Język prawny i język prawniczy Język prawny – to język tekstów aktów, zarówno publicznoprawnych – aktów normatywnych (ustaw, rozporządzeń, uchwał..), jak i publicznoprawnych aktów indywidualnych np. decyzji administracyjnych oraz aktów prawa prywatnego np. umów. Język prawny służy do wyrażania prawa, uznawany jest za konieczne medium artykulacji treści obowiązków prawnych. Jest rejestrem języka naturalnego stąd dotknięty bywa nieostrością znaczeniową, ale dzięki temu jest rozumiany przez adresatów. Jako wypowiedź językowa pełni przede wszystkim funkcje sugestywną i performatywną, kreuje zachowania bądź je kszałtuje. Język prawniczy – to język łączony bądź to z prawniczą praktyką językową np. sędziów, adwokatów, bądź z praktyką naukowo-dydaktyczną. Bywa określany jako socjolekt pozwalający na wyodrębnienie prawników jako odrębnej grupy zawodowej. Jest językiem bogatszym od języka prawnego, zawiera pojęcia, które w nim nie występują. Język prawny bywa określany jako język pierwszego stopnia, a język prawniczy jako język drugiego stopnia (metajęzyk).

Pojęcie systemu prawa „Zbiór uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych norm generalnych i norm abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych i nieuchylonych odpowiednim aktem derogacji, obowiązujących na określonym terytorium w określonych przedziałach czasowych” A. Bator, Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny. Do systemu prawa zalicza się również tzw. normy-konsekwencje, niewyrażone wprost w tekście prawnym, ale uznawane za logiczną, instrumentalną lub aksjologiczną konsekwencję norm wyrażonych w przepisach. Normy- konsekwencje uznaje się za obowiązujące nie dlatego, że prawodawca wyraźnie je ustanowił, ale wynika to z założenia o tzw. prawodawcy racjonalnym.

Pojęcie racjonalnego prawodawcy. „Zdepersonalizowany autor tekstu prawnego; konstrukt teoretyczny, który prawnicy podstawiają w miejsce autora autentycznego”. Oczywistym jest, że w procesie legislacyjnym uczestniczy wiele osób, które współkszałtują treść aktu prawnego, niejednokrotnie nowelizowanego później przez inne grupy osób. Założenie o prawodawcy racjonalnym jest skrótem myślowym. Często również mówi się, że ma pełnić funkcję gwarancyjną i ograniczać swobodę interpretacyjną prawników, którzy powinni dekodować motywację racjonalnego prawodawcy.

System common law a system kontynentalny System common law inaczej anglosaski model zachodniej kultury prawnej – charakteryzuje się powszechnym uznawaniem za źródło prawa precedensu. Pojęcie precedensu: to inaczej prawotwórcze orzeczenie. W sytuacji, gdy sąd nie znajduje w systemie prawa powszechnie obowiązującego odpowiedniej podstawy rozstrzygnięcia badanego przypadku, sam formułuję regułę ogólną tzw. ratio decidendi i na podstawie tej reguły ogólnej wydaje orzeczenie w rozpatrywanej sprawie. Po uprawomocnieniu się, reguła ogólna będąca podstawą orzeczenia wiąże inne sądy równe instancyjnie sądowi orzekającemu. Precedens de iure, czyli prawny, ma moc obowiązującą z mocy samego prawa, prawo nakazuje ich respektowania. Precedens de facto – są w rzeczywistości respektowane przez inne sądy i organy, choć prawo tego nie nakazuje. W systemie common law nie ma wyraźnej granicy między tworzeniem a stosowaniem prawa, prawo powstaje w ramach procesu jego stosowania.

Postulaty systemu prawa. System kontynentalny – charakteryzuje się formalną koncepcją źródeł prawa. Zakłada, że system prawa składa się wyłącznie z norm generalnych i abstrakcyjnych. Wyraźnie wyodrębnia akty prawotwórcze od aktów stosowania prawa. System prawa kontynentalnego stawia wyraźnie granicę pomiędzy tworzeniem prawa i stosowaniem prawa.   Postulaty systemu prawa. 1. Zupełność systemu prawa (brak luk). 2. Niesprzeczność systemu (spójność).

