RODZAJE ĆWICZEŃ

PODZIAŁ ĆWICZEŃ STOSOWANYCH NA ZAJĘCIACH KOMPENSACYJNO - KOREKCYJNYCH Podział obejmuje dwie grupy ćwiczeń: ćwiczenia ogólnokształtujące, ćwiczenia specjalne

I. ĆWICZENIA OGÓLNOKSZTAŁTUJĄCE Celem tych ćwiczeń, podobnie jak na zajęciach wychowania fizycznego dzieci zdrowych, jest wszechstronne oddziaływanie na wszystkie układy ustroju. Ze względu na mniejszą sprawność i z reguły słabszy gorset mięśniowy u dzieci z wadami postawy podstawowym zadaniem, jakie spełniają te ćwiczenia jest podnoszenie ogólnej wydolności i sprawności.

ZASADY OBOWIĄZUJĄCE PODCZAS STOSOWANIA ĆWICZEŃ KSZTAŁTUJĄCYCH U DZIECKA Z WADĄ POSTAWY Ćwiczenia należy wykonywać w warunkach skorygowanej postawy, co z reguły warunkuje stopień trudności i intensywności, W pierwszym etapie wyrównywania wady stosować pozycje ułatwiające samorzutną korekcję postawy, w następnych etapach – wzrastające jej utrudnienie, Eliminować pozycje, ćwiczenia i sytuacje stwarzające warunki do pogłębiania wady, Prowadząc ćw. kształtujące stosować kilkusekundowe wstawki w postaci ćwiczeń autokorekcji postawy w różnych pozycjach np. „żołnierz na warcie”, „lalki w pudełku” czy test „ścienny”.

ĆWICZENIA ODDECHOWE OGÓLNE: W ramach tej grupy prowadzi się naukę prawidłowego oddychania, ponieważ znaczna część dzieci oddycha nieumiejętnie, nie wykorzystując oddychania torem dolnożebrowym (przeponowym). Podczas każdego ćwiczenia należy skoordynować ruchy poszczególnych segmentów ciała z fazami oddychania, np. wznos RR – wdech, opust RR – wydech, wyprost T – wdech, skłon/opad T – wydech itp.

Najlepszymi ćw. oddechowymi są takie, które w naturalny sposób aktywizują funkcje narządów przez zwiększenie zapotrzebowania tlenowego. Zalicza się do nich np. bieg, chód, ćw. dynamiczne o obszernych ruchach, angażujące liczne zespoły dużych jednostek mięśniowych. Nie należy stosować ćw. pogłębionego oddychania w sztucznym, narzuconym rytmie wspólnym dla całego zespołu. Ćw. oddechowe stosuje się również w celu zmniejszenia intensywności zajęć.

ĆW. ODDECHOWE WŁAŚCIWE/SPECJALNE Aktywizują oddychanie w sposób wybiórczy, kierowany na akcentowanie jednej z faz procesu oddychania lub na określoną część narządu oddechowego. Zależnie od rodzaju zniekształcenia, jego lokalizacji lub stopnia usztywnienia stawów żebrowo – kręgowych, dobiera się ćwiczenia i pozycje wyjściowe. Wykorzystuje się je także w przypadku zniekształceń w obrębie klatki piersiowej. Stosuje się tu zasadę wypychania części wpuklonej żeber przez powietrze pochodzące z max wdechu z jednoczesnym unieruchomieniem pozostałych żeber.

ĆWICZENIA ROZLUŹNIAJĄCE Umiejętność rozluźnienia mm warunkuje prawidłowy przebieg procesów biochemicznych związanych z wysiłkiem i wypoczynkiem. Każdy mięsień posiada określone napięcie spoczynkowe (tonus), które podczas wypoczynku ulega zmniejszeniu, zapewniając tym właściwe ukrwienie i dotlenienie. Dlatego ćw. rozluźniające stosuje się zwłaszcza po wysiłkach typu statycznego. Jest to warunkiem wyrównania niekorzystnego wpływu skurczu izometrycznego polegającego na ucisku naczyń krwionośnych i okresowym zaburzeniu ukrwienia pracujących mięśni. Ćw. rozluźniające dzieli się na ogólne i miejscowe.

