Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

AFRYKA Justyna Drop

Afryka – położenie geograficzne Afryka to drugi co do wielkości kontynent świata, Kontynent ten leży na wszystkich półkulach, ma 30,3 mln km² powierzchni, czyli ponad 20,3% ogólnej powierzchni lądowej naszego globu. Przechodzi przez niego południk 0°, obydwa zwrotniki i równik. Położona jest na południe od Europy, po obu stronach równika, w większości (poza zachodnią częścią) na półkuli wschodniej. Wraz z Europą i Azją, z którą łączy go wąski Przesmyk Sueski (ok. 120 km), Afryka zaliczana jest do Starego Świata. Od zachodu oblewają go wody Oceanu Atlantyckiego od wschodu Oceanu Indyjskiego, wraz z jego częścią – Morzem Czerwonym. Na północy śródlądowe Morze Śródziemne oddziela Afrykę od Europy.

Najdalej wysunięte punkty Afryki: na północ– Przylądek Biały - 37o25’N na zachód– Przylądek Zielony – 17o30’W na wschód– Przylądek Hafun 51°24'E na południe – Przylądek Igielny – 34o51’S rozciągłość południkowa 370N + 350S = 720 (720 * 111,2 = 8006,4 km) rozciągłość równoleżnikowa 17030’W + 51030’E = 690 (ok. 7 400 km)

Ukształtowanie powierzchni Linia brzegowa Afryki jest słabo rozwinięta, mało półwyspów, wysp, zatok (głęboko wciętych w ląd); Cechy ukształtowania powierzchni: przewaga wyżyn (wysoko wzniesionych i rozległych); ok. 70% lądu, występowanie rozległych kotlin, niewielka ilość gór: młode góry fałdowe – Atlas, stare górotwory – g. Smocze i Przylądkowe; wąski pas nizin nadbrzeżnych, Najwyższy szczyt to wulkan Kibo (5 895 m n.p.m.) leżący w masywie Kilimandżaro, Najdłuższa rzeka to Nil (6 671 km długości), Największe jezioro to Jezioro Wiktorii (pow. 68 800 km²), Najgłębsze jest jezioro Tanganika (1 435 m), Najniższy punkt to depresja jeziora Assal (153 m p.p.m.), Największym półwyspem w Afryce jest półwysep Somalijski (750 tys. km²), Największa wyspa Afryki to Madagaskar (587 tys. km²). Średnia wysokość kontynentu wynosi 658 m n.p.m.

Ważniejsze krainy geograficzne Afryki wyżyny – Abisyńska, Wschodnioafrykańska, Ahaggar, Tibesti, Adamawa (występują tu góry wulkaniczne; czynny wulkan Kamerun – 4070 m n.p.m.) kotliny – Wielki Erg Wschodni, Libijska, Zachodniosaharyjska, Środkowego Nigru, Czadu, Górnego Nilu, Konga, Wschodnioafrykańska, Kalahari, góry – Atlas, Przylądkowe, Smocze, góry wulkaniczne - Kilimandżaro, Kenia, Ruwenzori, Meru, Kamerun i in. Kilimandżaro Kotlina Kalahari

Budowa geologiczna Afryka leży w całości na płycie afrykańskiej i częściowo na płycie arabskiej. Płyta afrykańska złożona jest z trzech głównych platform tektonicznych: występującej na północy Platformy Saharyjskiej, położonej na południe od równika Platformy Afrykańskiej i obniżenia tektonicznego wypełnionego wodami Morza Czerwonego – Tarczy Nubijsko-Arabskiej. Na znacznej części obszaru obserwujemy wychodnie tarcz prekambryjskich, pokryte gdzieniegdzie mezozoicznymi i kenozoicznymi pokrywami osadowymi. Na południu występują hercynidy – Góry Smocze, zaś na północy najmłodsze tektonicznie alpidy – góry Atlas wypiętrzone podczas fałdowań alpejskich. Od Europy Afryka oddzielona jest Morzem Śródziemnym (najmniejsza odległość w Cieśninie Gibraltarskiej – 14 km), od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym; od zachodu Afrykę oblewa Ocean Atlantycki, od wschodu Ocean Indyjski; W budowie geologicznej charakterystycznym elementem są rowy tektoniczne. Występują we wschodniej części kontynentu, na styku płyt afrykańskiej i arabskiej. Ten potężny system rowów tektonicznych powstały podczas trzeciorzędowych ruchów skorupy ziemskiej ciągną się od Morza Czerwonego aż do ujścia Zambezi, nazywany Ryftem Afrykańskim. Rów Jordanu - Jest to rów tektoniczny, w którym płynie rzeka Jordan.

