Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1902 ur.1869 – zm.1907

Stanisław Wyspiański (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) – polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym. Tworzył w epoce Młodej Polski. Nieoficjalnie nazywany Czwartym Wieszczem Polskim. W 1887 Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego - gdzie w latach 1887-1890 i 1896-1897 uczęszczał na wykłady z historii, historii sztuki i literatury - i rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi, Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim. Pod koniec lat 90. XIX wieku artysta odegrał istotną rolę w ruchu modernistycznym. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele Franciszkanów złożoną z motywów kwiatowych, heraldycznych i geometrycznych oraz witraże: bł. Salomei i św. Franciszka oraz Boga Ojca zatytułowany Stań się. Zdobył Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z kopcem Kościuszki. Jako malarz i dekorator nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną.

W roku 1900 Wyspiański poślubił chłopkę Teodorę Teofilę Pytko. W listopadzie 1900 wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele, wydane w roku 1901, które przyniosło Wyspiańskiemu sławę i uznanie. W roku 1906 Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. W ostatnim okresie życia schorowany i niedomagający fizycznie artysta leczył się w Rymanowie i Bad Hall, a potem przeniósł się do swojej chaty we wsi. Wyspiański chorował przez wiele lat i zmarł na nieuleczalną wówczas kiłę. Pogrzeb Wyspiańskiego w Krakowie w 1907 stał się manifestacją narodową. Pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Twórczość Dorobek artystyczny Wyspiańskiego jest bardzo szeroki i obejmuje dzieła różnego typu: malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne, pastele) przedstawiające widoki Krakowa, portrety i autoportrety, rośliny, projekty witraży i malowideł, ilustracje; grafika; projekty mebli i wnętrz; architektoniczny projekt zabudowy Wawelu; dramaty, wiersze i inne. Pierwsze znane dzieła Wyspiańskiego to rysunki - autoportret z 1890 roku, szkice z podróży po Polsce i Europie. Później rysował rośliny, tworząc zielnik. W jego twórczości plastycznej dominowały jednak obrazy wykonywane pastelami. Pierwsze z nich tworzył w latach 1890-94, a wykorzystywał głównie do ukazywania postaci ludzkich - rodziny, przyjaciół, artystów. Malował przy pomocy płaszczyznowych plam barwnych, zamkniętych wyraźnym konturem. Chętnie przedstawiał swoje dzieci w nieupozowanych sytuacjach - np. śpiące albo karmione przez matkę: Helenka, 1900, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków Śpiący Staś, 1902, pastel, Muzeum Śląskie, Katowice Śpiący Mietek, 1904, pastel, Muzeum Sztuki, Łódź Macierzyństwo, 1905, pastel, Muzeum Narodowe, Kraków Żona artysty z synkiem Stasiem, 1904, pastel, Muzeum Górnośląskie, Bytom

Portret dziewczynki 1893. Pastel na kartonie. Lwowska Galeria Sztuki.

Dziewczynka gasząca świecę 1893. Olej, płótno. 65 x 46 cm Dziewczynka gasząca świecę 1893. Olej, płótno. 65 x 46 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa

Helenka 1900. Pastel. Muzeum Narodowe, Wrocław.

Śpiący Staś 1904. Pastel. 47 x 67 cm. Fundacja Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu.

Portret dziewczynki 1904. Pastel. Muzeum Okręgowe, Radom.

Śpiący Mietek 1904. Pastel. Muzeum Sztuki, Łódż.

Studium dziecka - Mietek 1904. Pastel. Muzeum Narodowe, Kraków.

Portret dziewczynki 1895. Pastel. Muzeum Narodowe, Warszawa.

Portret dziecka (Portret Mietka) 1900. Pastel Portret dziecka (Portret Mietka) 1900. Pastel. Muzeum Narodowe, Warszawa.

Portret dziewczynki w stroju regionalnym 1901. Pastel. 48,5 x 30 cm Portret dziewczynki w stroju regionalnym 1901. Pastel. 48,5 x 30 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.

