Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

UKŁAD LIMFATYCZNY I ODPORNOŚĆ ORGANIZMU

Spis treści: Budowa układu limfatycznego. Limfa. Węzły chłonne. Grasica, śledziona, migdałki. Funkcja układu limfatycznego. Porównanie układu krwionośnego i limfatycznego. Odporność organizmu. Bariery ochronne organizmu. Odpowiedź immunologiczna. Alergie. AIDS. Drogi zakażenia wirusem HIV. Profilaktyka AIDS. Bibliografia i netografia.

1. Budowa układu limfatycznego. Układ limfatyczny (chłonny) składa się z: Naczyń limfatycznych, w których można wyróżnić dwa duże pnie: przewód limfatyczny (chłonny) prawy i przewód piersiowy, Węzłów chłonnych. Grasicy, Śledziony, Migdałków.

Przewód piersiowy zbiera limfę z nóg, narządów brzucha, lewej górnej kończyny i lewej połowy głowy oraz szyi. Uchodzi do lewej żyły podobojczykowej. Przewód chłonny prawy zbiera limfę z prawej górnej kończyny, prawej połowy głowy oraz szyi i prowadzi do prawej żyły podobojczykowej. Naczynia limfatyczne włosowate biorą swój początek w przestrzeniach międzykomórkowych. Ich ściany są cienkie i wiotkie, budową przypominają żyły. Posiadają zastawki, dzięki czemu limfa płynie tylko w jednym kierunku – od przestrzeni międzykomórkowych do odpowiednich żył.

2. Limfa. Limfa (chłonka) jest to żółto zabarwiona ciecz krążąca w naczyniach limfatycznych. Skład limfy jest zbliżony do składu osocza krwi. Głównymi źródłami limfy są: przesącz z osocza krwi, wydzieliny komórek i przewodu pokarmowego. Włosowate naczynia krwionośne przeplatają się z włosowatymi naczyniami limfatycznymi. Rureczki układu limfatycznego są otwarte na końcach dzięki czemu mogą wchłaniać duże ilości płynu międzytkankowego.

3. Węzły chłonne. Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej poprzecinanymi naczyniami limfatycznym. Ich zadaniem jest filtrowanie i oczyszczanie limfy. Dojrzewają tu białe ciałka krwi, które produkują przeciwciała. Ich wielkość wynosi od 2 mm do 30 mm. Zazwyczaj węzły chłonne grupują się w większe skupiska w pewnych partiach ciała. Do największych węzłów chłonnych należą: podżuchwowe, przyuszne, pachowe, pachwinowe.

4. Grasica, śledziona, migdałki. Grasica umiejscowiona jest za mostkiem. W grasicy rozwijają się limfocyty. W dzieciństwie grasica przyczynia się do rozbudowy systemu immunologicznego. Wraz z wiekiem grasica zanika. Śledziona umiejscowiona jest w jamie brzusznej, bezpośrednio pod klatką piersiową. Zawiera makrofagi i limfocyty i dlatego ma szczególne znaczenie dla systemu immunologicznego. Ponadto rozkładane są w niej czerwone krwinki, które przy niektórych chorobach śledziona może produkować i przekazywać do krwi. Migdałki stanowią barierę dla czynników chorobotwórczych, ale niejednokrotnie dochodzi do zapalenia samych migdałków. Najczęściej jest to efekt chorobowy zakażenia organizmu paciorkowcami, czyli anginy. W przypadku częstych angin albo w przypadku przerostu migdałków podniebiennych z upośledzeniem oddychania wskazane jest ich operacyjne wycięcie.

5. Funkcje układu limfatycznego: odpornościowa – w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi neutralizująca – zwalczanie ciał oraz substancji obcych i szkodliwych dla organizmu odprowadzająca – odprowadzenie limfy z powrotem do krwi Przepływająca po organizmie limfa zbiera substancje toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd są transportowane do nerek i usuwane z organizmu. Niektóre bakterie mogą się przedostać przez pierwsze węzły chłonne, ale są wyłapywane przez kolejne. W ciężkich stanach zapalnych bakterie mogą wydostawać się z węzłów chłonnych i infekować układ krwionośny. Stan zapalny można rozpoznać po nabrzmiałych węzłach chłonnych.

