Ustroje polityczne państw Europy Wschodniej

Prezentacja na temat: "Ustroje polityczne państw Europy Wschodniej"— Zapis prezentacji:

1 Ustroje polityczne państw Europy Wschodniej
dr hab. Walenty Baluk, prof. UMCS

2 Symbole państwowe Mołdowa Ukraina Białoruś

3 Zasady i wartości konstytucyjne
Zasady państwa Mołdowa Ukraina Białoruś Suwerennego i niepodległego + Demokratycznego Prawnego Świeckiego Socjalnego - Unitarnego Republikańskiego Trójpodziału władzy Gospodarki rynkowej

4 System polityczny Mołdowy, Ukrainy i Białorusi
Państwo Forma państwa Forma rządów Podstawa Mołdowa Republika parlamentarna Parlamentarna (egzekutywa kooperująca) Konstytucja z 1994 r., nowelizacja z 2000 r. Białoruś Republika prezydencko - parlamentarna (hegemonia prezydenta) Konstytucja z 1994 r., nowelizacja z 1996 i 2004 r. Ukraina Republika prezydencko-parlamentarna (dominacja prezydenta) Konstytucja z 1996 r., nowelizacja z 2004 r. i 2010

5 (Rada Republiki i Izba Reprezentantów);
Władza ustawodawcza Państwo Parlament Skład Sposób wyłonienia Kadencje Mołdawia Jednoizbowy (Parlamentul) 101 System proporcjonalny (listy partyjne i kandydaci niezależni) Próg 2% - kandydaci; 4% –partie; 7% - blok (2 partie); 9% (3 i więcej) 4 Białoruś Dwuizbowy (Rada Republiki i Izba Reprezentantów); Do 1996 r. jednoizbowy 64/110 Rada Republiki – 56 wybierają rady obwodowe, 8 mianuje prezydent Izba Reprezentantów – system większościowy (okręgi jednomandatowe) Ukraina (Rada Najwyższa) 450 System mieszany ( ). System proporcjonalny ( , 3% próg) System mieszany (5% próg)  5 (od 2006 r.)

6 Rada Najwyższa

7 Kompetencje Rady Najwyższej Ukrainy
Rada Najwyższa Ukrainy spełnia trzy podstawowe funkcje: Ustawodawczą: 1) uchwala ustawy, 2) zmienia UZ i zarządza referenda, 3) określa zasady polityki wewnętrznej i zagranicznej, 4) uchwala budżet, 5) ratyfikuje umowy międzynarodowe, Kreacyjną: 1) wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta premiera i prokuratora generalnego, 2) powołuje Izbę Obrachunkową i połowę składu KRRiT, 3) powołuje i odwołuje na wniosek prezydenta prezesa NBU i połowę składu Rady NBU, członków CKW, 4) wyraża zgodę na powołanie i odwołanie przez prezydenta Przewodniczącego Komitetu Antymonopolowego, Prezesa Funduszu Majątku Państwowego, i Przewodniczącego KRRiT, 5) powołuje 1/3 SK i wybiera sędziów na stałe. Kontrolną: 1) kontroluje rząd i wykonanie budżetu, 2) wyraża rządowi wotum zaufania i nieufności, 3) aprobuje program działań rządu, 4) składa z urzędu prezydenta

8 Parlament Republiki Mołdowa

9 Kompetencje Parlamentu RM
Ustawodawcze: 1) uchwalanie ustaw i ich wykładnia, 2) zarządzanie referendum; 3) zatwierdzanie podstawowych kierunków wewnętrznej i zewnętrznej polityki państwa; 4) zatwierdzanie doktryny wojennej; 5) ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych; 6) zatwierdza budżet państwa.      Kontrolne: Kontrola za wykonaniem budżetu, 2) sprawowanie kontroli nad działalnością władzy wykonawczej; 3) sprawowanie kontroli nad emisją obligacji skarbu państwa, nad udzielaniem zagranicznej pomocy gospodarczej i innej, a także nad zaciąganiem zobowiązań finansowych przez państwo za granicą, Kreacyjne: 1)  wybieranie i powoływanie urzędników państwowych w sytuacjach przewidzianych w ustawodawstwie; 2) wybiera głowę państwa, 3) zatwierdza na wniosek przewodniczącego kandydaturę prokuratora generalnego, 4) 2 sędziów SK, 5) Izbę Obrachunkową