Zupełność systemu prawa – system prawa jest zupełny, jeżeli o każdym potencjalnym jego elemencie, w istocie o każdej normie postępowania, możemy bez wątpliwości powiedzieć, że należy bądź nie należy do danego systemu prawa. Zupełny system prawa powinien obejmować również reguły, dzięki którym da się rozstrzygnąć, czy określona norma jest normą prawną, a więc czy jest prawem i należy do systemu, czy też nie. Reguły takie, mają status źródeł prawa, gdyż służą do identyfikacji samego prawa. Zupełność systemu prawa jest postulatem, w praktyce systemy prawa nie są zupełne i występują w nich luki. Wyróżniamy: Luki aksjologiczne (pozorne) – powstają w wyniku porównania prawa obowiązującego i pewnego idealnego systemu prawa, który oparty jest na określonych wartościach np. światopoglądu, ideologii, pojęciu słuszności. Luki konstrukcyjne (rzeczywiste) określane mianem technicznych – powstaje wskutek niedopracowanie tekstu prawnego pod względem technicznym, w wyniku niedokończenia procesu legislacyjnego. Szczególnym rodzajem luki technicznej jest luka swoista, gdy organ państwa nie wykonuje ciążących na nim obowiązków legislacyjnych np. niewydawanie rozporządzeń w razie obligatoryjnego upoważnienia ustawowego.

Usuwanie luk w prawie. Analogia legis – analogia z ustawy, opiera się na stwierdzeniu podobieństwa między faktem unormowanym i nieunormowanym. Przez porównanie dochodzi do rozciągnięcia takich samych skutków prawnych związanych z faktem nieunormowanym (luką), jakie są wiązane przez prawo z faktem unormowanym. Formuła: „Jeżeli obowiązuje wyrażona w przepisie prawnym norma N, która wiąże konsekwencje K ze stanem faktycznym S, to można przypisać konsekwencje K także stanom rzeczy nie-S, jeżeli są to S istotnie podobne” Analogia iuris – analogia z prawa – podstawą uznawania za obowiązujące normy niewyrażone w przepisach prawnych, są tu zasady systemu prawa lub jego części, podstawowe idee, na których system prawa się opiera, a nie zwyczajny przepis prawa jak w analogii legis. Formuła: „Jeżeli w systemie prawa obowiązuje norma N1 wyrażona w przepisie prawa, niezbędna do ochrony wartości W, a także istnieje norma N2 niezbędna do ochrony wartości W oraz istnieje norma N3 niezbędna do ochrony wartości W, to można przyjąć, że istnieje norma NN niewyrażona w przepisach, która również jest niezbędna do ochrony wartości W. (stan faktyczny normowany przez normę NN nie musi być podobny do tych regulowanych przez normy N1, N2 i N3).

Niesprzeczność systemu prawa System prawa jest niesprzeczny, jeżeli nie zawiera on pary takich wyrażeń (norm prawnych), które byłyby ze sobą sprzeczne, a więc stanowiłyby tezę i antytezę. Wyróżniamy: Sprzeczność logiczną – występuje wtedy, kiedy dwóch norm należących do systemu nie można równocześnie zastosować, ale także nie można ich obu jednocześnie naruszyć. Zwykle dotyczy sytuacji, gdy jest zakaz i nakaz tego samego działania. Przeciwieństwo – występuje wtedy, gdy dwóch norm nie można równocześnie zastosować, ale obie można naruszyć. Niezgodność prakseologiczna – można zrealizować dwie normy, ale zastosowanie jednej, niweczy skutki drugiej. Tego typu niezgodność daje się usunąć jedynie w drodze działań prawodawczych. Sprzeczność i przeciwieństwo usuwane są natomiast w procesie stosowania prawa poprzez zastosowanie reguł kolizyjnych.

Reguły kolizyjne Chronologiczna reguła kolizyjna – lex posteriori derogat legi priori. Zgodnie z nią akt prawotwórczy (np. ustawa) lub jego część (np. przepis prawny) ustanowione później powinny uchylać stosowanie niezgodnego z nimi aktu wydanego wcześniej. Warunkiem zastosowania reguły chronologicznej jest, aby akt lub przepis późniejszy nie był hierarchicznie niższy od legi priori – czyli aktu lub przepisu wcześniejszego. Jest to reguła najprostsza w zastosowaniu z wszystkich reguł kolizyjnych, ponieważ czas daje się precyzyjnie określić.

