Tadeusz Markowski Modele powstawania metropolii

Prezentacja na temat: "Tadeusz Markowski Modele powstawania metropolii"— Zapis prezentacji:

1 Tadeusz Markowski tamarko@uni.lodz.pl Modele powstawania metropolii
Konferencja Górnośląskiego Związku Metropolitalnego „Od miasta do metropolii – drogi rozwoju Europy” Katowice listopada 2009

2 Zakres prezentacji Metropolie i metropolizacja przestrzeni
Instytucjonalizacja zarządzania Potrzeba polityki metropolitalnej - doświadczenia zagraniczne Zasady zarządzania metropoliami wg OECD Metropolie sieciowe Model dla Polski - podsumowanie

3 Metropolie i metropolizacja przestrzeni.
Do zdefiniowana pojęcia obszaru metropolitalnego nie można stosować kryteriów urbanizacyjnych; podstawową jego cechą jest integracja funkcjonalna – rozwój, oprócz funkcji wewnętrznych, także zewnętrznych funkcji metropolitalnych, które są zlokalizowane w różnych częściach tego obszaru.

4 Postępująca współcześnie metropolizacja przestrzeni - znacznie różni się (tak pod względem ilościowym jak i jakościowym) od wcześniej zachodzących procesów urbanizacji: związana jest z szybkim wzrostem znaczenia dużych układów miejskich we współczesnej gospodarce; oznacza (pewne – niektórzy twierdzą, że właśnie w przypadku metropolii istotne) odstępstwo od zasady hierarchicznej organizacji przestrzeni (teoria Christallera) - wnosząc nowe silne powiązania między odległymi ośrodkami metropolitalnymi częściowo uniezależnia siłę oddziaływania ośrodka od jego ‘masy’ i odległości fizycznej; zmienia relacje między miastem metropolitalnym a otaczającym regionem; oznacza nowy sposób terytorialnego podziału pracy, kapitału, wiedzy i władzy.

5 Metropolizację przestrzeni możemy traktować, jako współczesny wyraz procesów urbanizacji wielkich miast i stref ich oddziaływania pod wpływem procesów globalizacji. (lub tzw. zamiana miasta w region zurbanizowany). Metropolizacja przestrzeni, jest procesem związanym z krystalizowaniem się nowego typu struktury przestrzennej, która: - skupia światowy potencjał gospodarczy, finansowy, naukowy, władzy, mediów i instytucji kulturalnych, - przejmuje nadrzędne (kierownicze) funkcje w zarządzaniu gospodarką w skali ponadnarodowej, - charakteryzuje się dużą innowacyjnością i wysokim poziomem usług, - jest włączona w międzynarodowy układ powiązań, współpracy i zależności, w formie sieci miast pełniących funkcje metropolitalne;

6 Jest związana z rozwojem systemu synergicznych powiązań funkcjonalnych na otaczających obszarach (uzupełnianie bądź dublowanie funkcji ośrodka centralnego) oraz przenoszeniem poza ośrodek centralny miejskiego stylu życia przy zachowaniu zdecydowanej i wszechstronnej dominacji centrum; prowadzi do zmian w użytkowaniu przestrzeni na obszarach miast oraz ich stref podmiejskich i do powstania dużego, złożonego zespołu osadniczego: często mającego charakter policentryczny, o niejasno zarysowanych granicach między miastem a strefą podmiejską, któremu zazwyczaj towarzyszą procesy koncentracji ludności oraz wzrost potencjału ekonomicznego (kumulacja wartości dodanej) i społecznego; zmienia charakter i siłę powiązań między ośrodkiem centralnym a otaczającym regionem, Oznacza rozwój przestrzeni zurbanizowanej, który prowadzi do ekspansji, eksportu i kopiowania rozwiązań miejskich stworzonych w metropoliach.

7 Instytucjonalizacja zarządzania
Instytucjonalizacja zarządzania regionem zurbanizowanym, czy też wyodrębnionym obszarem metropolitalnym, w państwach demokratycznych przyjmuje różnego rodzaju formy np.; dobrowolne związki i zrzeszenia miast gmin, różnego rodzaju komitety obszarów metropolitalnych, organizacje quasi rządowe, pozarządowe, aż do wyodrębnionych biur planowania wpisanych w wysoce zinstytucjonalizowany i scentralizowany system planowania przestrzennego kraju.

