Zasady przewodnie statusu jednostki Środki ochrony praw i wolności SNA II (I) iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl Zajęcia nr 2

Prawa człowieka a prawa obywatela Prawa człowieka są to prawa przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycje społeczną. Prawa obywatela przysługują wyłącznie obywatelom: Wolność tworzenia partii politycznych, prawa wyborcze na szczeblu ogólnokrajowym, prawo dostępu do służby publicznej, prawo do inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelską inicjatywę ustawodawczą

Prawo a wolność Prawa nakładają na państwo obowiązek zapewnienia każdemu lub obywatelowi korzystanie z nich, a ich istotą jest możliwość określonego roszczenia wobec państwa. „Wolność polega na czynieniu wszystkiego tego, co nie szkodzi drugiemu” – art. 4 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Zakaz ingerowania państwa w określone obszary naszego życia.

Prawa i wolności konstytucyjne Art. 31 ust. 3 Art. 79 ust. 1 Prawa i wolności konstytucyjne wyrażone są w Konstytucji Prawa i wolności osobiste Art. 38-56 Konstytucji

Prawa i wolności polityczne Art. 57-63 Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne Art. 64-76

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności Art. 31 ust. 3 Przesłanki: Ustawowa forma ograniczenia Związek z jedną z wartości Konieczność wprowadzenia w państwie demokratycznym Zakaz naruszania istoty wolności

Ustawowa forma ograniczenia: Parlament jedyny władny do wprowadzenia ograniczenia Niedopuszczalne przekazanie kompetencji przez parlament innemu organowi Ograniczenia muszą mieć charakter generalny i abstrakcyjny ( materialna koncepcja aktu normatywnego – orzecznictwo TK ) Precyzyjność regulacji ustawowej: „Wzgląd na fundamentalną rolę wolności słowa w demokratycznym państwie prawnym nakazuje szczególnie surowo kontrolować precyzje przepisów ustaw wprowadzających ograniczenia w korzystaniu z tej wolności. (…) ustawodawca nie może poprzez niejasne formułowanie treści przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej swobody przy ustalaniu ich zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Założenie to można określić ogólnie jako zasadę określoności ustawowej ingerencji w sferę praw i obowiązków adresatów normy prawnej” – TK z dnia 23 marca 2006r., K 4/06

Ochrona jednej z wartości: bezpieczeństwo państwa „stan braku zagrożeń, umożliwiający państwu (narodowi) bezpieczną egzystencję i rozwój” W. Wołpiuk, Siły zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, str. 201 porządek publiczny , „Przesłanka ochrony porządku publicznego, mimo jej dalece niedookreślonego treściowo charakteru, mieści w sobie niewątpliwie postulat takiego ukształtowania stanu faktycznego wewnątrz państwa, który umożliwia normalne współżycie jednostek w organizacji państwowej. Dokonując ograniczenia konkretnego prawa lub wolności, ustawodawca kieruje się w tym przypadku troską o należyte, harmonijne współżycie członków społeczeństwa, co obejmuje zarówno ochronę interesów poszczególnych osób, jak i określonych dóbr społecznych, w tym i mienia publicznego” TK z dnia 12 stycznia 1999r., P 2/98 ochrona środowiska zdrowie, konieczność podjęcia przez państwo takich działań, które eliminowałyby zagrożenia zewnętrzne dla zdrowia, a także minimalizowały sięganie przez jednostkę po takie środki, które przyczyniają się do jego pogorszenia moralność publiczna, „są to normy moralne uznane w społeczeństwie polskim i odnoszące się do stosunków międzyludzkich” K. Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka, str. 51 wolności i prawa innych osób – np. prawo do prywatności, wolność religijna

Konieczność wprowadzenia w państwie demokratycznym Wymóg proporcjonalności ograniczeń „Ustawodawca nie może ustanawiać ograniczeń przekraczających pewien stopień uciążliwości, a zwłaszcza zapoznających proporcję pomiędzy stopniem naruszenia uprawnień jednostki a rangą interesu publicznego, który ma w ten sposób podlegać ochronie (...) surowsze standardy oceny należy przykładać do regulacji wolności i praw osobistych i politycznych niż do praw ekonomicznych czy socjalnych” TK z dnia 26 kwietnia 1995r., K 11/94

