Współczesne bajki zwierciadłem naszych czasów. Projekt edukacyjny: Współczesne bajki zwierciadłem naszych czasów.

bajka - epicka opowiastka wierszem lub prozą w formie przypowieści, zawierająca naukę moralną bądź dydaktyczną, posługująca się typowymi cechami (charakterami), niekiedy upostaciowanymi w zwierzętach, roślinach, przedmiotach; forma znana już w starożytności, szeroko rozpowszechniona w kulturze ludowej, przetworzona literacko w ciągu wieków; wyróżnia się bajki w formie rozbudowanej, narracyjnej oraz zwartej i zwięzłej, epigramatycznej; bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta (rodzaj najbardziej rozpowszechniony) i przedmioty, uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru, zwłaszcza jego przywary.

Rodzaje bajek Bajka narracyjna jest zbliżona do noweli, posiada krótką, łatwą do przyswojenia fabułę; starożytnym twórcą bajek narracyjnych jest np. Babrios, nowożytnym La Fontaine. 2. Bajka epigramatyczna jest zbliżona do epigramatu, krótsza, pozbawiona fabuły i wszelkich cech epickich; są zazwyczaj czterowersowe, przedstawiają proste sytuacje, na tle których kontrastują postawy i postaci bohaterów.

Krótka historia bajki… Gatunek powstał w starożytnej Grecji – motywy zwierzęce pojawiały się tam już w VIII/VII w. p.n.e. w twórczości Hezjoda i Stesichora. Jednak powstanie i rozwój gatunku wiąże się przede wszystkim z żyjącym w VI w. p.n.e. niewolnikiem Ezopem, który miał skomponować zbiór pisanych prozą bajek zwierzęcych. W V w. p.n.e. pojawiło się określenie "bajki ezopowe", obejmujące zarówno zbiór bajek pisanych przez Ezopa, jak i utwory autorów wcześniejszych i późniejszych. W starożytności powstawały także zbiory bajek Babriosa, Fedrusa i Avianusa. Popularny był też anonimowy zbiór 98 bajek, nazywany bajkami Romulusa. Bajki były też włączane do utworów m.in. Enniusza i Horacego.

W językach narodowych pisano bajki dopiero od XII wieku (we Francji pojawił się wtedy przekład bajek Marie de France). Popularność bajki wzrosła w okresie renesansu, tworzyli wtedy m.in. Rimicjusz, Erazm z Rotterdamu. W czasach późniejszych bajki pisali m.in. Jean de La Fontaine, oraz Iwan Kryłow. W średniowieczu tworzono początkowo łacińskie przeróbki bajek starożytnych.

Geneza bajki Genezę bajkopisarstwa wiązać trzeba z pierwotnym życiem rozmaitych ludów, z potrzeby ujęcia obrazowego i uogólnienia życiowych doświadczeń. Rozpowszechniony był pogląd na zwierzęta, jako istoty czujące i posiadające duszę taką samą jak ludzie. Dlatego zwierzęta weszły do fabuł bajkowych jako równoprawni z ludźmi bohaterowie. I tak pozostało do naszych czasów. Bajka to gatunek literacki, który pozwalał ostro i zwięźle uogólniać ludzką wiedzę i różnorodne doświadczenia. W bajce chodzi o zwięzłe przedstawienie myśli pod postacią alegorii, której zastosowanie pozwalało zdjąć z przedstawionych postaci i treści ich piętno indywidualne na rzecz uogólnienia.

W związku z tym w sferze treści bajka ogranicza się zazwyczaj do przedstawienia jednej tylko myśli, jednej sprawdzonej doświadczeniem prawdy, a zwierzęta są symbolami określonych cech ludzkich. Skoro ludzie spostrzegli, że dominującą cechą naturalną, np.: słowika jest mądrość i docenianie daru, jaki otrzymał od natury, a także świadomość obowiązku, jaki z tego daru wynika pawia - pycha i duma z powodu urody lisa -   chytrość, wilka – okrucieństwo, pszczoły - pracowitość itd., a poznając naturę ludzką przekonali się, że i ludzie bywają chytrzy, okrutni i pracowici, stało się więc możliwe przedstawianie spraw ludzkich pod postacią alegorii osnutych na tle życia zwierząt.