8 Potrzeba polityki metropolitalnej
Metropolitalna polityka ma do odegrania istotną rolę wówczas, jeśli trafia na właściwy grunt, tzn., że istnieje na nią zapotrzebowanie społeczne i polityczne.

9 We Francji, zanim podjęto decyzję regulującą procesy planowania obszarów metropolitalnych, poprzedzała ją dyskusja tocząca się przez 9 lat od roku 1990 do Następnie przez 4 lata trwały przetargi władz rządowych i lokalnych. We Francji przyczyną instytucjonalizacji są nasilające się społeczne regionalizmy i poszukiwanie tożsamości regionalnej - szczególnie na Korsyce. Te ruchy wywołują tendencje centralizacyjne w tworzeniu nowych struktur organizacyjnych z jednoczesnym żądaniem uznania politycznego statusu regionu i przyznania adekwatnych środków finansowych

10 W Ameryce Płn. najczęściej polityka metropolitalna pojawia się jako rezultat tzw. instytucjonalizacji spontanicznej. Stany Zjednoczone Ameryki w latach 80 przechodziły proces spontanicznej oddolnej polityki metropolitalnej. Modne była wówczas tzw. metropolitalne komitety, korporacje i stowarzyszenia, których zadaniem było identyfikowanie strategicznych wspólnych interesów oraz ograniczania dywersyjnej konkurencji między powiatami (counties) o przyciąganie inwestorów. Polityka opierała się głównie o mechanizmy negocjacyjne i była odpowiedzią na wysokie społeczne koszty hiperkonkurencji w obszarach metropolitalnych, jakie ponosiły powiaty (County) w walce o przyciąganie inwestorów. W USA w praktyczny sposób realizowano koncepcję współrządzenia obszarem metropolitalnym przez władze lokalne przynależące do formalnie wyodrębnionych obszarów metropolitalnych

11 W przypadku Dani chęć wzmocnienia swojej części regionu metropolitalnego Ørersund w odpowiedzi na presję konkurencyjną Szwecji.

12 W Finlandii częściowe upodmiotowienie regionów i instytucjonalizacja struktur odbyła się pod wpływem funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Poprzednio kraj liczący ok. 6 mln mieszkańców praktycznie upodmiotowionego regionu nie potrzebował. Do sprawnego zarządzania krajem wystarczały dwa poziomy władzy; rząd i władze lokalne W samej Anglii, chociaż nie występują tendencje regionalistyczne, także są tworzone struktury zarządzania obszarami metropolitalnymi. Szkocja Edinburgh -Glasgow

13 Przykładem regionalizacji w powiązaniu z interesującą nas metropolizacją jest Belgia. W ramach różnojęzycznych regionów tj. Walonii i Flandrii obserwujemy tendencje do separacji oraz regionalne próby tworzenia w ramach tych regionów silnych regionalnych zespołów metropolitalnych. Od kilku lat lansowany jest zespół miast nazwany „Diamentem Flamandzkim”. Holenderski region Randstat jest interesującym przykładem policentrycznego regionu miejskiego, który powstaje przy silnym wsparciu Rządu Holenderskiego.

14 Zasady zarządzania metropoliami wg OECD
Zasada koherencji; Oznacza, iż sposób władania musi być jasny, przejrzysty i zrozumiały dla elektoratu Zasada konkurencyjności; Zasada koordynacji; Zasada uczciwość i równości; Wszelkie uzgodnienia i aranżacje struktur finansowych i instytucjonalnych muszą być tak budowane, aby zapewnić jak najwyższych poziom obiektywności i równych szanse dla wszystkich miejscowości i gmin, grup społecznych współtworzących region metropolitalny. Zasada fiskalnej poprawności; Oznacza taką organizację systemu finansowego, która zapewnia prawidłową korelację między kosztami zarządzania obszarami a otrzymywanymi przychodami. Z reguły bowiem w wielkich miastach krajów OECD długi i obciążenia podatkowe są najwyższe w obszarach centralnych. Taki stan nie może być utrzymywany, jeśli obszary te mają mieć odtworzoną zdolność do konkurowania o inwestycje na globalnych rynkach

15 Zasada elastyczności;
Elastyczność jest niezbędna instytucjom, aby mogły właściwie reagować na gwałtowne zmiany w zakresie wzrostu urbanizacji i czy gwałtownych wahań koniunkturalnych powodowanych wpływami globalnymi. Zasada holizmu; Zasada całościowego spojrzenia na system metropolitalny. Chodzi w niej o to, aby widzieć i analizować wszystkie skutki wzajemnie powiązanych jednostek urbanistycznych i uwzględniać w systemie decyzyjnym. Holistyczność nie oznacza jednakże jednolitości systemu zarządzania obszarem metropolitalnym, musi być powiązana z zasadą subsydiarności. Zasada szczególności; Oznacza zachętę do tworzenia unikalnych rozwiązań organizacyjnych i instytucjonalnych