10 Zgromadzenie Narodowe Republiki Białoruś

11 Kompetencje Izby Reprezentantów RB
Ustawodawcze: 1) Uchwala zmiany do UZ i wykładnię UZ (na wniosek prezydenta bądź obywateli - ponad 150 tys.); 2) uchwala ustawy, w tym podstaw polityki zagranicznej i wewnętrznej, doktrynę wojenną Kontrolne: 1) Akceptuje program działań rządu, 2) powtórny brak akceptacji dla rządowego programu oznacza wyrażenie wotum nieufności, 3) usuwa z urzędu prezydenta Kreacyjne: Wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta premiera; 2) na wniosek premiera wyraża wotum zaufania, 3) z inicjatywy 1/3 deputowanych wyraża wotum nieufności rządowi

12 Kompetencje Rady Republiki (RB)
Ustawodawcze: 1) Akceptuje bądź odrzuca uchwalone przez Izbę Reprezentantów zmiany i wykładnię UZ, 2) ustawy Kontrolne: 1) Uczestniczy w procedurze usunięcia prezydenta z urzędu, 2) unieważnia uchwały rad terenowych Kreacyjne: 1) Wyraża zgodę na powołanie przez prezydenta przewodniczącego SK, przewodniczącego i sędziów SN, Sądu Gospodarczego, przewodniczącego CKW, prokuratora generalnego i prezesa BN, 2) wybiera 6 sędziów SK, 3) wybiera 6 członków CKW,

13 Władza wykonawcza w państwach Europy Wschodniej
Państwo Prezydent Kadencja Premier Powołanie i odpowiedzialność rządu Mołdo- wa Głowa państwa / od 2000 r. wybiera parlament (3/5) 4 (nie ma ograni-czeń kadencji) Szef rządu Prezydent powołuje premiera i członków rządu na podstawie wotum zaufania udzielonego przez parlament. Odpowiedzialny przed parlamentem, ustępuje po wyborach parlamentarnych Białoruś Głowa państwa / wybory powszechne Referendum z 2004 r. zniosło ograniczenia 2 kadencji 5 (nie ma ograni- czeń kadencji) Prezydent mianuje premiera za zgodą parlamentu (izby niższej) i członków rządu. Odpowiedzialny przed prezydentem i ustępuje po wyborach prezydenckich Ukraina (ograniczenie - 2 kolejne kadencje) Premiera powołuje prezydent za zgodą RN. Ministrów powołuje prezydent na wniosek premiera. Odpowiedzialny przed prezydentem i parlamentem, ustępuje po wyborach prezydenckich

14 Władza wykonawcza na Ukrainie

15 Rezydencja Prezydenta Ukrainy
Prezydenci Ukrainy: 1) Ł. Krawczuk ; 2) Ł. Kuczma , 3) W.Juszczenko , 4) W.Janukowycz ( )

16 Kompetencje Prezydenta Ukrainy
Ustawodawcze: 1) podpisuje bądź nakłada weto; 2) uchyla akta normatywne rządu krajowego bądź ARK; Kreacyjne: Za zgodą RN powołuje premiera i prokuratora generalnego, 2) na wniosek premiera ministrów i szefów administracji w terenie, 3) powołuje i odwołuje za zgodą RN prezesa Komitetu Antymonopolowego, Funduszu Majątku Państwowego i KRRiT, 4) powołuje połowę składu Rady Narodowego Banku Ukrainy, Narodowej Rady ds. Telewizji i Radiofonii, 1/3 składu Sądu Konstytucyjnego, 5) tworzy sądy w ustalonym ustawowo trybie, 6) powołuje prezesa NBU i wnioskuje do RN o powołanie członków CKW. Polityczno-wojskowe: 1) Reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej, 2) głównodowodzący sił zbrojnych, 3) wnioskuje o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i wojennego, 4) zwołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego

17 Kompetencje Gabinetu Ministrów Ukrainy
Najwyższy organ w systemie organów władzy wykonawczej. Gabinet Ministrów jest odpowiedzialny przed Prezydentem i Radą Najwyższą. W swojej działalności kieruje się Konstytucją, ustawami, rozporządzeniami prezydenta i uchwałami parlamentu Realizuje politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, Funkcje wewnątrzpolityczne: 1) zapewnienie porządku publicznego i przestrzegania praw człowieka, 2) zapewnienie obronności i bezpieczeństwa Funkcje ekonomiczne: 1) opracowanie i realizacja programów rozwoju ekonomicznego i społecznego, 2) opracowanie i realizacja budżetu, 3) prowadzenie polityki finansowej, cenowej, fiskalnej, celnej, 4) zarządzanie własnością państwową Zewnętrzne funkcje polityczne: 1) realizuje politykę zagraniczną, 2) zajmuje się ochroną obywateli za granicą, 3) międzynarodowe stosunki ekonomiczne.

