Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem (1638), ,,Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha” – wymowa biblijnych przypowieści. Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem (1638), Rembrandt van Rijn.

Wstęp Na pewno wiele razy je słyszałeś, przypuszczalnie potrafisz wymienić tytuły niektórych, najbardziej Ci znanych, ale czy potrafisz je opowiedzieć i wyjaśnić? Co powinieneś wiedzieć o biblijnych przypowieściach?   Podczas tej lekcji: poznasz treść i znaczenie trzech przypowieści: ,,Przypowieść o siewcy” ,,Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie” ,,Przypowieść o ukrytych talentach” nauczysz się je interpretować, dowiesz się, na czym polega różnica miedzy symbolem i alegorią, poznasz cechy przypowieści jako gatunku literackiego,

Zacznijmy od ,,Przypowieści o siewcy”… Siewca (1888), Vincent van Gogh Przypowieść o siewcy (Ewangelia wg św. Łukasza 8, 4-8) ,,Gdy zebrał się wielki tłum i z miast przychodzili do Niego, rzekł w przypowieści: «Siewca wyszedł siać ziarno. A gdy siał, jedno padło na drogę i zostało podeptane, a ptaki powietrzne wydziobały je. Inne padło na skałę i gdy wzeszło, uschło, bo nie miało wilgoci. Inne znowu padło między ciernie, a ciernie razem z nim wyrosły i zagłuszyły je. Inne w końcu padło na ziemię żyzną i gdy wzrosło, wydało plon stokrotny». Przy tych słowach wołał: «Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha!»”

Krótka i prosta opowieść, czy aby na pewno? Zastanów się: Kto opowiadał przypowieść przed tłumem ludzi a kto ją spisał? Czy autor przypowieści opowiada o prawdziwym zdarzeniu? Kim jest siewca? Na jakie rodzaje gleby pada ziarno? Co oznacza stwierdzenie: ,,Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha”? jakie skojarzenia nasunęły Ci się podczas czytania tej przypowieści?

Poznajmy prawdziwe znaczenie ,,Przypowieści o siewcy” Poznajmy prawdziwe znaczenie ,,Przypowieści o siewcy”. Tym razem posłużymy się wyjaśnieniem podanym przez ewangelistę, kolejne będziemy interpretować samodzielnie:   Ziarno: ,,Wtedy pytali Go Jego uczniowie, co oznacza ta przypowieść. On rzekł (…): Ziarnem jest słowo Boże. Ziarno podeptane na drodze: ,,Tymi zaś na drodze są ci, którzy słuchają słowa; potem przychodzi diabeł i zabiera słowo z ich serca, żeby nie uwierzyli i nie byli zbawieni”.

Skała: ,,Na skałę pada u tych, którzy, gdy usłyszą, z radością przyjmują słowo, lecz nie mają korzenia: wierzą do czasu a w chwili pokusy odstępują.”   Ziarno pomiędzy cierniami: ,,To, co padło między ciernie, oznacza tych, którzy słuchają słowa, lecz potem odchodzą i przez troski, bogactwa i przyjemności życia bywają zagłuszeni i nie wydają owocu.” Ziarno w żyznej ziemi: ,,W końcu ziarno w żyznej ziemi oznacza tych, którzy wysłuchawszy słowa sercem szlachetnym i dobrym, zatrzymują je i wydają owoc przez swą wytrwałość.”

Interpretacja. ,,Przypowieść o siewcy” jest więc opowieścią o Słowie Bożym i o tym, w jaki sposób ludzie je przyjmują. Siewca to człowiek głoszący ,,dobre słowo”, w tym wypadku Chrystus, później apostołowie, kapłani i każdy kto będzie głosił ewangelię. Siewca nie wie, na jaką glebę trafi jego ziarno. Słowo Boże skierowane jest – bez wyjątku – do każdego człowieka. Każdy ma prawo je poznać, ale jego wykorzystanie i wprowadzenie w życie zależy już indywidualnie od jednostki. Jedni są jak skała, na której ziarno nie zapuści korzenia – nie potrafią wprowadzić w życie usłyszanych wskazówek, przejawiają dobre chęci, ale ich zapał ginie gdy tylko pojawia się większy życiowy problem. Inni pozwalają, aby biblijne pouczenia zupełnie ,,zarosły” cierniami – troskami, obawami. Ziarno wyda owoc w żyznej glebie: duszy człowieka, który pomimo swoich słabości i przeciwności życiowych okaże się wytrwałym i cierpliwym.