16 Zasada partycypacji (udziału);
Rozumiana zarówno jako uwzględnianie interesów różnych grup oraz jako zachęcanie ich do udziału w zarządzaniu obszarem. Nowe technologie informacyjne stwarzają nowe możliwości interaktywnej komunikacji społecznej. Zasada społecznego nastawienia w organizowaniu struktur zarządzania; Oznacza nastawienie na zaspokojenie ludzkich potrzeb. Taka orientacja w konsekwencji musi oznaczać międzysektorowe podejście do zarządzania ograniczające biurokratyczną i funkcjonalną sektorowość. Zasada subsydiarności; rozumiana jako zaspokajanie potrzeb przez możliwie jak najniższy poziom organizacyjny, a jednocześnie ograniczająca nakładanie się kompetencji różnych poziomów organizacyjnych JST. Zasada trwałości, (sustensywności); czyli rozwoju uwzględniającego ochronę środowiska, ale w zintegrowanej triadzie celów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych.

17 Modele morfologiczne czy modele funkcjonale?
Należy zwrócić uwagę na zaangażowanie krajów w lansowanie sieciowych lub bipolarnych mega metropolii. Historia ich lansowania jest dość długa a obecnie na kanwie mody na metropolie przeżywa swój renesans. Szczególnie zainteresowane tym podejściem są kraje małe lub kraje, które posiadają średnie miasta i policentryczny system osadniczy miast.

18 Z obserwacji dokonujących się aliansów między jednostkami osadniczymi obszarów zurbanizowanych pod wpływem globalnej konkurencji wynika, iż bipolarna i wielopolarna współpraca między jednostkami zlokalizowanymi w aglomeracjach zachodzi nie tylko w sytuacji występowania funkcji komplementarnych, ale coraz częściej także funkcji „konkurencyjnych”. Współczesne jednostki terytorialno-produkcyjne są złożonymi, bardzo dynamicznymi układami, w których, w tym samym czasie, zachodzi zarówno konkurowanie na jednym polu jak i współpraca na drugim. Raz -jest to układ z przewagą relacji poziomych, a raz - pionowych.

19 Do takich państw należy Holandia ze system miast Randstad
Do takich państw należy Holandia ze system miast Randstad. Belgii Flamish Diamond Szwajcaria w pasie od Genewy przez Berno do Zurychu. Północne Włochy (takie miast jak Turyn Mediolan Parama Modena Bolonia Ravenna (Florencja) Rimini. Kluczem do ich rozwoju jest system wysokiej jakość transportu publicznego. Trudno jest wobec metropolii sieciowej zastosować ustawę o współpracy międzygminnej . Są jeszcze próby budowania sieciowych układów metropolitalnych międzynarodowych. Np. kraje skandynawskie Malmoe - Kopenhaga, Austria i Słowacja Wiedeń Bratysława) Węgry z Wiedniem ale maja kłopot ze względu na konflikty narodowościowe ze Słowacją. Polska; Katowice – Ostrawa. Międzynarodowe sieci współpracy są możliwe do rozwoju w dłuższej perspektywie. W wielu przypadkach jest potrzebna zmiana pokoleniowa i zmiana społecznego systemu wartości

20

21

22

23

24

25

26

27 Metropolie sieciowe W modelu sieciowych metropolii wzrasta interwencyjna i subsydiarna rola państwa, które musi stosować nowe instrumenty koordynacji i zachęty współpracy celem ograniczenia niepotrzebnej wewnętrznej konkurencji; wspierać budowę infrastruktury łącznikowej Wspieranie na silnych funkcji komplementarnych i wyspecjalizowanych. Metropolie sieciowe charakteryzują się nieciągłością przestrzenną. A zatem przyjmowanie apriorycznych kryteriów morfologicznej ciągłości zabudowy jako warunku do tworzenia terytorialnych obszarów i regionów zurbanizowanych nie ma w tym przypadku sensu. Podobnie nie jest sensowne tworzenie z tego powodu nowych struktur administracji terytorialnej wchodzącej w kompetencje już istniejącej administracji terytorialnej.