Hierarchiczna reguła kolizyjna – lex inferior derogat legi superiori – w razie sprzeczności normy hierarchicznie wyższej z niższą, należy przyjąć prymat normy hierarchicznie wyższej. Hierarchia norm prawnych przekłada się na hierarchię aktów prawodawczych, w których są one zawarte zgodnie z formalną koncepcją źródeł prawa (w Polsce wyznaczoną przez Konstytucję). Reguła hierarchiczna jest najsilniejszą z reguł kolizyjnych. Zakresowa reguła kolizyjna – lex specialis derogat legi generali – zwana również merytoryczną. Reguła ta stosowana jest do norm, których zakresy normowania oraz zakresy zastosowania pozostają w relacji zawierania się. Zgodnie z nią, norma bardziej szczegółowo regulująca daną kategorię spraw powinna uchylać normę regulującą tę samą materię w sposób bardziej ogólny.

Reguły kolizyjne II stopnia (metereguła kolizyjna) Kolejność posługiwania się regułami I stopnia: Należy posługiwać się kryterium hierarchicznym przed chronologicznym i zakresowym, należy stosować kryterium zakresowe przed chronologicznym: Hierarchiczna > zakresowa > chronologiczna W doktrynie istnieje spór co do rozstrzygania konfliktu powstałego w przypadku odmiennych rezultatów stosowania reguły zakresowej i chronologicznej. Uważa się, że przyznanie pierwszeństwa którejś z tych reguł zdeterminowane jest w dużej mierze gałęzią prawa, w której dochodzi do tego konfliktu. W tych gałęziach prawa, w których ceniona jest adekwatność prawa do rzeczywistości np. w prawie gospodarczym, zazwyczaj uprzywilejowuje się regułę chronologiczną. Natomiast w tych gałęziach prawa takich jak prawo karne lub podatkowe, gdzie wysoko cenione są pewność prawa i poczucie bezpieczeństwa prawnego, pierwszeństwo przyznaje się regule zakresowej.

Wnioskowania prawnicze

Wnioskowania prawnicze są to reguły rozumowań oparte na kryteriach logicznych, instrumentalnych bądź aksjologicznych, które pozwalają na podstawie norm wyrażonych wprost w przepisach prawa uznać za obowiązujące również takie normy, które wprawdzie nie są wyrażone, ale domniemywa się ich przynależności do systemu prawa. Wnioskowania prawnicze pełnią funkcję remedium na niezupełność systemu prawa, pozwalają uzupełnić ten system o tzw. normy- konsekwencje. Wyróżniamy trzy kategoria wnioskowań prawniczych: logiczne instrumentalne aksjologiczne

Wnioskowania prawnicze Logiczne Instrumentalne Reguła instrumentalnego nakazu Reguła instrumentalnego zakazu Aksjologiczne A simili Analogia legis Analogia iuris A contrario A fortiori A maiori ad minus A minori ad maius

WNIOSKOWANIA LOGICZNE – oparte są na zasadach logiki formalnej, są najbardziej pewne. Odwołują się do relacji zawierania się zakresów nazw użytych w normie N1 i N2. Formułowania logicznego wynika norm przedstawia się następująco: „Jeżeli w systemie prawa obowiązuje norma N wyrażona w przepisie prawa, która ma określony zakres zastosowania oraz zakres normowania, to przyjmujemy, że obowiązują także normy niewyrażone w przepisach, których zakres zastosowania i normowania w całości zawierają się w zakresach normy N”. Reguły logicznego wynika norm można stosować w każdej gałęzi prawa.

WNIOSKOWANIA INSTRUMENTALNE – są mniej pewne od logicznych, można je również stosować w każdej gałęzi prawa. Oparte są na założeniu o racjonalności technicznej, czyli że dla osiągnięcia określonego celu należy dobrać najlepszy możliwy środek. Inaczej to tzw. wnioskowanie „z celu o środkach”. Reguła instrumentalnego nakazu: „jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C, to tym samym nakazane jest podejmowanie takich działań, które w adekwatny sposób do tego celu prowadzą”. Reguła instrumentalnego zakazu: „jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C to zakazane jest podejmowanie takich działań, które uniemożliwiają bądź utrudniają osiągnięcie tego celu”.