18 Premierzy Ukrainy w latach 1991-2005
Okres sprawowania funkcji W. Fokin IV 1991 — X 1992 L. Kuczma X 1992 — IX 1993 J. Zwiahilśkyj IX 1993 — VI 1994 (p. o.) W. Masoł VI 1994 — III 1995 J. Marczuk III 1995 — V 1996 P. Łazarenko V 1996 — VII 1997 W. Pustowojtenko VII 1997 — XII 1999 W. Juszczenko XII 1999 — IV 2001 A. Kinach IV 2001 — XI 2002 W. Janukowycz XI 2002 — XII 2004 M. Azarow XII 2004 — I 2005 (pełniący obowiazki)

19 Władza wykonawcza RM

20 Kompetencje Prezydenta RM
Głowa państwa posiada kompetencje w zakresie spraw zagranicznych, obrony i innych. W polityce zagranicznej: 1) prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, przekazując je następnie w celu ratyfikacji do parlamentu; 2) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych 3) na wniosek rządu powołuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych państwa za granicą, a także tworzy i likwiduje placówki dyplomatyczne. W sprawach obronnych: 1) za zgodą parlamentu ogłasza powszechną bądź częściową mobilizację; 2) w sytuacji zbrojnej napaści podejmuje decyzję o użyciu sił zbrojnych, wprowadza stan wojenny i niezwłocznie informuje o tym parlament; 3) zgodnie z ustawodawstwem podejmuje także inne działania służące zagwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i porządku publicznego

21 Kompetencje Prezydenta RM
Prezydent posiada cztery możliwości rozwiązywania parlamentu (art. 78 i 85). 1) W sytuacji blokowania procesu legislacyjnego w parlamencie w ciągu 3 miesięcy (wymagane są konsultacje z frakcjami parlamentarnymi). 2) W sytuacji, kiedy parlament nie osiągnie porozumienia w sprawie powołania premiera i rządu (wymagane są konsultacje z frakcjami parlamentarnymi) 3) W sytuacji, kiedy parlament nie wyłoni nowego prezydenta 4) W sytuacji, kiedy rząd w ciągu 45 dni po złożeniu wniosku o wotum zaufania jego nie otrzyma (wymagana jest dwukrotna odmowa parlamentu rozpatrywać wniosek).

22 Prezydenci RM M. Snegur – 3.09.1991-15.01.1997
P.Łuczinski – – W.Woronin – , komunista M.Gimpu (p.o.) – – , Liberalna Partia W.Fiłat (p.o.) – , Liberalno- Demokratyczna Partia M. Łupu (p.o.) – , Demokratyczna Partia Mikołaj Timofti – od – bezpartyjny, wspierany przez koalicję LP, LDP, DPM oraz 3 posłów Partii Socjalistycznej (odłam KPRM)

23 Kompetencje Rządu Do ogólnych kompetencji rządu należą:
implementacje ustaw, aktów prezydenta oraz sprawowanie kontroli nad wykonaniem rozporządzeń i rozporządzeń z mocą ustawy rządu; wyznaczanie funkcji ministerstwom, centralnym organom administracyjnym i innym podporządkowanym strukturom, zabezpieczanie utrzymania centralnych organów władzy państwowej w ramach środków finansowych zatwierdzonych przez parlament realizowanie programów rozwoju gospodarczego i społecznego, stwarzanie warunków funkcjonowania samorządu; koordynowanie i kontrolowanie działalności organów samorządu; zarządzanie organami ścigania i bezpieczeństwa; realizowanie polityki wewnętrznej i zagranicznej

24 Premierzy RM W. Murawski 27.08.1991 – 1.07.1992 A. Sangieli
– A. Sangieli I. Czubuk S. Urekian – LDPM p.o. I. Sturza — p.o. do W. Woronin – PKRM D. Bragisz – SDPM W. Tarlew –  Premier KPRM, później Związek Centrystów Mołdowy Z. Grieczanina – W. Pyrłog – W. Fiłat Od

25 Procedura inwestytury
Procedurę powołania rządu przedstawia art. 98 UZ. Prawo do zgłoszenia kandydatury premiera przysługuje prezydentowi po wcześniejszych konsultacjach z frakcjami parlamentarnymi (wprowadziła nowelizacja UZ z 2000 r.) W ciągu 15 dni od daty zgłoszenia kandydat na stanowisko premiera zwraca się do parlamentu z wnioskiem o wotum zaufania dla programu działań i całego składu rządu. Parlament większością absolutną (52 deputowanych) zatwierdza premiera, skład i program rządu. Prezydent powołuje rząd na podstawie udzielonego mu wotum zaufania, zaś w przypadku wakatu bądź zmian kadrowych na wniosek premiera powołuje i odwołuje ministrów.