ĆW. ROZLUŹNIAJĄCE OGÓLNE Polegają na świadomym rozluźnieniu wszystkich mm ustroju. Jeżeli jest to połączone z dążeniem do pełnego odprężenia psychicznego, nosi nazwę ćwiczeń relaksacyjnych. MIEJSCOWE Polegają na ułożeniu segmentów ciała w pozycji umożliwiającej rozluźnienie przy wykorzystaniu działania siły ciężkości, np. pozycja leżenie tyłem, kkd ugięte w stawach biodrowych i kolanowych – rozluźnienie mm brzucha i kkd.

II. ĆWICZENIA SPECJALNE ĆWICZENIA ELONGACYJNE Elongacja (wydłużenie) w gimnastyce korekcyjnej dotyczy kręgosłupa. Zasadą w ich stosowaniu jest doprowadzenie do prawidłowej wielkości krzywizn fizjologicznych kręgosłupa. Wyróżnia się elongację bierną, czynną, w odciążeniu i z obciążeniem ciężarem ciała. Przykładem elongacji biernej w odciążeniu jest zwis na podudziach, jeśli dołączy się do tego czynne wyciąganie, to uzyska się elongację czynną w odciążeniu. Elongację czynną w obciążeniu ciężarem ciała uzyskuje się w pozycjach siadów i stojącej.

ĆWICZENIA ANTYGRAWITACYJNE (OBCIĄŻAJĄCE OSIOWO) Ich istotą jest obciążenie osiowe stymulujące mm antygrawitacyjne w warunkach pionizacji. Polegają na utrzymywaniu skorygowanego kręgosłupa i głowy w warunkach bezpośredniego lub pośredniego dodatkowego obciążenia osiowego. Zasady stosowania ćw. antygrawitacyjnych: Można je stosować, gdy dziecko swobodnie utrzymuje postawę skorygowaną przez dłuższą chwilę. Muszą być poprzedzone ćw. elongacyjnymi.

ĆW. ANTYGRAWITACYJNE c.d. Kryterium dawkowania (wielkość obciążenia i długość wytrzymania) jest wartość elongująca, która doprowadza krzywizny kręgosłupa do wielkości prawidłowej. Wielkość obciążenia stosowanego w korekcji = połowie max obciążenia, przy którym dziecko jest w stanie utrzymać skorygowaną postawę. W miarę upływu czasu pracy z dzieckiem długość wytrzymania należy stopniowo zwiększać. Jeżeli obserwuje się osiadanie kręgosłupa (zmniejszanie elongacji) lub pogłębienie skrzywień należy natychmiast przerwać ćwiczenie i skrócić czas wytrzymania. Stosowanie nadmiernych obciążeń jest przeciwwskazane ze względu na możliwość uszkodzenia chrząstek wzrostowych. Woreczki o ciężarze 15 – 20 dkg stanowią za mały bodziec i nie wywołują odruchu wyprostnego.

PODZIAŁ ĆWICZEŃ SPECJALNYCH Przyczyną większości wad postawy jest dystonia mięśniowo - więzadłowa (zaburzenia napięcia mięśniowo - więzadłowego). W związku z tym ćw. specjalne korygujące obejmują dwie grupy: Ćw. zwiększające ruchomość odcinkową kręgosłupa i rozciągające mm nadmiernie napięte i/lub przykurczone: - w obrębie kręgosłupa, - w stawach ramiennym i biodrowym (zależnie od wady), Ćw. wzmacniające wybiórczo zespoły mm osłabionych.

ĆW. ZWIĘKSZAJĄCE RUCHOMOŚĆ ODCINKOWĄ KRĘGOSŁUPA Mają zastosowanie jedynie w przypadku odcinkowego zesztywnienia kręgosłupa. Najczęściej dotyczy to odcinka Th kręgosłupa (budowa). Podczas wykonywania tego typu ćw. należy zwrócić uwagę na równomierne rozłożenie działania zwiększającego ruchomość (poza miejscem największego usztywnienia, na które kierowany jest główny nacisk). Ćw. te przygotowują do prowadzenia reedukacji posturalnej i wzmacniania mm w skorygowanym układzie. W przypadku prawidłowej ruchomości nie stosuje się tych ćwiczeń.

