Majątek kościołów i związków wyznaniowych

Prezentacja na temat: "Majątek kościołów i związków wyznaniowych"— Zapis prezentacji:

1 Majątek kościołów i związków wyznaniowych
Majątek kościołów i związków wyznaniowych. Opodatkowanie i ubezpieczenie osób duchownych

2 Sposoby finansowania kościołów i związków wyznaniowych
Ofiarność wiernych Finansowanie ze środków publicznych (odpisy podatkowe, Fundusz Kościelny, dotacje jednorazowe i ciągłe na podstawie ustaw szczególnych) Dochód związków wyznaniowych przeznaczany na cele statutowe z innych źródeł, zwłaszcza działalności gospodarczej

3 Podstawy prawne finansowania Kościoła katolickiego
Konkordat: art. 21 i 22 [zgoda na struktury organizacyjne zdolne do realizacji zadań, prawo zdobywania środków ze zbiórek, wyłączenie stosowania przepisów o zbiórkach publicznych, jeśli cel kwesty jest religijny] UGWSW: art. 10.2, 13 [zasada neutralności  brak dotacji, w drodze wyjątku na podstawie ustaw; zasady opodatkowania: stosowanie zasad ogólnych z wyjątkiem wyszczególnionych wyjątków – zob. dalej] (dla związków wyznaniowych nie posiadających własnych ustaw art pkt 18, art. 24.1, 25.3) USPKK dział III

4 USPKK – zasady majątkowe w związku ze szczególnych statusem religijnym (1)
Art. 52: prawa majątkowe, w tym akcje Art. 54: wyłączenie prawa pierwokupu Skarbu Państwa w przypadku nieruchomości Art. 57: osoby prawne Kościoła mają prawo do kwest na cele: religijne, oświatowo-wychowawcze, charytatywno-opiekuńcze, naukowe, utrzymania duchownych i zakonów; nie ma wskazanych celów kulturalnych Art. 58: prawo tworzenia fundacji na zasadach ogólnych z zespołem przepisów szczególnych

5 USPKK – zasady majątkowe w związku ze szczególnych statusem religijnym (2)
Szczególne zasady funkcjonowania fundacji kościelnych: „Niezależnie od nadzoru państwowego, nadzór nad działalnością fundacji sprawuje kościelna osoba prawna, będąca fundatorem lub wskazana w statucie fundacji” „W razie stwierdzonych nieprawidłowości w zarządzaniu fundacją, właściwy organ państwowy zwraca się do kościelnej osoby prawnej, sprawującej nadzór nad fundacją, wyznaczając termin nie krótszy niż trzy miesiące na spowodowanie usunięcia nieprawidłowości. Po bezskutecznym upływie tego terminu można zastosować środki oznaczone w przepisach o fundacjach” „W razie konieczności poddania fundacji zarządowi przymusowemu w myśl przepisów o fundacjach, zarząd ten będzie sprawowała kościelna osoba prawna wyznaczona przez Prezydium Konferencji Episkopatu Polski” Jeżeli statut fundacji nie stanowi inaczej, w razie jej likwidacji majątek przechodzi na nadrzędną osobę prawną albo „o przeznaczeniu jej majątku znajdującego się za granicą zadecyduje Konferencja Episkopatu Polski lub wyższy przełożony zakonny”

