem światowego systemu telekomunikacyjnego. W 1975 roku liczba rozmów telefonicznych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców była w USA dwukrotnie wyższa, niż w Japonii, Danii i Szwajcarii, a cztery razy wyższa, niż w Niemczech zachodnich, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Grecji.

Polska, a telefon oraz przełom. W Polsce po raz pierwszy skorzystano z telefonu w Warszawie, w 1878 r - linia łączyła cukiernię z zakładem optycznym. Wiadomo, że telefon założyli sobie Eliza Orzeszkowa - w 1909 1909 r. i Henryk Sienkiewicz - w 1914 r. Trzeba jednak pamiętać, że w tamtych czasach telefon był rzeczą ekskluzywną, a przyjemność jego posiadania była droga - równała się rocznej pensji przeciętnego robotnika. W roku 1955 przeprowadzono pierwszy kabel telefoniczny łączący Europę z Amerykę pokonując ostatnią barierę komunikacji międzykontynentalnej.

Wynalezienie radia.  W 1887 roku niemiecki wynalazca Heinrich Rudolf Hertz, odkrył fale, które po emisji mogły być wychwycone przez ustawiony w pewnej odległości odbiornik. W 1890 roku urządzenie do wykrywania tych fal skonstruował francuski fizyk Eduard Branly; następnie udoskonalił je Brytyjczyk Oliver J. Lodge. Łączność radiową po raz pierwszy uzyskał Włoch Guglielmo Marconi w 1894 roku (na odległość 10 metrów!).    W 1903 Duńczyk Valdemar Poulsen zbudował nadajnik łukowy i za jego pomocą dokonał pierwszej radiowej transmisji głosu ludzkiego. Ważnym uzupełnieniem aparatury radiowej stały się lampy elektronowe - dioda wynaleziona w 1904 roku przez Anglika Johna A.

Historia radia…  Pierwszy, sprawnie działający, jednokierunkowy, ruchomy system radiowy oficjalnie uruchomiono 7 kwietnia 1928 roku. Dwa lata później wprowadzono system umożliwiający komunikację w dwóch kierunkach. Od tego czasu następuje gwałtowny rozwój podobnych systemów w wielu miastach Stanów Zjednoczonych. Już w 1865 r. 20 krajów zawiązało Międzynarodową Unię Telegraficzną, która ustanowiła pierwsze międzynarodowe regulacje dotyczące telegrafii. W 1885 r. Berlińska Konfederacja Telegraficzna wydała pierwsze zezwolenie na międzynarodowe połączenia telefoniczne. 24 grudnia 1906 roku wyemitowano pierwszy program radiowy, na który składały się: piosenka, wiersz, solo na skrzypcach i krótkie przemówienie. Stały program zaczęto emitować w USA i Francji w 1921 roku. W Polsce stałe audycje radiowe (z Warszawy), rozpoczęto nadawać od marca 1926 roku. W roku 1990 zaczęło nadawać Radio Zet, pierwsze prywatne radio w Polsce.

Telewizja.  Radio miało duży wpływ na rozwój telewizji. Idea przesyłania obrazu pojawiła się pod koniec XIX wieku. Julian Ochorowicz, polski psycholog, tworzy teoretyczne podstawy telewizji monochromatycznej, rozważając możliwości przekazywania obrazu złożonego z maleńkich punkcików - koncepcja Ochorowicza opiera się na wykorzystaniu wynalezionej wcześniej fotokomórki przez Ernesta von Siemensa. Skonstruowana przez niego kamera przekazywała sygnał pękiem kabli do ekranu zbudowanego z żarówek. W roku 1884 powstaje pierwsze urządzenie tzw. tarcza Nipkowa potrafiące dokonać mechaniczno-optycznej analizy i syntezy obrazu. Opracowany przez Paula Nipkowa mechanizm działa w oparciu o wykorzystanie wynalezionej w 1875 r. przez Ernesta von Siemensa pierwszej komórki fotoelektrycznej.

