System gospodarki odpadami w Szwecji i osiąganie poziomów odzysku Gdańsk 23 października 2014 Józef Neterowicz Radca Ambasady szwedzkiej w Polsce Ekspert ds. Ochrony Środowiska i Energii Odnawialnej Związku Powiatów Polskich Członek Rady Konsultacyjnej ds. Energii w Sejmie RP Prezes firmy Radscan Intervex Polska Sp. z o.o

Rewolucja w myśleniu „Potrzebujemy nowego sposobu myślenia” Albert Einstein

Szwecja w liczbach 9,4 mln mieszkańców 450 000 km2 Odległość z południa Szwecji na północ Szwecji = odległości z południa Szwecji do Neapolu

Realizowana jest hierarchia postępowania z odpadami Unikać , minimalizować Powtórnie użyć Odzyskać jako surowiec Odzyskać energię Składować

Ważne etapy rozwoju Późny wiek XIX: Epidemia cholery – początek gospodarki odpadami komunalnymi Lata 50-te XX wieku: Powstały systemy centralnego ogrzewania Lata 70-te i 80-te XX wieku: Kryzysy naftowe – odpady wykorzystywane do produkcji ciepła sieciowego

Ważne etapy rozwoju Odpady komunalne składowane rocznie na składowiskach (w tonach) Wprowadzenie podatku składowiskowego Zakaz składowania odpadów palnych na składowisku Wprowadzenie odpowiedzialności producenta Obowiązek gminnych planów gospodarki odpadami Zakaz składowania odpadów organicznych na składowisku i krajowy cel, dotyczący odpadów żywnościowych Obecnie trwający przegląd sytuacji w całym kraju

Rola gmin w.g. Unii Europejskiej. To gmina powinna zapewnić swoim mieszkańcom: Czyste środowisko naturalne (wodę ,powietrze , ziemię) Tanie media potrzebne do życia (wodę,energię) Niskie koszty utylizacji ścieków i odpadów stałych Adekwatną do poziomu życia komunikację , Równy dostęp do ochrony zdrowia i nauki Bezpieczeństwo socjalne Bezpieczeństwo dla mienia i życia Maksymalne zrównoważenie w gospodarce zasobami i potrzebami

Gdzie realizuje się zrównoważenie Istotą optymalnego działania w gminie jest jak najbliższe zrównoważenie między zasobami i potrzebami. Do podstawowych miejsc (instalacji) w gminie istotnych dla procesu zrównoważenia są: Sieć ciepłownicza Źródła energii odnawialnej Składowisko odpadów komunalnych Oczyszczalnia ścieków, biogazownia Spalarnia odpadów komunalnych Transport miejski

Hammarby Sjöstad Sztokholm – częścią koncepcji Symbio – City = pełna równowaga między potrzebami a zasobami

Realizacja Gminy realizują swoje obowiązki w różny sposób, tworząc własną organizację gospodarki odpadami Administracja: Prawie 50% gmin utworzyło gminne spółki gospodarki odpadami Odbiór odpadów komunalnych: 30% obsługa we własnym zakresie 70% umowa z prywatnymi operatorami Przetwarzanie odpadów komunalnych 35% obsługa we własnym zakresie 65% umowa z innymi operatorami, będącymi przeważnie własnością gmin

Ekonomika gospodarki odpadowej Odpady komunalne Wszystkie koszty pokrywają gminne opłaty za wywóz śmieci (nie podatki) O taryfach decyduje samodzielnie każdy zarząd gminy Działalność niedochodowa Opłaty mogą być zróżnicowane, aby zachęcić do segregowania u źródła na potrzeby recyklingu Odpady komunalne objęte odpowiedzialnością producenta: Koszty pokrywa opłata, dodana do ceny każdego produktu

Gmina Kaucja PET Recykling Opłata odpadowa Puszki AL Odpady bytowe ponadgabarytowe Tradycyjne odpady bytowe Gminne centrum segregacji i odzysku Papier , tektura,plastik Odpady iebezpieczne Odpady zielone Metal Szkło Palne Segregacja Baterie Świetlówki Reszta odpadów Frakcja organiczna Szkło Makulatura lub Unieszkodliwienie Spalarnia odpadów Biogazownia Recykling Unieszkodliwienie Kompost Recykling Nawóz do rolnictwa Energia cieplna i elektryczna lub biometan