Wielkie Rowy Afrykańskie Platforma Afryki porozcinana jest uskokami, które rozdzielają pasma górskie (np. uskok Agadiru, między Atlasem Wysokim i Antyatlasem), ograniczają głębokie niecki (np. nieckę zachodniego Madagaskaru) lub tworzą system wielkich rowów tektonicznych i zrębów w środkowej i wschodniej Afryce (rów Morza Martwego i Czerwonego, rowy wielkich jezior, np. Rudolfa, Alberta, Niasa).  Rowy te powstały w trzeciorzędzie. Związane są z nimi potężne wylewy law (Wyżyna Abisyńska, wulkany: Kenia, Kilimandżaro, Meru i in.). W Etiopii doszło do ogromnego pęknięcia skorupy ziemskiej. Niezwykła szczelina ma dziś 60 km długości. Powstanie w tym miejscu nowe morze.

Tanganika Nyiragongo -wulkan Najniższe obniżenia rowów tektonicznych wypełniają wody jezior: Kiwu, Tanganika, Niasa Jezioro Tanganika - Zajmuje powierzchnię 34,4 tys. km², jest najdłuższym słodkowodnym jeziorem świata. Jezioro położone na wysokości 773 m n.p.m. Średnia głębokość wynosi 570 m zaś maksymalna osiąga 1435 m (drugie pod względem głębokości po jeziorze Bajkał) – stanowi tym samym kryptodepresję. Z powstaniem zapadlisk wiążą się zjawiska wulkaniczne, których efektem są masywy wulkaniczne we wschodniej Afryce. Obszar ten nadal jest obszarem aktywnym tektonicznie, występują tu katastrofalne trzęsienia ziemi oraz wybuchy wulkanów. Tanganika Nyiragongo - czynny wulkan we wschodniej Afryce. Leży w Demokratycznej Republice Konga. Stanowi część systemu Wielkich Rowów Afrykańskich, jest zaliczany do stratowulkanów. Wznosi się na wysokość 3 470 m n.p.m. Wchodzi w skład łańcucha górskiego Wirunga. We wnętrzu głównego krateru o głębokości 250 metrów znajduje się jezioro lawowe. Dość poważna erupcja nastąpiła w 1977, a ostatnia miała miejsce w 2007 roku. Nyiragongo -wulkan

Klimat Większa część Afryki leży w strefie gorącej, kształtowanej przez masy powietrza równikowego i zwrotnikowego. Symetryczne położenie Afryki w stosunku do równika i brak wysoko wzniesionych barier górskich powodują powstanie stosunkowo regularnego układu czterech stref klimatycznych: Dwóch stref równikowych (średnia roczna temperatura 25-28°C, brak pór roku, wysokie opady - do 10 470 mm rocznie na stokach góry Kamerun), Dwóch stref podrównikowych ( naprzemienne występowanie pory suchej - zimą i deszczowej - latem), Dwóch stref zwrotnikowych ( niski opad roczny, wynoszący nawet 0,5 mm - Asuan), Dwóch stref podzwrotnikowych (na północy typu śródziemnomorskiego, stosunkowo wysokie temperatury powietrza, opady zimowe, suche i upalne lata), Na zachodzie często padają ulewne deszcze, a temperatura może spaść do +10°Celsjusza. Prądy morskie sprawiają iż na północy jest bardzo zimno w nocy (temperatura zimą może spadać poniżej 0 °C), a w ciągu dnia temperatura latem dochodzi do +50 °C a niekiedy nawet przekracza tę wartość (szczególnie w głębi Sahary), Najmniejsze opady występują w strefie klimatu zwrotnikowego, zwłaszcza na obszarze pustyń, np na Saharze .