26 Władza wykonawcza na Białorusi

27 Kompetencje prezydenta RB
Ustawodawcze: 1) podpisuje bądź nakłada weto; 2) wydaje dekrety z mocą ustawy, 3) uchyla akta normatywne rządu, 4) inicjatywa ustawodawcza Kreacyjne:1) Mianuje premiera (zgoda IR), 2) powołuje i odwołuje ministrów, 3) ustala strukturę rządu, 4) mianuje przewodniczącego SK i NSG, mianuje sędziów SN i NSG, przewodniczącego CKW, prokuratora generalnego, przewodniczącego i zarząd BN (za zgodą RR, zwalnia jedynie powiadamiając RR), 4) powołuje kierowników innych urzędów państwowych, w tym KGB, Polityczno-wojskowe: Reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej, 2) głównodowodzący sił zbrojnych, 3) wprowadza stan wojenny (za zgodą RR) Rozwiązanie Izby Deputowanych: W sytuacji nie udzielenia rządowi wotum zaufania bądź przegłosowania wotum nieufności W sytuacji dwukrotnej odmowy powołania na stanowisko premiera zaproponowanej przez prezydenta kandydatury Na mocy SK stwierdzającego naruszenie przez IR Konstytucji

28 Kompetencje Rady Ministrów RB
kieruje system podporządkowanych mu organów władzy administracyjnej i wykonawczej; Opracowuje kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz podejmuje środki niezbędne do ich realizacji; Przygotowuje i przedstawia Prezydentowi do przedłożenia w Parlamencie budżetu i sprawozdanie z jego wykonania Zapewnia prowadzenie jednolitej polityki ekonomicznej, finansowej i innych polityk państwa; Zapewnia porządek publiczny, przestrzeganie praw człowieka Zapewnia obronność i bezpieczeństwo państwa Zarządza własnością skarbu państwa

29 Premierzy RB W. Kiebicz (18.09.1991 — 21.07.1994)
M. Czigir’ (  — ) S. Ling (  — ) W. Jermoszyn (  — ) G. Nowickij (  — ) S. Sidorskij (  — ) M. Miasnikowicz (  — .... )

30 Usunięcie prezydenta z urzędu
Ukraina: 1) RN wszczyna procedurę (w/a); 2) RN tworzy komisję tymczasową; 3) RN w. 2/3 stawia w stan oskarżenia i 4) w. ¾ usuwa z urzędu Białoruś: 1) Wysuwa oskarżenia IR w/a (na wniosek 1/3); 2) Bada sprawę RR (izba wyższa); 3) Usuwa prezydenta parlament w. 2/3 każdej z izb Mołdawia: 1) wniosek 1/3 deputowanych; 2) usuwa z urzędu w. 2/3

31 (bez możliwości reelekcji)
Kraj Sąd Konstytucyjny Kadencja Skład Sposób wyboru sędziów Mołdawia 6 (1 reelekcja) Po 2 sędziów wybiera parlament, prezydent i Wyższa Rada Magistratu. Przewodniczącego wybierają ze swojego składu Białoruś 11 12 Po 6 sędziów mianuje Prezydent i Rada Republiki. Przewodniczący mianowany przez Prezydenta za zgodą Rady Republiki. Ukraina 9 (bez możliwości reelekcji) 18 Po 6 sędziów powołują prezydent, Rada Najwyższa i Zjazd Sędziów. Przewodniczący- powoływany z grona sędziów na okres 3 lat.

32 Kolegialne organy sądownicze
Kraj Sądy wyższe Kolegialne organy sądownicze Kadencja Skład i sposób wyboru Kaden cja Skład i sposób powoływania sędziów Mołdawia Wyższa Izba Sądownicza Wyższa Rada Magistratu Brak danych Przewodniczącego i sędziów powołuje parlament na wniosek Wyższej Rady Magistratu 4 Wybierani – sędziowie i przedstawiciele szkół prawniczych; z urzędu minister sprawiedliwości, przewodniczący WIS, prokurator generalny.

