Realizacja programów rewitalizacyjnych w aspekcie krajowym

Prezentacja na temat: "Realizacja programów rewitalizacyjnych w aspekcie krajowym"— Zapis prezentacji:

1 Realizacja programów rewitalizacyjnych w aspekcie krajowym
Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Realizacja programów rewitalizacyjnych w aspekcie krajowym Przemysław Kozak, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (FISE) 10 stycznia 2014 r. REWITALIZACJA SPOŁECZNA 1

2 Znaczenie pojęcia Rewitalizacja REWITALIZACJA SPOŁECZNA
łac. re- powtórne, vita- życie; powtórne życie, przywrócenie do życia, ożywienie Terminy podobne: remont, modernizacja, rewaloryzacja, adaptacja, konserwacja, restauracja, rekultywacja Powyższe terminy odnoszą się do działań, które mogą stanowić element rewitalizacji, ale jej nie zastępują ani nie wyczerpują. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

3 Z historia rewitalizacji
Połowa XX w., Stany Zjednoczone 1949 r. ustawa mieszkaniowa przyznająca środki na odnowę zasobów mieszkaniowych i wyburzenia budynków mieszkaniowych o najniższym standardzie. Lata 60. i 70. w Europie Zachodniej Kryzys naftowy lat 70. XX w., który uświadomił potrzebę lepszego zagospodarowania śródmiejskich dzielnic europejskich miast. Lata 80. i 90. w Polsce Pojawiają się pierwsze koncepcje przebudowy i modernizacji obszarów miejskich jednak kryzys gospodarczy lat 80. oraz transformacja systemowa lat 90. odłożyły problem rewitalizacji aż do dzisiaj. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

4 Z historia rewitalizacji – Polska
Lata 90. – pierwsze próby działań wobec miast historycznych W ramach kilku niepowiązanych programów rządowych np. Program rządowy IV „Ratowania miast historycznych” ( ), Reforma górnictwa i związana z nią rewitalizacja obszarów poprzemysłowych ( ). Koncentracja na renowacji zabytkowych centrów miast albo pomocy w przekwalifikowaniu górników. Stowarzyszenie Forum Rewitalizacji (1998 r.) Jako miejsce integracji środowisk związanych z rewitalizacją (47 praktyków, 22 miasta wspierające). Rewitalizacja jak przedmiot planowania strategicznego od 2000 r. Wraz z przyjęciem Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2001–2006. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) Słaba diagnoza, przypadkowość działań, akcent na rewitalizację przestrzenną. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

5 Z historia rewitalizacji – Polska
Kolejny okres programowania – rewitalizacja jako element rozwoju regionalnego Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007–2015, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 (plan wykonawczy dla SRK). Rewitalizacja była we wszystkich województwach traktowana jako dodatkowy element rozwojowy, dopełnienie polityki regionalnej miejskim wymiarem. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020 Zawiera definicję rewitalizacji uwzględniającą jej wielowymiarowość – zbieżna z naszym rozumieniem rewitalizacji. Słabością jest, iż nie podkreśla się roli władzy publicznej w rewitalizacji, przez co nie wiadomo do końca, przez kogo proces ten miałby być koordynowany. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

6 Wzorce rewitalizacji REWITALIZACJA SPOŁECZNA
1993–1994, zagraniczni eksperci z Edynburga i Berlina wspierali tworzenie planu działania dla krakowskiego Kazimierza. Szczecin korzystał z pomocy holenderskiego programu pt. Demonstracyjny Projekt Renowacji Ekologicznej, a także współpracował z firmami norweskimi i amerykańskimi. Sopot korzystał ze wsparcia z Amerykańskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Dzierżoniów współpracował z Brytyjskim Funduszem Know-how. Lublin dostał wsparcie od Fundacji Demokracji Lokalnej. Gdańsk korzystał z duńskiego programu termomodernizacji. Płock czerpał z pomocy swojego miasta partnerskiego Darmstadt. Bielsko-Biała podjęła współpracę z Amerykańską Firmą Doradczą ds. Planowania Przestrzennego i Rozwoju Ekonomicznego (PADCO) i z Amerykańską Fundacją Społeczności Mieszkaniowej (CHF). Zdaniem A. Czyżewskiej (2008) kooperacja z CHF (1996–1998) miała istotne znaczenie dla rozwoju działań rewitalizacyjnych w miastach pionierskich (Czyżewska 2008). REWITALIZACJA SPOŁECZNA

