Zmysły chemiczne czucie i propriocepcja inne zmysły Weronika Wolańska

Bodziec Zmiany fizyczne lub chemiczne w środowisku zewnętrznym lub wewnętrznym organizmu Fizyczne Chemiczne Mechaniczne: Subst. Zapachowe (+feromony) Fale dźwiękowe Substancje smakowe Ucisk, rozciąganie, wibracje Związki występujące we krwi: Zmiany ciśnienia krwi glukoza Termiczne aminokwasy Promieniowanie elektromagnetyczne niektóre hormony Bodźce fotyczne/wzrokowe

Zmysł Zmysł – zdolność zwierząt do odbioru określonych kategorii bodźców (bodźców w zakresie określonej modalności czuciowej) Narząd zmysłu – składa się z receptorów, czyli właściwych elementów reagujących na bodźce, oraz aparatu dodatkowego, ułatwiającego zadziałanie bodźca na receptor Sadowski B., Biologiczne Mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

czucie teleceptywne (odległych bodźców), np. widzenie czy słyszenie czucie eksteroceptywne (powierzchniowe), np. czucie dotyku, czy smaku, odbierane przez receptory skórne czucie teleceptywne (odległych bodźców), np. widzenie czy słyszenie czucie proprioceptywne (głębokie), sygnały z proprioreceptorów znajdujących się w mięśniach, ścięgnach i błędniku czucie interoceptywne (trzewne), sygnały z interoreceptorów w narządach wewnętrznych i naczyniach krwionośnych Czucie głębokie jest często mało precyzyjne (protopatyczne). Integracja informacji odbywa się na głównie w pniu mózgu i ośrodkach podkorowych.  Czucie powierzchniowe i teleceptywne pozwala na precyzyjne różnicowanie bodźców, a precyzyjna analiza informacji odbywa się dodatkowo w korze mózgu.

Czucie powierzchniowe Trzy rodzaje czucia skóry: ucisku lub dotyku temperatury (ciepło, zimno) bólu Skóra człowieka – narząd czucia – największy narząd w organizmie, pełni także rolę powłoki ochronnej

Czucie powierzchniowe Receptory dotyku są mechanoreceptorami Mechanoreceptory toniczne umożliwiają czytanie znaków alfabetu Braille’a. Alfabet Braille’a, odległość pomiędzy punktami wynosi 2,3mm. Detekcja ruchu przedmiotu – wrażliwe na niskoczęstotliwościowe wibracje Ciałka Meissnera. Ciałka Pacciniego – czucie powierzchni Wolne zakończenia nerwowe – łaskotanie, swędzenie odkształcenie skóry mniejsze niż 0,001mm może powodować powstanie wrażenia dotyku.

Receptory Receptor Rodzaj czucia Adaptacja Wolne zakończenia nerwowe Temperatura, ból, ucisk, dotyk Receptor toniczny (wolna adaptacja) Ciałka Paciniego Dotyk, wibracje 250-300 Hz Receptor fazowy (szybka adaptacja) Krążki Merkela Dotyk, nacisk Receptor toniczny Ciałka Meissnera Dotyk, wibracje 30-40 Hz Receptor fazowy Zakończenia Ruffiniego Koszyczki okołomieszkowe Lekki dotyk, wibracje 30-40 Hz

Receptory

Mapa somatosensoryczna

System dotykowej substytucji wzroku Metoda Tadoma http://www.youtube.com/watch?v=U_QMS-hzRMs White, Saunders, Scadden, Bach-y-Rita, Collins, 1970

Stereognozja dotykowa Umiejętność postrzegania trójwymiarowych kształtów przez dotyk i manipulowanie dłońmi. Dermoleksja to zdolność do rozpoznawania kształtów (np. znaków) kreślonych na skórze np. palcem. Astereognozja to niezdolność do rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku. Agnozja to niezdolność lub zaburzenie rozpoznania lub identyfikacji informacji zmysłowej.