Autor przypowieści nie podaje swoich wskazówek wprost Autor przypowieści nie podaje swoich wskazówek wprost. Zamiast wykładu (lub kazania) wybiera prostą formę, która pobudzi wyobraźnię słuchającego. Nie znamy czasu ani konkretnego miejsca opisywanego wydarzenia, narrator nie podaje też szczegółowych informacji na temat bohaterów. Fabuła opowieści jest prosta, schematyczna i da się streścić raptem w kilku zdaniach.   W przypadku przypowieści najważniejszym elementem jest jej przesłanie. Postaci, przedmioty, wydarzenia niosą ze sobą jakieś ukryte znaczenie, które należy odszyfrować. Natomiast sam przekaz dotyczy uniwersalnej prawdy: religijnej, moralnej lub ogólnie – filozoficznej. Aby ułatwić zrozumienie jakiegoś religijnego zagadnienia, zostaje ono przedstawione za pomocą przykładu znanego czytelnikowi z życia (np. sianie zboża). Inną nazwą przypowieści jest ,,parabola”. W języku greckich słowo ,,parabole” oznacza dosłownie ,,zestawienie obok siebie”. Przypowieść zestawia dwa światy: rzeczywisty (życie codzienne) i świat wartości (świat pojęć moralnych).

Symbol – ważny element przypowieści Zrozumienie przypowieści wymaga odczytania zawartych w niej symboli i alegorii. Z pojęciem symbolu na pewno się już spotkałeś.   Symbol, to element świata przedstawionego utworu (postać, przedmiot, zdarzenie) niosący ze sobą dwa rodzaje znaczeń – dosłowne i ukryte. Zapamiętaj, że symbol może mieć kilka znaczeń (może być interpretowany na różne sposoby). Przykładowo, gołąb – w zależności od interpretacji i kontekstu w jakim pojawia się w utworze literackim (lub malarskim) – może być symbolem: niewinności, łagodności, uczucia, pokoju, natchnienia, Ducha Świętego…

Czy alegoria jest tym samym co symbol? W przeciwieństwie do symbolu, znaczenie alegorii jest jednoznaczne, ponieważ kształtowało się na przestrzeni wieków. Ukryte treści alegorii można odczytać tylko w jeden, powszechnie przyjęty sposób. Alegorie możemy spotkać w literaturze i sztukach plastycznych. Oto te najbardziej znane. Kolejno, alegoria miłości, sprawiedliwości i śmierci… Love on the Look Out (1890) W.A.Bougureau Triumf sprawiedliwości (1598), Hans von Aachen Śmierć (1902) Jacek Malczewski

Przeczytaj teraz uważnie tekst biblijnej ,,Przypowieści o talentach” Przeczytaj teraz uważnie tekst biblijnej ,,Przypowieści o talentach”. Czytając, zwracaj uwagę na elementy, które według Ciebie mogą mieć znaczenie symboliczne. ,,Przypowieść o talentach” (Ewangelia wg Św. Mateusza 25 , 14-30) ,,Będzie też podobnie jak z człowiekiem, który wybierał się w podróż. Zawołał swoje sługi i powierzył im swój majątek. Jednemu dał pięć talentów, drugiemu dwa, a trzeciemu jeden; każdemu według jego zdolności. I wyjechał. Ten, który otrzymał pięć talentów, natychmiast wpuścił je w obieg i zyskał drugie pięć. Podobnie i ten, który otrzymał dwa, zyskał drugie dwa. Ten zaś, który otrzymał jeden, wykopał dół w ziemi i ukrył pieniądze swego pana. Po dłuższym czasie pan powrócił i zaczął rozliczać się ze sługami. Najpierw przyszedł ten, który otrzymał pięć talentów. Przyniósł drugie pięć i powiedział: <<Panie, dałeś mi pięć talentów. Oto zyskałem następne pięć>>. Pan powiedział do niego: <<Dobrze, sługo dobry i wierny. Byłeś wierny w drobnych sprawach, nad wieloma cię postawię. Wejdź, aby radować się ze swoim panem>>.