7 Definicja Rewitalizacja REWITALIZACJA SPOŁECZNA
„kompleksowy program remontów, modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych, rewaloryzacji zabytków na wybranym obszarze, najczęściej dawnej dzielnicy miasta, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i społecznym. Rewitalizacja to połączenie działań technicznych – jak np. remonty – z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach: bezrobocie, przestępczość, brak równowagi demograficznej. Niewłaściwym jest [...] mówić o »rewitalizacji« jednego budynku czy »rewitalizacji« placu miejskiego, jeśli te działania dotyczą jedynie modernizacji budynków, czy rewalo­ryzacji zabytków” (prof. Krzysztof Skalski, UJ). REWITALIZACJA SPOŁECZNA

8 Kluczowe elementy REWITALIZACJA SPOŁECZNA
Proces. Rewitalizacja jest ciągiem działań następujących po sobie w sposób przemyślany i zaplanowany. Dotyczy obszarów zurbanizowanych. Wywodzi się i dotyczy najczęściej miast, rzadziej wsi. Sytuacja kryzysowa. Prowadzona jest na obszarach, na których mamy do czynienia ze zjawiskiem degradacji, sytuacji kryzysu. Charakter kompleksowy. W ramach rewitalizacji prowadzony jest szereg wielowątkowych, wzajemnie uzupełniających się i wzmacniających działań, mających na celu wywołanie jakościowej pozytywnej zmiany na zidentyfikowanym obszarze. Powinna angażować wszystkich aktorów życia społecznego. Instytucje publiczne, przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, kościoły, obywateli. Obejmuje co najmniej trzy obszary: przestrzeni miejskiej, procesów gospodarczych, życia społecznego. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

9 Podstawowe obszary rewitalizacji
remonty ulic, budynków, chodników PRZESTRZEŃ integracja społeczna i zawodowa, edukacja, bezpieczeństwo SPOŁECZNOŚĆ rozwój przedsiębiorczości, GOSPODARKA handlu, usług REWITALIZACJA SPOŁECZNA

10 Podstawowe obszary rewitalizacji
(Piotr Lorens, Gdańsk 2006) budynki mieszkalne, obiekty poprzemysłowe URBANISTYCZNO-ARCHITEKTONICZNE infrastruktura techniczna i drogowa TECHNICZNE ożywienie gospodarcze, rozwój przedsiębiorczości EKONOMICZNE przeciwdziałanie wykluczeniu, bezpieczeństwo SPOŁECZNE środowisko naturalne, likwidacja zanieczyszczeń ŚRODOWISKOWE REWITALIZACJA SPOŁECZNA

11 Negatywne praktyki rewitalizacji
Koncentracja na obszarze przestrzennym nie pozwala mówić o rewitalizacji, co najwyżej o remoncie, renowacji bądź modernizacji. remonty ulic, budynków, chodników PRZESTRZEŃ integracja społeczna i zawodowa, edukacja, bezpieczeństwo SPOŁECZNOŚĆ rozwój przedsiębiorczości, GOSPODARKA handlu, usług REWITALIZACJA SPOŁECZNA

12 Negatywne praktyki rewitalizacji
Pominiecie obszaru społecznego prowadzi najczęściej do gentryfikacji (zmiany charakteru części miasta), a także do pogłębienia wykluczenia społecznego. remonty ulic, budynków, chodników PRZESTRZEŃ integracja społeczna i zawodowa, edukacja, bezpieczeństwo SPOŁECZNOŚĆ rozwój przedsiębiorczości, GOSPODARKA handlu, usług REWITALIZACJA SPOŁECZNA

13 Komplementarność działań rewitalizacyjnych
przestrzenna Rewitalizacja społeczna gospodarcza REWITALIZACJA SPOŁECZNA

14 Rewitalizacja społeczna
„wieloletni proces podejmowania spójnych, zintegrowanych działań, związanych z zatrzymaniem rozwoju negatywnych tendencji społecznych, przeciwdziałaniem patologiom i wykluczeniu społecznemu oraz poprawą bezpieczeństwa, inicjowany i koordynowany przez samorząd gminny i /lub jego jednostki organizacyjne w celu wyprowadzenia ze stanu kryzysowego określonych obszarów miast i gmin” (Pilotażowe programy rewitalizacji społecznej realizowane w partnerstwach lokalnych. Dokumentacja konkursowa, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich). „kompleksowy program działań obejmujących mieszkańców zdegradowanych gospodarczo obszarów, którego celem jest zminimalizowanie negatywnych skutków występujących problemów społecznych poprzez przywrócenie osłabionych lub nieistniejących więzi społecznych, odbudowę tożsamości lokalnej, poczucie odpowiedzialności i współdecydowania o użytkowaniu zajmowanej przestrzeni społecznej” (tamże). REWITALIZACJA SPOŁECZNA