ZASADY WYKONYWANIA ĆW. ZWIĘKSZAJĄCYCH RUCHOMOŚĆ ODC. KRĘGOSŁUPA: przed przystąpieniem do uruchamiania należy unieruchomić sąsiednie odcinki, uruchamianie określonego odcinka osiąga się wychodząc z jednej z dwóch stref sąsiednich, druga pozostaje ustabilizowana, uruchomienia dokonuje się biernie i czynnie, korekcja bierna jest często konieczna, ale nie zawsze wystarczająca.

ĆW. ZWIĘKSZAJĄCE RUCHOMOŚĆ W STAWACH RAMIENNYM I BIODROWYM Oprócz kręgosłupa najczęściej dochodzi do ograniczenia ruchomości w stawach ramiennym i biodrowym ze względu na ścisły związek ukształtowania kręgosłupa w odcinkach powiązanych z kończynami (przez obręcze). Hiperkifoza piersiowa (plecy okrągłe) najczęściej wiąże się z przykurczem mm piersiowych, Hiperlordoza lędźwiowa (plecy wklęsłe) – z przykurczem mm biodrowo – lędźwiowych.

ZASADY ROZCIĄGANIA MM W KOREKTYWIE Mięśnie rozciąga się: wzdłuż włókien mięśniowych, przy stabilizacji odcinkowej kręgosłupa, przy stabilizacji jednego z przyczepów, stosując ćw. rozciągające biernie i czynnie.

ĆW. WZMACNIAJĄCE WYBIÓRCZO ZESPOŁY MM OSŁABIONYCH Ćw. reedukacji posturalnej, zwiększania ruchomości i wzmacnianie w korektywie odbywają się równolegle, w proporcjach uzależnionych od rodzaju wady i właściwości układu ruchowego dziecka. Celem tej grupy ćw. jest rozwinięcie siły mięśniowej w powiązaniu z wytrzymałością. Polega to na zwiększeniu napięcia mm posturalnych (wcześniejszym zniesieniu ich dystonii) w takim stopniu, żeby wystarczało ono na długotrwałe, automatyczne utrzymywanie prawidłowej postawy w różnych warunkach życia. Siłę określa się jako zdolność do przeciwstawiania się lub pokonywania dużego oporu podczas ruchu, określoną za pomocą napięcia mięśniowego. W takim przypadku zabezpiecza to postawę ciała przed działaniem grawitacji.

ĆW. WZMACNIAJĄCE c.d. Im opór jest większy, tym większą siłę musi rozwinąć mięsień. Zasada ta jest wykorzystywana w ćw. mających na celu wyrabianie siły mięśniowej pod postacią odpowiednio dozowanego oporowania, zarówno w ćw. dynamicznych (skurcze izotoniczne) jak i statycznych (skurcze izometryczne) oraz mieszanych (skurcze auksotoniczne). Dla stworzenia właściwego zabezpieczenia mięśniowego skorygowanej postawy większe znaczenie ma wytrzymałość. Określa się ją zwykle jako max czas trwania skurczu izometrycznego mięśnia na poziomie jego 1/2 do 1/3 maksymalnej siły.

ĆW. WZMACNIAJĄCE c.d. W korektywie jedną z zalet ćw. statycznych jest łatwiejsza kontrola nad utrzymywaniem skorygowanej pozycji. W praktyce, po każdych ćw. z dominantą skurczu izometrycznego (statycznych) obowiązuje stosowanie ćw. rozluźniających, stwarzających warunki do wyrównania ukrwienia mięśnia i długu tlenowego. Stosuje się je także naprzemiennie z ćwiczeniami dynamicznymi (skurcze izotoniczne). W ruchu korekcyjnym wielkość oporu (obciążenia) i czasu jego trwania jest uwarunkowana zdolnością utrzymania uzyskanego wcześniej skorygowanego położenia ciała.

ZASADY WZMACNIANIA MM W KOREKTYWIE wzmacnianie odbywa się zawsze w pozycjach skorygowanych przy zbliżonych przyczepach, przy wzmacnianiu mm obowiązuje stabilizacja odcinkowa, obciążenie i czas trwania są uzależnione od możliwości utrzymania przez dziecko pozycji skorygowanej w czasie ćwiczenia, ćwiczenia wzmacniające dzieli się na: - statyczne – bez zmiany ustawienia przyczepów mięśni, - dynamiczne – zmiana ustawienia przyczepów mięśni w czasie ćwiczenia.