Model ogólny systemu Gospodarstwa domowe lub przedsiębiorstwa Zapobieganie powstawaniu odpadów Odbiór i wywóz odpadów Punkty zbiórki odpadów Centrale recyklingu Odbiór z posesji Odzysk materiałowy Przetwarzanie biologiczne Odzysk energii Składowanie na wysypisku Nowe produkty: biogaz, nowe materiały, centralne ogrzewanie, energia elektryczna, bionawóz Oto zasadniczy model przy bliższym spojrzeniu na łańcuch odpadów. Szwedzka gospodarka odpadami rozpoczyna się u źródła powstawania odpadów, w gospodarstwach domowych lub w różnych przedsiębiorstwach. Ważnym zadaniem jest minimalizacja ilości odpadów już na tym etapie poprzez wysiłki na rzecz ich ograniczenia czy zapobieganie ich powstawaniu. Wytworzone odpady są odbierane i wywożone. Różne metody przetwarzania w zależności od charakteru odpadów umożliwiają ich wykorzystanie jako zasobu. Ostatecznie powstają nowe produkty, ponownie wykorzystywane w gospodarstwach domowych i w przedsiębiorstwach.

Sortowanie odpadów jako część zrównoważenia Tylko sortowanie u źródła jest bezkosztowym sposobem na wydzielaniem frakcji do ponownego użycia Duże sortownie podwyższają koszt gospodarki odpadami zmniejszając ekonomiczne ramy dla finansowej efektywności dla spalarni odpadów Sortownie nie są alternatywa dla spalarni lecz wręcz muszą występować równolegle Najniższa wartość odpadu to wartość energii powstałej podczas jego spalenia

Świadomość społeczna – czynnik sukcesu Kluczowe informacje i narzędzia motywujące oraz ułatwiające współpracę: Komunikacja Opracowanie zrozumiałych systemów, ułatwiających właściwe postępowanie Informacja zwrotna o rezultatach oraz jasny przekaz, że „to co ja robię, ma znaczenie” Podkreślanie odpowiedzialności i znaczenia zaangażowania wytwórców odpadów W modelu opartym na segregacji u źródła, zaangażowanie gospodarstw domowych jest ważnym czynnikiem powodzenia.

Zapobieganie powstawaniu odpadów w Szwecji Obecnie 99% odpadów to odzysk materiałowy lub energetyczny  większy nacisk na zapobieganie powstawaniu odpadów Informacja, wiedza i postępowanie to czynniki sukcesu Długa tradycja ponownego używania – pchli targ, sklepy z używanymi rzeczami, zbiórka w centralach recyklingu, itp. Największe wyzwanie: przerwanie powiązania między wytwarzaniem odpadów i wzrostem gospodarczym Praca zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami  Najważniejszą kwestia dla nas jest praca na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów, przynosi to największe korzyści dla środowiska. Należy skupić się na tych grupach odpadów, których niewytworzenie oznacza największą korzyść dla środowiska, na przykład odpady żywnościowe, tekstylia oraz odpady elektryczne i elektroniczne. Właśnie na tym obecnie koncentrujemy uwagę w gminach. Przewiduje się podwojenie ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w Szwecji w latach 2010-2030 (szwedzki Urząd ds. ochrony środowiska) Przewiduje się wzrost ilości odpadów na świecie o 72 % w latach 2010-2025 (What a Waste-A global review of Solid Waste Management, marzec 2012, Grupa Banku Światowego)

System Szwedzki Odbiór posegregowanych u źródła odpadów z gospodarstw domowych Odbiór z posesji 630 central recyklingu z z pracownikami obsługi na miejscu 5.800 bezobsługowych punktów selektywnej zbiórki odpadów Przetwarzanie i recykling odpadów w zależności od ich charakteru 58 zakładów przetwarzania odpadów organicznych 32 zakładów przetwarzających odpady na energię 79 składowisk odpadów