Różne epoki – jedno przesłanie… OŚWIECENIE Ignacy Krasicki: SŁOWIK I SZCZYGIEŁ  Rzekł szczygieł do słowika, który cicho siedział: "Szkoda, że krótko śpiewasz". Słowik odpowiedział: "Co mi dała natura, wypełniam to wiernie. Lepiej krótko, a dobrze, niż długo, a miernie". Ignacy Krasicki: PAW I ORZEŁ Paw się dął, szklniące pióra gdy wspaniale toczył. Orzeł górnie bujając, gdy go w locie zoczył, Rozśmiał się i przeleciał. Wrzasnął paw - w śmiech ptacy. "Nie znają się - powtarzał - na rzeczach prostacy". "Znają się - rzekł mu orzeł - wdzięk cenić umieją, Ale gardzą przysadą i z dumnych się śmieją".

ROMANTYZM Stanisław Jachowicz: SŁOWIK I PAW. Słowik, co wdziękiem głosu serca rozwesela, Tysiące miał zazdrosnych, nie miał przyjaciela; Może go, rzecze, znajdę w innych ptaków rodzie. Idzie i właśnie pawia spotyka w ogrodzie. Witaj, pawiu, rzekł słowik, zaszedłszy mu drogę, Ja się twojej piękności wydziwić nie mogę. A mnie, paw mu odpowie, twe pienie zdumiewa, Bo któż na świecie piękniej od słowika śpiewa? Więc bądźmy przyjaciółmi, zazdrość nas nie zmieni, Ty postacią zachwycasz, ja wdziękiem mych pieni; Tam tylko nienawiści największa obawa, Gdzie dwóch do jednej sławy rości sobie prawa.

Paw i słowik Dumny z swego ogona, gdy go otwarł świetnie, Paw również gardło rozwarł i zawrzasnął szpetnie. Na to rzekł słowik, w bliskiej ukryty gęstwinie: "Głupi, kto pragnie więcej nad to, z czego słynie".

Każdy zapytany o autorstwo tego wiersza odpowie bez namysłu: Krasicki Każdy zapytany o autorstwo tego wiersza odpowie bez namysłu: Krasicki. I może swój sąd uzasadnić. Oto mamy do czynienia z bajką epigramatyczną, utworem krótkim, czterowersowym, zbudowanym na zasadzie kontrastu: dumny, pragnący się szczycić śpiewem paw zostaje zawstydzony przez skromnego słowika, który w ostatnim wersie wygłasza morał. Taka budowa jest charakterystyczna dla bajek księcia biskupa warmińskiego. Język tekstu również dostarcza argumentów na rzecz autorstwa Krasickiego. Spotykamy bowiem wyrażenia: "otwarł", "zawrzasnął" miast współczesnych "otworzył", "wrzasnął", stary przysłówek "szpetnie" zamiast "okropnie„ i połączenia frazeologiczne dziś nie używane: "otwarł świetnie", "zawrzasnął szpetnie", "gardło rozwarł".

Tymczasem tekst ten napisał nie Krasicki, lecz - Kazimierz Wyka LITERATURA WSPÓŁCZESNA i zamieścił go w zbiorze Duchy poetów podsłuchane. Owo "podsłuchiwanie" twórców polega na podpatrywaniu stosowanych przez nich chwytów poetyckich i udanym naśladownictwie, jest zabawą poetycką zwaną pastiszem. Pastiszysta stara się tak imitować autora, by czytelnik nie spostrzegł fałszu, i trzeba dobrze znać literaturę, żeby nie wpaść w jego pułapkę.