Przyszedł następnie ten, który otrzymał dwa talenty, i powiedział: <<Panie! Dałeś mi dwa talenty. Oto zyskałem dwa następne>>. Pan powiedział do niego: <<Dobrze, sługo dobry i wierny. Byłeś wierny w drobnych sprawach, nad wieloma cię postawię. Wejdź, aby radować się ze swoim panem>>. Przyszedł wreszcie ten, który otrzymał jeden talent i powiedział: <<Panie! Wiedziałem, że jesteś człowiekiem wymagającym. Chcesz żąć tam, gdzie nie posiałeś i zbierać tam, gdzie nie rozsypałeś. Bałem się ciebie i dlatego ukryłem talent w ziemi. Oto masz, co twoje>>. Wtedy pan mu odpowiedział: <<Sługo zły i leniwy. Wiedziałeś, że chcę żąć tam, gdzie nie posiałem i zbierać tam, gdzie nie rozsypałem. Powinieneś był więc przekazać pieniądze bankierom, a ja po powrocie odebrałbym je z zyskiem. Dlatego zabierzcie mu talent i dajcie temu, który ma dziesięć talentów. Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane i będzie miał w nadmiarze. Temu zaś, kto nie ma, zostanie zabrane nawet to, co ma. A nieużytecznego sługę wyrzućcie na zewnątrz, w ciemności. Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów>>”.    

Interpretacja. Pan wyjeżdża, zostawiając swoim sługom majątek. Każdy otrzymuje jakąś jego cześć, zależnie od swoich umiejętności. Dwaj słudzy wykazują się przedsiębiorczością, trzeci zapobiegliwie zakopuje skarb. Po powrocie następuje rozliczenie: nagroda dla sług pracujących i kara dla leniwego. Talent to starożytna jednostka miary i pieniądza, słudzy mają więc pomnażać dobra materialne.   Inaczej jest w przypadku symbolicznej treści utworu. Jak zapewne się domyślasz, panem jest Bóg, jego sługami – ludzie. Majątek, którym obdarza swoich poddanych oznacza różnego rodzaju zdolności i umiejętności (wartości niematerialne), czyli ,,talenty” w dzisiejszym znaczeniu tego słowa. Zauważ, że Bóg obdarza każdego ,,wedle jego zdolności”. I – podobnie jak w ,,Przypowieści o siewcy” – to od człowieka zależy, w jaki sposób dobro zostanie wykorzystane.

- Boży dar, który należy wykorzystać Zachowanie pana po powrocie jednoznacznie wskazuje na to, że talenty należy ,,puścić w obieg”, czyli wykorzystać, szukać dla nich warunków do rozwoju. Pan nagradza troskliwe sługi i wypowiada ważne zdanie: ,,Byłeś wierny w drobnych sprawach, nad wieloma cię postawię.” Ten, który potrafi wykorzystać najdrobniejszy dar, udowadnia swoją wytrwałość, zasługuje na to, by otrzymać więcej.   Symbolika talentu: - Boży dar, który należy wykorzystać i pomnażać z pożytkiem dla siebie i innych, - umiejętność, - zdolność,