Zakaz naruszania istoty wolności „W ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (rdzeń, jądro), bez których takie prawo czy wolność w ogóle nie będzie mogła istnieć, oraz pewne elementy dodatkowe (otoczkę), które mogą być przez ustawodawcę zwykłego ujmowane i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności. Wyraźne nawiązanie do tej koncepcji w tekście Konstytucji z 1997r. nadaje jej bezpośrednią podstawę konstytucyjną i nakazuje ją traktować jako istotny punkt odniesienia przy kontroli konstytucyjności ustaw” – TK z dnia 12 stycznia 2000r., P 11/98

Środki ochrony praw i wolności Art. 77-81 Konstytucji: Skarga konstytucyjna Wniosek do RPO Inne środki przewidziane w Konstytucji Skarga do ETPCz

Skarga konstytucyjna Każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone Nie dotyczy: zasad ustrojowych i norm kierowanych do ustawodawcy, niezgodności z umową międzynarodową, treści preambuły i praw i wolności, które wynikają tylko z ustawy Przedmiot skargi: przepisy, które stanowią podstawę normatywną wydanego w sprawie skarżącego ostatecznego orzeczenia sądu lub rozstrzygnięcia organu administracji i których treść stanowi przyczynę naruszenia. Zakres podmiotowy: szeroki, nie tylko osoby fizyczne, ale i prawne, jeśli naruszone prawo może być przez nią w ogóle wykonywane. Zasada subsydiarności Zakres przedmiotowy: ustawa lub inny akt normatywny (na podstawie którego wydano decyzję/wyrok). Nie dotyczy: aktów prawa miejscowego i uchwał samorządu terytorialnego (art. 188 ust. 1-3).

Przesłanki materialne: interes osobisty, interes prawny, interes realny. Przesłanki formalne: Termin ( 3 miesiące ), Forma pisma procesowego, Przymus adwokacki.  

Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich Przed zbadaniem sprawy RPO może: 1) podjąć sprawę i samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające bądź zwrócić się do odpowiednich organów, albo do Sejmu, żeby ten poprosił NIK o kontrolę 2) nie podjąć sprawy, o czym zawiadamia 3) przekazać sprawę według właściwości 4) poprzestać na wskazaniu przysługujących środków działania Po zbadaniu sprawy, RPO może: wyjaśnić, że nie stwierdził naruszenia 2) skierować wystąpienie do tego, który naruszył 3) zwrócić się do jednostki nadrzędnej 4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i uczestniczyć w już toczących się na prawach prokuratora 5) żądać ścigania z urzędu 6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego 7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia 8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną

Inne środki przewidziane w Konstytucji: prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej (art. 77 ust. 1) prawo do dochodzenia naruszenia praw i wolności przed sądem (art. 77 ust.2) prawo do sądu (art. 45) prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji I instancji (art. 78).

Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Dwa środki prawne: Art.33: „Każda z wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do Trybunału, jeżeli uważa, że inna Wysoka Układająca się Strona naruszyła postanowienia Konwencji lub jej protokołów”. ( skarga państwa ) Art. 34: „ Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa”. ( skarga indywidualna )

Warunki dopuszczalności skargi: Wyłącznie naruszenie praw gwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach dodatkowych Przedmiotem skargi działania i zaniechania władzy publicznej ( skarga przeciwko państwu lub grupie państw) W stosunku do Polski czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993r. Konieczność wykorzystania krajowych środków odwoławczych ( wyjątkowo bez wykorzystania, jeżeli były nieskuteczne, czasem konieczność skargi kasacyjnej - patrz decyzja ETPCz nr47414/99 ) Termin – 6 miesięcy od wydania ostatecznej decyzji przez sąd krajowy lub inny organ rozstrzygający Interes osobisty Niedopuszczalność, jeżeli sprawa skierowana do innego organu międzynarodowego i brak nowych informacji Niedopuszczalna skarga oczywiście nieuzasadniona lub stanowiąca nadużycie prawa do skargi Konieczność poniesienia przez stronę znaczącego uszczerbku Niedopuszczalność skargi anonimowej

Wyroki ETPCz: Art. 46 – państwa zobowiązują się przestrzegać ostatecznego wyroku Trybunału, Komitet Ministrów czuwa nad jego wykonaniem ETPCz nie jest organem odwoławczym i nie może zmieniać lub uchylać orzeczeń krajowych! ETPCz stosuje środki indywidualne ( individual measures): zazwyczaj odszkodowanie lub zadośćuczynienie Środki ogólne ( general measures): działania, które państwo powinno podjąć w sferze legislacyjnej oraz praktyce stosowania prawa, aby uniknąć podobnych naruszeń w przyszłości. Są to np. doprowadzenie do zmiany stanu prawnego niezgodnego z Konwencją, wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych, zaprzestanie lub zmiana określonych praktyk administracyjnych