Cel bajki Celem bajki jest pouczenie, odwołuje się ona do umysłu człowieka, w całej surowości i gorzkiej nieraz prawdzie, odzwierciedla stosunki międzyludzkie. Z czasem funkcja bajki rozszerzyła się: wyrażano w niej krytykę, umieszczano praktyczne pouczenia moralne, ostrzeżenia, wypowiadano też refleksje filozoficzne i polityczne.

W Polsce pierwsze bajki pojawiały się jako część większych utworów: kazań, kronik i listów. Pierwszy większy zbiór bajek zamieścił Biernat z Lublina w Żywocie Ezopa Fryga. Bajki pisywali później: Bartłomiej Paprocki, Krzysztof Niemirycz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Aleksander Fredro oraz Stanisław Jachowicz.

Czy tradycyjne bajki żyją we współczesnej kulturze i odzwierciedlają nasze czasy i problemy społeczeństwa? Baśnie, bajki, przypowieści dla dzieci to gatunki w literaturze, które są z nami od najwcześniejszego dzieciństwa. Styl bajki pozostaje luźny. Najczęściej morał bajki często przeczytamy na końcu, jednak istnieją bajki, gdzie nauka z niej płynąca podana jest na początku. Postaciami baśni mogą być ludzie, zwierzęta, przedmioty, cokolwiek, gdyż istnieje nieograniczona dowolność w ich pisaniu. Bajki dla dzieci pozwalają kształtować dziecięcą wyobraźnię. Legendy i bajki istnieją w każdym społeczeństwie i dostarczają od początku ponadczasowe wartości, traktując o naszych pokusach, słabościach, niesprawiedliwości i marzeniach. Często też traktują o ścieraniu się dobra ze złem.

Aby dowiedzieć się, czy dzieci wychowane w dobie komputerów i bajek telewizyjnych, rozumieją przesłanie bajki pisanej zaproponowałyśmy uczniom klasy pierwszej rocznika 2010/2011, wykonanie ilustracji do bajki ,, Byk i cielę” ,współczesnej poetki Teresy Podleś

Teresa Podleś: Byk i cielę Na zielonej łące, opodal stodoły, beztrosko wciąż hasa cielaczek wesoły. wszystko go cieszy i wszystko ciekawi: i ptaszek, i trawka, i z pieskiem się bawi, fikołki robi, podskakuje, bryka, aż zgniewało to starego byka. Zaryczał groźnie:,, Dosyć tej zabawy, bo sprawie ci lanie cielaku głupawy!

Nie możesz spokojnie stać jak ja na trawie?! Masz oczy i widzisz, że ja się nie bawię! Nie skaczę, nie biegam, fikołków nie robię, więc stój spokojnie i skub trawkę sobie!”. Cielaczek posłusznie wysłuchał nagany, w końcu westchnął rzewnie: ,,Mój byku kochany, pozwól, że zapytam, kiedy już skończyłeś: czy nigdy w swym życiu cielaczkiem nie byłeś?”.

Dziecko zilustrowało cielę na kolorowym tle jako wesołe i radosne, a byka na tle czarnym i ponurym jako smutnego i poważnego

Uczennica zilustrowała ludzi pod postacią zwierząt :ciele jest wesołe i bawi się, a byk jest z tego powodu zdenerwowany. Taka sytuacja zdarza się często w codziennym życiu, kiedy rodzice krzyczą na dzieci hałasujące podczas zabawy. Jakże na miejscu jest tu przysłowie; Zapomniał wół, jak cielęciem był.

Rysunek ten, podobnie jak pierwszy, przedstawia byka jako smutnego i ponurego, a cielę wesołe i radosne. WNIOSKI: Jak widać nawet dzieci z pierwszych klas rozumieją i ciekawie interpretują treść bajki. Potrafią też trafnie odczytać jej morał.

Ankiety o bajkach Oto przykładowe odpowiedzi na zadane pytania w ankiecie dla gimnazjalistów i nauczycieli związane ze znajomością bajek.