Dlaczego trzeci sługa został tak surowo potraktowany? Ostatni sługa zakopuje skarb, za co nie tylko otrzymuje naganę, traci majątek, ale i zostaje wyrzucony tam, gdzie ,,płacz i zgrzytanie zębów.” Początkowo postępowanie pana wydaje się surowe a kara okrutna i nieadekwatna do winy. Zwróć jednak uwagę, w jaki sposób sługa tłumaczy swój postępek: ,,Panie! Wiedziałem, że jesteś człowiekiem wymagającym. Chcesz żąć tam, gdzie nie posiałeś i zbierać tam, gdzie nie rozsypałeś (…).” Sługa został obdarzony częścią ogromnego majątku, jednak zamiast wdzięczności oskarża swojego pana o to, że wymaga od niego pracy nad tym, co otrzymał. Jest to ostrzeżenie przed postawą bezczynności, wynikającej ze strachu. Jaki pożytek ze zdolności, jeśli się ich nie rozwija i nie obdarza nimi innych ludzi? Dlatego też ,,zaniedbany talent” trafi do tych, którzy będą wiedzieli jak go wykorzystać.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie I na koniec przypowieść, w której najważniejszym elementem jest nie symbolika, ale fabuła. Występujące w niej postaci są przykładami pewnych postaw moralnych (np. przypowieść o Łazarzu i bogaczu), stąd nazwa tej odmiany przypowieści: ,,przykład” lub ,,exemplum”.   Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10, 30-37) ,,Jezus (…) rzekł: Pewien człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko, że go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli. Przypadkiem przechodził ta drogą pewien kapłan; zobaczył go i minął. Tak samo lewita, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, minął. Pewien zaś Samarytanin, będąc w podróży, przechodził również obok niego. Gdy go zobaczył wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go. Następnego zaś dnia wyjął dwa denary, dał gospodarzowi i rzekł: <<Miej o nim staranie, a jeśli co więcej wydasz, ja oddam tobie, gdy będę wracał>>. Któryż z tych trzech okazał się, według twego zdania, bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców? On odpowiedział: Ten, który mu okazał miłosierdzie. Jezus mu rzekł: Idź, i ty czyń podobnie.’’

Przekaz tej przypowieści zamyka się właściwie w jej ostatnim zdaniu: ,,Idź, i ty czyń podobnie.” Wróćmy jednak na chwilę do jej bohaterów. Człowiek napadnięty przez zbójców jest nieprzytomny, jego zdrowie i życie zależy od szybkiego działania tego, kogo mu ześle los. Los jest łaskawy i zsyła mu osoby, które z racji wykonywanych profesji powinny mu niezwłocznie pomóc. Jednak kapłan nie zwraca uwagi na leżącego. Podobnie lewita (lewici byli niższymi sługami świątynnymi, zajmowali się pracami zleconymi przez kapłanów). Przed rannym zatrzymuje się Samarytanin (członek niewielkiej grupy etnicznej, lekceważonej przez Żydów; Żydzi nie rozmawiali z Samarytanami, zasadę tą łamie Jezus prosząc samarytańską kobietę o wodę). Zauważ, że człowiek ten robi wszystko, co w jego mocy, by pomóc cierpiącemu: opatruje rany, zapewnia dach nad głową i dobrą opiekę.

Miłosierny Samarytanin (XVI w.) Przekaz tego przykładu jest prosty. Miłosierdzie wyraża się w czynach a nie słowach czy praktykach religijnych (kapłan i lewita, teoretycznie znający boskie przykazania nie sprawdzili się w praktyce). ,,Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie” wyraża przecież najważniejsze z chrześcijańskich przykazań, które Chrystus postawił nad obowiązującym prawem zakonnym i dekalogiem: ,,Będziesz miłował Pana Boga swego (…) a bliźniego swego jak siebie samego”. Słuchacz przypowieści jednoznacznie wskazuje Samarytanina jako tego, który okazał się prawdziwym bliźnim, więc Jezus stawia mu go za wzorzec postępowania. Miłosierny Samarytanin (XVI w.) Jacopo Bassano

Podsumowując, wskażmy najważniejsze cechy przypowieści: utwór narracyjny, prosta i schematyczna fabuła, brak dokładnego określenia czasu i miejsca postaci, zdarzenia, przedmioty niosą ze sobą jakieś ukryte znaczenie, jej przekaz wiąże się zazwyczaj z ponadczasowymi prawdami moralnymi lub filozoficznymi często posługuje się symbolem i alegorią jej odmianą jest ,,przykład” (łac. exemplum) Zadaniem biblijnych przypowieści jest pouczenie czytelnika, zwrócenie jego uwagi na ważne zagadnienia natury religijnej oraz wyjaśnienie ich w prosty i przystępny sposób.