6 Finansowanie kościołów i związków wyznaniowych ze środków publicznych T. Stawiński, Sposoby finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych ze środków publicznych, s M. Zawiślak, Prawne i finansowe aspekty działalności Funduszu Kościelnego w latach s. Obecne sposoby finansowania ze środków publicznych: pozytywne (indywidualne dotacje celowe, przykład: dotacja na budowę kościoła Opatrzności Bożej; stałe finansowanie na podstawie ustaw szczególnych: pensje dla nauczycieli religii, finansowanie uczelni wyznaniowych; Fundusz Kościelny), negatywne (preferencyjne zasady opodatkowania kościołów i związków wyznaniowych) i pośrednie (rezygnacja państwa z części dochodów z danin publicznych od osób fizycznych i pranych, tzw. 1% podatku a organizacje pożytku publicznego) T. Stawiński, o.c., s Likwidacja majątku kościelnego po 1945 r. – założenia ideowe Zawężające traktowanie zadań statutowych związków wyznaniowych przez Urząd do Spraw Wyznań (wykluczanie działalności oświatowej, kulturalnej, charytatywnej, opiekuńczej)  maksymalizacja niedogodnego opodatkowania dochodowego, stawka nawet 65% Ustawa z 1950 r. o przejęciu dóbr martwej ręki: w rękach Kościoła katolickiego miały pozostać tylko gospodarstwa proboszczów do 50 ha i 100 ha na tzw. Ziemiach Odzyskanych

7 Finansowanie pozytywne: Fundusz kościelny M
Finansowanie pozytywne: Fundusz kościelny M. Zawiślak, Prawne i finansowe aspekty, s Powstanie 1950 na podstawie ustawy o przejęciu dóbr martwej ręki, cel: „usunięcia pozostałości przywilejów obszarniczo-feudalnych w dobrach martwej ręki oraz celem materialnego zabezpieczenia duchowieństwa” (D. Walencik, Rewindykacja nieruchomości Kościoła katolickiego w postępowaniu przed Komisją Majątkową, Lublin 2008, s. 139) Ilość przejętego majątku: tys. ha, w zależności od szacunków, najbliższe 134 tys. (całość nieruchomości kościelnych przed 1945 a ich ilość w 1965 wraz z uwzględnieniem alienacji w tych latach) Zadaniowy charakter budżetu funduszu Rekompensata za konfiskatę majątku, wysokość świadczeń na rzecz związku wyznaniowego zależała od udziału w całości przejętych przez państwo dóbr, obecnie brak takiej zasady, brak danych oraz utrudnienia związane ze zwrotem nieruchomości w wyniku prac komisji regulacyjnych Środki z budżetu państwa, niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu nastąpiło przejęcie majątku w 1950 r. Określenie nowych celów: rozporządzenie RM 1990, uchwała RM 1991 r. i przepisy ustaw dotyczących zabezpieczania społecznego obok ustawowych (art. 9: utrzymanie i odbudowa kościołów, pomoc materialna i lekarska dla duchownych, domy wypoczynkowe, finansowanie ubezpieczenia wypadkowego, zaopatrzenie emerytalne społecznie zasłużonych, działalność charytatywno-opiekuńcza) nowe – pomoc dla działalności oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej, zwalczanie patologii społecznych, dotacje na ubezpieczenie społeczne duchownych, konserwacja i naprawa obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej

8 Praktyka działania Funduszu, ograniczenia finansowania, procedowanie
80-90% budżetu na składki w zakresie zabezpieczenia społecznego osób duchownych 10-20% pozostała działalność, w tym: działalność humanitarna charytatywno-opiekuńcza, oświatowa, wychowawcza, zwalczanie patologii społ. (w 80% dofinansowanie dla Kościoła Katolickiego) oraz renowacja zabytkowych obiektów sakralnych (w 90% dla Kościoła Katolickiego) Brak finansowania: wydatków bieżących (np. media obiektów dofinansowanych), placówek kultowych (np. ośrodki rekolekcyjne), remontów i konserwacji ruchomości pomimo ich wartości zabytkowej, budowy nowych obiektów sakralnych, wypoczynku osób duchownych Brak osobowości prawnej, działa w ramach Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych i Etnicznych w MSWiA, bieżące działanie reguluje Statut, środki rozdzielane są na podstawie wewnętrznego budżetu w drodze decyzji administracyjnej, w praktyce mimo uprawnienia brak występowania z wnioskiem przez Zarząd Funduszu w osobie dyrektora i zastępcy dyrektora Departamentu, wnioskują kościoły i związki wyznaniowe; wnioski są opiniowane przez reprezentantów kościołów i związków wyznaniowych (np. pełnomocników Konferencji Episkopatu Polski) Dotacje mają charakter celowy i mogą dotyczyć tylko zadań przyszłych