WNIOSKOWANIA AKSJOLOGICZNE – największa grupa wnioskowań, są najmniej pewne. Stosuje się je tylko w poszczególnych gałęziach prawa. Oparte są na założeniu o konsekwencji ocen prawodawcy, czyli na przekonaniu, że za systemem prawa stoi spójny system wartości, który to prawo wyraża. WNIOSKOWANIA AKSJOLOGICZNE RODZAJE: a simili – przez podobieństwo. Stosowane w prawie cywilnym gospodarczym, administracyjnym. W ogóle nie stosuje się ich w prawie karnym i podatkowym. Obejmują: analogie legis analogie iuris a contrario – przez przeciwieństwo – stanowią odwrotność analogii legis. Stosuje się je w prawie karnym i podatkowym. Obejmują: Przy zakazach: „jeżeli zakazane jest Z, to dozwolone jest nie-Z” Przy nakazach: „jeżeli nakazane jest N, to fakultatywne jest nie-N”. Przebiega odwrotnie od analogii legis: „jeżeli norma N wiąże konsekwencje K z faktem F1 i dany fakt F2 nie jest identyczny z faktem F1, to nie wolno do niego zastosować konsekwencji K, nawet gdyby był on pod istotnymi względami podobny do fatku F1”.

a fortiori – wnioskowania „do przodu”, stosuje się je do analizy kompetencji, czyli prawnej oceny możliwości działania lub niedziałania w określony sposób. a maiori ad minus – z większego na mniejsze. Wnioskowanie stosowane przy nakazach i uprawnieniach, jeżeli nakazana lub dozwolona jest większa ingerencja w określone prawa lub dobra prawnie chronione, to tym samym nakazana lub dozwolona jest mniejsza ingerencja w te prawa lub w to samo dobro (np. jeżeli pozwala się właścicielowi gruntu wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców, to tym bardziej zezwala mu się na usunięcie takich gałęzi lub owoców przez płot). a minori ad maius – z mniejszego na większe – stosowane przy zakazach. Jeżeli zakazana jest mniejsza ingerencja w określone prawa lub dobro, to tym samym zakazana jest większa ingerencja w określone dobro lub prawa (np. jeżeli przepis prawa formułuje zakaz uszkodzenia cudzej rzeczy, to tym bardziej obowiązuje zakaz jej zniszczenia, chociaż żaden przepis wyraźnie go nie ustanawia).

Stosowanie prawa Przez stosowanie prawa należy rozumieć proces decyzyjny podejmowany przez upoważniony podmiot, prowadzący do wydania wiążącej decyzji o charakterze jednostkowym (indywidualnym i konkretnym). Od stosowania prawa należy odróżnić realizowanie prawa, które polega na zachowaniu się zgodnym z dyspozycją normy prawnej, realizującym zgodny z prawem cel działającego podmiotu. Może być to działanie osoby fizycznej, która realizuje jakieś uprawnienie, bądź organu administracji, które podejmuje decyzję stosowania prawa na podstawie normy kompetencyjnej (i w tym znaczeniu realizowanie prawa obejmuje proces stosowania prawa). Czym innym jest przestrzeganie prawa, które odnosi się do norm zobowiązujących, a więc nakazujących lub zakazujących określonych zachowań. Oznacza wypełnienie dyspozycji normy prawnej, przez działanie, jeżeli jest to nakaz lub zaniechanie – w przypadku zakazu.

Model procesu decyzyjnego: Ustalenie stanu prawnego. Ustalenie, że w systemie prawa obowiązuje norma, która będzie stanowiła podstawę przyszłej decyzji stosowania prawa. Są to tzw. rozumowania walidacyjne. Ponadto norma ta musi obowiązywać w znaczeniu dostatecznie określonym na potrzeby jej zastosowania w danej sprawie. W razie potrzeby przeprowadza się jej interpretację. Ustalenie stanu faktycznego. Są to rozumowania o charakterze zarówno prawniczym, jak i poznawczym. Subsumpcja ustalonego stanu faktycznego pod stosowaną normę prawną. Ustalenie konsekwencji prawnych w decyzji stosowania prawa. Obejmuje wyrażenie w sentencji kwalifikację stanu faktycznego oraz wyznaczone konsekwencje prawne. Uzasadnienie decyzji.