Strefy klimatyczne Afryki Strefa: Równikowa Podrównikowa Zwrotnikowa Podzwrotnikowa

Afrykańska flora W obszarze śródziemnomorskim na północnych wybrzeżach dominują twardolistne lasy oraz zarośla typu makii, w strefie saharyjskiej pojawia sie skąpa roślinność pustynna (w oazach Sahary i nad Nilem rośnie, np. palma daktylowa), jeszcze dalej na południe spotykamy roślinność półpustynną, Po obu stronach równika występują bardzo różnorodne formacje roślinne: na obszarach okresowo suchych i gorących różne typy sawanny z akacjami i baobabami, zaś na obszarach o dużych opadach-głównie na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej i w dorzeczu Konga- bujny, wilgotny, wiecznie zielony las równikowy, nizinne wybrzeża morskie Afryki międzyzwrotnikowej porastają formacje namorzynów w wysokich górach drzewiaste lobelie, na płd. krańcach kontynentu roślinność przypominająca florę śródziemnomorską, liczne gatunki endemiczne. baobab akacja Z Afryki pochodzą niektóre rośliny uprawne: kawa, sorgo, arbuzy, palma oliwna, ryż afryk., niektóre rośliny ozdobne (gerbery, amarylisy).

Strefy roślinne Afryki Wilgotne lasy równikowe Namorzyny Stepy Sawanny Półpustynie Pustynie Stepy, półpustynie i pustynie górskie oazy

Pustynie i półpustynie– to tereny pozbawione roślinności lub bardzo w nią ubogie. Położone są w strefie suchych klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych. Wysokie temperatury i znikome opady nie pozwalają na rozwój szaty roślinnej. Rośliny występujące na pustyniach przystosowane są do oszczędnej gospodarki wodą i do ochrony przed wysokimi temperaturami w ciągu dnia. Występujące rośliny to: dzikie oliwki, oleandry (roślinność pn. Sahary) pistacje, tamaryszek oraz akacja (południowa część Sahary). Środkowa część Sahary jest pozbawiona roślinności. Sahara w Afryce jest największą gorącą pustynią na Ziemi (ma 9 064 300 km²), rozciągająca się na długości 5700 km.

Afrykańska fauna Świat zwierzęcy jest urozmaicony, występuje tu bogata reprezentacja kręgowców i liczne endemity, czyli takie, które zasięgiem nie wykraczają poza Afrykę, typowe tylko dla określonego obszaru. Są to m.in.: żyrafy, hipopotamy, mrówniki, złotokrety, zebry, słonie afrykańskie, nosorożec biały i zwyczajny, goryle, szympansy; na otwartych przestrzeniach stepowych charakterystyczne są olbrzymie stada trawożernych antylop i obfitość polujących na nie drapieżników (lwów, lampartów, gepardów, hien, likaonów); w Afryce żyją największe nieloty - strusie oraz sekretarze, turaki, czepigi; nad jeziorami i na rozlewiskach rzek bytują kolonie pelikanów, flamingów, czapli i rozmaitych ptaków przelotnych; wody obfitują w ryby, bardzo różnorodny jest świat gadów i płazów, z krokodylem nilowym, mambami, kobrami egipskimi i plującymi, piaskowymi boa i żmijami, z saharyjskimi żółwiami lądowymi, kameleonami; spotyka się też wiele nie występujących gdzie indziej owadów (np. muchy tse-tse) oraz największe bezkręgowce lądowe - ślimaki Achatina achatina. Separacja od lądu wytworzyła ponadto wyjątkową faunę na wyspie Madagaskar.

