HIGIENA I CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO

Zasady racjonalnego żywienia: spożywanie odpowiedniej ilości pokarmów, spożywanie pokarmów zawierających wszystkie składniki odżywcze, właściwe zestawianie posiłków pod względem proporcji składników odżywczych, regularne spożywanie posiłków – 5 posiłków dziennie, zjadanie większej ilości świeżych warzyw i owoców, spożywanie pokarmów zawierających dużo błonnika – kasze, pieczywo razowe, rośliny strączkowe, ograniczanie spożycia tłuszczów zwierzęcych i zastępowanie ich roślinnymi, zmniejszenie ilości spożywanych słodyczy,

Piramida pokarmowa ilustruje dobowe zapotrzebowanie człowieka na składniki odżywcze z różnych grup pokarmowych.

W ciągu doby człowiek powinien przeciętnie zjadać: 6-11 porcji produktów zbożowych: pieczywo, ryż, makaron 3-5 porcji warzyw 2-4 porcji owoców 2-3 porcji produktów białkowych w postaci: mięsa, drobiu, ryb, jaj, roślin strączkowych, orzechów 2-3 porcji nabiału: mleko, sery, jogurty rzadko: tłuszcze, oleje, słodycze Właściwa dieta, czyli dobór pokarmów, uzależniona jest od wielu czynników: wieku, płci, rodzaju wykonywanej pracy, klimatu, stanu zdrowia.

2. Przykładowe dzienne racje pokarmowe dla wybranych grup ludzi: PRODUKTY SPOŻYWCZE [W GRAMACH] DZIECI W WIEKU SZOLNYM DZIEWCZĘTA 13 -15 LAT CHŁOPCY 13-15 LAT MĘŻCZYŹNI (PRACA UMIARKOWANA KOBIETY (PRACA UMIARKOWANA) 7-9 LAT 10-12 LAT Produkty zbożowe 275 345 380 480 470 385 Mleko i produkty mleczne 800 820 1000 650 Jaja ½ 1/3 Mięso, wędliny, ryby 75 95 155 170 150 Masło 30 Inne tłuszcze 15 25 40 35 Ziemniaki 320 450 500 550 Warzywa i owoce z wit. C 200 220 210 Warzywa i owoce z karotenem 130 140 Inne warzywa i owoce 300 310 330 280 Strączkowe suche 6 8 10 12 Cukier i słodycze 55 60 80 65

3. Zawartość składników odżywczych w pokarmach. ZAWARTOŚĆ BIAŁKA W 100 GRAMACH PRODUKTU Ser żółty tłusty 28,1 Ser twarogowy chudy 21,2 Kura 18,0 Wołowina 17,5 Karp 16,0 Jaja 12,8 Mleko 3,0 Masło 0,6 Groch 23,8 Orzechy laskowe 14,4 Mąka 13,0 Kasza gryczana 12,5 Chleb razowy 7,2 Kapusta biała 1,7 Ziemniaki ZAWARTOŚĆ WĘGLOWODANÓW W 100 GRAMACH PRODUKTU Cukier 100 Słodycze 50-90 Miód 84 Owoce 10-15 Marchew 8,7 Mleko 5 Mąka 75-79 Makaron 72-76 Kasza jęczmienna 73 Fasola 61 Chleb 49-53 Ziemniaki 19 ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZÓW W 100 GRAMACH PRODUKTÓW Smalec 100 Masło 82 Boczek 52 Wieprzowina 45 Kura 25 Śmietana 18 Olej Margaryna Orzechy laskowe 65 Czekolada 33

GRUPA LUDNOŚCI [WIEK W LATACH] ZAPOTRZEBOWANIE ENERGET. [W KCAL] Dzieci 1-3 1300 Dzieci 4-6 1700 Dzieci 7-9 2100 Dziewczęta 13-15 2800 Dziewczęta 16-20 2700 Chłopcy 13-15 3300 Chłopcy 16-20 3700 Mężczyźni –praca siedząca 2600 Mężczyźni – praca ciężka 4000 Mężczyźni – praca bardzo ciężka 4500 Kobiety – praca siedząca 2300 Kobiety – praca ciężka 3200 Kobiety ciężarne Ludzie ponad 65 lat 4. Zapotrzebowanie energetyczne. Układając dzienny jadłospis należy brać pod uwagę przede wszystkim zasady racjonalnego żywienia. Do proporcjonalnego zbilansowania składników odżywczych niezbędna jest wiedza o ich zawartości w poszczególnych pokarmach (wcześniejsze tabele). Jadłospis musi być dostosowany do wieku, płci i rodzaju pracy. Dlatego ważna jest znajomość zapotrzebowania energetycznego ludzi w różnym wieku.