Typy stosowania prawa Sądowy typ stosowania prawa. Charakteryzuje się przede wszystkim tym, że podmiot stosujący prawo nie pozostaje w żadnym stosunku organizacyjnym lub służbowym wobec adresatów decyzji stosowania prawa. Decyzja wydawana jest na podstawie reguł całkowicie od niego niezależnych. Sposób stosowania przez niego prawo jest ściśle określony przez przepisy prawa procesowego. Decyzja stosowania prawa jest normą indywidualną i konkretną, chyba że przepisy stanowią inaczej i rozstrzyga tylko tę sprawię, w której została podjęta. Kierowniczy typ stosowania prawa. Podmiot stosujący prawo pozostaje w stosunku organizacyjnym do adresatów decyzji i jest on osobiście zainteresowany jej treścią. Decyzja podejmowana jest na podstawie reguł, którym decydent również podlega a częściowo ma wpływ na ich treść. Podmiot stosujący prawo jest kompetentny a sposób stosowania prawa wyznaczają przepisy prawa oraz przyjęte zwyczaje. Treścią decyzji stosowania prawa jest ustalenie gratyfikacji lub ich braku na podstawie oceny pracy adresata lub następstw prawnych określonych faktów. Zróżnicowany jest stopień luzu decyzyjnego – od swobodnego uznania aż do ścisłego wyznaczenia decyzji. Decyzja zasadniczo jest normą indywidualną i konkretną, ale może być również skierowana do całych grup pracowników lub całej organizacji.

Ideologie stosowania prawa Ideologia stosowania prawa to całokształt postulatów dotyczących tego jak prawo powinno być stosowane wraz z ewentualnym teoretycznym uzasadnieniem tych postulatów. Ideologia związanej decyzji stosowania prawa – typowa dla pozytywizmu prawniczego. Zakłada, że w stosowaniu prawa podstawowymi wartościami są pewność prawna, bezpieczeństwo prawne, stałość decyzji stosowania prawa oraz sprawiedliwość. Jeżeli decyzji stosowania prawa jest precyzyjnie wyznaczona przez ustawy to decyzja taka jest stała i pewna, jak ustawy, na których się opiera. Władza sędziowska w sensie wolności decyzyjnej właściwie nie istnieje. Ideologia ta zakłada, że prawo jest niesprzecznym i zupełnym systemem, stanowi uporządkowany zbiór reguł, na podstawie którego można rozstrzygać dowolne sprawy nie wychodząc poza przepisy w nim zawarte. Dla podmiotu stosującego prawo, powinno ono stanowić zamkniętą całość. Wyprowadzanie konsekwencji prawnych w procesie stosowania prawa ma charakter logiczny i automatyczny.

Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa – stanowi antytezę ideologii związanej decyzji stosowania prawa, która wyraźnie rozgranicza proces tworzenia i stosowania prawa. Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa zakłada natomiast, że nie można między tymi procesami postawić ostrej granicy. Zgodnie z tą ideologią, prawo wyznacza tylko ogólny kierunek i ramy, w których decyzje stosowania prawa muszą się mieścić, ale są one niezbędnym i koniecznym uzupełnieniem prawa. W związku z tym, decyzje sędziowskie mają charakter twórczy, ponieważ opiera się na szukaniu źródeł prawa poza nim samym oraz na ocenach. Ideologia ta zakłada bowiem, że prawo nie jest zupełnym i niesprzecznym systemem, występują w nim luki, które w procesie stosowania prawa są uzupełniane. Ideologia swobodnej decyzji stosowania preferuje grupę wartości dynamicznych tj. adekwatność prawa do rzeczywistości. Ideologia praworządnej i racjonalnej decyzji stosowania prawa – stanowi kompromis między dwiema poprzednimi. Kładzie nacisk na ścisłe przestrzeganie prawa, ale odrzuca nierealne postulaty eliminacji oceniania z procesów stosowania prawa i zbyt uproszczone podejście do stosowania prawa z punkt widzenia ideologii związanej decyzji stosowania prawa. Ocenia pozytywnie ideologię swobodnej decyzji stosowania prawa z uwagi na dążenia do adekwatności prawa i życia, ale przestrzega przed zbyt daleko idącą swobodą ocen.