9 Kontrowersje wokół likwidacji Funduszu
Zwolennicy likwidacji (np. projekt senacki z 2004 r.), przytaczana argumentacja: wskutek działania komisji regulacyjnych nastąpił zwrot majątku kościołów i związków wyznaniowych, odpada więc przyczyna utworzenia Funduszu Przeciwnicy likwidacji: Paweł Borecki, Michał Zawiślak; uzasadnienia: korzystanie z funduszu nie jest proporcjonalnie do ilości wiernych danego wyznania na korzyść niekatolickich kościołów i związków wyznaniowych, dotychczas brak innego spójnego systemu finansowania kościołów i związków wyznaniowych z udziałem Państwa Dyskusja nad systemowym rozwiązaniem w zakresie finansowania związków wyznaniowych, propozycja P. Stanisza wprowadzenia centralnego finansowania na wzór włoski z uwzględnieniem polskiej specyfiki społecznej i ustrojowej (P. Stanisz, Ewolucja statusu prawnego osób duchownych w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w latach , s ).

10 Finansowanie negatywne: preferencyjne zasady opodatkowania osób prawnych kościołów i związków wyznaniowych – art. 13 UGWSW Podatek dochodowy od osób prawnych: zwolnienie od niegospodarczej działalności statutowej – tu nie ma wymogu prowadzenia ksiąg rachunkowych, od działalności gospodarczej w zakresie środków przekazanych na działalność statutową (cele kultowe, oświatowo-wychowawcze, naukowe, kulturalne, działalność charytatywno-opiekuńcza, finansowanie punktów katechetycznych, konserwacja zabytków, inwestycje sakralne), udowodnione na podstawie rachunkowości w myśl Ordynacji Podatkowej, w przypadku kościołów Katolickiego i Prawosławnego zwolnienie od dochodu od spadków i darowizn Podatek od czynności cywilno-prawnych: zwolnienie dla organizacji pożytku publicznego w ramach ich działalności Podatek od nieruchomości: zwolnienie od nieruchomości przeznaczonych na cele niegospodarcze i niemieszkalne (art. 55 USPKK dodatkowo mieszkania zakonników i duchownych jeśli wpisane do rejestru zabytków, internaty, domy kontemplacyjne, formacyjne i emerytów, kurie, zarządy zakonów, sekretariat Prymasa i Konferencji Episkopatu Polski) Podatek od spadków i darowizn: art. 55 USPKK zwolnienie od obrotu nieruchomosciami Prawo celne z 2004 r.: zwolnienia od towarów sprowadzanych spoza Unii Europejskiej na cele charytatywno-opiekuńcze, oświatowo-wychowawcze i na cele kultu

11 Finansowanie kościołów i związków wyznaniowych nie posiadających własnej ustawy
UGWSW art pkt 18, art. 24.1, 25.3 (przepis relikt): Środki pochodzące ze składek, darowizn i innych świadczeń od osób fizycznych i prawnych Środki na działalność charytatywno-opiekuńczą z: ofiar pieniężnych i w naturze, spadków, zapisów, darowizn krajowych i zagranicznych, zbiórek i imprez publicznych, subwencji, ofiar, dotacji od instytucji krajowych: państwowych, społecznych, wyznaniowych, prywatnych, odpłatność za usługi charytatywno-opiekuńcze, dochody instytucji kościołów i związków wyznaniowych

