Rozwój uzębienia i anatomia zębów mlecznych. Marcin Kubiak i Paweł Kubiak

Jama ustna powstaje w 4. tyg Jama ustna powstaje w 4. tyg. życia płodowego z endodermy odcinka głowowego cewy pokarmowej. Pod koniec 3 tyg. pojawiają się zawiązki części twarzowej czaszki – 5 wyrostków otaczających pierwotną jamę ustną (czołowo-nosowy oraz parzyste szczękowe i żuchwowe). Pierwotna jama ustna wysłana jest nabłonkiem wnikającym z zewnętrznej powłoki głowy zarodka (ektoderma).

Tworzenie zawiązków zębów 4. tżp – powstaje C-kształtna listewka zębowa (szersza w szczęce) z pierwotnej listewki zębowej tworzą się zawiązki zębów mlecznych, z wtórnej (leżącej dojęzykowo) powstają zawiązki zębów stałych, (za wyj. pierwszych trzonowców) jako pierwsze powstają zawiązki zębów przednich w żuchwie, po 1-2 dniach – w szczęce

Tworzenie zawiązków zębów 7. tżp: na pierwotnej listewce zębowej powstaje 20 pączków zębowych (narządów szkliwotwórczych), z których rozwiną się zęby mleczne 16.-17. tżp: na tylnych biegunach pierwotnej listewki zębowej rozwijają się zawiązki stałych zębów trzonowych I 24.-30. tżp: z listewki wtórnej różnicują się pączki stałych: siekaczy, kłów i przedtrzonowców 6. mż: początek rozwoju II zęba trzonowego 5. rż: początek rozwoju III zęba trzonowego

Tworzenie zawiązków zębów zawiązki stałych siekaczy i kłów leżą językowo/podniebiennie wobec mlecznych aż do czasu wyrzynania się zawiązki zz. przedtrzonowych przemieszczają się ku przedsionkowi i umiejscawiają między zawiązkami zz. mlecznych

Tworzenie zawiązków zębów pączki zębowe powstające wskutek proliferacji listewki zębowej początkowo przybierają kształt kolbowaty kolejne podziały i wpuklanie się tkanki mezodermalnej powoduje, że przybierają formę czapeczki postępujący wzrost skutkuje powstaniem dzwonu otaczającego tk. mezodermalną, zwaną brodawką zęba

Tworzenie zawiązków zębów w okresie dzwonu tk. mezodermalna wnika w szyjkę narządu szkliwotwórczego (warstwa nabłonka łącząca listewkę zębową z narządem szkliwotwórczym), powodując oddzielenie zawiązka zęba od listewki zębowej później tk. mezodermalna wnika w listewkę, prowadząc do jej zaniku, a pozostałości nabłonkowe zwane są ciałkami Sorresa lub resztkami nabłonkowymi Malasseza

Tworzenie zawiązków zębów tk. mezodermalna otaczająca formujący się zawiązek układa się w dwie warstwy: - obfitokomórkową, dobrze unaczyniona warstwę wewnętrzną - zewnętrzną - włóknistą warstwę zbitą obie te warstwy tworzą woreczek zębowy, który wraz z brodawką zębową i narządem szkliwotwórczym tworzy pęcherzyk zębowy

Tworzenie zawiązków zębów w narządzie szkliwotwórczym wyodrębnia się: nabłonek wewnętrzny, warstwę pośrednią (bierze udział w wapnieniu istoty międzypryzmatycznej), miazgę (odżywia nabłonek zew.) i nabłonek zewnętrzny. nabłonek zew. i wew. budują ameloblasty. zgięcie w miejscu przejścia nabłonka zew. w wew. tworzy pętlę, zwana pochewką nabłonkową korzenia (Hertwiga), która w przyszłości kształtuje korzeń

Tworzenie zawiązków zębów narząd szkliwotwórczy odpowiada za formowanie korony, korzenia i wytworzenie szkliwa, zaś ameloblasty stymulują komórki mezenchymalne brodawki zębowej do wytwarzania zębiny (indukcja) brodawka zęba zawiera m. in. odontoblasty i fibroblasty; wytwarza ona zębinę i odżywia cały zawiązek zęba, a w późniejszym okresie przekształca się w miazgę

Tworzenie zawiązków zębów tkanka łączna woreczka tworzy ozębną, zaś komórki jego warstwy wewnętrznej (cementocyty)- cement po całkowitym ukształtowaniu korony zębowej zaczyna tworzyć się korzeń, powstający wskutek wzajemnych oddziaływań pochewki Hertwiga i brodawki zębowej

Tworzenie zawiązków zębów w brodawce, po zetknięciu z wewnętrznym nabłonkiem pochewki powstają odontoblasty wytwarzające zębinę korzeniową. następnie pochewka zanika (pozostałości - wysepki nabłonkowe Malasseza), a jej miejsce zajmuje tk. łączna woreczka zębowego