Wykładnia prawa Wykładnia prawa to inaczej interpretacja prawnicza. Oznacza ustalanie i tłumaczenie znaczenia norm zawartych w przepisach. Polega na czynnościach i rozumowaniach prowadzących do rekonstrukcji normy prawnej z określonych faktów normotwórczych. W ujęciu pragmatycznym – wykładnia to ciąg czynności podejmowanych przez określony podmiot służący ustaleniu znaczenia przepisu (tekstu prawnego) bądź do ustalenia zakresów normy prawnej, która z przepisu wynika. W ujęciu apragmatycznym – wynik wykładni w znaczeniu pragmatycznym, treść decyzji interpretacyjnej.

Ideologia wykładni – zespół twierdzeń lub założeń właściwy dla jakiejś koncepcji wykładni, który preferuje jedne wartości przed innymi. Statyczna Najważniejszą wartością jako prawo ma realizować jest pewność prawa, najważniejsze jest to, aby orzeczenia były przewidywalne. Rozumienie przepisów musi być ahistoryczne, tzn. niezależne od momentu dziejowego w którym dokonywana jest interpretacja. Reguły interpretacji powinny być aprioryczne i stałe (muszą istnieć przed orzeczeniem). Dynamiczna Najważniejszą wartością jest aktualność prawa (możliwość nadążania prawa za zmianami stosunków społecznych). Rozumienie przepisu powinno być historyczne, a więc adekwatne do momentu dziejowego i zmienne w czasie. Reguły wykładnia nie mogą być skatalogowane i aprioryczne, a więc nie mogą być takie sama dla wszystkich przypadków stosowania prawa i niezmienne w czasie. Dyrektywy interpretacyjne muszą umożliwiać aktualizację prawa bez zmiany tekstu prawnego.

Teoria (koncepcja wykładni) – spójny zespół twierdzeń, o tym jak wykładnia jest dokonywana (koncepcje opisowe), albo o tym jak powinna być dokonywana (koncepcje normatywne). Teorie te są skonkretyzowane i bazują na podejściu metodologicznym. Klaryfikacyjna koncepcja wykładni Derywacyjna koncepcja wykładnia Twórcą jest J. Wróblewski Jest koncepcją normatywną Odróżnia sytuację izomorfii, a więc bezpośredniego rozumienia i sytuację wykładni. W myśl tej teorii, naturalną sytuacją jest izomorfia, a więc zwykłe bezrefleksyjne rozumienie tekstu prawnego. Zakłada, że jesteśmy w stanie bez pomocy aktywnych i metodycznych działań ustalić znaczenie tekstu prawnego. Wykładnia jest swego rodzaju stanem wyjątkowym i niepożądanym, tylko wtedy gdy brak jest izomorfii. Brak izomorfii występuje w 2 przypadkach: Ustawodawca celowo zostawia tzw. luz decyzyjny Brak izomorfii spowodowany jest błędem ustawodawcy bądź zastosowaniem medium, a więc jezyka Wykładnia jest działaniem celowym i aktywnym zorientowanym na usunięcie wątpliwości interpretacyjnych. Clara non sunt interpretanda Według tej koncepcji wykładnia musi przebiegać zgodnie z dyrektywami wykładni (kolejno I i II go stopnia) Twórcą jest Zieliński Opiera się na rozróżnieniu normy i przepisu prawnego. W myśl tej koncepcji wykładnia jest procesem dekodowania normy prawnej z tekstu prawnego. Koncepcja ta odrzuca rozróżnienie na sytuację izomorfii i wykładnia. Zakłada, że może istnieć tylko pozór izomorfii, kiedy jeden przepis zawiera jedną normę, a więc nie zastosowano ani techniki kondensacji norm, ani rozczłonkowania. Wykładnia nie musi być procesem świadomym, interpretator czasem nieświadomie odtwarza normę z przepisu, ale jest to również proces wykładni Celem wykładni nie jest zrozumienie tekstu, tylko dekodowanie norm, dlatego paremia clara non sunt interpretanda nie jest uzasadniona. Czasem przepis językowo jest jasny, ale nie dostarcza elementów niezbędnych do rekonstrukcji normy. Omnia sunt interepretanda

