Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska 1.34. Strażnicy organizmu Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Zapraszam do obejrzenia animowanego filmu „Strażnicy organizmu” z serii „Było sobie życie” http://www.przeklej.pl/plik/bylo-sobie-zycie-03-straznicy-organizmu-avi-0008ob8qu68d (ten adres jest aktywny przy pokazie slajdów)

Bariery ochronne organizmu Skóra – chroni organizm przed wnikaniem wielu bakterii; dodatkowo łój i pot mają również działanie bakteriobójcze. Ślina – zawiera enzymy niszczące bakterie. Błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe – dzięki śluzowi i rzęskom wychwytuje drobnoustroje i usuwa je w czasie kaszlu i kichania. Sok żołądkowy – zawiera kwas solny niszczący bakterie. Łzy – zawierają enzymy niszczące bakterie.

Drobnoustroje jednak nieustannie docierają do wnętrza organizmu wraz z powietrzem, pokarmem lub przez uszkodzoną skórę.

Reakcja obronna Drobnoustroje lub ich toksyny alarmują „strażników organizmu” i są wychwytywane przez układ odpornościowy (immunologiczny), wywołując reakcję immunologiczną. Układ immunologiczny reaguje na pojawienie się antygenu- czyli obcego dla organizmu białka.

Krwinki uczestniczące w procesach immunologicznych Za odporność naszego organizmu odpowiedzialne są leukocyty (białe ciałka krwi). Istnieje kilka rodzajów leukocytów, z których każdy pełni określoną rolę w czasie reakcji immunologicznej. Makrofagi są składnikiem krwi i płynu śródtkankowego; jako pierwsze niszczą organizmy chorobotwórcze, które przedostały się do wnętrza organizmu; mają zdolność fagocytozy – pochłaniania innych komórek lub ich szczątków - mogą w ten sposób niszczyć drobnoustroje. Limfocyty, odpowiedzialne za walkę z drobnoustrojami i ich toksynami powstają w szpiku kostnym i grasicy, gromadzą się w węzłach chłonnych i śledzionie; wytwarzają substancje niszczące antygeny.

Budowa układu limfatycznego Układ limfatyczny (chłonny) składa się z: naczyń limfatycznych, w których można wyróżnić dwa duże pnie: przewód limfatyczny (chłonny) prawy i przewód piersiowy grasicy śledziony węzłów chłonnych migdałków

Gruczoły limfatyczne Grasica umiejscowiona jest za mostkiem, rozwijają się w niej limfocyty. W dzieciństwie grasica przyczynia się do rozbudowy systemu immunologicznego. Wraz z wiekiem zanika. Śledziona umiejscowiona jest w jamie brzusznej, bezpośrednio pod klatką piersiową. Zawiera makrofagi i limfocyty i dlatego ma szczególne znaczenie dla systemu immunologicznego. Ponadto rozkładane są w niej krwinki: białe, czerwone i płytki krwi. Migdałki stanowią barierę dla czynników chorobotwórczych, ale niejednokrotnie dochodzi do zapalenia samych migdałków. Najczęściej jest to efekt chorobowy zakażenia organizmu paciorkowcami wywołującymi anginę. W przypadku częstych angin albo w przypadku przerostu migdałków podniebiennych z upośledzeniem oddychania wskazane jest ich operacyjne wycięcie.

Węzły chłonne Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej poprzecinanymi naczyniami limfatycznymi. Ich zadaniem jest filtrowanie i oczyszczanie limfy. Dojrzewają tu limfocyty, które produkują przeciwciała. Do największych węzłów chłonnych należą: podżuchwowe, przyuszne, pachowe, pachwinowe.

Odpowiedź immunologiczna Antygen jest to ciało obce dla naszego organizmu. Antygenami są wirusy, bakterie i obce białka. Wirusy i bakterie system odpornościowy rozpoznaje na podstawie swoistych białek występujących na ich powierzchni. Antygen, który wnika do organizmu człowieka wyzwala szereg reakcji mających na celu jego usunięcie. Nazywamy to reakcją immunologiczną (odpowiedzią immunologiczną). Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na kilka etapów: rozpoznawanie antygenów przez makrofagi i prezentacja ich limfocytom T. Zainicjowanie przez limfocyty T reakcji immunologicznej: produkowanie przez limfocyty B przeciwciał, które tworząc kompleksy antygen-przeciwciało niszczą antygeny. niszczenie przez limfocyty T obcych komórek. usuwanie resztek komórek przez leukocyty posiadające zdolność fagocytozy. Ponadto limfocyty typu NK mają zdolność rozpoznawania i niszczenia własnych, nowotworowo zmienionych komórek.

