WSP-Cw-2 „ŹRÓDŁA PRAWA W ŚREDNIOWIECZNEJ I NOWOŻYTNEJ EUROPIE”

POJĘCIE „ŹRÓDŁA PRAWA”: W nauce historii prawa terminu „źródło prawa” najczęściej używa się w trojakim znaczeniu, tj. w znaczeniu: 1) materialnym, 2) formalnym (fontes iuris oriundi) 3) poznawczym (fontes iuris cognoscendi) ŹRÓDŁA PRAWA W SENSIE FORMALNYM: (fontes iuris oriundi) – oznaczają formy jego powstania, dlatego też źródła prawa w znaczeniu formalnym określa się również, jako źródła powstania prawa. Oznaczają one szczególne formy wyrażenia woli prawodawcy, dzięki którym to formom normy prawne uzyskują moc prawa i są obwarowane przymusem państwowym. Zasadniczą rolę wśród źródeł powstania prawa odgrywają cztery jego podstawowe formy, tj.: ▬ zwyczaj, ▬ stanowienie prawa, ▬ praktyka sądowa (tu: zwłaszcza sądowy precedens prawotwórczy) ▬ oraz jurysprudencja, czyli doktryna (nauka prawa)

PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ŚREDNIOWIECZNEGO PRAWA: A). Przewaga (dominacja) PRAWA ZWYCZAJOWEGO B). Zasada OSOBOWOŚCI PRAWA (i jej ewolucja w kierunku zasady terytorialności) C). Terytorialny (geograficzny) PARTYKULARYZM PRAWA D). STANOWY CHARAKTER PRAWA (partykularyzm personalny)

LEGES BARBARORUM I LEGES ROMANAE BARBARORUM: ▬ Leges Barbarorum („prawa barbarzyńców”) - były to spisy (zbiory) prawa zwyczajowych poszczególnych szczepów germańskich ▬ Leges Romanae Barbarorum („prawa rzymskie barbarzyńców”) - były to spisy (zbiory) praw zwyczajowych ludności galo-rzymskiej, która w wyniku ekspansji germańskiej dostała się pod panowanie poszczególnych szczepów germańskich i ich władców Najważniejsze (spośród wczesno-średniowiecnych Leges, to: Lex Visigothorum ([Kodeksem Euryka (Codex Euricianus)], ok. 475 r. ) Lex Romana Visigothorum (tzw. Brewiarz Alaryka, ok. 506 r.) Lex Visigothorum Reccesvindiana (dot. obu grup etnicznych; ok. 654 r.) Lex Burgundionum (ok. 500 r.) Lex Romana Burgundionum (ok. 500 r.) Edictum Theodorici (Prawo Ostrogotów; ok. 506 r.) Lex Salica Francorum (l. 507-511) Lex Longobardorum (edykt Rotara; ok. 643 r.) Lex Alamanorum (l. 712-720) Lex Baiuvariorum (Lex Odiliana, schyłek I poł VIII w.)

ŹRÓDŁA PRAWA W PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEJ FRANCJI: ▬ NAJSTARSZY SPIS PRAWA ZWYCZAJOWEGO NORMANDII (ok. r. 1200; zastąpiony ok. 1250 r. przez WIELKA KSIĘGĘ PRAWA ZWYCZAJOWEGO NORMANDII) ▬ COUTUMES DE BEAUVAISIS (spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont; sporządzony ok. 1280 r., przez Filipa de Beaumanoir) ▬ COUTUME DE PARIS (ok. 1580 r.; odegrał szczególną rolę unifikacyjną w przedrewolucyjnej Francji )

ŹRÓDŁA PRAWA LENNEGO I ZIEMSKIEGO ▬ Zwierciadło S a s k i e (Sachsenspiegel) - zawiera prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii; powstało w latach 1220-1235 ▬ Zwierciadło S z w a b s k i e – (zw. jest także Cesarskim Prawem Ziemskim i Lennym); było prawem zwyczajowym południowych Niemiec; powst. u schyłku XIII w. (najczęściej przyjmuje się , że ok. 1275 r.) ▬ Zwierciadło F r a n k o ń s k i e (powstało w I połowie XIV w. , w l. 1328-1338) ▬ Inne XIV-wieczne Zwierciadła: I n f l a n c k i e (1322-1337), F r y z y j s k i e, S t y r y j s k i e ▬ „Zwyczaje lenne” (Consuetudines Feudorum) lub „Księgi lenne” (Libri Feudorum) - zbiór prywatny, sporządzony na przełomie XI/XII w. w północnej Italii

KODYFIKACJA – PODSTAWOWE POJĘCIA Kodeks - usystematyzowany zbiór przepisów prawnych mający formę aktu normatywnego regulującego pewną dziedzinę stosunków społecznych (z założenia, winien obejmować całość regulacji prawnych dotyczących określonej dziedziny prawa) Kodyfikacja - proces – polegający na systematyzowaniu i łączeniu większego zespołu przepisów prawnych z określonej dziedziny prawa w jedną całość, tj. w jednolity, systematyczny zbiór, zwany kodeksem - twórcą pojęcia „kodyfikacji”, człowiekiem, który terminu tego użyć miał, jako pierwszy był (jak się najczęściej uznaje) wybitny angielski prawnik i filozof – Jeremy Bentham (1748-1842)

NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY NOWOCZESNEJ SZKOŁY PRAWA NATURALNEGO I ICH TRAKTATY: HUGO GROTIUS (1583-1645), znany również jako Huig de Groot, Hugo Grocio lub Hugo De Groot, były prawnik w Republice holenderskiego. Traktaty: "Wolność Mórz " (Mare Liberum, 1609), "De iure belli ac Pacis libri tres" ("o Prawie wojny i pokoju: Trzy Księgi"), 1625. SAMUEL VON PUFENDORF (1632-1694) - niemiecki prawnik, filozof polityczny, ekonomista, polityk i historyk. Traktaty: "De iure naturae et gentium" ("Prawa natury i narodów", 1672), CHRISTIAN THOMASIUS (1655-1728) - niemiecki filozof i prawnik. Był jednym z najbardziej szanowanych i wpływowych nauczycieli akademickich w swoich czasach. Odegrał on znaczącą rolę w popularyzacji Oświecenia w Niemczech. Traktaty: "Fundamenta iuris naturae ac Gentium" ("Podstawowy doktryny prawa naturalnego i międzynarodowego", 1705) CHRISTIAN WOLFF (1679-1754) - Wolff urodził się w mieście Breslau. Niemiecki filozof. Reprezentuje szczytowy okres oświeceniowego racjonalizmu w Niemczech. Traktaty: "Theologia Naturalis" (1737), "Institutiones iuris naturae et gentium" ("Instytucje prawa przyrody i prawa międzynarodowego" (1745). CHARLES-LOUIS DE MONTESQUIEU (1689-1755) - francuski myśliciel społeczny i komentator polityczny, który żył w okresie Oświecenia. Traktaty: "De l'Esprit des Lois" ("O Duchu Praw", 1748) FRANÇOIS-MARIE AROUET (1694-1778), znany jako Wolter. Symbol francuskiego oświecenia: pisarz, historyk i filozof, znany z dowcipu, zagorzały krytyk Kościoła katolickiego. Traktaty (prace): "Dictionnaire philosophique" ("Słownik filozoficzny", 1764). BARUCH (BENEDYKT) SPINOZA (1632/77) - żydowsko-holenderski filozof. By położyć podwaliny dla 18 wieku Oświecenia. Traktaty: "Traktat teologiczno-polityczny", (1670). GOTTFRIED WILHELM VON LEIBNIZ (1646-1716) - niemiecki matematyk i filozof. Zajmuje poczesne miejsce w historii matematyki i historii filozofii. Traktaty: "Discours de métaphysique" ("Rozprawa o Metafizyce", 1686), JOHN LOCKE (1632-1704) - powszechnie znany jako Ojciec klasycznego liberalizmu. Angielski filozof i lekarz, uważany za jednego z najbardziej wpływowych myślicieli oświecenia. Traktaty: "Kwestie dotyczące prawa natury" (1664), "Dwa traktaty o Rządzie" (1690) GAETANO FILANGIERI (1752-1788) - włoski prawnik i filozof. Traktaty: "La Scienza della legislazione" ("Nauka prawa", 1780) CESARE BECCARIA (1738-1794) - włoski prawnik, filozof i polityk. Przeciwnik tortur i kary śmierci, Traktaty: "Dei delitti e delle pene" ("Przestępstwa i kary", 1764)

ZAŁOŻENIA NOWOCZESNEGO KODEKSU PRAWA ZASADY OGÓLNE: ▬ Kodeks, jako „prawo nowe” ▬ Kodeks, jako „prawo świeckie” (laicyzacja prawa) ▬ Idea „Dobra ogółu” (utylitaryzm) ZAŁOŻENIA TECHNIKI LEGISLACYJNEJ: ▬ Jednolitość ▬ Wyłączność ▬ Zupełność ▬ Jasność (przejrzystość, zrozumiałość, czytelność) ▬ Pewność ▬ Krótkość kodeksu

FRANCJA (Wielka Kodyfikacja Napoleońska) ▬ 1804 - Kodeks Cywilny Francuzów (Code civil des Français, Code Napoleon, Code civi) ▬ 1806 –Kodeks Postępowania cywilnego (Code de procéduere) ▬ 1807 - Kodeks handlowy (Code de Commerce) ▬ 1808 - Kodeks postępowania karnego (Code d’instruction criminelle) ▬ 1810 - Kodeks karny (Code pénal)

Największe NOWOŻYTNE KODEKSY CYWILNE: ▬ 1804 - KODEKS CYWILNY FRANCUZÓW (Code civil des Français, Code Napoleon, Code civi) ▬ 1811 - AUSTRIACKI KODEKS CYWILNY - ABGB (Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch) ▬ 1896 - NIEMIECKI KODEKS CYWILNY - BGB (Bürgerliches Gesetzbuch) ▬ 1907-1912 – SZWAJCARSKI KODEKS CYWILNY – ZGB (Zivilgesetzbuch)