Wstęp do prawoznawstwa Ewa Niemiec niemiec_ewa@wp.pl

Literatura A. Bator, W. Gromski, A. Kozak „Wprowadzenie do nauk prawnych – leksykon tematyczny” Lexis Nexis A. Bator … „Wstęp do prawoznawstwa testy egzaminacyjne”

Nauka humanistyczne przyrodnicze Jedność przedmiotu i podmiotu badania – obiekt badań jest tworzony przez badacza Kultura i wytwory ludzkie np: nauki o sztuce, prawoznawstwo Odrębność przedmiotu i podmiotu badania – badacz bada to, co nie jest od niego zależne Otaczający nas świat Np. medycyna, fizyka

Prawoznawstwo Prawoznawstwo = wszelkie „znawstwo” prawa, w tym: Nauki prawne: Dogmatyki prawnicze Nauki historycznoprawne Teoria i filozofia 2. Praktyka prawnicza (to, jak prawo i prawnicy działają na codzień)

Modele prawoznawstwa Tradycyjny dogmatyczny – prawo jest ścisłe: norma + stan faktyczny = orzeczenie, brak miejsca na filozofię Nowoczesny dogmatyczny – prawo daje zbiór rozwiązań, z których wybieramy najlepsze: norma + stan faktyczny = zbiór akceptowalnych rozwiązań, np. musimy ukarać złodzieja, ale wysokość kary możemy wybrać sami Antynaturalistyczny – prawo to efekt działania prawnika, a nie jakieś normy. Efekt ma być sprawiedliwy i słuszny, a niekoniecznie zgodny z ustawą Integracyjny – pomiędzy 1 a 2: prawo daje zbiór akceptowalnych rozwiązań, które wybiera prawnik, ale nie może wybrać któregokolwiek, lecz decyzję uzasadnić aksjologicznie.

Prawoznawstwo, a inne nauki Ujęcie naturalistyczne (nie mylić z prawem natury!!!) – prawo można badać metodami właściwymi dla nauk przyrodniczych („szkiełkiem i okiem”). Cechuje się antykognitywizmem. Ujęcie antynaturalistyczne – metody przyrodnicze nie wystarczą, bo pomijają stronę znaczeniową. Cechuje się kognitywizmem.

Czy norma ma wartość poznawczą? Antykognitywizm: nie, nie ma. Norma nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, więc nic się z niej nie dowiemy. Tylko zdania które można określić jako prawdziwe albo fałszywe mają taką wartość. Kognitywizm: tak, ma. Norma, podobnie jak ocena, w pewien sposób opisuje obiektywną rzeczywistość. Mówi nam np. o wspólnie wyznawanych wartościach.

Nauczanie prawa Dyscypliny prawnicze – podział na potrzeby akademickie na katedry, instytuty itp. Wynika z potrzeby organizacji nauczania. Metodologia – to, jakimi sposobami badamy prawo, jakich pojęć używamy, w jaki sposób sprawdzamy wyniki badań. Integracja wewnętrzna – mimo rozbicia na poszczególne dyscypliny, używa się w nich podobnych metod badań i terminów (np. pojęcie podmiotowości prawnej będzie miało podobne znaczenie i w prawie karnym, i cywilny, i w teorii prawa).

Prawoznawstwo, a inne nauki Integracja zewnętrzna – „współpraca” prawoznawstwa z innymi, pomocniczymi naukami: Nauki pomocnicze – nie są to nauki prawne, ale pomagają prawu. Np. faktyczne działanie prawa karnego byłoby niemożliwe bez pomocy nauk przyrodniczych. Są to np. kryminalistyka, medycyna sądowa.

Norma Norma: pewien wzorzec Norma postępowania: wskazanie określonego sposobu postępowania w formie nakazu albo zakazu. Wyrażenie językowe Określone podmioty Nakaz/zakaz Określone okoliczności

System normatywny Zbiór norm stanowiący spójną całość zasad regulujących zachowania ludzkie. Systemy normatywne: Moralny (etyka) Religijny Obyczajowy Estetyczny Prawny itp.

Dlaczego norma obowiązuje? Obowiązywanie aksjologiczne – bo takie zachowanie jest dobre/porządane/akceptowane Obowiązywanie tetyczne – bo tak nakazuje nam podmiot, który ma prawo nam nakazywać (np. prawodawca)

Co się stanie, jeśli nie będziemy stosować normy? Sankcja rozproszona – spontaniczna, trudna do przewidzenia. Np. za naruszenie normy moralnej będziemy mieć wyrzuty sumienia, za naruszenie normy obyczajowej sąsiedzi nie będą nas lubić. Sankcja skupiona – zorganizowana, przewidywalna, wymierzana przez kompetentny do tego podmiot. Np. za naruszenie normy prawa karnego sąd wymierzy nam karę więzienia.

Język w prawie Język prawny – język aktów prawnych. Zawiera przepisy. Jest sformalizowanym rejestrem języka naturalnego. Język prawniczy – metajęzyk (język służący do mówienia o języku), służący do rozmawiania o prawie. Posługują się nim głównie prawnicy mówiąc o prawie. Również jest oparty na języku naturalnym.

Język naturalny a sztuczny Język naturalny – język w użyciu, który został stworzony przez jakąś zbiorowość w celu rozmawiania ze sobą, wyrażania myśli itd. Np. język polski, język niemiecki itp. Język sztuczny – język stworzony przez osobę lub grupę osób w celu innym, niż zwykła komunikacja. Np. język logiki formalnej, języki komputerowe html, c++.

Wyrażenie normy prawnej Norma (wzór zachowania) jest wyrażona przepisem. Przepis - zdanie w tekście aktu prawotwórczego. Podstawowa jednostka języka prawnego. Ma formę zdania. Jak wyróżnić przepis? - Zaczyna się od wielkiej litery i kończy kropką.

Norma a przepis W jednym przepisie (zdaniu) może być zakodowanych wiele norm i odwrotnie – jedna norma może być zakodowana w wielu przepisach. Rozczłonkowanie normy w przepisach Skondensowanie norm w przepisach

Rozczłonkowanie normy w przepisach Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Skondensowanie norm w przepisach Art. 148.§ 2. Kto zabija człowieka: ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem materiałów wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Elementy normy Adresat: osoba fizyczna, osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna Hipoteza – okoliczności Dyspozycja – jak ma się zachowywać Sankcja – co, jeśli jednak się tak nie zachowa

Zakres zastosowania normy – okoliczności, w których stosujemy daną normę Zakres normowania normy – zachowania nakazane lub zakazane przez normę

Budowa normy dwuczłonowa Art. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. H D Ktoś wyrządził ze swojej winy szkodę innej osobie Ten ktoś musi tę szkodę naprawić

Budowa normy trójczłonowa § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. H -> D albo S Pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami Kara pozbawienia wolności od roku do lat 10 Nie wolno zabić człowieka

Koncepcja norm sprzężonych Norma 1: sankcjonowana (dla podmiotu) „ Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami” - nie wolno zabijać pod wpływem silnego wzburzenia Norma 2: sankcjonująca (dla organu) „ podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” – na zabijającego trzeba nałożyć określoną sankcję.