Temperatura Receptory nieregularnie rozmieszczone, więcej receptorów ciepła (3-10 razy więcej) Temperatura zera fizjologicznego = 33°C Strefa neutralna ±4 °C Receptory zimna: 12-35°C, szczyt aktywności: 25°C Receptory ciepła: 25-50°C Poniżej 12 i powyżej 50°C aktywacja receptorów bólowych

Ból Nocyreceptor – aktywowany przez każdy bodziec mogący doprowadzić do uszkodzenia ciała i wywołania nieprzyjemnych wrażeń. Związek między bólem a uszkodzeniem ciała waha się od braku bólu przy rozległym uszkodzeniu do bardzo silnego bólu przy minimalnym urazie lub jego braku. Maksymalny w danej sytuacji, w innych warunkach uznany za przeciętny.

Ból Ból fizjologiczny – wywołany zadziałaniem bodźca mechanicznego lub termicznego na skórę, uderzeniem w kość, naprężeniem więzadła okołostawowego lub nadmiernym naciągnięciem torebki stawowej. Informuje o zagrożeniu uszkodzenia tkanki. Ból patologiczny – towarzyszy uszkodzeniu tkanki przez proces chorobowy.

Patologie Hiperalgezja – nadmierne odczuwanie bólu Allodynia – odczuwanie jako bólowych takich bodźców, które normalnie nie sprawiają bólu, lecz wywołują czucie dotyku lub ciepła Asymbolia bólu – brak reakcji psychicznych na ból (brak cierpienia) Kauzalgia – stały ból piekący Analgezja wrodzona – niezdolność do odczuwania bólu

Zmierzyć ból Kwestionariusz McGill, opracowany w 1975roku.

Ośrodkowy system tłumienia bólu Istota szara okołowodociągowa śródmózgowia Jądro okołomotorowe podwzgórza Zespół jąder zlokalizowany w brzuszno-przyśrodkowej części rdzenia przedłużonego (jądro wielkie szwu i jądro przyolbrzymiokomórkowe) Kora przedniego zakrętu obręczy Akupunktura – elektropunktura Endorfiny

Czucie głębokie. Propriocepcja. Czucie mięśniowe Czucie kinestetyczne czucie ciężaru, oporu i siły przeciwstawiającej się ruchom

Zmysły chemiczne. SMAK Chemiczna analiza składu pokarmu. 5 podstawowych rodzajów smaku: słodki gorzki kwaśny słony umami http://www.edoctoronline.com/medical-atlas.asp?c=4&id=21951

Zmysły chemiczne. WĘCH Bodźce węchowe mają znaczenie informujące, rozpoznawcze, przyciągające i odpychające. Merkaptan: 1:50 18 Człowiek: 40 milionów komórek węchowych Zjawisko „czubka nosa”

Zmysły chemiczne. WĘCH

Zaburzenia węchu Anosmia - brak wrażeń węchowych Hyposmia - zmniejszona wrażliwość węchowa Dysosmia - ogólne zmiany percepcji węchowej: Cacosmia, Parosmia - normalne zapachy wydają się odrażające Heterosmia - zanik rozróżniania niektórych zapachów Hyperosmia - zwiększona wrażliwość na niektóre lub wszystkie zapachy Ageuzja, hypogeuzja, dysgeuzja, i hypergeuzja to brak, redukcja, zniekształcenie i zwiększona wrażliwość smakowa

Synestezja Silne kojarzenie bodźców zmysłowych o różnych modalnościach. Zjawisko rzadkie, dla 2 modalności 1:25 000. Hipotezy: Synestezje jako silne sprzężenie kory sensorycznej różnych modalności. Synestezje jako postrzeganie podkorowe przed określeniem, z którego wrażeń na zmysły.

TEST Każdy ma synestezje

Zmysł magnetyczny Białka hCRY1 i hCRY2 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3128388/

Echolokacja Daniel Kish

Percepcja upływu czasu Zaburzenia: Wstrzymanie procesów chronologizacyjnych Przyspieszenie Opóźnienie

Bibliografia R.L.Gregory, A.M.Colman, Czucie i percepcja, Zysk i S-ka, Poznań 1995 B. Sadowski, Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012 http://www.is.umk.pl/~duch/Wyklady/KogP/05-zmysly.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3128388/