Tworzenie zawiązków zębów liczba i kształt korzeni zależy od sfałdowania pochewki Hertwiga okres formowania się korzeni do osiągnięcia całkowitej długości i wykształcenia wierzchołków, trwa – zależnie od grupy zębów – od 1,5 do 4 lat zawiązki zębów mlecznych leżą głęboko w kości: w szczęce, prawie pod oczodołem (niewykształcona zatoka szczękowa), w żuchwie bliżej jej krawędzi, tuż nad kanałem żuchwowym

Tworzenie zawiązków zębów początkowo zawiązki zębów mlecznych i stałych usytuowane są we wspólnych zębodołach pierwotnych później wytwarzają się zębodoły oddzielne dla zębów mlecznych i stałych, a przez wykształcenie przegrody kostnej każdy korzeń ma swój osobny zębodół, zwany ostatecznym lub wtórnym

Tworzenie zawiązków zębów rozwój zębodołu zależy od rozwoju korzenia, powstaje on bezpośrednio przed wyrzynaniem się zęba (równoczasowo kształtuje się korzeń) z woreczka zębowego mineralizacja zębów mlecznych rozpoczyna się od siekaczy przyśrodkowych górnych w 4. mżp mineralizacja zębów stałych rozpoczyna się od pierwszych trzonowców szczęki o okresie okołoporodowym

Ząbkowanie Ząbkowanie = wyrzynanie się zębów mlecznych. Wyrzynanie zęba to proces przemieszczania z miejsca rozwoju (krypty kostnej) do funkcyjnej pozycji w j. ustnej (w zębodole). 3 fazy wyrzynania: 1. przederupcyjna 2. przedfunkcyjna 3. funkcyjna

Faza przederupcyjna kończy się kształtowanie korony zęba następuje mineralizacja szkliwa i zębiny rozpoczyna się kształtowanie korzenia ekscentrycznemu wzrostowi zawiązka zęba towarzyszą jego ruchy obrotowe i wahadłowe oraz ruch pionowy w długiej osi ku płaszczyźnie zwarcia

Faza przedfunkcyjna rozpoczyna się ukazaniem się korony zęba w j. ustnej i trwa do momentu uzyskania kontaktu z zębem przeciwstawnym stosunkowo szybkie przesuwanie się zęba przegrody międzyzębowe pojawiają się, gdy korzeń ma 1-2 mm i rosną wraz z nim, wydłużają się też włókna ozębnej gdy korona zęba zbliży się do j. ustnej, następuje połączenia nabłonka szkliwnego z nabłonkiem j. ustnej nad brzegiem siecznym lub guzkiem; nabłonki te rogowacieją a następnie rozdzielają się nad zębem

Faza przedfunkcyjna szczelina dziąsłowa powstaje w miarę wyrzynania się zęba podczas zetknięcia się nabłonka szkliwnego i j. ustnej zachodzi ostra miejscowa reakcja zapalna

Faza funkcyjna powolne tempo przemian, dalszy wzrost korzenia i tk. okołokorzeniowych z charakterystycznym ukierunkowaniem włókien ozębnej przyczep nabłonkowy rowka dziąsłowego przesuwa się w kierunku wierzchołka korzenia, zwiększa się więc długość korony klinicznej w uzębieniu stałym kończy się w 16.- 18. rż

Mechanizm wyrzynania nie jest w pełni wyjaśniony wiąże się najprawdopodobniej ze stymulacja przez wzrastające korzenie oraz wysuwaniem zębów przez skracające się w miarę dojrzewania kolagenu włókna ozębnej pewne znaczenie przypisuje się zmianom przepuszczalności ścian lokalnych naczyń krwionośnych (resorpcja płynu pozanaczyniowego nagromadzonego u podstawy korzenia pobudza jego wrost)

Okresy wyrzynania zębów zęby mleczne wyrzynają się między 6. a 30. mż ząbkowanie o czasie – pierwsze zęby wyrzynają się w 5.-10. mż ( u wcześniaków o ok. 1-2 mies. później) ząb jest gotowy do wyrznięcia, gdy długość korzenia zrówna się z długością korony najczęściej jako pierwsze wyrzynają się siekacze przyśrodkowe w żuchwie, ale nawet u 20% dzieci mogą to być siekacze boczne średni czas od pojawienia się pierwszego zęba w j. ustnej do wyrznięcia ostatniego zęba mlecznego wynosi dla polskich dzieci ok.. 17,5 mies. (a np. 22 mies. w Skandynawii) rozwój zęba mlecznego trwa jeszcze ok. 1 rok od wyrznięcia

Chronologia rozwoju zębów mlecznych

Resorpcja korzeni zębów mlecznych 4.-5. rż - resorpcja korzeni zębów siecznych mlecznych, 6.-7. rż - kłów i I trzonowców, 8.-9. rż - zębów trzonowych II mleczne resorpcja korzeni i wypadanie zębów mlecznych poprzedza wyrzynanie się zębów stałych i jest kluczowa dla wymiany uzębienia resorpcja korzeni zz. mlecznych jest fizjologiczna (tzw. rozwojowa), zaś zz. stałych zawsze patologiczna resorpcja jest procesem długotrwałym, najkrótszym w zz. siecznych zachodzi pod wpływem wielojądrowych komórek podobnych do osteoklastów i jest stymulowana wzrostem zawiązka zęba stałego (choć zachodzi powoli nawet przy braku tego zawiązka)

