Ćwiczenia 10 (06.05.2015 r.) STATUS PRAWNY SPADKOBIERCY Prawo spadkowe [prawo stacjonarne jednolite magisterskie] (WZPiNoS KUL, rok IV, semestr VIII [letni], grupa 3 [2014/2015]) Ćwiczenia 10 (06.05.2015 r.) STATUS PRAWNY SPADKOBIERCY

Chwila nabycia spadku Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa – (art. 925 k.c. w zw. z art. 942 k.c.). Nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku i nie ma charakteru definitywnego! W określonym terminie spadkobierca może złożyć oświadczenie dotyczące spadku. Art. 1012 k.c. – przyjęcie spadku wprost (bez ograniczania odpowiedzialności 1031 § 1 k.c.) lub z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności – 1031 § 2 k.c.). Spadkobierca może spadek także odrzucić (art. 1020 k.c.) – skutek jakby nie dożył otarcia spadku.

Sytuacja gminy i Skarbu Państwa Gmina i Skarb Państwa dochodzący do dziedziczenia na podstawie art. 935 k.c. nie mogą spadku odrzucić – art. 1023 § 1 k.c. Skarb Państwa lub gmina mogą natomiast odrzucić spadek, który przypada im na podstawie testamentu!

Złożenie oświadczenia przez osobę niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może samodzielnie złożyć osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Za osoby niemające pełnej zdolności w tym zakresie działają ich przedstawiciele ustawowi. Na przyjęcie spadku wprost oraz na odrzucenie spadku w imieniu osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Brak takiej zgody pociąga za sobą nieważność oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z 24 czerwca 1961 r., (I CO 16/61), OSNCP 1963, Nr 9, poz. 187).

Sytuacja spadkobiercy przed złożeniem oświadczenia TERMIN – oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). Do chwili upływu terminu i przed złożeniem oświadczenia nabycie spadku ma charakter tymczasowy! Do czasu objęcia spadku, spadkobierca – ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku (art. 1030 zd. 1 k.c.); nie może zbyć spadku ani udziału w spadku (art. 1051 k.c.); nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ani poświadczenia dziedziczenia (art. 1026 k.c. i art. 640 § 2 k.p.c.).

Sytuacja spadkobiercy przed złożeniem oświadczenia cd… Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca składa przed sądem albo przed notariuszem – art. 640 § 1 k.p.c. Złożenie wskazanego oświadczenia staje się definitywne. Po złożeniu oświadczenia, majątek osobisty spadkodawcy ulega połączeniu z majątkiem spadkowym i nie może go już odrzucić.

Transmisja (art. 1017 k.c.) Transmisja – sytuacja, w której spadkobiercy wstępują w sytuację prawną pierwotnego spadkobiercy, który umarł przed złożeniem oświadczenia co do spadku i przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia. Zmarły spadkobierca staje się wówczas transmitentem, a osoba powołana do dziedziczenia po nim – transmitariuszem.

Transmisja (art. 1017 k.c.) cd… Uprawnienie transmitariusza do przyjęcia lub odrzucenia spadku po spadkodawcy transmitenta uwarunkowane jest definitywnym nabyciem spadku po transmitencie, gdyż wchodzi w skład tego spadku. Niedopuszczalne jest odrzucenie spadku po transmitencie, a przyjęcie spadku po spadkodawcy transmitenta. Możliwe jest natomiast przyjęcie spadku po transmitencie, a odrzucenie spadku po spadkodawcy transmitenta.

Odrzucenie spadku Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze skutkiem ex tunc – jest traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku (np. jeśli spadkobierca posiada zstępnych, wówczas to oni dziedziczą jego udział w spadku). Nie jest możliwe „zrzeczenie się” spadku lub udziału spadku na korzyść innej osoby.

Odrzucenie spadku cd… Odrzucenie spadku może prowadzić m.in. do: zmiany tytułu powołania do spadku (jeśli jedyny spadkobierca testamentowy odrzucił spadek, do dziedziczenia dojdą spadkobiercy ustawowi); zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców (np. w drodze przyrostu); zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia (np. jeśli jedyny spadkobierca dochodzący do dziedziczenia w pierwszej kolejności odrzuci spadek, wówczas do dziedziczenia dojdą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności).

Odrzucenie spadku cd… WAŻNE: Podjęcie pewnych czynności w stosunku do majątku spadkowego nie jest równoznaczne z przyjęciem spadku! – spadkobierca, który objął w posiadanie majątek spadkowy i zaczął nim zarządzać, może go następnie odrzucić (traktowany jest wówczas zgodnie z przepisem art. 1021 k.c. – prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia).

Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku Art. 1024 § 1 k.c. stanowi, iż jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili otwarcia spadku, może żądać, żeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.

Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku (przesłanki) Odesłanie zawarte w art. 1024 § 1 k.c. dotyczy ochrony wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika (art. 527-534 k.c.). Przesłanki: z żądaniem może wystąpić wierzyciel tego spadkobiercy, który odrzucił spadek, dowodząc, że wskutek tej czynności spadkobierca-dłużnik, stał się niewypłacalny w większym stopniu niż był przed dokonaniem czynności; żądanie kierowane jest do spadkobiercy, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli (domniemanie z art. 529 k.c.);

Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku (przesłanki) cd… 3. treścią żądania wierzyciela jest uznanie za bezskuteczne w stosunku do niego oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku; 4. z żądaniem nie może wystąpić osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem spadkobiercy odrzucającego spadek.

Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku TERMIN Wierzyciel może wystąpić z żądaniem w ciągu 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku (art. 1024 § 2 k.c.). Termin ten jest terminem ZAWITYM!

TERMIN – oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania (art. 1015 § 1 k.c.). Jeśli takiego oświadczenia brak, wówczas zgodnie z art. 1015 § 2 k.c. zadziała fikcja prawna, zgodnie z którą spadkobierca, który nie złożył oświadczenia w ustawowym terminie jest traktowany tak, jakby przyjął spadek. Osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych w braku oświadczenia co do spadku jest traktowana jako przyjmująca spadek wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 1015 § 2 zd. 2). Pozostałe osoby są traktowane jako przyjmujące spadek z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 zd. 2).

TERMIN – Transmitariusz Termin do złożenia oświadczenia przez transmitariusza nie może skończyć się wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku bo transmitencie – art. 1017 k.c.

Zakaz warunku i terminu co do oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku WAŻNE! Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu! – jest wówczas nieważne i nie może być odwołane -> art. 1018 k.c.

Wady oświadczenia woli WAŻNE! Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli i mają do niego zastosowanie przepisy o czynnościach prawnych, w tym o wadach oświadczenia woli. Jednakże z uwagi na specyfikę stosunków związanych ze spadkobraniem – art. 1019 k.c. wprowadza pewne odstępstwa od ogólnych reguł zawartych w art. 82 i n. k.c.

Wady oświadczenia woli cd… WAŻNE! W art. 1019 § 1 k.c. wymieniono błąd i groźbę jako instytucje prawne mające wpływ na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, lecz takie oświadczenie nie może zostać złożone także w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (zgodnie z art. 82 k.c. – takie oświadczenie jest wtedy bezwzględnie nieważne). Nie może być także złożone pozornie (art. 83 k.c.).

Wady oświadczenia woli - TERMIN Uprawnienie od uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia po przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca wykrył błąd, lub w której ustał stan obawy (art. 88 § 2 k.c.). Nie jest istotne, czy uchylenie się spadkobiercy następuje przed, czy po stwierdzeniu nabycia spadku, a także przed czy po dokonaniu działu spadku.

Treść oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku Oświadczenie takie powinno zawierać dane zawarte w art. 641 § 1-2 k.p.c. Przy przyjęciu spadku powinno się określać, czy spadek zostaje przyjęty wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli takiego określenia brak, wówczas spadek zostaje przyjęty wprost.

Treść oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku cd… Spadkobierca nie może przyjąć w części, a w części odrzucić spadku (art. 1014 § 3 k.c.). Wyjątki – art. 1014 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z art. 1022 k.c., jeśli spadkobierca jest powołany zarówno jako spadkobierca testamentowy i ustawowy, wówczas może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć jako ustawowy.

Stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia Powyższa problematyka obejmuje kwestie: materialnoprawne (przepisy k.c.) – domniemania związane z uzyskaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku kwestie procesowe (przepisy k.p.c.) – reguły postępowania o stwierdzenia nabycia spadku Art. 1025 § 1 k.c. -> sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku na wniosek osoby mającej w tym interes (np. spadkobiercy, wierzyciele spadkodawcy, uprawnieni do zachowku, zapisobiercy windykacyjni i zwykli, wierzyciele spadkobiercy i zapisobiercy windykacyjni).

Postępowanie sądowe Stwierdzenie nabycia spadku oraz przedmiotu zapisu windykacyjnego następuje w postępowaniu prowadzonym w trybie nieprocesowym (art. 669-679 k.p.c.). Uczestnikami postępowania powinny być wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (art. 669 k.p.c.), którzy mogą wziąć udział w każdym stanie sprawy – aż do zakończenia postępowania w II instancji (art. 510 § 1 k.p.c.).

Postępowanie sądowe cd… Sąd w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, a także (w szczególności), czy spadkodawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament się u niej znajduje (art. 670 k.p.c.). Sąd nie orzeka o niegodności spadkobiercy (art. 928 k.c.), a także o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia (art. 940 k.c.)! Co do zasady, sąd nie bada także, jakie składniki wchodzą w skład spadku.

Postępowanie sądowe cd… Sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców, którzy nabyli spadek oraz określić wysokość przypadających im udziałów (art. 677 § 1 k.p.c.) – określenie sytuacji prawnej danego majątku w sposób całościowy! Co do nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, sąd wymienia w postanowieniu zarówno osobę zapisobiercy, jak i przedmiot zapisu (art. 677 § 2 k.p.c.).