6. Porównanie układu krwionośnego i limfatycznego: UKŁAD KRWIONOŚNY UKŁAD LIMFATYCZNY Układ zamknięty – krew krąży w zamkniętym systemie naczyń. Układ otwarty – naczynia otwierają się do przestrzeni międzykomórkowych. Składa się z serca i naczyń krwionośnych. Składa się z naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych. W naczyniach krąży krew. W naczyniach krąży limfa. Łączy się z układem limfatycznym. Łączy się z układem krwionośnym. Główną funkcją jest transport substancji. Główną funkcja jest obrona organizmu przed zarazkami.

7. Odporność organizmu. Odporność jest to brak podatności organizmu na działanie zarazków chorobotwórczych lub ich toksyn. Wyróżniamy dwa rodzaje odporności: Odporność wrodzona – jest to genetycznie uwarunkowana odporność na wiele zarazków np. nie zachorujemy na choroby dotykające zwierzęta (np. nosówka) czy rośliny (np. parch jabłoni). Odporność nabyta poprzez: otrzymanie przeciwciał wraz z mlekiem matki w pierwszych miesiącach życia, szczepienia ochronne, surowicę odpornościową, wcześniejsze „przechorowanie” danej choroby zakaźnej.

Szczepienie ochronne polega na podaniu martwych lub pozbawionych zjadliwości zarazków danej choroby. Ma to na celu „nauczenie” naszego systemu odpornościowego walki z danym rodzajem zarazku. Aby szczepionka była bardziej skuteczna niekiedy należy powtarzać szczepienia po pewnym czasie. Szczepienia wykonuje się w pierwszych latach życia dziecka. Dotyczą one groźnych chorób zakaźnych, które dawniej wywoływały epidemie np. ospa, odra, gruźlica. Surowica odpornościowa jest to podanie gotowych przeciwciał zwalczających konkretny zarazek. Przeciwciała te wytwarzane są w innym organizmie np. zwierzęcia. Surowicę podaję się w przypadku pogryzienia przez wściekłe zwierzę.

8. Bariery ochronne organizmu. Skóra – chroni organizm przed wnikaniem wielu bakterii; dodatkowo łój i pot mają również działanie bakteriobójcze. Ślina – zawiera enzymy niszczące bakterie. Błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe – dzięki śluzowi i rzęskom wychwytuje drobnoustroje i usuwa je w czasie kaszlu i kichania. Sok żołądkowy – zawiera kwas solny niszczący bakterie. Łzy – zawierają enzymy niszczące bakterie.

9. Odpowiedź immunologiczna. Antygen jest to ciało obce dla naszego organizmu. Antygenami będą różne rodzaje wirusów i bakterii. Antygeny, od komórek własnego organizmu, system odpornościowy rozpoznaje na podstawie swoistych białek występujących na powierzchni komórek. Antygen, który wnika do organizmu człowieka wyzwala szereg reakcji mających na celu jego usunięcie. Nazywamy to reakcją immunologiczną (odpowiedzią immunologiczną). Za odporność naszego organizmu odpowiedzialne są leukocyty (białe ciałka krwi). Istnieje kilka rodzajów leukocytów, z których każdy pełni określoną rolę w czasie reakcji immunologicznej. Niektóre z leukocytów mają zdolność fagocytozy – pochłaniania innych komórek lub ich szczątków. Mogą w ten sposób niewybiórczo niszczyć zarazki. Służą one też do niszczenia starych erytrocytów.

Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na kilka etapów: Rozpoznawanie antygenów przez limfocyty typu B. Produkowanie przeciwciał przez limfocyty typu T. Przeciwciała są to swoiste białka dopasowane do określonego antygenu. Tworzenie kompleksów: antygen – przeciwciało. Ułatwia to niszczenie zarazków. Niszczenie zarazków przez limfocyty typu NK. Usuwanie resztek komórek przez leukocyty posiadające zdolność fagocytozy. Immunologia - jest to nauka zajmująca się procesami odpornościowymi organizmu.

