Podmiot/Ja Renata Ziemińska. Podmiot świadomości fenomenalnej to centrum strumienia świadomości, spełniacz świadomych aktów, nazywany też ja. Świadomość.

Prezentacja na temat: "Podmiot/Ja Renata Ziemińska. Podmiot świadomości fenomenalnej to centrum strumienia świadomości, spełniacz świadomych aktów, nazywany też ja. Świadomość."— Zapis prezentacji:

1 Podmiot/Ja Renata Ziemińska

2 Podmiot świadomości fenomenalnej to centrum strumienia świadomości, spełniacz świadomych aktów, nazywany też ja. Świadomość jest zawsze „czyjaś”, przynależy do jakiegoś podmiotu. Każde przeżycie w moim strumieniu świadomości (spostrzeżenie zielonego drzewa, decyzja o wyjściu z domu, uczucie przyjemności) jest odczuwane jako moje, przynależne do mojego ja. Ja zmienia się wraz z przeżyciami ale trwa, nadaje jedność strumieniowi przeżyć i daje poczucie bycia tym samym podmiotem. Ta mojość nazywana jest egotyczną orientacją stanów i czynności świadomych. Mojość jest minimalnym poczuciem ja obecnym w każdym przeżyciu

3 Doświadczenie ja poczucie mojości dane jest na peryferiach naszej uwagi w trakcie trwania kolejnych stanów świadomych czy spełniania kolejnych czynności świadomych (aktów). Aktualne ja jest nieuchwytne jako przedmiot osobnego doświadczenia, w którym aktualne ja stałoby się przedmiotem w centrum uwagi. W wyraźny sposób poznajemy jedynie minione przeżycia, razem z ja, które było ich podmiotem. Ja dane jest w wyraźny sposób ex post w przypomnieniu lub świeżej refleksji. Nie daje się jednak zreflektować w aktualnej fazie.

4 Doświadczenie ja c.d. Próba tematyzacji aktualnego ja powoduje jego ucieczkę na wyższy poziom, ponieważ to ono dokonuje wszystkich tematyzacji. „’Ja’ nie może być jednocześnie czymś zobiektywizowanym i czymś obiektywizującym”. Ja poznajemy zatem na dwa sposoby: na peryferiach uwagi czyli niewyraźnie w trakcie trwania wszystkich przeżyć (samoświadomość towarzysząca) i wyraźnie czyli w centrum uwagi w odniesieniu do minionej fazy strumienia (refleksja będąca świeżym przypomnieniem). Natomiast aktualne ja nie jest przedmiotem w centrum naszej uwagi. I nie może być, skoro wtedy musiałoby równocześnie pełnić rolę podmiotu. Powoduje to brak dobrego poznania ja.

5 Ja - pusty treściowo biegun przeżyć Choć ja jest obecne we wszystkich przeżyciach, to z żadnym się nie utożsamia. Jest pustym treściowo biegunem wszystkich przeżyć. Świadczą o tym kłopoty z ustaleniem znaczenia słowa ja i z wyjaśnieniem, w jaki sposób identyfikujemy sami siebie. Z jednej strony samoidentyfikacja jest bezbłędna (nie mogę pomylić siebie z kimś innym, swoich doznań z cudzymi), a z drugiej nie ma takiego zespołu cech, przy których pomocy dokonujemy samoidentyfikacji. Owszem przypisujemy sobie wiele cech, ale nie bezbłędnie i nie są one konieczne dla samoidentyfikacji.

6 Ja empiryczne i transcendentalne Beztreściowe ja jest opozycją przedmiotu i warunkiem doświadczenia, który umożliwia pojawianie się faktów lub treści. Ja empiryczne obejmuje całą psychikę, łącznie z dyspozycjami i stanami nieświadomymi jako przynależne realnie istniejącemu człowiekowi (indywiduum psychofizycznemu). Ja transcendentalne u Kanta było beztreściowe, u Husserla było centrum przeżywanych treści z zawieszeniem ich istnienia (centrum czystej świadomości). Wittgenstein ja transcendentalne nazywa „granicą świata”, która umożliwia pojawianie się świata, ale nie stanowi jego części.

7 Ja niesubstancjalne Ontologicznie, ja interpretowano jako element świadomości lub coś od niej niezależnego (substancjalnie). W pierwszym przypadku ja powstawałoby w wyniku powiązania przeżyć w jeden strumień. Według Locke’a taką rolę jednocząca odgrywa pamięć. Jego koncepcja narażona jest na zarzut kolistości (pamięć nie może konstytuować tożsamości ponieważ pamięć już taką tożsamość zakłada). Niesubstancjalna koncepcja ja, kontynuowana przez Hume’a i Kanta i nie dawała wystarczającego wyjaśnienia statusu ja, prowadząc do interpretacji podmiotu jako swoistej fikcji. W drugim przypadku ja to stałe podłoże świadomości, niezależne od jej strumienia. Tutaj pojawiają się dwa warianty: dusza lub mózg.

