Ćwiczenia 12 (20.05.2015 r.) ZACHOWEK INSTYTUCJA WYDZIEDZICZENIA Prawo spadkowe [prawo stacjonarne jednolite magisterskie] (WZPiNoS KUL, rok IV, semestr VIII [letni], grupa 3 [2014/2015]) Ćwiczenia 12 (20.05.2015 r.) ZACHOWEK INSTYTUCJA WYDZIEDZICZENIA

Cel zachowku Osobom uprawnionym, przysługuje roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek tenże powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Osoby uprawnione jednakże nie mogą domagać się określonej części majątku spadkowego.

Podmioty uprawnione do zachowku Uprawnienie do zachowku wywodzone jest z bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionymi – zawężony krąg osób! Zgodnie z przepisem art. 991 § 1 k.c. – do zachowku uprawnieni są -> zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy.

Wyłączenia od instytucji zachowku Uprawnienie do zachowku nie przysługuje: osobom, które zostały uznane za niegodne, zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek przypadający im z mocy ustawy – osoby te są traktowane tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku; małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia (art. 940 k.c.); osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę.

Roszczenie o zachowek Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej (zachowek) powstaje, gdy uprawniony nie otrzymał go także w innej postaci niż powołanie do dziedziczenia. Roszczenie takie powstaje, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku lub ustanowienia zapisu na jego rzecz (art. 991 § 2 k.c.).

Odpowiedzialność spadkobierców za zachowek Spadkobierca odpowiada za zachowek, tak jak za dług spadkowy (biorąc przy tym pod uwagę oczywistą odmienność instytucji zachowku – art. 998-999 k.c. oraz art. 1003-1006 k.c.). Odpowiedzialność do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek – art. 999 k.c. Jeśli w skład spadku wchodzą zapisy zwykłe i polecenia, to spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku (art. 998 § 1 k.c.).

Odpowiedzialność spadkobierców za zachowek cd… Zmniejszenie odpowiedzialności spadkobiercy z tytułu zachowku – stosunkowe zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń na żądanie spadkobiercy obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku (art. 1003 k.c.). Żądanie zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń – spadkobierca zobowiązany do zaspokojenia roszczenia o zachowek będący jednocześnie uprawnionym do zachowku, może żądać zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń w takim stopniu, aby pozostał mu jego własny zachowek (art. 1005 § 1 k.c.).

Sytuacja zobowiązanych z tytułu zachowku względem uprawnionych Spadkobiercy powołani do dziedziczenia (art. 991 § 2 k.c.) – zazwyczaj testamentowi. Jeśli jednak oni sami są uprawnieni do zachowku, wówczas ich odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek (art. 999 k.c.). Zapisobiercy windykacyjni – jeśli spadkobierca nie jest w stanie zaspokoić uprawnionego do zachowku, wówczas obowiązanym do zaspokojenia roszczenia o zachowek staje się zapisobierca windykacyjny (art. 9991 § 1 zd. 1 k.c.). Jest to odpowiedzialność posiłkowa.

Sytuacja zobowiązanych z tytułu zachowku względem uprawnionych cd… 2. Zapisobiercy windykacyjni cd… – odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego jest ograniczona do wartości wzbogacenia będącego skutkiem tegoż zapisu (art. 9991 § 1 zd. 2 k.c.). Jeśli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność jedynie w granicach nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek (art. 9991 § 2). Zwolnienie z obowiązku zapłaty zachowku przez zapisobiercę windykacyjnego – oddanie przedmiotu zapisu (art. 9991 § 3 k.c.). Przysługuje mu wówczas świadczenie przemienne Solidarna odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych – art. 9991 § 4 zd. 1 k.c.

Sytuacja obdarowanych względem uprawnionych do zachowku Jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny należnego mu zachowku, może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Granice odpowiedzialności obdarowanego (art. 1000 § 1-2 k.c.). Odpowiedzialność kilku obdarowanych (art. 1001 k.c.) – nie jest to odpowiedzialność solidarna!