Postępowanie przed notariuszem Ustawa z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie o niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 181, poz. 1287) wprowadziła możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzanego przez notariusza (art. 1025 § 1 k.c., art. 79 pkt 1a i art. 95a PrNot). Powyższa możliwość nie dotyczy testamentu sporządzonego w formie szczególnej (art. 95a PrNot).

Postępowanie przed notariuszem cd… Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia musi zostać poprzedzone spisaniem protokołu dziedziczenia (następuje to przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi oraz testamentowi, a także osób na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne – art. 95b PrNot). Na tymże protokole umieszcza się adnotację o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia (art. 95g PrNot).

Postępowanie przed notariuszem cd… Notariusz nie jest umocowany, tak jak sąd do podejmowania czynności zmierzających do ustalenia kręgu spadkobierców, stąd osoby składające oświadczenia mają obowiązek mówienia prawdy, a składanie fałszywych oświadczeń podlega odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania (art. 95c § 1 oraz § 2 pkt 8 PrNot). Po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia, notariusz ma obowiązek niezwłocznie dokonać wpisu do tegoż aktu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia, który jest opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym (art. 95h PrNot).

Postępowanie przed notariuszem cd… Skutki prawne związane z uzyskaniem aktu poświadczenia dziedziczenia (akt musi być zarejestrowany – art. 95j PrNot) są tożsame ze skutkami prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Wyłączenia sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia - testament szczególny (art. 95a PrNot) oraz przesłanki z art. 95e § 2 PrNot. Jakiekolwiek spory pomiędzy potencjalnymi spadkobiercami muszą być rozstrzygane na drodze sądowej (postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku) – ma to miejsce w przypadku braku zgodności, żądania osób mogących wchodzić w grę jako spadkobiercy przy sporządzaniu protokołu dziedziczenia, a później aktu poświadczenia dziedziczenia.

Termin - postępowanie Stwierdzenie nabycia spadku ani wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1026 k.c.).

Charakter orzeczenia Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia ma charakter deklaratywny – nabycie spadku następuje z mocy prawa i orzeczenie sądowe oraz akt poświadczenia dziedziczenia jedynie dokumentują tenże fakt.

Domniemania Art. 1025 § 2 k.c. stanowi, iż domniemywa się, że osoba która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą. Odnosi się to nie tylko do osoby lub osób spadkobierców, lecz także do wielkości przypadających im udziałów. Przepis art. 679 k.p.c. stwarza możliwość obalenia takiego domniemania – dotyczy to zarówno postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku, jak i aktu poświadczenia dziedziczenia. Przepis art. 6691 k.p.c. dotyczy natomiast przesłanek uchylenia przez sąd spadku zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Skutki stwierdzenia nabycia spadku Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia w pewnych okolicznościach są jedynym dowodem na to, że określona osoba jest spadkobiercą (art. 1027 k.c.) lub zapisobiercą windykacyjnym (art. 1027 w zw. z art. 10291 k.c.). Wymienione instytucje prawne stanowią jeden z elementów, od których uzależniona została ochrona osób trzecich. Takie postanowienie, bądź akt poświadczenia dziedziczenia zostaną uchylone, jeśli w toku postępowania sądowego wyniknie spór co do kręgu spadkobierców w razie udowodnienia, że inna osoba dochodzi do dziedziczenia lub inny jest przypadający jej udział. Ochrona osób trzecich -> art. 1028 k.c. i art. 10291 k.c.

Ochrona dziedziczenia Art. 1029 § 1 k.c. stanowi o wydaniu spadku lub przedmiotów należących do spadku po rzeczywistym spadkobiercy. Może ono dotyczyć osoby, która włada spadkiem, lecz spadkobiercą nie jest (1. uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które następnie zostało uchylone; 2. nie uzyskała w ogóle stwierdzenia nabycia spadku). Żądanie wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku kierowane jest do osoby, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest.

Ochrona dziedziczenia cd… Roszczenie o wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku przedawnia się, zgodnie z ogólnymi zasadami – z upływem 10 lat! Termin ten liczy się od chwili, w której spadkobierca został pozbawiony władania spadkiem, a jeżeli spadkobierca taki nie władał spadkiem od chwili otwarcia spadku. Nie ogranicza to jednak spadkobiercy do innych środków ochrony. Roszczenia petytoryjne (z art. 223 § 1 k.c.) biegną niezależnie od biegu terminu roszczenia z art. 1029 § 1 k.c.

Ochrona dziedziczenia cd… Art. 1029 § 2 k.c. odsyła do przepisów o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy (art. 224-227, 229 i 231 k.c.) – rozliczenia między spadkobiercą a władającym spadkiem. Istotna jest również dobra i zła wiara władającego spadkiem!