Rodzaje wykładni Podział ze względu na podmiot dokonujący wykładni i moc wiążącą Autentyczna – dokonywana jest przez tego, kto ustanowił przepis (prawodawcę), ma moc powszechnie wiążącą, tak jak przepis. Moc wiążąca wykładni wynika z wnioskowania z większego na mniejsze. Skoro dany podmiot ma prawo wydawać dyrektywy to tym bardziej ma prawo wyjaśniać ich znaczenie. Głównie przejawia się w tzw. definicjach legalnych. Legalna – dokonywana jest przez podmiot upoważniony przez prawodawcę do przeprowadzenia wiążącej wykładni. Zasadniczo wykładnia taka ma moc powszechnie wiążącą, ale zakres kompetencji do jej przeprowadzenia może zostać ograniczony przedmiotowo do danego rodzaju aktów, bądź podmiotowo – do określonego rodzaju podmiotów, adresatów. Obecnie w Polsce żaden organ nie jest upoważniony do dokonywania wykładni legalnej. Sporne jest to, jaki charakter mają uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, gdyż są one wiążące dla wszystkich sądów. W przypadku aktów podustawowych, wykładnia legalna występuje w interpretacjach urzędów i izb skarbowych w związku z interpretacją prawa podatkowego.

Podział wykładni ze względu na wynik. Operatywna – dokonywana przez sądy i organy administracyjne. Ma moc powszechnie wiążące w konkretnej sprawie – rozpatrywanym przypadku. Wiąże także w toku instancji, tzn. sądy i organy są związane interpretacją sądów i organów wyższej instacji w konkretnych sprawach. Poprzez tzw. Orzeczenia prejudycjalne jedne sądy mogą być związane orzeczeniami innych, równorzędnych sądów, także usytuowanych poza tokiem instancji. Doktrynalna – dokonywana przez doktrynę, a więc przedstawicieli nauki prawa. Nie ma moc wiążącej, ale w praktyce jest brana pod uwagę przez sądy i organy administracyjne. Podział wykładni ze względu na wynik. Rozszerzająca zawężająca. Jest to podział z punktu widzenia wykładni literalnej. Występuje ona wtedy, gdy treść przepisu bądź zakresy normy pokrywają się znaczeniowo z dosłownym brzmieniem tekstu. Wykładnia rozszerzająca polega na tym, że treść przepisu bądź zakresy normy w wyniku zastosowania dyrektyw funkcjonalnych lub systemowych są szersze od językowego rozumienia tekstu prawnego. Istnieje zakaz rozszerzającej wykładni przepisów prawa karnego i podatkowego, przepisów kompetencyjnych, a także ograniczeń praw i wolności jednostek. Nakaz literalnej wykładni wyjątków od zasad.

Dyrektywy interpretacyjne Dyrektywy interpretacyjne to reguły wskazujące, jak należy ustalać znaczenie tekstu prawnego, w sytuacji, gdy znaczenie to nie jest jasne (w sytuacji wykładni). Dyrektywy interpretacyjne I go stopnia Dyrektywy wykładni językowej – wykładnia językowa to metoda ustalania znaczenia przy pomocy wiedzy językowej, lingwistycznej, czyli semantyki, gramatyki i syntaktyki. Jest podstawowym typem wykładni, w stosunku do której pozostałe mają charakter subsydiarny, pomocniczy. Wykładnia językowa obejmuje następujące dyrektywy: Domniemanie języka naturalnego (potocznego) – bez uzasadnionych powodów, nie należy wyrażeniom tekstu prawnego przypisywać swoistego, prawnego znaczenia. Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać takie, które jest najbardziej oczywiste. Domniemanie języka prawnego – związane z domniemaniem języka naturalnego. Jeżeli już musimy nadać wyrażeniu specjalne znaczenie, to musimy posługiwać się nim bez względu na to, jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku prawnym. Domniemanie znaczenia specjalnego – jeżeli określony termin ma znaczenie specjalistyczne w jakiejś dziedzinie, to należy przyjąć znaczenie, jakie termin ten ma w tej właśnie dziedzinie.