Ankiety uczniów gimnazjum Ignacy Krasicki SŁOWIK I SZCZYGIEŁ  Rzekł szczygieł do słowika, który cicho siedział: "Szkoda, że krótko śpiewasz". Słowik odpowiedział: "Co mi dała natura, wypełniam to wiernie. Lepiej krótko, a dobrze, niż długo, a miernie". Morał z tej bajki w większości odpowiedzi był niezrozumiały Czy lubisz bajki? A. nie Jakie bajki bardziej ci się podobają? B. dawne

Jakie bajki czytałeś/aś w dzieciństwie? Jakich znasz autorów bajek? A. Kopciuszek B. Królewna Śnieżka Jakich znasz autorów bajek? A. H. Ch. Andersen B.J. Tuwim Czy czytanie bajek ma wpływ na twoje życie? A. nie Czy wykorzystujesz cytaty z bajek w życiu codziennym?

Ankiety nauczycieli Ignacy Krasicki SŁOWIK I SZCZYGIEŁ Rzekł szczygieł do słowika, który cicho siedział: "Szkoda, że krótko śpiewasz". Słowik odpowiedział: "Co mi dała natura, wypełniam to wiernie. Lepiej krótko, a dobrze, niż długo, a miernie". 1. Morał z tej bajki w większości odpowiedzi był zrozumiały 2. Czy lubisz bajki? A. tak 3. Jakie bajki bardziej ci się podobają? A. dawne

4. Jakie bajki czytałeś/aś w dzieciństwie? A. Przyjaciele B. Lis i kozioł 5. Jakich znasz autorów bajek? A. J. Krasicki B. A. Mickiewicz 6. Czytanie bajek ma wpływ na twoje życie? Uzasadnij. A. tak Bajki są pouczeniem, a także skłaniają do refleksji 7. Czy wykorzystujesz cytaty z bajek w życiu codziennym? A. nie

Podsumowanie Młodzież, w przeciwieństwie do dorosłych, bardziej woli bajki współczesne. Są one dla nich bardziej zrozumiałe , mają nowocześniejsze słownictwo i jaśniejsze morały oraz przesłanie. Z ankiet wynika, że dziś coraz częściej stosuje się wymiennie terminy bajka i baśń.

Bajki od najstarszych po najnowsze pokazują jak zmienia się świat, język i zachowanie ludzi. Dawne bajki wychowywały i uczyły a współczesne animowane są dla nas tylko rozrywką. Teraz dzieci bardzo często czerpią przykład z bohaterów bajek, którzy często używają przemocy. Dzieci często nie zdają sobie sprawy z tego, że to jest niebezpieczne.

Jak się okazuje po zrobieniu tego projektu doszliśmy do wniosku że współczesne bajki są zwierciadłem naszych czasów. Oznacza to, że pokazują jaki jest współczesny świat. Wynosi na światło dzienne jego wszystkie wady i niedoskonałości. Forma bajki nie zmieniła się do tych czas i ciągle pełni te samą funkcję.

BIBLIOGRAFIA: 1. I. Krasicki, Bajki, wyd. I, Wstęp i komentarz Jacek Sokolski, Wrocław 1989. 2. I. Krasicki, Bajki, Opracowanie Roman Wołoszyński, Wrocław 1956. 3. I. Krasicki, Bajki, Wstęp i wybór Zdzisław Libera, Warszawa 1970. 4. Lektury polonistyczne, pod red. A. Borowskiego, J. S. Gruchały, Kraków 1996. 5. W. Maciąg, Życie Ignacego Krasickiego. Zapiski i domysły, Warszawa 1984. 6. T. Podleś, Bajki mojej babci, Kraków 2009.

Dziękujemy za uwagę Joanna Hościło Agata Elżbieta Bućko Elżbieta Bućko Anna Żamojtuk Opiekun: p. Małgorzata Dyśko Dziękujemy za uwagę