12 Problematyka majątkowych komisji regulacyjnych (1) K. A
Problematyka majątkowych komisji regulacyjnych (1) K.A. Wąsowski, Charakter prawny rozstrzygnięć Komisji Majątkowej s. 391- Majątek w posiadaniu Kościoła Katolickiego w 1989 r. bez uregulowania prawnego przechodzi na własność mocą decyzji właściwego wojewody Cel: rewindykacja majątku skonfiskowanego przez PRL, w tym na podstawie ustawy z 1950 r. o przejęciu dóbr martwej ręki, 1952 o zniesieniu fundacji oraz bezprawnych Pierwotnie Komisja Majątkowa dla Kościoła Katolickiego, następnie dla innych kościołów i związków wyznaniowych na podstawie ustaw indywidualnych i UGWSiW: Międzykościelna Komisja Regulacyjna, osobne dla Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Związku Gmin Żydowskich, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Postępowanie na wniosek, pierwotnie termin składania wniosków w przypadku Kościoła Katolickiego do 31 XII 1992, przedłużanie terminów dla wielu związków wyznaniowych w sposób niejednolity budzące zastrzeżenia (np. do 2004 r. dla kościołów luterańskiego, baptystów, kalwińskiego) Zakończenie prac Komisji Majątkowej 31 I 2011 r. (nowelizacja USPKK)

13 Problematyka majątkowych komisji regulacyjnych (2)
Wg B. Rakoczego Komisja Majątkowa nie jest ani organem administracji ani sądowym przez wzgląd na swój skład i podmiotowość na gruncie Kościoła Katolickiego (B. Rakoczy, Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2008, s. 369) Postępowanie o charakterze regulacyjnym – wg orzeczenia TK z 1992 r. podobne do polubownego quasi-windykacyjnego ; do 2000 r. tajne, brak możliwości odwołania: brak charakteru organu administracji – brak drogi administracyjno-sądowej, orzeczenie NSA z 26 IX 1991 sygn. akt I SA 768/91; K.A. Wąsowski dodaje: wzajemna autonomia państwa i związków wyznaniowych uniemożliwia taką skargę, jego zdaniem roszczenie ma charakter prywatno-prawny, przez co postępowanie pozbawione jest cech administracyjnych; nie jest to postępowanie kontradyktoryjne służące rozstrzygnięciu sporu lecz ustaleniu zasadności roszczenia i trybie zaspokojenia; postępowanie zwolnione od opłat; stosowanie przepisów KPA Komisja Majątkowa: 12 osób, po 6 ze strony rządu i Konferencji Episkopatu Polski, w przypadku braku rozstrzygnięcia (po równo) sprawa przekazana do sądu administracyjnego Orzeczenie w formie ugory ma moc sądowego tytułu egzekucyjnego, wpis do ksiąg wieczystych wolny od opłat Odszkodowanie ze Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Finansów; kontrowersyjne przekazywanie nieruchomości zastępczych oraz odszkodowań, skarga do TK Prezydenta Miasta Krakowa

14 Ubezpieczenie osób duchownych (1) P
Ubezpieczenie osób duchownych (1) P. Stanisz, Ewolucja statusu prawnego osób duchownych w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w latach , s Ustawa z 17 V 1989 o ubezpieczeniu społecznym duchownych, obowiązywanie do r. (do wejścia w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Obowiązująca podstawa prawna: ustawa z 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych, z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z 1999 o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ww. z 2002 r., z 2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Brak konsekwentnego stosowania terminu osoba duchowna [duchowny i członkowie zakonów męskich i żeńskich Kościoła Katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszy, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia] w myśl definicji legalnej na rzecz „duchowny”, problem stosowania analogii z terminów prawa kanonicznego w zakresie katalogu osób duchownych

15 Ubezpieczenie osób duchownych
Zasady ubezpieczenia: obowiązkowe dla osób duchownych emerytalne, rentowe, wypadkowe [orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 XII 1992 OSAiSN 1993, nr 9, poz. 39: całokształt działań związanych z wykonywaniem posług religijnych, także podczas rekolekcji]; na zasadzie dobrowolności chorobowe; alumni, nowicjusze, postulanci i junioryści poniżej 25 roku życia na wniosek dobrowolnie emerytalne i rentowe W przypadku kumulacji z ubezpieczeniem pracowniczym – zasada ubezpieczenia pracowniczego, chyba że podstawowa płaca jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, wówczas z tytułu ubezpieczenia osoby duchownej obowiązkowe w zakresie brakującej podstawy; zawsze można podwyższyć stawki W zakresie emerytur: uchwała SN z 13 VI 2001 (sygn. Akt III ZP 21/00) do okresu składkowego branego pod uwag w przypadku wcześniejszej emerytury bierze się pod uwagę czas pracy w punktach katechetycznych przed 1989 r. Zgłoszenie do organu 7 dni od uzyskania statusu samodzielnie, w zakonach – przełożeni Obowiązkowe 80% z Funduszu Kościelnego, dobrowolne w całości opłaca duchowny, również podwyższenie stawki duchowny Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne, dotyczy również alumnów, nowicjuszy, postulantów i juniorystów, ci oraz duchowni nie płacący podatku dochodowego mają w 100% pokryte składki z Funduszu Kościelnego, osoby zatrudnione na umową o pracę płacą składki na zasadach ogólnych