15 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni ( Kontekst Obszar wyznaczony przez ulice Opata Hackiego i Zamenhofa gdyńskiej dzielnicy Chylonia zamieszkiwany przez 4-5,5 tys. osób. Dominują stare bloki i budynki socjalne zasiedlane przez wiele lat ludźmi, którzy stracili własne lokum wskutek eksmisji. Brak instytucji kultury i sportu, klubów osiedlowych, miejsc rozrywki i sąsiedzkich spotkań, placów zabaw, miejsc parkingowych, stref zieleni. Miasto zaniechało inwestycji w tym rejonie, widząc postępujący proces demolowania otoczenia. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

16 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni ( Kontekst Obszar wyznaczony przez ulice Opata Hackiego i Zamenhofa gdyńskiej dzielnicy Chylonia zamieszkiwany przez 4-5,5 tys. osób. Dominują stare bloki i budynki socjalne zasiedlane przez wiele lat ludźmi, którzy stracili własne lokum wskutek eksmisji. Brak instytucji kultury i sportu, klubów osiedlowych, miejsc rozrywki i sąsiedzkich spotkań, placów zabaw, miejsc parkingowych, stref zieleni. Miasto zaniechało inwestycji w tym rejonie, widząc postępujący proces demolowania otoczenia. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

17 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni ( Kontekst Obszar wyznaczony przez ulice Opata Hackiego i Zamenhofa gdyńskiej dzielnicy Chylonia zamieszkiwany przez 4-5,5 tys. osób. Dominują stare bloki i budynki socjalne zasiedlane przez wiele lat ludźmi, którzy stracili własne lokum wskutek eksmisji. Brak instytucji kultury i sportu, klubów osiedlowych, miejsc rozrywki i sąsiedzkich spotkań, placów zabaw, miejsc parkingowych, stref zieleni. Miasto zaniechało inwestycji w tym rejonie, widząc postępujący proces demolowania otoczenia. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

18 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – przygotowanie W 2007 r. z inicjatywy wiceprezydenta Gdyni, przy współpracy MOPS i służb miejskich zaczęto gromadzić dane o sytuacji ekonomicznej i zjawiskach społecznych charakterystycznych dla każdej z 22 dzielnic Gdyni (GUS, zasoby urzędu miasta, szkoły, policja, urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej). Negatywny „ranking” otwierała dzielnica Chylonia, a zwłaszcza obszar w obrębie ulic Opata Hackiego i Zamenhofa. Władze miasta podjęły decyzję o rozpoczęciu procesu rewitalizacji społecznej na tym terenie. W realizację projektu władze zaangażowały MOPS i instytucje publiczne działające na obszarze ulic Opata Hackiego i Zamenhofa: szkoły, przedszkole, bibliotekę, poradnię psychologiczno-pedagogiczną, straż miejską, służby socjalne, świetlicę socjoterapeutyczną, w tym także instytucje nie podlegające samorządowi policję, kuratorów sądowych, organizacje pozarządowe. Pod koniec 2008 r. Urząd Miasta wraz z MOPS rozpoczął proces rewitalizacji, będący elementem Strategii Rozwoju Gdyni REWITALIZACJA SPOŁECZNA

19 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces - przygotowanie Celem było zbudowanie pozytywnych więzi społecznych wśród mieszkańców osiedla, zmiana postrzegania przez nich przestrzeni wokół siebie, wyrobienie nawyków wspólnego planowania i działania – zwłaszcza długofalowego. Realizację przedsięwzięcia postanowiono przeprowadzić metodami partycypacyjnymi, opierając się na zasadach wypracowanych przez międzynarodowe Stowarzyszenie REVES (Europejska Sieć Miast i Regionów dla Ekonomii Społecznej). Założone dwie fazy procesu: I faza - zmiana relacji społecznych wśród mieszkańców Chyloni, budowa ich tożsamości z „małą ojczyzną”, włączenie do prac nad zmianą otoczenia, a więc budowanie kapitału społecznego; II faza - realizacja projektu zagospodarowania ulic Opata Hackiego i Zamenhofa, całościowa modernizacja i zmiana wizerunku osiedla. Zasada – „nic bez mieszkańców” REWITALIZACJA SPOŁECZNA

20 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – diagnozowanie, spotkania ekspertów i mieszkańców (grupy robocze) REWITALIZACJA SPOŁECZNA

21 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – diagnozowanie, plac zabaw REWITALIZACJA SPOŁECZNA

22 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – diagnozowanie, klub osiedlowy „Apteka” REWITALIZACJA SPOŁECZNA