8 Ja naturalistyczne Przy podejściu naturalistycznym odpowiednikiem podmiotu jest system świadomy rozumiany jako organizm biologiczny, w którym zakotwiczone są procesy świadome. Dominuje tutaj przekonanie, że źródłem świadomości i tożsamości jest ciało lub procesy mózgowe.

9 Trzy warstwy ja - Damasio nieświadome proto-ja, świadome ja rdzenne i ja autobiograficzne. Proto-ja jest nieświadome. Ja rdzenne jest ośrodkiem świadomości rdzennej, która polega na orientacji tu i teraz. Ja autobiograficzne jest ośrodkiem świadomości rozszerzonej, która dzięki pamięci obejmuje najważniejsze wydarzenia z biografii jednostki: co robi, co i kogo lubi, w jakich miejscach zwykle przebywa itd. Mózgowe reprezentacje tych danych są nieustannie aktualizowane, zawierają ostatnie wydarzenia łącznie z ich rozkładem w czasie, a także plany na przyszłość.

10 Damasio Neurobiologia staje w obliczu dwóch problemów: W jaki sposób powstaje „film w mózgu”? Jak mózg tworzy poczucie, iż człowiek jest posiadaczem i widzem tego filmu?

11 Poczucie ja Damasio uważa, iż prekursorem poczucia „ja” jest reprezentacja organizmu zawarta w jego własnym mózgu. „ Część umysłu, którą określamy mianem „ja”, opiera się - biologicznie ujmując- na zbiorze nie uświadamianych wzorców neuronowych reprezentujących część organizmu zwaną ciałem właściwym.” (s. 144)

12 Proto-ja „proto-ja i jest spójnym zbiorem wzorców neuronowych, które cyklicznie odwzorowują stan wielu wymiarów fizycznej struktury organizmu” (s. 165) Proto-ja jest to biologiczny poprzednik poczucia „ ja”, jest ono zbiorem wzajemnie połączonych i czasowo spójnych wzorców neuronowych, które reprezentują w każdej chwili stan organizmu na różnych poziomach w mózgu.

13 Proto-ja Nie jesteśmy świadomi „proto-ja”, język nie jest częścią jego struktury, proto-ja nie ma zdolności percepcyjnych, ani nie posiada żadnej wiedzy. Proto-ja nie jest też zjawiskiem, które można by przypisać jakiemuś konkretnemu miejscu - rejonowi mózgu, wyłania się ono z wielkiej liczby zróżnicowanych sygnałów, które obejmują różne poziomy układu nerwowego. Niczego ono nie interpretuje, stanowi raczej punkt odniesienia.

14 Struktury mózgowe proto-ja Kilka jąder pnia mózgu, które regulują stany ciała i odwzorowują jego sygnały, ogólny bieżący stan ciała dzięki informacjom jakie otrzymują poprzez rdzeń kręgowy. Podwzgórze- bierze udział w tworzeniu reprezentacji ciała, rejestrując i regulując stan wewnętrzny pod względem poziomu krążących w nim składników odżywczych, takich jak glukoza, pod względem koncentracji różnych jonów, względnego stężenia wody, pH, różnych hormonów, itp. Kora wyspowa, oraz środkowa kora ciemieniowa (mieszcząca się za płatem ciała modzelowatego) - czyli elementy kory somatosensorycznej. Zdaniem Damasio w tym właśnie rejonie wytwarza się najbardziej zintegrowana reprezentacja stanu wewnętrznego organizmu.

15 Proto-ja Proto-ja nie jest magazynem wiedzy lecz raczej punktem odniesienia. Rejony, które wpływają na tworzenie proto-ja są filogenetycznie starszymi strukturami mózgu, mieszczą się głównie w pobliżu centrum, żadna z nich nie znajduje się na zewnętrznej powierzchni kory mózgowej wszystkie biorą udział w różnych aspektach regulacji lub reprezentacji ciała Struktury proto-ja stanowią podstawę świadomości dowolnego obiektu i ich dysfunkcja powoduje jej zaburzenie.

16 Świadomość rdzenna i rozszerzona Na świadomość, zdaniem Damasio składają się dwie warstwy: świadomość rdzenna, która dotyczy poczucia siebie samego tu i teraz, obejmuje zasięgiem tylko chwilę obecną, jest stabilna przez cały okres życia, nie dotyczy wyłącznie ludzi, nie zależy od pamięci konwencjonalnej, roboczej, rozumowania, ani języka. Jak pisze Damasio świadomość rdzenna jest prostym zjawiskiem biologicznym. świadomość rozszerzona, która zapewnia wyszukane poczucie siebie samego jako poczucie tożsamości i osoby, poczucie miejsc, dotyczy zarówno przeszłości, jak i przyszłości i odpowiada za zainteresowanie światem zewnętrznym, jest zjawiskiem złożonym o kilku poziomach organizacji, ewoluuje przez całe życie, wymaga pamięci konwencjonalnej i roboczej. Przyszłość i przeszłość w świadomości rozszerzonej odczuwane są równolegle z tym co dzieje się tu i teraz.