Wyróżniamy odpowiedź immunologiczną pierwotną i wtórną: Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma miejsce podczas pierwszego wniknięcia antygenu do organizmu. Trwa ona dłużej i powoduje objawy chorobowe np.: gorączka, zaczerwienienie, bóle, wymioty. Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi podczas kolejnego wnikania danego antygenu do organizmu. System immunologiczny ma zdolność „zapamiętywania” antygenów – odpowiadają za to limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej infekcji może szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć zarazki. W przypadku wtórnej odpowiedzi często nie ma objawów chorobowych albo są znacznie łagodniejsze. Dlatego należy pamiętać o uodparniających szczepieniach profilaktycznych.

10. Alergie. Alergia jest to nadmierna reakcja immunologiczna na wniknięcie obcego czynnika. Ma ona charakter nadwrażliwości (uczulenia). Alergie wywołują różnorodne czynniki nazywane alergenami. Mogą to być: pyłki roślin, pleśń, kurz, roztocza, sierść zwierząt, zanieczyszczenia powietrza, leki, składniki pokarmów. Alergia może przyjmować różną postać: wysypka, zaczerwienienie skóry, atopowe zapalenie skóry, katar (tzw. katar sienny), kaszel, astma Leczenie alergii jest trudne, ponieważ nie da się całkowicie wyeliminować alergenów z naszego otoczenia. Czasami stosuje się szczepionki odczulające. Niejednokrotnie objawy alergii mijają wraz z wiekiem.

11. AIDS. AIDS – zespół nabytego upośledzenia odporności. Choroba spowodowana zakażeniem wirusem HIV. Pierwsze jej przypadki odnotowano w roku 1980 w Stanach zjednoczonych. Zakażenie wirusem HIV powoduje uszkodzenie układu odpornościowego. Wirus ten niszczy limfocyty T, które kierują procesami odpornościowymi. Pozbawia w ten sposób nasz organizm możliwości skutecznej obrony przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Chorzy umierają nie na AIDS, ale z powodu zakażenia zarazkami, których osłabiony układ immunologiczny nie jest w stanie zwalczyć. Wielu ludzi, nawet nie będąc tego świadomym, może być nosicielami wirusa HIV. Choroba może się nie ujawniać przez wiele lat, chociaż nosiciel może zarażać wirusem inne osoby.

Chorzy na AIDS bardzo często umierają na choroby nowotworowe Chorzy na AIDS bardzo często umierają na choroby nowotworowe. Do bardziej znanych należy mięsak Kapossiego – rodzaj nowotworu skóry (zdjęcie). Nawet banalna opryszczka może stać się przyczyną śmierci. Pomimo wieloletnich intensywnych badań szczepionka przeciwko wirusowi nie została dotychczas odkryta.

12. Drogi zakażenia wirusem HIV: kontakt płciowy z nosicielem, poprzez krew np. używając zakażonej strzykawki. Takie sytuacje najczęściej dotyczą narkomanów. przetaczanie zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych podczas dializy, podczas przeszczepu lub innego zabiegu chirurgicznego, podczas robienia tatuaży, akupunktury (użycie zakażonych igieł), podczas karmienia piersią – matka, która jest nosicielem może zarazić dziecko.

13. Profilaktyka AIDS. szeroka oświata zdrowotna dotycząca problematyki AIDS, używanie prezerwatyw podczas stosunku płciowego, szczególnie w przypadku przygodnego partnera, utrzymywanie stosunków płciowych z jednym partnerem, przeprowadzanie badania krwi w celu wykrycia wirusa szczególnie wśród osób należących do grupy ryzyka (narkomani, prostytutki), stosowanie sprzętu jednorazowego użytku podczas zabiegów chirurgicznych, używanie jednorazowych strzykawek przez narkomanów, nie karmienie piersią przez matkę zakażoną wirusem HIV.

14. Bibliografia i netografia: Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga, Wydawnictwo Nowa Era, Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwo ABC, Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak, Villee C. A.:Biologia, PWRiL, www.wikipedia.pl, www.encyklopedia.interia.pl www.wiem.onet.pl