23 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – diagnozowanie, remont klatki schodowej REWITALIZACJA SPOŁECZNA

24 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Proces – wyznaczanie priorytetów oraz wdrażane planów architektonicznych Projekt architektoniczny (spotkania konsultacyjne) W międzyczasie władze miasta ogłosiły przetarg na projekt architektoniczny zagospodarowania osiedla przy ulicach Opata Hackiego i Zamenhofa. Warunki tego zamówienia były jednak bardzo nietypowe – po raz pierwszy został w nich zapisany wymóg, by architekci uwzględnili opinie mieszkańców. Urząd Miasta zorganizował spotkania, w których architekci musieli uczestniczyć i wziąć pod uwagę zgłoszone postulaty. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

25 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki

26 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni – film Link do opisu procesu rewitalizacji oraz filmu: REWITALIZACJA SPOŁECZNA

27 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni REWITALIZACJA SPOŁECZNA

28 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gdyńskiej Chyloni – podsumowanie Wybór obszaru znajdującego się w sytuacji kryzysowej. Rewitalizacja jako wieloletni, zaplanowany proces. Samorząd jako inicjator i koordynator procesu. Dwie fazy: rewitalizacji społecznej oraz przestrzennej (architektonicznej). Niestandardowa rola MOPS. Proces prowadzony zgodnie z zasadami partycypacji społecznej i obywatelskiej. Naczelna zasada – „nic bez mieszkańców”. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

29 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja osiedla Nikiszowiec w Katowicach Zabytkowe osiedle, zbudowane ponad 100 lat temu na potrzeby robotników kopalni „Giesche” (obecnie „Wieczorek”) i ich rodzin. Wybór obszaru – Wydział Rozwoju Miasta UM Katowice. Diagnoza sytuacji wyjściowej, spotkania i warsztaty, wykłady dla mieszkańców w sposób partycypacyjny Zintegrowany Program Rewitalizacji Nikiszowca. CAL w Nikiszowcu jako łącznik z mieszkańcami. Finasnowanie: program NODUS ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

30 Rewitalizacja społeczna – dobre praktyki
Rewitalizacja gminy Czerwionka-Leszczyny Gmina o charakterze miejskim (ok. 41 tys. mieszkańców) Gmina posiada Lokalny Program Rewitalizacji Cel: pobudzenie aktywności środowisk lokalnych i stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach miasta poprzez szybszy wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia. Problemy: - zły stan techniczny głównych przestrzeni publicznych miasta, - niewystarczająca infrastruktura rekreacyjno-sportowa i kulturalna, - brak miejsc, w których mieszkańcy mogliby spędzać czas wolny, - słaba integracja lokalnej społeczności, co pociąga za sobą konsekwencje, polegające między innymi na wykluczeniu społecznym. Finansowanie: EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata REWITALIZACJA SPOŁECZNA

31 Bibliografa REWITALIZACJA SPOŁECZNA
Herbst K., Społeczny sens rewitalizacji. Warszawa 2008. Jadach-Sepioło A., Rewitalizacja miast w dokumentach strategicznych w Polsce. Odniesienie do projektu Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, miasta, obszary wiejskie, [w:] O budowie metod rewitalizacji w Polsce - aspekty wybrane. K. Skalski (red.), Kraków 2010. Kipta E., Bariery systemowe rewitalizacji. Kraków 2012. Modelowe rozwiązania w zakresie aktywnej integracji, Invent Grupa Doradztwa i Treningu Sp. z o.o. Pilotażowe programy rewitalizacji społecznej realizowane w partnerstwach lokalnych. Dokumentacja konkursowa, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. Podręcznik rewitalizacji. Zasady, procedury i metody działania współczesnych procesów rewitalizacji, Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, GTZ Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit przy współpracy Institut für Wohnen und Umwelt Darmstadt, Mefisto Editions, Warszawa 2003. Rewitalizacja społeczna, od aktywizacji do rozwoju lokalnego (praca zbiorowa), publikacja Opracowana na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego przez Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu. Skalski K., Rewitalizacja w Polsce po roku 2009 a rozwój dydaktyki dla zarządzania tym procesem, [w:] O budowie metod rewitalizacji w Polsce - aspekty wybrane. K. Skalski (red.), Kraków 2010. REWITALIZACJA SPOŁECZNA

32 Źródła internetowe REWITALIZACJA SPOŁECZNA
REWITALIZACJA SPOŁECZNA

33 Przemysław Kozak, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych
Dziękuję za uwagę. Przemysław Kozak, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych REWITALIZACJA SPOŁECZNA