Nakaz przestrzegania definicji legalnych. Dyrektywa, która zakłada, że w języku prawnym nie ma synonimów – różnym zwrotom w ramach jednego aktu prawnego nie można nadawać tego samego znaczenia. Dyrektywa, która zakłada, że w języku prawnym nie ma homonimów – tym samym zwrotom w obrębie jednego aktu nie należy nadawać różnego znaczenia. Dyrektywa zakładająca racjonalność językową prawodawcy – ma on kompetencję językową oraz akty użycia języka przez niego mają charakter celowy. Nie można tak interpretować teksu prawnego, aby pewne jego elementy okazały się zbędne. Dyrektywy wykładni systemowej – polega na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego w oparciu o kryteria systemowe, np. miejsca przepisu w systemie, przynależność do gałęzi prawa, miejsce w hierarchii źródeł prawa. Przepisy niższego rzędu powinny być interpretowane w oparciu o przepisy wyższego rzędu, czyli brak izomorfii może być spowodowany tym, że jakiś przepis wyższego rzędu należy zastosować, aby wyjaśnić niejasności w stosowaniu przepisu niższego. Przepisu statuujące reguły powinny być interpretowane zgodnie z przepisami statuującymi zasady. Argumentum a rubrica – ustalając znaczenie przepisu należy brać pod uwagę jego miejsce w systematyce wewnętrznej i zewnętrznej aktu normatywnego. Nie można dokonywać interpretacji w sposób prowadzący do luk w prawie. Nie wolno przeprowadzać wykładni w sposób prowadzący do sprzeczności.

Dyrektywy wykładni funkcjonalnej – polega na ustaleniu znaczenia przepisu w oparciu o kontekst funkcjonalnych, czyli intencje prawodawcy, skuteczność regulacji, faktyczne funkcje przepisu. Kontekst ten tworzą zwłaszcza fakty o charakterze aksjologicznym i ustrojowym. Reguła uwzględniania ratio legis – należy ustalić przyczynę ustanowienia przepisu, cel regulacji prawnej. W razie wątpliwości dotyczących znaczenia tekstu prawnego, który istotny jest dla odtworzenia normy należącej do jakiejś instytucji prawnej, należy wybrać takie znaczenie, które prowadzi do rekonstrukcji normy odpowiadającej funkcji tej instytucji. Przy interpretacji należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości oraz słuszności. Typowa jest dyrektywa preferencji: jeżeli na gruncie wykładni językowej możliwe są różne warianty normy, to należy wybrać ten, który jest najbardziej zgodny z przyjętymi regułami i ocenami społecznymi. Interpretując przepisy należące do danego aktu prawnego nie można przyjmować ocen i zasad wzajemnie wykluczających się.

Dyrektywy interpretacyjne II go stopnia – określają zasady posługiwania się dyrektywami I go stopnia. Wyrózniamy: dyrektywy procedury – wskazują, w jakiej kolejności powinny być używane dyrektywy stopnia pierwszego, ponadto określają moment końcowy wykładni. Możemy wyróżnić dwa warianty tych dyrektyw: Powinno się kolejno używać dyrektyw językowych, systemowych i funkcjonalnych, kończąc wykładnię wówczas, gdy znaczenie interpretowanego tekstu przestanie budzić wątpliwości. Powinno się stosować kolejno wszystkie rodzaje dyrektyw w kolejności: językowe, systemowe, funkcjonalne, kończąc wykładnię wówczas, gdy wyniki stosowania tych dyrektyw są zbieżne. dyrektywy preferencji – stosowane są w sytuacji kolizji interpretacyjnych, gdy zastosowane dyrektywy I go stopnia nie doprowadziło do zgodnych rezultatów. Wyróżniamy dwa typy kolizji interpretacyjnych: gdy zastosowanie dyrektyw pierwszego stopnia doprowadziło do różnych wyników lub gdy zastosowanie dyrektyw jednego rodzaju (zwykle językowych) doprowadziło do różnych znaczeń. Dyrektywy preferencji określają, które z tych znaczeń należy wybrać. Dyrektywami preferencji jest część dyrektyw systemowych i funkcjonalnych, które w sytuacji drugiej (kolizji wyników wykładni językowej) wskazują, który z wyników należy wybrać z uwagi na kontekst systemowy lub funkcjonalny. Natomiast w razie kolizji pierwszego rodzaju, różnych wyników zastosowania różnych dyrektyw I go stopnia, dyrektywy preferencji wskazują, by preferować wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej (w zależności od tego, czy bliżej nam do statycznej czy dynamicznej ideologii wykładni).