5. Dieta Dietetyka - jest to dział nauki zajmujący się układaniem jadłospisów zgodnych z zasadami racjonalnego żywienia. Jest to ważne szczególnie u ludzi chorych, których dieta musi być dostosowana do stanu zdrowia. Nie należy samodzielnie stosować żadnych diet np. odchudzających , bo może to być szkodliwe dla zdrowia. Należy prowadzić kurację odchudzającą pod kontrolą lekarza. Wegetarianie - nie spożywają produktów mięsnych. Weganie - jedzą tylko produkty roślinne; w ich diecie nie ma jaj ani mleka.

6. Higiena przygotowywania i spożywania posiłków. Aby uniknąć zatruć i wielu innych chorób związanych z układem pokarmowym należy przestrzegać zasad higieny: myć ręce przed przygotowywaniem i spożywaniem posiłków, myć owoce i warzywa spożywane na surowo, sprawdzać datę ważności na opakowaniach produktów żywnościowych; nie spożywać produktów przeterminowanych, surowe mięso i jaja przechowywać z daleka od innych produktów spożywczych, nie używać produktów z nieszczelnych opakowań, posiłki należy spożywać regularnie i bez pośpiechu, zjadać potrawy zaraz po ich przygotowaniu; nie przechowywać zbyt długo w lodówce, nie smażyć produktów kilkakrotnie na tym samym tłuszczu, produkty spożywcze przechowywać w odpowiednich temperaturach.

7. Choroby układu pokarmowego. Próchnica zębów: jest to choroba polegająca na uszkodzeniu szkliwa, a następnie tkanki zęba przez kwasy produkowane przez bakterie znajdujące się na płytce nazębnej. Postępująca próchnica może objąć miazgę zęba. Należy leczyć jak najmniejsze ubytki, aby zapobiec rozwojowi choroby. Próchnica może powodować zmiany chorobowe w całym organizmie np.: reumatyzm, choroby żołądka, nerek, zapalenia stawów.

Profilaktyka próchnicy zębów: Myć zęby po każdym posiłku. Kwasy zaczynają uszkadzać szkliwo zębów już w godzinę po zjedzeniu posiłku. Zęby należy szczotkować dokładnie, wykonując ruchy poziome, pionowe i koliste. Do mycia zębów stosować pasty z fluorem, który dodatkowo chroni powierzchnię zębów. Ograniczyć spożycie słodyczy. Systematycznie, co najmniej dwa razy do roku, kontrolować stan uzębienia. Spożywać pokarmy bogate w wapń, fosfor, magnez, fluor, witaminę C i D.

Zatrucia pokarmowe: choroby wywołane różnorodnymi drobnoustrojami, które mogą znajdować się w wodzie i pokarmach. Objawami są najczęściej bóle brzucha, wymioty, biegunki. Zatrucie może wywołać np. laseczka jadu kiełbasianego występująca w popsutych konserwach. Może uszkodzić układ nerwowy. W przetworach mlecznych, jajach i drobiu może występować salmonella. Podczas przygotowywania produktów spożywczych może dojść do zakażenia gronkowcem złocistym. Drogą pokarmową szerzy się wiele chorób zakaźnych np.: dur brzuszny, czerwonka, żółtaczka. bakteria salmonelli

Aby zapobiegać zakażeniom należy: często i dokładnie myć ręce mydłem i ciepłą wodą, myć ręce po korzystaniu z toalety, pić przegotowaną wodę i mleko, zwalczać zwierzęta przenoszące zarazki np.: muchy, szczury, spożywać pokarmy pochodzące z pewnych źródeł. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy wywoływana jest przez bakterie Helicobacter pylori. W ścianie żołądka i dwunastnicy tworzą się krwawiące rany. Rozwojowi choroby sprzyja stres, nieregularne, spożywane w pośpiechu posiłki, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów. wrzód dwunastnicy