Resorpcja korzeni zębów mlecznych rozpoczyna się 2-4 lata przed fizjologiczną wymianą zębów na powierzchni położonej najbliżej zawiązka zęba stałego (zwykle okolica wierzchołka korzenia, niekiedy rozwidlenie korzeni zz. trzonowych) okresy aktywnej resorpcji przerywane są okresami jej ustania, a nawet odbudowy przez cały czas ząb mleczny zachowuje funkcjonujące przyzębie może przebiegać w postaci zatokowej lub linijnej (przy małej odległości zawiązka z. stałego od korzenia z. mlecznego) początkowe stadium resorpcji można stwierdzić jedynie radiologicznie, później wskazuje na to narastająca ruchomość zęba

Resorpcja korzeni zębów mlecznych tuż przed wypadnięciem korony zęba mlecznego nabłonek dziąsłowy proliferuje poniżej niej, stąd ząb mleczny wypada bez wywołania uszkodzenia przyspieszoną resorpcję i wcześniejsze wypadanie zz. mlecznych obserwujemy w: cukrzycy, łuszczycy, zatruciu Hg, hipofosfatazji, zesp. Papillona-Lefevre’a, młodzieńczym zap. przyzębia, naświetlaniu promieniami X oraz po leczeniu endodontycznym met. mortalną opóźniona resorpcja wiąże się zwykle z brakiem, uszkodzeniem lub nieprawidłową lokalizacją zawiązków zz. stałych

Wyrzynanie się zębów stałych wymianę uzębienia zapoczątkowuje wyrzynanie się w 6. rż zębów trzonowych I stałych, choć u 30% dzieci jako pierwsze zęby stałe wyrzynają się siekacze przyśrodkowe w żuchwie zasadą jest, że zęby stałe wyrzynają się wcześniej w żuchwie niż w szczęce, za wyjątkiem przedtrzonowców obserwuje się akcelerację wymiany uzębienia zęby stałe pojawiają się nieco wcześniej u dziewczynek (różnica jest bardziej wyraźna niż w przypadku ząbkowania) rozwój zęba stałego po jego wyrznięciu trwa jeszcze średnio 3 lata, aż do ostatecznego uformowania korzenia

Chronologia rozwoju zębów stałych

Anatomia uzębienia mlecznego zęby mleczne są niebieskobiałe, w odróżnieniu od żółtawych zębów stałych korony zz. mlecznych są mniejsze, niższe i szersze w wymiarze przednio-tylnym, z pogrubioną listewką szkliwną (tuberculum molare) nad szyjkami powierzchni policzkowych zz. trzonowych (beczułkowaty kształt) brzegi sieczne przednich zz. mlecznych są równe (brak charakterystycznych dla zz. stałych falistości i wrębów) powierzchnie policzkowe i językowe trzonowców mlecznych są spłaszczone i ustawione zbieżnie ku pow. żującej zwężenie szyjek jest bardziej wyraźne w zz. mlecznych

Anatomia uzębienia mlecznego pow. styczne trzonowców mlecznych są szersze i bardziej płaskie mleczne zęby trzonowe II szczęki mają 4 guzki i 3 korzenie podobnie do zębów trzonowych I stałych w żuchwie II zęby trzonowe mleczne mają 5 guzków i układ korzeni podobny do I zęba trzonowego stałego korzenie zz. mlecznych są węższe i dłuższe w stosunku do wysokości koron korzenie mlecznych trzonowców ustawione są rozbieżnie przy szyjce zęba, zaś zbiegają się nieco w kierunku wierzchołkowym, obejmując zawiązek zęba stałego

Oznaczanie zębów mlecznych

Cechy zębów mlecznych szkliwo zz. mlecznych jest mniej zmineralizowane i średnio o połowę cieńsze pryzmaty szkliwa układają się pionowo (od szyjek ku brzegom siecznym lub powierzchniom żującym), zaś w zz. stałych poziomo obserwuje się wyraźną linię neonatalną (w zębach stałych występuje tylko w I trzonowcu) zębina jest słabiej zmineralizowana i o połowę cieńsza, choć w centralnej części pow. żującej trzonowców mlecznych jest grubsza niż w zz. stałych komory są większe, a ich rogi bardziej wydatne cement zz. mlecznych jest bardzo cienki, pierwotny (włóknisty)

Bibliografia Karłowska I.: Zarys współczesnej ortodoncji, PZWL, Warszawa 2005. Proffit W. R., Fields H. W.: Ortodoncja współczesna, Czelej, Lublin 2001. Szpringer-Nodzak M. :Stomatologia wieku rozwojowego, PZWL, Warszawa 2006. Zabel M.: Histologia, Urban i Partner, Wrocław 2000.

Dziękujemy za uwagę