Fermentacja beztlenowa Produkty Gospodarstwa rolne Odzysk materiałowy Gospodarstwa domowe Oczyszczanie ścieków Bionawozy Odpady Fermentacja beztlenowa Wszystkie systemy infrastruktury technicznej są ze sobą powiązane, aby można było wykorzystać te zasoby w najbardziej efektywny i zrównoważony sposób. To podstawa modelu szwedzkiego zrównoważonego miasta. System gospodarki odpadami jest zintegrowany z systemem ogrzewania, systemem paliwa do pojazdów, systemem nawozów, itd. Paliwo do pojazdów Składowisko odpadów Biogaz Spalanie Produkcja ciepła/chłodu Produkcja energii elektrycznej Inne paliwa

Koszty stałe i ruchome kosztów produkcji energii el. w gr/kWh el Koszty stałe i ruchome kosztów produkcji energii el. w gr/kWh el. z różnych paliw w Szwecji bez podatków, VAT i subwencji państwowych

Wyjątkowe wyniki

Termiczne przekształcanie odpadów komunalnych w krajach Europy Zachodniej

Rozwój Beztlenowa fermentacja Składowanie Spalanie z odzyskiem energii Odzysk materiałowy

Centrale recyklingu

Zrównoważona gospodarka mediami i zasobami organicznymi współpraca wsi z miastem Odpady i uprawy rolnicze Nawóz naturalny Biometan sieciowy lub ciepło sieciowe, energia elektryczna Paliwo CSG Frakcja biologiczna odpadów komunalnych Ciepło sieciowe Osad Biogazownia Biogazownia

Produkcja biogazu i bionawozu Obecnie najbardziej rozwijająca się metoda przetwarzania Odzysk energii poprzez produkcję biogazu stosowanego jako paliwo do pojazdów Zawracanie substancji pokarmowych na pola uprawne poprzez produkcję bionawozu Segregowanie u źródła i gwarancja jakości to słowa kluczowe W 2011 wyprodukowano 322 GWh paliwa samochodowego z odpadów żywnościowych, zastępując ok.30 mln litrów benzyny. Corocznie w Szwecji 600.000 ton nawozów jest zastępowanych bionawozem.

Energia użytkowa z odpadów Produkcja ta zapewnia ok. 20% całego ciepła sieciowego w Szwecji, pokrywa zapotrzebowanie 900.000 domostw Produkcja energii elektrycznej odpowiada potrzebom 250.000 gospodarstw domowych Zaawansowany i bezpieczny system oczyszczania spalin Większość pozostałości poprodukcyjnych może podlegać recyklingowi Całkowita produkcja energii w 2011: Ciepło sieciowe: 13,5 TWh Energia elektryczna: 2 TWh (łącznie z odpadami przemysłowymi)

Tradycyjna spalarnia odpadów komunalnych w Szwecji To tutaj odzyskuje się energię ze skraplania spalin

Efektywne spalanie odpadów komunalnych

Odpady – to zasoby

Od wysypisk śmieci do nowoczesnych zakładów recyklingu

Opłata za wywóz odpadów Średnia opłata roczna w 2011 dla gospodarstwa domowego: Domy jednorodzinne: 240 EUR Mieszkania: 150 EUR Średnia opłata dzienna dla gospodarstwa domowego

Koszty gospodarki odpadami komunalnymi w 2010 r., średnio

Środki sterowania Cele ekologiczne Rozporządzenia rządowe, zakazy i podatki, np.: Podatek wysypiskowy (od 2000) Zakaz składowania odpadów palnych na wysypisku od 2002 Zakaz składowania odpadów organicznych na wysypisku od 2005 Zróżnicowane taryfy za odpady komunalne Gminne plany i przepisy dotyczące gospodarki odpadami Informacja i komunikacja Istnieją różne sposoby na zredukowanie wpływu gospodarki odpadami na środowisko, zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów i zwiększenie recyklingu. Mogą to być środki administracyjne, finansowe lub oparte o informację.