16 Opodatkowanie osób duchownych
PRL: opodatkowanie w oparciu o ryczałt podstawy a nie ryczałt kwoty opodatkowania Obecny stan prawny: preferencyjne (brak konieczności ksiąg przychodów i rozchodów) ale dobrowolne opodatkowanie ryczałtowe od dochodu w związku z funkcjami duszpasterskimi Płacone kwartalnie, indeksacja zgodnie ze wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, podatek obniżony o składkę na ubezpieczenie zdrowotne (7,75%), o ile nie zostało obniżony na zasadach ogólnych W ustawie terminologia Kościoła Katolickiego, stosowania na zasadzie analogii do innych kościołów i związków wyznaniowych Zasady obliczania wysokości ryczałtu: Dla proboszcza oraz w przypadku wikariatów eksponowanych, kuracji, lokacji: ilość mieszkańców parafii na 31 XII poprzedniego roku; 16 stawek Dla wikarego: ilość mieszkańców jw. Oraz położenie parafii w miejscowości do 5 tys., 5-50 i ponad 50 tys. mieszkańców, 6 stawek Dla rektorów i innych duchownych (np. misjonarze, rekolektanci) kierujący jednostką bez wyodrębnionej parafii: jak wikary w stawce 1-3 tys. mieszkańców Obniżenie proporcjonalne ryczałtu, gdy mniej niż połowa mieszkańców to wierni, do wniosku oświadczenie o ilości wiernych Poinformowanie urzędu skarbowego ma nastąpić w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego, zmiany miejsca pracy lub funkcji należy zgłaszać w ciągu 7 dni Obowiązek do 31 I zgłaszać deklaracje zapłaty składki zdrowotnej celem odliczeń Płatność kwartalna do 20 dnia kolejnego miesiąca, za czwarty kwartał do 28 XII Terminy pisemnego zrzeczenia się ryczałtu: do 20 I w przypadku nowego roku, przeddzień rozpoczęcia piastowania funkcji, 14 dni od decyzji kierownika Urzędu Skarbowego ustalającej wysokość ryczałtu

17 Duchowny jako świadek w postępowaniach karnym, cywilnym, administracyjnym
178 par. 2 KPK, 82 par. 3 KPA, Ordynacja Podatkowa: bezwzględny zakaz dowodowy co do faktów, które duchowny poznał podczas spowiedzi KPC: tylko prawo odmowy zeznań W sytuacjach innych niż spowiedź, np. rozmowa duszpasterska, prawo powołania się na tajemnicę zawodową, w KPK sąd albo prokurator może zwolnić z niej, w KPA, KPC i Ordynacji Podatkowej prawo odmowy odpowiedzi na pytanie

18 Warto zapamiętać Zasady finansowania kościołów i związków wyznaniowych
Finansowanie ze środków publicznych Problematyka Funduszu Kościelnego (powstanie, cele, działanie, kontrowersje) Preferencyjne regulacje podatkowe Majątkowe komisje regulacyjne (cel, procedowanie, charakter orzeczeń) Ubezpieczenie osób duchownych: zasady, ubezpieczenia obowiązkowe i fakultatywne Opodatkowanie osób duchownych: zasady naliczania ryczałtu Duchowny jako świadek – wyraz zasady wolności sumienia