Glistnica: choroba wywołana pasożytem – glistą ludzką Glistnica: choroba wywołana pasożytem – glistą ludzką. Zakażenie następuje najczęściej poprzez zjedzenie niemytych owoców i warzyw. Nosicielem pośrednim tego pasożyta jest trzoda chlewna. Poprzez odchody tych zwierząt (jako nawóz) jajeczka glisty ludzkiej mogą skazić żywność. Dlatego należy dokładnie myć owoce i warzywa spożywane na surowo. Tasiemczyca: choroba wywołana pasożytem – tasiemcem uzbrojonym lub nieuzbrojonym. Zakażenie następuje poprzez zjedzenie zarażonego larwami – wągrami mięsa wieprzowego lub wołowego. Aby uniknąć zakażenia należy spożywać tylko mięso badane przez weterynarza. główka tasiemca uzbrojonego tasiemiec nieuzbrojony

Owsica: choroba wywołana przez pasożyta – owsika Owsica: choroba wywołana przez pasożyta – owsika. Bardzo częsta choroba wśród małych dzieci. Łatwo dochodzi do zakażenia, przede wszystkim z powodu nie przestrzegania higieny osobistej. Włośnica: bardzo ciężka choroba wywołana przez pasożyta – włośnia krętego. Do zakażenia dochodzi przez zjedzenie zarażonego mięsa wieprzowego zawierającego larwy pasożyta. Pasożytami przewodu pokarmowego mogą też być pierwotniaki np. lamblia czy pełzak czerwonki.

Anoreksja: inaczej jadłowstręt jest to groźna choroba psychiczna Anoreksja: inaczej jadłowstręt jest to groźna choroba psychiczna. Polega ona na nieprzyjmowaniu pokarmów, obniżeniu apetytu, drastycznym spadku masy ciała. Chora osoba ma zaburzone wyobrażenie o własnym wyglądzie. Choroba dotyka szczególnie młodych dziewcząt. Wymaga leczenia i wsparcia psychologicznego.

Bulimia: objawia się nadmiernym łaknieniem prowadzącym do szybkiego objadania się. Po spożyciu dużej ilości jedzenia chora osoba wywołuje u siebie wymioty. Cały proces powtarza się od nowa. Choroba ma podłoże psychiczne; najczęściej jest to stres, zaburzenia emocjonalne. Leczenie polega na psychoterapii.

8. Skażenie żywności. azotany i azotyny, pestycydy, metale ciężkie. Przyczyną wielu chorób jest skażenie żywności substancjami chemicznymi. Do najczęstszych zanieczyszczeń żywności należą: azotany i azotyny, pestycydy, metale ciężkie. Związki azotu dostają się do pokarmów głownie z powodu przenawożenia pól nawozami sztucznymi. Nadmiar tych związków magazynują w szczególności takie rośliny jak: szpinak, sałata, buraki, rzodkiewka, marchew. Skażone warzywa mogą wywoływać bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunki. Metale ciężkie dostają się do roślin na terenach położonych w pobliżu zakładów przemysłowych, dróg szybkiego ruchu. Są to przede wszystkim: kadm, ołów, rtęć, arsen, miedź i cynk. Metale ciężkie znajdziemy też w mięsie i mleku krów pasących się na takich terenach. Metale ciężkie wywołują wiele chorób, zwłaszcza układu krążenia, nerek, choroby nowotworowe.

9. Zdrowa żywność. Mianem zdrowej żywności określa się produkty pokarmowe pochodzące z ekologicznych upraw. Bez nawozów sztucznych, pestycydów, konserwantów i środków chemicznych poprawiających smak i wygląd produktów. Najzdrowsza jest żywność jak najmniej przetworzona np.: ciemne pieczywo, gruba kasza, świeże warzywa i owoce. Najmniej zdrowe dla organizmu są produkty typu fast food. Produkty żywnościowe zawierają ponad 2000 różnych substancji dodawanych w celu konserwacji, polepszenia smaku czy wyglądu produktów.

10. Bibliografia i netografia: Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga, Wydawnictwo Nowa Era, Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwo ABC, Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak, Villee C. A.:Biologia, PWRiL, www.wikipedia.pl, www.encyklopedia.interia.pl www.wiem.onet.pl