Ważne czynniki sukcesu Gospodarka odpadami to usługa publiczna Jasny podział ról i odpowiedzialności umożliwia niezbędne inwestycje Jasne krajowe cele ekologiczne wskazujące kierunek działania. Długoterminowe regulacje prawne i ekonomiczne instrumenty sterowania Współpraca pomiędzy gminami Współpraca wewnątrz gminy (wydziały zajmujące się odpadami, energią, gospodarką wodno-ściekową, planowaniem przestrzennym, itp.) Współpraca między sektorem publicznym i prywatnym Skupienie uwagi na komunikacji i zaangażowaniu społeczeństwa

Szwedzka wizja to zero odpadów! Cele długoterminowe do roku 2020: Przerwanie powiązania między wytworzonymi odpadami i wzrostem gospodarczym Zdecydowane przesunięcie w górę hierarchii postępowania z odpadami Nie ma odpadów – lub zero odpadów. Taka jest wizja Avfall Sverige na przyszłość. To NIE oznacza, że pracujemy na rzecz odzyskiwania lub recyklingu wszystkich odpadów komunalnych, lecz że powinniśmy dążyć do nie wytwarzania odpadów w ogóle. Utopia? Nie możemy mieć innej wizji niż wizja 0 odpadów – to nie byłoby wiarygodne – zwłaszcza jeśli twierdzimy, że zajmujemy się kwestiami ekologicznymi dla lepszego środowiska. Dla osiągnięcia tej wizji ustaliliśmy cele długoterminowe do roku 2020: - Przerwanie powiązania między ilością wytwarzanych odpadów a wzrostem gospodarczym. Jeszcze silniejsze i szybsze przesunięcie w górę hierarchii postępowania z odpadami. BNP Wzrost gospodarczy Wytworzone odpady

Możliwe ścieżki wzrostu koncentracji CO2 środowisko Przeciwdziałanie zmianie klimatu Możliwe ścieżki wzrostu koncentracji CO2 Źródło: Raport IPCC 2007 W. Rogalski 23.04.2014

Wysokość emisji według sektorów środowisko Przeciwdziałanie zmianie klimatu Wysokość emisji według sektorów W. Rogalski 23.04.2014

Unieszkodliwianie odpadów – Europa środowisko Unieszkodliwianie odpadów – Europa Źródło: Dr hab. T. Pająk W. Rogalski 23.04.2014

Działalność komunalna środowisko Bioodpady – System Wiedeński Kompostowanie Odpady ogrodnicze i czyste odpady roślinne z gospodarstw domowych Fermentacja beztlenowa (biogaz) Odpady kuchenne z restauracji, zanieczyszczone odpady roślinne z gospodarstw domowych Spalanie biomasy Drewno naturalne Odpady organiczne Spalanie Fementacja (Biogaz) Działalność komunalna Systemy te nie rywalizują ze sobą – uzupełnianie, nie konkurecja Odpady organiczne, które nie mogą być poddane recyklingowi pozostają w odpadach komunalnych i zostają wykorzystane termicznie W. Rogalski 23.04.2014

Spalanie odpadów – spalarnia rusztowa Spittelau Wiedeń środowisko Spalanie odpadów – spalarnia rusztowa Spittelau Wiedeń W. Rogalski 23.04.2014

Spalanie odpadów – nowe spalarnie (Austria - Wiedeń) środowisko Spalanie odpadów – nowe spalarnie (Austria - Wiedeń) W. Rogalski 23.04.2014

Wnioski ze Szwecji Polityka ku niezależności energetycznej samorządów to przede wszystkim znakomty środek do: - zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego państwa - zmniejszania bezdobocia - podniesienia komfortu życia mieszkańców - zmniejszenia strat przesyłu energii - minimalizacji ryzyka awarii przesyłu - spełnianienia dyrektyw unijnych Impulsem często rewitalizacji zdewastowanych terenów – służy równoważniu potrzeb i zasobów w Symbio - City

Przesłanie „Największym zagrożeniem dla ludzkości nie jest zło czynione przez złych ludzi tylko bierność tych dobrych” Martin L. King

Telefon: 0 606 288 957 e-mail: jozef.neterowicz@gov.se Nie bądźmy bierni ! Dziękuję za uwagę! Telefon: 0 606 288 957 e-mail: jozef.neterowicz@gov.se