Wybrane Zwierzęta Afryki Antylopa karłowata flamingi turak ślimak Achatina achatina gepardy Słoń afrykański

Wody powierzchniowe Afryki Do największych rzek Afryki należą: Nil, Kongo (Zair), Niger, Zambezi. Nil jest najdłuższą rzeką Afryki (6484 km), Rzeka Kongo ma największy obszar dorzecza, Największe jeziora znajdują się na obszarze wielkiego rowu tektonicznego na wschodzie Afryki. Są one bardzo głębokie; dna niektórych położone są nawet poniżej poziomu morza. Jezioro Tanganika leży na wysokości 773 m n.p.m., jego głębokość wynosi 1 435m. To znaczy, że jego dno sięga 662m pod poziomem morza. Zjawisko takie nazywamy kryptodepresją, Jezioro Tanganika jest drugim pod względem głębokości jeziorem Świata. Inne jeziora odznaczające się dużą głębokością i wydłużonym kształtem to jeziora położone na dnie rowów tektonicznych: Niassa (Malawi), Rudolfa, Alberta (i wyżej wymienione jez. Tanganika). Jezioro Wiktorii- Zajmuje powierzchnię 68,8 tys. km², co sprawia, że jest to największe jezioro Afryki, największe tropikalne jezioro świata, drugie jezioro słodkowodne świata, trzecie pod względem powierzchni i ósme pod względem objętości na świecie. Inne jeziora afrykańskie znajdują się na podmokłych terenach Kotliny Konga oraz wypełniają dna niektórych kotlin. Zagłębienia terenu wypełniają często wody jezior. Na obszarach suchych Afryki występują liczne płytkie jeziora, niekiedy stałe (np. Jezioro Czad), najczęściej jednak okresowe. Jezioro Wiktorii

Bogactwa Afryki Afryka ma znaczący udział w światowym wydobyciu rudy manganowej, chromowej, uranu, wanadu, miedzi, złota, diamentów, cyny oraz fosforytów, a także platyny, kobaltu, tytanu, boksytów, cynku, ołowiu i ropy naftowej. W starych skałach występują rudy licznych metali: uranu (w Nigrze), żelaza (m.in. w Liberii, Sierra Leone, Gwinei, Mauretanii), manganu (w Ghanie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej), miedzi (w Mauretanii), cyny i niobu (w Nigerii), a także boksyty (w Gwinei, Sierra Leone, Ghanie). W wielu krajach znaleziono diamenty (m.in. w Liberii, Sierra Leone, Ghanie, Gwinei, na Wybrzeżu Kości Słoniowej). Według szacunków znajduję się tu ponad połowa światowych zasobów złota, diamentów i kobaltu. W skałach osadowych odkryto bogate złoża ropy naftowej (największe w Nigerii) i fosforytów (w Senegalu, Togo). Natomiast znacznie słabiej rozpoznane są bogactwa wnętrza kotlin środkowego Nigru i Czadu. Na pograniczu Demokratycznej Republiki Konga i Zambii znajduje się jeden z największych w Afryce okręgów górniczo-przemysłowych. W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku na zachodzie regionu rozwinęło się górnictwo. Wydobywa się tam m.in. ropę naftową (Kamerun, Gabon, Kongo), rudy manganu i żelaza (Gabon) oraz sole potasowe (Kongo). Zasoby niektórych surowców (złota, platyny, diamentów, chromu, wanadu, manganu, antymonu, uranu) należą do największych na świecie. Większość z nich znajduje się w pasie ciągnącym się od środkowej Zambii (Copperbelt) na poprzez Zimbabwe, Transwal i Oranię (RPA), przy czym główne nagromadzenie występuje na obszarze RPA. Wydobywa się tu połowę górniczego urobku całej Afryki.