Prawa Człowieka i systemy ich ochrony Niestacjonarne Studia Administracji 2016/2017 semestr zimowy

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Prawa i wolności w Konstytucji RP Prawa i wolności w Konstytucji RP Prawa człowieka Prawa obywateli Ograniczenia 2. Środki ochrony praw i wolności w Konstytucji RP Skarga konstytucyjna Prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń Rzecznik Praw Obywatelskich Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Prawa człowieka „Prawa człowieka wskazują na to, co się człowiekowi należy na mocy zasady sprawiedliwości. Z tej racji prawa te nazywane są prawami naturalnymi, wrodzonymi, niezbywalnymi (…), nienaruszalnymi i zawsze i wszędzie ważnymi” J. Tischner „Wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie respektowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni się móc domagać od społeczeństwa, w którym żyją” Encyclopedia of Public International Law Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Prawa obywatela „Uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony interesów danego obywatela” B. Banaszak „Prawa upoważniające obywateli do oddziaływania na państwo, do współkształtowania jego woli” B. Banaszak Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ćwiczenie w grupach Proszę biorąc pod uwagę treść konstytucji wskazać, które prawa przysługują każdemu, a które tylko obywatelom – każda grupa jeden podrozdział

Konstytucyjna regulacja wolności i praw Zasada nienaruszalności godności ludzkiej Zasada dopuszczalności jedynie ustawowych ograniczeń Zasada nienaruszalności istoty wolności i praw Zasada równości wobec prawa Zasada nabycia i utraty obywatelstwa polskiego Zasada zapewnienia praw mniejszości narodowych i etnicznych Prawo obywateli polskich podczas pobytu za granicą do opieki ze strony RP Zasada korzystania z konstytucyjnych praw i wolności przez wszystkich znajdujących się pod władzą RP Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Prawa i wolności konstytucyjne Zakres korzystania z praw i wolności konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w ustawie i tylko wtedy gdy jest to konieczne w państwie demokratycznym i tylko przy zachowaniu zasady niezbędności i proporcjonalności Każdy, czyjego konstytucyjne prawo lub wolności zostały naruszone może wnieść skargę do TK

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Ograniczenia Immanentne Systemowe Osobiste Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Ograniczenia „Ingerencja ustawodawcy jest więc w konstytucyjnie określonych przypadkach dopuszczalna, nie może być jednak nadmierna, to znaczy sprzeczna z zasadą proporcjonalności. Zasada proporcjonalności jest niewątpliwie znaczącą zasadą państwa prawnego. W świetle dotychczasowego orzecznictwa TK spośród możliwych środków działania należy wybierać możliwie najmniej uciążliwe dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane, lub dolegliwe w stopniu nie większym niż jest to niezbędne dla osiągnięcia założonego celu. Trybunał Konstytucyjny nie widzi potrzeby odstąpienia od dotąd prezentowanego stanowiska. W sprawie K 11/94 (także w sprawie K 3/96) Trybunał stwierdził m.in., iż rozważanie czy zakaz ten nie został naruszony przez ustawodawcę uwzględniać powinno specyfikę poszczególnych praw jednostki. Z istoty tych praw powinny wynikać granice dopuszczalnych ograniczeń. Istotne w takim stanie rzeczy wydaje się udzielenie odpowiedzi na pytania: 1) czy wprowadzona regulacja ustawodawcza służy i jest konieczna dla ukształtowaniu ładu prawnego w sferze stosunków własnościowych, 2) czy zamierzony przez ustawodawcę cel jest możliwy do osiągnięcia bez naruszenia podstawowych standardów prawnych wyrażających istotę praw których dotyczy; 3) czy regulacja jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego (powszechnego), z którym jest powiązana (na który powołuje się art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności), 4) czy efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela.” K 23/98 Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ograniczenia w stanach nadzwyczajnych Art. 233. 1. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko). 2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. 3. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku) Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Środki ochrony praw i wolności „Ochrona praw i wolności jednostki to ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie i realizację poprzez zabezpieczenie przed ich naruszeniem oraz przeciwdziałanie zagrożeniom” Ochrona represyjna Ochrona prewencyjna Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Gwarancje praw i wolności Materialne Proceduralne ustrojowe Prawno-instytucjonalne Społeczne i moralne materialne Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Skarga konstytucyjna „Instytucja służąca osobie fizycznej lub prawnej do ochrony na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym przysługujących jej praw konstytucyjnych w przypadku ich naruszenia przez organy władzy publicznej, przy czym naruszenie to może być dokonane przez ich akty, a w większości krajów – również ich bezczynność” B. Banaszak Wyłączenie prawa azylu De facto dotyczy praw, wolności i obowiązków Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Skarga konstytucyjna „prawo dostępu do informacji publicznej przewidziane tylko dla obywateli jawi się zatem jako instrument umożliwiający korzystanie z pozostałych, zastrzeżonych dla tej grupy osób, praw politycznych, np. praw wyborczych. Nie oznacza to, że ustawodawca nie może rozszerzyć zakresu podmiotowego tego prawa na wszystkie zainteresowane podmioty, niemniej jednak przepis Konstytucji pełni w tym zakresie funkcję gwarancyjną, wyznaczając minimalny standard ochrony praw politycznych obywateli. Trybunał stwierdza zatem, że konstytucyjne prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje wyłącznie „obywatelom”, a zatem osobom fizycznym legitymującym się obywatelstwem polskim. Oznacza to, że stowarzyszenie nie ma legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej, dotyczącej tego prawa” SK 36/14 Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Skarga konstytucyjna Wnosi się ją do Trybunału Konstytucyjnego Obowiązuje zasada subsydiarności Skarga dotyczy ustawy bądź innego aktu prawnego Postępowanie jest wolne od opłat Z urzędu zawiadamia się RPO Zasady i tryb przewidziane dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Przymus adwokacko-radcowski Skarga konstytucyjna Przesłanki Materialne Interes osobisty Interes prawny Interes realny Formalne termin Forma pisemna Przymus adwokacko-radcowski Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ćwiczenie w grupach Kazusy

Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego Prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej Podmiotem uprawnionym jest każdy, kto poniósł szkodę Zobowiązanym jest podmiot, który wyrządził szkodę Szerokie określenie organu władzy publicznej Związek przyczynowo- skutkowy Niekonstytucyjność przepisu ograniczającego odszkodowanie do rzeczywiście poniesionych strat Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń „W demokratycznym państwie prawnym postępowanie przed wszystkimi organami władzy publicznej, które są prawnie powołane do rozstrzygania o sytuacji jednostki, powinno spełniać pewne wymagania sprawiedliwości i rzetelności. Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika ogólny wymóg, aby wszelkie postępowania prowadzone przez organy władzy publicznej w celu rozstrzygnięcia spraw indywidualnych odpowiadały standardom sprawiedliwości proceduralnej. W szczególności regulacje prawne tych postępowań muszą zapewnić wszechstronne i staranne zbadanie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, gwarantować wszystkim stronom i uczestnikom postępowania prawo do wysłuchania, tj. prawo przedstawiania i obrony swoich racji, a jednocześnie umożliwić rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie.” P 57/07 „Można jedynie wskazać wymagania, którym powinien odpowiadać każdy ustanowiony przez ustawę środek zaskarżenia. Po pierwsze – środek taki musi być dostępny, więc jego uruchomienie powinno zależeć od woli strony i nie może być poddane nadmiernie skomplikowanym rygorom. Po drugie – środek ten musi być efektywny, czyli musi stwarzać realną możliwość oceny pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia i dokonania jego uchylenia bądź zmiany” (por. L. Garlicki, Uwagi do art. 78, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, tom V, Warszawa 2007, s. 7). Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń „(…) kształtując konstytucyjne prawo każdej ze stron do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, posłużono się w nim ogólnym sformułowaniem „zaskarżenie”, pozwalającym na objęcie jego zakresem różnych, specyficznych dla danej procedury, środków prawnych, których wspólną cechą jest umożliwienie stronie uruchomienia weryfikacji wydanego w pierwszej instancji orzeczenia bądź decyzji. Ponadto jest możliwa konkretyzacja tego sformułowania, polegająca na wskazaniu tych elementów środka prawnego, które są wystarczające do realizacji omawianego prawa, i nie ma tu decydującego znaczenia przyjmowany w doktrynie podział na środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia. Trzeba bowiem uwzględniać całokształt unormowań determinujących przebieg określonego postępowania, bo nie zawsze jest możliwe takie ukształtowanie procedury, aby w sprawie orzekał organ wyższej instancji. Takim przykładem wskazanym przez Trybunał Konstytucyjny jest art. 127 § 3 k.p.a. (por. uchwała z 22 lutego 2007 r. NSA w Warszawie, sygn. akt. II GPS 2/06). Przepis ten wprowadza do systemu procedury administracyjnej instytucję wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.” P 57/07 Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Rzecznik Praw Obywatelskich Funkcjonuje od 1 stycznia 1988 – pierwszym Rzecznikiem była prof. Ewa Łętowska Obecny Rzecznik został wybrany 9 września 2015 r. Kadencja trwa 5 lat Organ jednoosobowy Sposób wyboru oraz zadania określa rozdział IX Konstytucji (art. 208-212) oraz ustawa o Rzeczniku Obywatelskim Adam Bodnar, obecny Rzecznik Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Rzecznik Praw Obywatelskich Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów Sejm może odwołać Rzecznika przed końcem kadencji w przypadkach określonych w ustawie Przysługuje mu immunitet Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Rzecznik Praw Obywatelskich Składanie skarg do Trybunału Konstytucyjnego Możliwość przyłączenia się do postępowań sądowych i administracyjnych Spotkania z ludźmi Podejmowanie interwencji w indywidualnych sprawach Organizacja i prowadzenie biur regionalnych Dominika Kuźnicka, Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ćwiczenie w grupach Jakie działania podejmuje RPO Jakie działania powinien jeszcze RPO podejmować W jaki sposób RPO mógłby sprawić, ze jego działania będą bardziej skuteczne Co i w jaki sposób można poprawić w działalności RPO

Podsumowanie zajęć