Postęp telewizji. W 1897 roku wynaleziony zostaje przez niemieckiego fizyka Karla Brauna pierwszy oscylator katodowy. W rozwiązaniu Brauna wirujące tarcze Nipkowa zastępuje lampa próżniowa z promieniowaniem katodowym, które regulowane jest przez elektromagnesy. Technologia stworzona przez Brauna wywiera zasadniczy wpływ na rozwój telewizji. W 1907 roku w Petersburgu skonstruowano prototyp kineskopu, wykorzystujący możliwości oscylatora katodowego. Zbudowany przez Borysa Rosinga kineskop wyświetlał obraz dzięki wiązce elektronów padającej na pokryty luminoforem obraz. Było to pierwsze urządzenie potrafiące dokonać syntezy obrazu w odbiorniku. Rosyjski fizyk Władymir Zworykin sprzęga lampę próżniową Brauna z opracowaną przez siebie kamerą. Rozwiązanie Brauna-Zworykina . →

W 1923 roku Amerykanie Vladimir Zworykin i Philo T   W 1923 roku Amerykanie Vladimir Zworykin i Philo T. Farnsworth otworzyli drogę do emisji telewizyjnej. Rok później szkot John Baird przekazuje obraz na odległość. Stworzone przez niego urządzenie elektro-mechaniczne wykorzystuje urządzenie wynalezione przez Nipkowa. Pierwszym transmitowanym na odległość obrazem są nieruchome zarysy przedmiotów. W 1925 roku Władymir Zworykin konstruuje pierwszy kineskop barwny, jest to jeszcze niezbyt udane rozwiązanie. John Baird po raz pierwszy dokonuje transmisji obrazu dynamicznego: przekazano na odległość obraz poruszającego się człowieka. Niestety, mechaniczne ograniczenia konstrukcji urządzenia Birda stawiają pod znakiem zapytania możliwość jego dalszego doskonalenia. W 1928 roku w Stanach Zjednoczonych Władymir Zworykin konstruuje urządzenie zwane ikonoskopem, który umożliwia elektroniczną analizę obrazu. →

W 1927 roku Wielka Brytania rozpoczęła emisję telewizji państwowej W 1927 roku Wielka Brytania rozpoczęła emisję telewizji państwowej. W Wielkiej Brytanii uruchomiona zostaje pierwsza eksperymentalna stacja nadawcza. Wykorzystuje się w niej technologię opracowaną przez Birda. Rozwój technologii telewizyjnej, a w szczególności udoskonalenie kineskopu i kamery, pozwala swobodnie transmitować obraz drogą radiową. Stany Zjednoczone zainaugurowały stałą emisję programów telewizyjnych w 1936 roku, w. Podobnie jak w przypadku praktycznego zastosowania telefonu, Amerykanie pierwsi docenili znaczenie telewizji. W 1955 w Stanach Zjednoczonych było już 37,6 mln odbiorników telewizyjnych - trzyipółkrotnie więcej, niż we wszystkich pozostałych krajach. W tym roku w ZSRR było 823 tys. odbiorników, w Wielkiej Brytanii - 5,4 mln, we Francji 261 tysięcy, a w Polsce - 5 tysięcy.

W głąb techniki. Firma Bell System w USA zajmowała się opracowaniem technologii kabla koncentrycznego, umożliwiającego przenoszenie wielkiej liczby rozmów telefonicznych i jej pierwszy kabel współosiowy pozwolił w 1941 roku na przenoszenie w jednym czasie dwukierunkowo kanału telewizyjnego lub sześciuset rozmów telefonicznych. W 1948 roku Western Union połączyła dzięki mikrofalom Nowy Jork, Filadelfię Waszyngton i Pitsburgh siecią 21 stacji przekaźnikowych. Dzięki jej własnym rozwiązaniom w technice mikrofalowej, stacji przekaźnikowych i kabli koncentrycznych, w styczniu 1953 roku 75 milionów widzów w 74 miastach USA śledziło na żywo transmisję z wprowadzenia na urząd prezydenta Dwighta Eisenhowera.

Telewizja w Polsce. W Polsce prace nad telewizją mechaniczno - elektroniczną rozpoczęto w 1935 roku, w dwa lata później uruchomiono Eksperymentalną Stację Telewizyjną w Warszawie. Doświadczalną eksploatację telewizji monochromatycznej (czarno - białej) rozpoczęto w 1952 roku, a w 1956 roku wprowadzono ją do powszechnego użytku. Ale na odbiór telewizji kolorowej Polacy musieli poczekać do początku lat 70.