33 Kolegialne organy sądownicze
Kraj Sądy wyższe Kolegialne organy sądownicze Kadencja Skład i sposób wyboru Kaden cja Skład i sposób powoływania sędziów Białoruś Sąd Najwyższy Rada Sędziów Republiki Na czas nieokreślony Sędziów i przewodniczącego SN powołuje prezydent za zgodą Rady Republiki; odwołuje prezydent Organ wykonawczy Zjazdu Sędziów

34 Kolegialne organy sądownicze
Kraj Sądy wyższe Kolegialne organy sądownicze Kadencja Skład i sposób wyboru Kaden cja Skład i sposób powoływania sędziów Ukraina Sąd Najwyższy Najwyższa Rada Sądownictwa Na czas nieokreślony Sędziowie powoływani są przez parlament na wniosek Najwyższej Rady Sądownictwa. Przewodniczącego wybiera w głosowaniu tajnym Plenarne Zgromadzenie Sądu. (Skład ilościowy wyznacza prezydent) Brak danych Składa się z 20 członków. Po 3 sędziów deleguje parlament, prezydent, zjazd sędziów, zjazd adwokatów, zjazd reprezentantów wyższych szkół prawniczych. 2 sędziów powołuje konferencja prokuratorów. Z urzędu minister sprawiedliwości, prokurator generalny i prezes SN

35 Siła prezydentury w państwach Europy Wschodniej
I II III IV V VI VII VIII IX Siła BIAŁORUŚ 1 2 15 ROSJA MOŁDOWA 6 UKRAINA 10 Legenda: I – wybieralność (0-1); II - usunięcie z urzędu (0-2); III - prawo zarządzania referendów (0-2); IV – prawo wydawania dekretów (0-2); V – prawo wetowania ustaw (0-2); VI – udział w formowaniu gabinetu (0-2); VII– udział w dymisjonowaniu gabinetu (0-2); VIII – prawo rozwiązywania parlamentu (0-2); IX – praw do zarządzania stanu wyjątkowego (0-2)

36 Gradacja prezydentury
0 – 4 – bardzo słaba prezydentura 5 – 8 – słaba prezydentura 9 – 12 silna prezydentura 13 – 17 bardzo silna prezydentura

37 Siła parlamentu w państwach Europy Wschodniej
I II III IV V Siła BIAŁORUŚ 1 3 MOŁDOWA 2 7 ROSJA UKRAINA 5 Legenda: I – prawo do usuwania prezydenta z urzędu (0-2), II – prawo do powołania rządu (0-2); III – prawo odwołania rządu (0-2); IV – ochrona przed przedterminowym rozwiązaniem (0-2); V- skuteczność w przegłosowywaniu weta (0-2)

38 Siła rządu w państwach Europy Wschodniej
I II III IV V VI Siła BIAŁORUŚ MOŁDO-WA 1 3 ROSJA UKRAINA 5 Legenda: I – sposób odwołania premiera; II – faktyczna odpowiedzialność premiera; III – władza organizacyjna premiera; IV – możność samodzielnego określenia polityki wewnętrznej; V – możliwość wprowadzenia stanu wyjątkowego; VI – zaplecze polityczne premiera

39 Siła prezydentury na Ukrainie
Lata / kryteria* I II III IV V VI VII VIII IX Siła Lata 1 2 11 Lata 10 Od 30 IX 2010 Legenda: I – wybieralność (0-1); II - usunięcie z urzędu (0-2); III - prawo zarządzania referendów (0-2); IV – prawo wydawania dekretów (0-2); V – prawo wetowania ustaw (0-2); VI – udział w formowaniu gabinetu (0-2); VII– udział w dymisjonowaniu gabinetu (0-2); VIII – prawo rozwiązywania parlamentu (0-2); IX – prawo do zarządzania stanu wyjątkowego

40 Siła rządu na Ukrainie Lata / kryteria* I II III IV V VI Siła
1 2 Lata 6 Od 30 IX 2010 Legenda: I – sposób odwołania premiera; II – faktyczna odpowiedzialność premiera; III – władza organizacyjna premiera; IV – możność samodzielnego określenia polityki wewnętrznej; V – możliwość wprowadzenia stanu wyjątkowego; VI – zaplecze polityczne premiera