Odpowiedź immunologiczna pierwotna i wtórna: Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma miejsce podczas pierwszego wniknięcia antygenu do organizmu. Trwa ona dłużej i powoduje objawy chorobowe np.: gorączka, zaczerwienienie, bóle, wymioty. Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi podczas kolejnego wnikania danego antygenu do organizmu. System immunologiczny ma zdolność „zapamiętywania” antygenów – odpowiadają za to limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej infekcji może szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć zarazki. W przypadku wtórnej odpowiedzi często nie ma objawów chorobowych albo są znacznie łagodniejsze. Dlatego należy pamiętać o uodparniających szczepieniach profilaktycznych.

Stan zapalny Znajdujące się w określonym miejscu organizmu antygeny wywołują stan zapalny. Objawami zapalenia są: zaczerwienienie, obrzmienie, podwyższona temperatura i ból w miejscu zapalnym. Wywołane jest to działalnością makrofagów znajdujących się pomiędzy tkankami ciała oraz innych leukocytów, wytwarzających substancję – heparynę. Powoduje ona zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i gromadzenie się w miejscu zapalnym przeciwciał z osocza. W ten sposób organizm pozbywa się czynnika zapalnego. W ciężkich stanach zapalnych bakterie mogą wydostawać się z węzłów chłonnych i infekować układ krwionośny – ten stan nazywamy sepsą (posocznicą). Stan ten jest zagrożeniem dla życia człowieka.

Rodzaje odporności ODPORNOŚĆ Wrodzona czynna Nabyta Bierna

Odporność nabyta Czynna Bierna Naturalna odporność nabyta w czasie choroby Sztuczna odporność nabyta po szczepieniu Bierna Naturalna odporność, którą dziecko nabywa od matki w trakcie rozwoju płodowego oraz karmienia piersią Sztuczna odporność po podaniu surowicy odpornościowej

Szczepionka Co zawiera szczepionka? Szczepionka zawiera osłabione lub zabite bakterie chorobotwórcze, lub ich antygeny. Po co szczepimy? W wyniku wprowadzenia do organizmu drobnoustrojów organizm broni się i wytwarza specyficzne przeciwciała, które cały czas są we krwi. Do tego niektóre limfocyty zapamiętują wroga i w przypadku następnego spotkania błyskawicznie go neutralizują. Kiedy szczepimy? Warunkiem koniecznym do podania szczepionki jest dobry stan zdrowia. Organizm musi mieć siły do obrony i wytworzenia przeciwciał.

Szczepienia ochronne Odporność nabyta w wyniku szczepienia jest długotrwała, ale trzeba je powtarzać. Tylko w niektórych chorobach zdobywamy odporność na całe życie. Proces uzyskiwania odporności bez rzeczywistego zachorowania nosi nazwę immunizacji. Szczepimy się przeciwko gruźlicy, błonicy, tężcowi, różyczce (tylko dziewczęta), odrze, śwince…

Surowica odpornościowa Surowica odpornościowa to preparat zawierający już gotowe przeciwciała lub antytoksyny. Surowicę odpornościową uzyskuje się z krwi zwierząt zarażonych daną chorobą. Surowicę odpornościową podaje się pacjentom zarażonym daną chorobą w celu zapobieżenia rozwoju infekcji. Odporność nabyta tą drogą jest krótkotrwała.

Odrzucenie przeszczepu Odrzucenie przeszczepu to przykład reakcji odpornościowej organizmu. Limfocyty biorcy rozpoznają obce białka narządu dawcy i atakują je. W celu zmniejszenia tej reakcji obronnej podaje się leki obniżające reakcje odpornościowe biorcy. W rezultacie ich działania maleje również odporność na choroby zakaźne. Najlepsze rezultaty daje tzw. autoprzeszczep, czyli przeszczepianie własnych tkanek lub narządów (np. skóry) - nie wywołuje bowiem reakcji obronnej.

Sposoby na zwiększenie odporności unikanie stresów, regularne odżywianie się, odpowiedni dobór składników pokarmowych, zapewnienie organizmowi długiego snu (8 godzin), unikanie źródeł zakażenia, hartowanie organizmu, nie palenie papierosów (!), reagowanie na pierwsze sygnały choroby.

Zadania Wyjaśnij znaczenie pojęć: antygen i przeciwciało. Wymień trzy naturalne bariery ochronne organizmu. Wymień trzy narządy zaangażowane w procesy obronne organizmu. Wyjaśnij, w jakim celu się szczepimy. Podaj nazwy trzech chorób, na które ostatnio byłaś (byłeś) szczepiona (y).

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. www.szkolnictwo.pl