Sytuacja obdarowanych względem uprawnionych do zachowku cd… Obdarowany będący jednocześnie uprawnionym do zachowku, odpowiada za zachowek niezależnie od tego, jak dawno otrzymał darowiznę (art. 994 § 1 k.c.)! Obdarowany może zwolnić się z obowiązku względem uprawnionego, wydając mu przedmiot darowizny (art. 1003 § 3 k.c.). Przysługuje mu wówczas upoważnienie przemienne (przedmiot darowizny nie może być jednak zastąpiony surogatem!).

Wysokość zachowku Jak już wspomniano – roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej. Co do zasady odpowiada ono wartości połowy (1/2) udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym (art. 991 § 1 zd. 1 k.c.). Większa wysokość – 2/3 udziału spadkowego, przysługuje osobom trwale niezdolnym do pracy i zstępnym małoletnim (art. 991 § 1 zd. 2 k.c.).

Substrat zachowku Substrat zachowku składa się z czystej wartości spadku powiększonej o wartość podlegających doliczeniu darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Obliczając czystą wartość spadku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń (art. 993 k.c.). Wartość przedmiotu darowizny oraz zapisu windykacyjnego oblicza się według cen z chwili ustalania zachowku!

Zasada doliczania darowizn oraz zapisów windykacyjnych do spadku Doliczeniu podlegają wszystkie darowizny (wyjątek – art. 994 k.c.), niezależnie czy przedmiot darowizny jeszcze istnieje oraz czy znajduje się nadal w majątku obdarowanego. Doliczeniu podlegają także zapisy windykacyjne uczynione przez spadkodawcę (art. 993 k.c.). Obliczanie wartości przedmiotu darowizny i zapisu windykacyjnego – art. 995 k.c.

Wyłączenia od doliczeń W świetle art. 994 k.c., nie podlegają doliczeniu: drobne darowizny przyjęte zwyczajowo w danych stosunkach, niezależnie od tego, kiedy i na czyją rzecz zostały dokonane; darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku; jeżeli zachowek obliczany jest dla zstępnego, darowizny dokonane w czasie, gdy spadkodawca nie miał jeszcze zstępnych, chyba że uczyniono to na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego; jeżeli zachowek obliczany jest dla małżonka, darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa.

Sposób obliczania zachowku Po doliczeniu do czystej wartości spadku wartości darowizn, ustaloną w ten sposób wartość należy pomnożyć przez ułamek określający należny uprawnionemu zachowek. Czysta wartość spadku + darowizny * ½ udziału spadkowego = należny zachowek Czysta wartość spadku + darowizny * 2/3 udziału spadkowego = należny zachowek

Przedawnienie roszczenia o zachowek Roszczenie o zachowek jest roszczeniem majątkowym, więc zgodnie z art. 117 § 1 k.c. podlega przedawnieniu. Roszczenie spadkobiercy o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń również podlega przedawnieniu. Roszczenia te ulegają przedawnieniu w terminie pięciu lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 k.c.). Przy dziedziczeniu ustawowym zastosowanie ma art. 1007 § 2 k.c.

Dziedziczenie roszczenia o zachowek Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy – art. 1002 k.c.

Wydziedziczenie Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Przyczyny (art. 1008 k.c.): Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy (art. 1008 pkt 1 k.c.); Dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci (art. 1008 pkt 2 k.c.); Uporczywe niedopełnienie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 pkt 3 k.c.).

Wydziedziczenie cd… Jeśli przyczyna wydziedziczenia stanowi pewien stan trwały (art. 1008 pkt 1 i 3 k.c.), wówczas musi on istnieć w chwili sporządzania testamentu. Zdarzenie jednorazowe (popełnienie przestępstwa – art. 1008 pkt 2 k.c.), musi nastąpić przed wydziedziczeniem. Wydziedziczenie może być dokonane WYŁĄCZNIE w testamencie – przyczyna podana w jego treści (art. 1009 k.c.).

Instytucja przebaczenia Przebaczenie powoduje bezskuteczność wydziedziczenia (art. 1010 § 1 k.c.)!!! Przebaczenie może być dokonane w DOWOLNEJ FORMIE! Jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 1010 § 2 k.c.). Przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu może nastąpić tylko w drodze sporządzenia nowego testamentu!