17 Ja rdzenne „ja” rdzenne ma charakter przejściowy i jest nieustannie odtwarzane dla każdego obiektu, z którym mózg wchodzi w interakcję „ja” autobiograficzne opiera się na usystematyzowanych wspomnieniach sytuacji, w których świadomość rdzenna była zaangażowana w poznanie najtrwalszych cech życia organizmu: kim są twoi rodzice?, gdzie się urodziłeś?, co lubisz? Dlatego też pamięć, inteligentne wnioskowanie i język są niezbędnymi czynnikami współtworzącymi autobiograficzne „ja”.

18 Ja rdzenne „ja” rdzenne jest wytwarzane dla każdego obiektu prowokującego mechanizm świadomości. Jest ono nieustannie wytwarzane i dlatego wydaje się być ciągłe w czasie. „ja” autobiograficzne opiera się na trwałych, dyspozycyjnych zapisach doświadczeń rdzennego „ja”. Zapisy te mogą zostać aktywowane jako wzorce neuronowe i stać się jawnymi obrazami. Mogą one ulec częściowej modyfikacji przez dalsze doświadczenia.

19 Ja rdzenne mechanizm rdzennej świadomości wymaga obecności „proto-ja”. Biologiczną istotą rdzennego „ja” jest reprezentacja w mapach drugiego rzędu procesu modyfikacji „proto-ja”. Natomiast rozwój „ja” autobiograficznego wymaga obecności „ja” rdzennego.”Ja” autobiograficzne wymaga również mechanizmu rdzennej świadomości, aby aktywacja jego wspomnień mogła wytworzyć rdzenną świadomość.

20 Ja autobiograficzne Damasio przyjmuje, iż we wczesnej fazie naszego życia nie występuje nic więcej niż rdzenne „ja”. Dopiero gromadzone doświadczenia powodują wzrost pamięci autobiograficznej, co umożliwia pojawienie się „ja” autobiograficznego. zarówno pamięć autobiograficzna jak i autobiograficzne „ja” wymagają ciągłej dostawy świadomości rdzennej.

21 Ja rdzenne i autobiograficzne William James - „ ja” w potoku naszej świadomości nieustannie zmienia się w czasie, nawet jeśli mamy poczucie, że pozostaje niezmienne podczas całego naszego życia. Damasio uważa, że pozornie zmieniające się „ja” i „ja” pozornie trwałe są dwoma odrębnymi bytami, mimo iż są ze sobą mocno związane. Zdaniem Damasio „ja”, które się nieustannie zmienia, jest poczuciem rdzennego „ja” musi być ciągle na nowo odtwarzane i odradzane. To poczucie „ja”, które wydaje nam się być niezmienne, jest to „ja” autobiograficzne. Zostaje ono utworzone na podstawie zbioru wspomnień podstawowych faktów z biografii jednostki, które mogą być częściowo reaktywowane wprowadzając tym samym w nasze życie poczucie ciągłości i trwałości.

22 Ja rdzenne i autobiograficzne Nieustannie, w każdym momencie naszego świadomego życia wytwarzamy impulsy świadomości rdzennej dla jednego lub wielu obiektów i dla zbioru towarzyszących im wspomnień autobiograficznych. Dzięki tym wspomnieniom mamy poczucie przeszłości i przyszłości. przejściowe rdzenne „ja” dostarcza nam wiedzy o chwili bieżącej.

23 Dennett - narracyjna koncepcja ja: fikcyjne poczucie jedności powstaje poprzez narracje, wielokrotne opowiadanie sobie o sobie samym. Według Dennetta ma ono podbudowę w procesach i strukturach mózgu. Na gruncie podejścia naturalistycznego brakuje jednak dobrego wyjaśnienia, jak dochodzi do scalania wielu danych w jeden strumień świadomości wyposażony w tożsame ja jako jego centrum.

24 Trzy warstwy ja fenomenologicznego Na gruncie świadomości fenomenalnej można wyróżnić następujące warstwy ja: (1) beztreściowe centrum strumienia świadomości, (2) centrum oraz cały strumień świadomości łącznie z tym, co pamiętane i aksjologicznie ważne, (3) strumień świadomości i ciało. Pierwsza warstwa jest pierwotna i beztreściowa. Druga obejmuje już treści, które gromadzimy w procesie doświadczenia, całą przeszłość i oczekiwania na przyszłość. Ta warstwa ja buduje się przez całe życie, w młodości w procesie poszerzania perspektywy, a w starości w procesie jej zawężania. Obejmuje nasze postawy aksjologiczne, relacje ze światem i z ludźmi, naszą biografię, która wycisnęła piętno na naszej tożsamości. Trzecia warstwa dodaje relację z własnym ciałem, które zwykle stanowi integralną część tożsamości.

25 Porównanie U Damasio ciało nie jest oddzielone Beztreściowe jest proto-ja Strumień świadomości i poczucie własnego ciała, to odpowiednik ja rozszerzonego

26 Podejście naturalistyczne i pierwszoosobowe O ile podejście naturalistyczne ma problemy z wyjaśnieniem problemu scalania, to podejście pierwszoosobowe nie potrafi dobrze wyjaśnić jedności świadomości z ciałem. Świadomość i nasza podmiotowość pozostaje w tym sensie tajemnicza, a zarazem obie te perspektywy wzajemnie się uzupełniają.