Może by satelita? Pisarz Science Fiction, Arthur C. Clarke , napisał w 1945 roku o możliwości wysłania na orbitę ziemi satelity. Wyeliminowałaby jednocześnie problem znikania satelity z zasięgu obszaru nadawania i odbioru transmisji sygnałów. W 1963 roku taką geostacjonarną orbitę nad Brazylią osiągnął satelita Syncom 2.

Telewizja satelitarna.  Erę telewizji satelitarnej rozpoczęło wystrzelenie w przestrzeń kosmiczną 4 października 1957 r. - pierwszego sztucznego satelity o nazwie Sputnik. Był to niewielki obiekt w kształcie kuli o średnicy 58 cm i ważył 83 kilogramy. Wysyłanie fal radiowych miało służyć badaniu propagacji fal radiowych przez jonosferę. 4 stycznia 1958 roku wypadł z orbity i spłonął, opadając na Ziemię. Operacja ta stworzyła możliwości techniczne do rozpoczęcia prac w dziedzinie telekomunikacji satelitarnej.

Dalszy rozwój… Transmisja ta do indywidualnych odbiorców była przekazywana za pomocą telewizyjnych stacji naziemnych. ok 1963 przyjmuje się za początek powstania telekomunikacji satelitarnej. Na przełomie lat 60 i 70. transmisje satelitarne odbywały się jedynie przez satelity telekomunikacyjne (profesjonalne), które przekazywały sygnały radiowe i telewizyjne między ośrodkami telewizyjnymi, a później również do urządzeń czołowych telewizji kablowej. Pierwszy w Europie satelita telekomunikacyjny został umieszczony na orbicie w czerwcu 1983 r . W 1986 roku satelita ECS-1 przekazywał już na obszar całej Europy 11 programów telewizyjnych  

Era internetu. Historia Internetu zaczyna się w końcu lat sześćdziesiątych. Departament Obrony rządu amerykańskiego rozpoczyna wtedy projekt badawczy realizowany przez agencję ARPA mający na celu stworzenie sieci komunikacyjnej dla celów wojskowych. W 1967 roku odbyła się konferencja naukowa ARPA na temat technicznych możliwości budowy rozległych sieci komputerowych o rozproszonym zarządzaniu. Zespół UCLA w 1968 wykonał pokaz automatycznego routingu połączeń w sieci liczącej kilkanaście serwerów rozproszonych na tych trzech uniwersytetach. W ten sposób w roku 1969 doszło do powstania sieci ARPAnet. Zaledwie dwa lata później połączyła ona już piętnaście instytucji rządowych i akademickich. →

W roku 1979 powstał Usenet, kolejny z najważniejszych elementów Internetu. Jego twórcami są trzej studenci - Tom Truscott, Jim Ellis i Steve Bellovin. W Polsce Usenet pojawił się w roku 1994. W 1982 roku ARPA wprowadziła jako standard dla swej sieci protokół TCP/IP. Pozwoliło to na ujednolicenie sposobu przesyłania danych w całej sieci. W 1983 roku następuje historyczny moment - została oto stworzona brama (gateway) pomiędzy ARPAnet a CSNET. →

W 1990 zakończył swoją działalność ARPAnet - sieć rozrosła się tak bardzo, że jej pierwotny fundament stał się niepotrzebny. Rok później pojawiły się systemy WAIS (Wide Area Information Servers) i Gopher, które pozwoliły na znaczne rozszerzenie liczby usług internetowych. Rok 1992 przynosi kolejny przełom - to początek funkcjonowania World-Wide Web, stworzonej przez Tima Bernersa-Lee. Jednocześnie liczba podłączonych do sieci komputerów przekroczyła milion! W 1993 roku pojawiła się przeglądarka Mosaic, służąca do odczytywania stron World Wide Web   Z roku na rok wzrasta liczba użytkowników Internetu. Zaczyna otwierać „okno na świat”.