28 Na poziomie mega metropolitalnego układu miast należy zdefiniować zakres interwencji (wsparcia) w tych dziedzinach, które nie mogą być rozwiązane w ramach polityk wojewódzkich. (np. z uwagi niski poziom kapitału społecznego, brak środków finansowych naturalna tendencje do realizacji krótkookresowych populistycznych interesów, tendencji do rozpraszania środków publicznych na różne drobne inwestycje etc). Sprawy infrastruktury łącznikowej, oraz alokacja strategicznych funkcji metropolitalnych w tym między innymi lokalizacji instytucji międzynarodowych leży w gestii rządu.

29 Polski model l Mega metropolia składająca się z 10 -u miast oraz 2 mezometropolie Warszawa -Łódź, Kraków - Katowice.

30

31

32

33

34 W przypadku metropolii międzywojewódzkich musi być jasno określona polityka i interesy państwa. W innym przypadku nie uda się ograniczyć negatywnych skutków konkurencji politycznej między sąsiadującymi miastami . Wojewódzkie układy metropolitalne tj. sieci współpracy węzłów zurbanizowanych z miastem wojewódzkim wymagają zdefiniowania zakresu kompetencji polityki samorządu wojewódzkiego wraz z wyraźnym określeniem, co leży w interesie całego województwa a czego bez interwencji nie da się rozwiązać na poziomie międzygminnych porozumień.

35 Próba tzw. poszukiwania interesu metropolitalnego leżącego między interesem miast zespołu metropolitalnego a interesami województwa może brzmieć nieco naiwnie w kontekście postulatów zakładających, iż metropolie to miejsca globalnej konkurencji. A więc jeśli zamierzamy rozwijać funkcje metropolitalne – to w przypadku braku wystarczających rynkowych sił sprawczych, ich rozwój jest możliwy ze wsparciem rządu.

36 Przy niskim poziomem rozwoju kapitału społecznego niezbędny jest większy zakres interwencji państwa i władz regionalnych. (Struktury zarządzające regionem metropolitalnym można wprowadzić określonymi regulacjami ustawowymi. Np. może to być nowy podział terytorialny, mogą to być obowiązkowe obszary planistyczne dla aglomeracji, czy też powołane przez rząd tzw. quasi pozarządowe agencje (qusi-non-governmental-organization- Quango) ds. rozwoju wyodrębnionego obszaru metropolitalnego Region metropolitalny może także wykształcić własną koalicję na rzecz wzrostu gospodarczego i uczestniczyć we współrządzeniu regionem.

37 Jednym z kluczowych problemów zarządzania zurbanizowanymi obszarami metropolitalnymi jest właściwa delimitacja terenu. Mamy tendencję do sztywnego wyznaczania granic obszaru metropolitalnego i tworzenia dla tak administracyjnie wyznaczonego obszaru określonego instytucjonalnego systemu zarządzania. (W praktyce okazuje się, iż takie podejście jest niewystarczające. Jak pokazują doświadczenia amerykańskie takie podejście na długą metę nie zapobiega niekontrolowanym procesom ekspansji urbanistycznej poza granice wyznaczonego obszaru metropolitalnego. (Strefa centralna zarządzanej metropolii nadal przeżywa szereg problemów, które są nasilane (multiplikowane) przez decyzje w instytucjach, a które powinny tym patologiom przeciwdziałać) -potrzeba elastycznego traktowania granicy obszaru metropolitalnego. W polskich koncepcjach planowania obszarów metropolitalnych jesteśmy na najlepszej (albo na najgorszej) drodze do usztywnienia granic takich obszarów. Można sobie zadać pytanie, dlaczego nie należy usztywniać granic obszarów metropolitalnych? Wynika to z kilku przyczyn; po pierwsze z coraz większej elastyczności gospodarki, która wymaga elastycznego odniesienia się do przestrzeni po drugie demokratyczne współzarządzanie także wymaga takiej otwartości i stałego dzielenia się władzą ponad sztucznymi granicami sprawowania władzy. Gospodarka rynkowa nie uznaje sztucznych granic i wszelkie patologie wywołane decyzjami administracyjnymi w zakresie gospodarki przestrzennej natychmiast ujawnia i multiplikuje.

38 Metropolie - rozlewanie się urbanizacji a planowanie przestrzenne (regulacyjne)
Układ funkcjonalny - układ morfologiczny a planowanie przestrzenne (regulacyjne)