Józio Feldman 1905. Pastel. 38 x 38 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Żona artysty w chłopskim kaftanie 1902. Pastel. 63 x 47 cm Żona artysty w chłopskim kaftanie 1902. Pastel. 63 x 47 cm.  Muzeum Narodowe, Warszawa.

Portret artysty z żoną 1904. Pastel Portret artysty z żoną 1904. Pastel. 47,7 x 62,2 cm  Muzeum Narodowe, Kraków.

Portret Ireny Solskiej 1904. Pastel. 48 x 62 cm Portret Ireny Solskiej 1904. Pastel. 48 x 62 cm.  Muzeum Narodowe, Poznań.

Portret Wandy Siemaszkowej jako Panny Młodej z "Wesela" 1902-1903 Portret Wandy Siemaszkowej jako Panny Młodej z "Wesela" 1902-1903. Pastel. 61,5 x 47,2 cm  Muzeum Górnośląskie, Bytom.

Portret Elizy Pareńskiej 1902. Pastel. 62,6 x 46 cm. Własność prywatna.

Macierzyństwo 1902. Pastel. 62 x 46,5 cm.  Muzeum Narodowe, Warszawa.

Macierzyństwo 1905. Pastel. 91 x 58,8 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Krajobraz znad Rudawy. 1905. Pastel. 45 x 63,5 cm Krajobraz znad Rudawy. 1905. Pastel. 45 x 63,5 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Chochoły (Planty nocą). 1898-99. Pastel. 69 x 107 cm Chochoły (Planty nocą). 1898-99. Pastel. 69 x 107 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.

Barki na Sekwanie 1894. Olej na desce. 23,5 x 32,5 cm Barki na Sekwanie 1894. Olej na desce. 23,5 x 32,5 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Widok z okna pracowni na Kopiec Kościuszki 1904. Pastel. 48 x 62,5 cm Widok z okna pracowni na Kopiec Kościuszki 1904. Pastel. 48 x 62,5 cm. Muzeum Śląskie, Katowice.

Planty o świcie. 1894. Olej na płótnie. 101x201,5 cm Planty o świcie. 1894. Olej na płótnie. 101x201,5 cm. Własność prywatna, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie

Fragment polichromii w kościele OO. Franciszkanów w Krakowie 1895.

Wnętrze paryskiej pracowni artysty 1892. Olej na kartonie. 50 x 65 cm Wnętrze paryskiej pracowni artysty 1892. Olej na kartonie. 50 x 65 cm.  Muzeum Narodowe, Poznań.

Żona artysty z synkiem Stasiem 1904. Pastel. 61 x 46,5 cm Żona artysty z synkiem Stasiem 1904. Pastel. 61 x 46,5 cm.  Muzeum Górnośląskie, Bytom.

Ludwik Solski jako stary wiarus w "Warszawiance" 1904. Pastel Ludwik Solski jako stary wiarus w "Warszawiance" 1904. Pastel. 48 x 63 cm.  Zaginiony.

Hermes wiedzie duchy bohaterów do głębin Hadesu 1897. Rys Hermes wiedzie duchy bohaterów do głębin Hadesu 1897. Rys. ołówkiem na papierze. 22,5 x 31,3 cm. Własność prywatna.

Apollo razi grotami pomoru Ok. 1897. Rys. ołówkiem. 10 x 12,5 cm Apollo razi grotami pomoru Ok. 1897. Rys. ołówkiem. 10 x 12,5 cm. Własność prywatna.

Agamemnon powstaje na Achillesa i Menelaosa Ok. 1897. Rys Agamemnon powstaje na Achillesa i Menelaosa Ok. 1897. Rys. czarną kredką. 20,7 x 25 cm. Muzeum Narodowym, Kraków.

Apollo na Olimpie (Apollo grający harmonię sprzeczności) 1897 (?). Rys. ołówkiem. 21 x 24 cm.