Telefonia komórkowa. W roku 1946, w St. Louis, nastąpiło połączenie sieci telefonii ruchomej ze stałą siecią telefoniczną. W pierwszych systemach stosowany był jeden nadajnik o dużej mocy, który swym zasięgiem obejmował obszar o promieniu 40-50 mil. W końcu lat czterdziestych w laboratorium Bella pojawiła się koncepcja telefonii komórkowej. Nowe rozwiązanie pozwalało na zwiększenie pojemności systemu poprzez podział całości obszaru na mniejsze części zwane komórkami, które obsługiwane były przez nadajniki małej mocy. Budowa takiej sieci od samego początku byłaby niezmiernie kosztowna, dlatego zdecydowano się na konstrukcję systemu, dzieląc obszar na kilka dużych komórek, które z czasem miały być dzielone na coraz to mniejsze.

Od chwili wprowadzenia telefonii komórkowej tempo, w jakim wzrastała ich popularność, było zaskoczeniem dla wielu ekspertów. Główne założenia poczynione zostały do roku 1986. Widząc wielkie możliwości, jakie niesie ze sobą technika cyfrowa, zadecydowano, że nowy standard będzie całkowicie cyfrowy. Dawało to możliwość lepszego wykorzystania pasma radiowego, a tak że uzyskania zdecydowanie wyższej jakości transmisji. System cyfrowy umożliwia również realizację usług nieznanych w systemach analogowych oraz gwarantuje swoim użytkownikom większe bezpieczeństwo. We wrześniu 1987 roku powołano porozumienie przyszłych operatorów systemu, którego zadaniem miał być nadzór nad standaryzacją, opracowanie zasad taryfikacji oraz planowanie wprowadzenia usług. Ustalono wówczas termin uruchomienia systemu na lipiec 1991 roku. Mimo że podstawowa wersja systemu - nazwanego GSM była gotowa już w roku 1989, planowane wcześniej uruchomienie systemu opóźniło się. Przyczyną był brak opracowanych na czas testów homologacyjnych, służących do testowania elementów sieci GSM. Pierwszy system GSM został zaprezentowany na targach TELECOM w Genewie w październiku 1991 roku, a pierwsze komercyjne systemy uruchomiono w roku 1992. Od tej chwili popularność systemu rośnie w oszałamiającym tempie.

Ciekawostki. Ericsson został założony przez Larsa Magnusa Ericssona w 1876 r. jako warsztat naprawy urządzeń telegraficznych. To właśnie Lars wymyślił pierwszy aparat wyposażony w oddzielny, ręczny mikrofon, co dało początek nowoczesnym telefonom. Firma Ericsson jako pierwsza na świecie uruchomiła w 1981 r. system komórkowy NMT 450. Założycielem firmy Nokia (1865 r.), przedsiębiorstwa przemysłu drzewnego w połudnowo-zachodnim rejonie Finlandii, był górnik. Firma eksploatowała młyn papierniczy nad rzeką... Nokia. Przygoda z telefonem rozpoczęła się dla firmy 100 lat później. Najpierw nokia produkowała jedynie sprzęt dla wojska, dopiero w latach 80. XX wieku rozwinęła produkcję systemów i urządzeń dla sieci ruchomych. Pierwsze telefony komórkowe, opatrzone marką Nokia, przeznaczone dla sieci krajowej, ukazały się w roku 1981.

Firma Motorola, założona w 1928 r   Firma Motorola, założona w 1928 r. przez braci Galwin, jako pierwsza seryjnie produkowała radia do samochodów Forda, Chryslera i General Motors już w latach 30. i 40. XX wieku. Autorstwa Motoroli jest również przebojowa krótkofalówka walkie-talkie, która swój chrzest bojowy przeszłą w czasie II wojny światowej. To dzięki urządzeniom Motoroli usłyszano na Ziemi głos Neil'a Armstronga, pierwszego człowieka na księżycu (1969).        Historia Siemensa zaczyna się w 1847 r. od utworzenia Przedsiębiorstwa Budowy Telegrafów. Wtedy przedsiębiorstwo zatrudniało 10 osób. Obecnie liczba jego pracowników na świecie sięga 400 tys. osób. Siemens zapisał się w historii wynalazkiem dynam, opatentowaniem lampy rentgenowskiej i stworzeniem metody podwodnego układania kabli.

Opracowały: Monika Antolak Justyna Traczyk Ewa Kowalczyk. Źródło: http://www.wiohrt.wsi.edu.pl/pt1.html

DZIĘKUJEMY ZA POŚWIĘCONĄ UWAGĘ 