ETYKA DO WYBORU © Jacek Hołówka.

Prezentacja na temat: "ETYKA DO WYBORU © Jacek Hołówka."— Zapis prezentacji:

1 ETYKA DO WYBORU © Jacek Hołówka

2 SZEŚĆ TEORII ETYCZNYCH
Każda teoria etyczna proponuje kryteria moralnej oceny czynów i zawiera uzasadnienie ich wyboru. Każda teoria ma pewne teoretyczne wady i zalety, dlatego wybór jednej teorii jest trudny. Zadaniem filozofii jest ułatwienie tego wyboru przez krytyczne omówienie wad i zalet poszczególnych teorii. Ponadto filozofia moralna zwraca uwagę, że w każdym społeczeństwie relacje między ludźmi stają się bardziej zrozumiałe i trwałe, gdy jednostki świadomie wybierają jakąś teorię etyczną i otwarcie się do jej wyboru przyznają. Wtedy ich motywy stają się jaśniejsze i ich zachowanie bardziej przewidywalne. Teorie do wyboru i ich twórcy FORMALIZM: Immanuel Kant, Richard M. Hare UTYLITARYZM: Jeremy Bentham, John Stuart Mill CNOTA: Platon, Arystoteles MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO: Jezus, Gandhi UMOWA SPOŁECZNA: Jean-Jacques Rousseau, John Rawls UPRAWNIENIA: John Lock, Ronald Dworkin

3 FORMALIZM 1. Formalizm stoi na stanowisku, ze wartości moralne służą przede wszystkim obronie tego, co w nas powszechne, typowe i powtarzalne. Mamy wszyscy żyć tak samo i postępować tak samo w sprawach, które podlegają ocenie moralnej. Ekstrawagancja jest niebezpieczna, tolerowanie wyjątków niedopuszczalne. Formalizm pozwala nam wybrać uniwersalne zasady postępowania, ale potem żąda, byśmy wszyscy stosowali się do nich bezwzględnie i nigdy od nich nie odstępowali. 1.1. Preskryptywizm głosi, że nie można sobie samemu czegoś nakazać i nakazu nie wykonać. 1.2. Uniwersalność norm etycznych wyraża się w żądaniu, by raz przyjęta ocena lub zalecenie obowiązywały we wszystkich analogicznych sytuacjach. 1.3. Szacunek dla prawa moralnego wymaga pominięcia intencji działającego i konsekwencji jego czynów. Główna idea

4 FORMALIZM Immanuel Kant (1724-1804)
Immanuel Kant ( ) Trzy sformułowania Imperatywu Kategorycznego: Postępuj tak, jakby maksyma twojego postępowania przez twą wolę miała się stać prawem przyrody. (Uzasadnienie: 51) Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka. (Uzasadnienie: 62) [Przyjmij ideę] woli każdej istoty rozumnej jako woli powszechnie prawodawczej. (Uzasadnienie: 65) Richard M. Hare ( ) Mam nadzieję, że badając znaczenia słów tworzących nasz dyskurs moralny, uda nam się wypracować kanon logiczny sterujący naszym myśleniem moralnym. Ale jakie to własności logiczne owych słów zrodzą ów kanon? Chodzi o uniwersalizację (uogólnialność) i nakazowość (preskryptywność) sądów moralnych. Obie te własności należą również do innych, pozamoralnych sądów wartościujących. (Myślenie: 34) Istnieje jeszcze jedna własność odróżniająca sądy moralne od innych sądów oceniających. Nazwę ją „nadrzędnością”. (Myślenie: 38)

5 UTYLITARYZM 2. Utylitaryzm twierdzi, że podstawą moralności jest zasada użyteczności: „Należy przyczyniać się do największego szczęścia największej liczby ludzi”. Zdaniem J. Benthama i J.S. Milla człowiek żyje po to, by być szczęśliwym. Obyczaje, tradycja i prawo stanowione narzucają normy niewygodne i bezzasadne. Każdy powinien mieć możność eksperymentowania z własnym życiem i poszukiwania szczęścia na własna rękę. Stąd każde postępowanie jest dozwolone – w tym dewiacje seksualne, dziwaczne upodobania estetyczne, nawyki budzące obrzydzenie, łamanie zobowiązań i kłamstwo – jeśli tylko w takie postępowanie angażują się dorosłe i świadome tego, co robią. 2.1. Tylko konsekwencje czynu maja znaczenie przy określaniu jego wartości. 2.2. Należy maksymalizować nadwyżkę szczęścia nad cierpieniem. 2.3. Należy porzucać sprawy beznadziejne. Główna idea

6 UTYLITARYZM Jeremy Bentham ( ) Natura poddała rodzaj ludzki rządom dwu zwierzchnich władców: przykrości i przyjemności. Im tylko dane jest wskazywać, cośmy powinni czynić, oraz stanowić o tym, co będziemy czynili. Do ich tronu przytwierdzono z jednej strony miarę słuszności i niesłuszności, z drugiej łańcuch przyczyn i skutków. (Wprowadzenie: 17) Przez użyteczność rozumie się tę właściwość jakiegoś przedmiotu, dzięki której sprzyja on wytwarzaniu korzyści, zysku, przyjemności, dobra lub szczęścia […] lub zapobiega powstawaniu szkody, przykrości, zła lub nieszczęścia zainteresowanej strony. Jeżeli przy tym strona ta jest społeczeństwem w ogóle, to chodzić tu będzie o szczęście społeczeństwa; jeżeli pojedynczą jednostką, to o szczęście tej jednostki. (Wprowadzenie: 19) John Stuart Mill( ) Celem ostatecznym, ze względu na który pożądane są wszystkie inne rzeczy […] jest istnienie jak najbardziej wolne od cierpień i jak najbardziej bogate w przyjemności, zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. (Utylitaryzm: 21)

7 CNOTA 3. Etyka broni swoiście pojętej autonomiczności wartości moralnych i postuluje ćwiczenie stałego, godnego zaufania charakteru. Tradycja antyczna znała tylko jeden wzorzec moralnej doskonałości – uosabiał ją bohater. Tragedia greckie pokazują, że człowiek musi uporać się z wyzwaniami losu. Musi dostrzec, co jest jego obowiązkiem i jakie szkody powstaną w porządku świata, gdy postąpi inaczej niż powinien. Nie jest to etyka czystych rąk, tylko etyka wielkiego serca. Cnota jest dzielność, niezłomność i męstwo. W Grecji szacunek budził nie ten, kto starał się przestrzegać ogólnych zasad, ale ten, kto ufając w swą siłę, przezorność i pomyślny los robił to, na co maksymalnie mógł się zdobyć człowiek szukający chwały i pragnący sobie zaskarbić pamięć potomnych. 3.1. Doskonałość charakteru jest naturalnie postrzegana i w naturalny sposób nas pociąga. 3.2. Cnota sama sobie nagrodą. 3.3. Wspólnota dba o wszystkich. Główna idea

8 CNOTA Platon ( ) Trazymach: Więc gdyby istniały takie dwa pierścienie [jak pierścień Gygesa] i jeden by sobie na palec włożył człowiek sprawiedliwy, a jeden niesprawiedliwy, to nie znalazłby się chyba żaden człowiek taki kryształowy, żeby wytrwał w sprawiedliwości i nie śmiał wyciągnąć ręki po cudze, ani tykać go, chociażby mu wolno było, i z rynku bez obawy brać, co by tylko chciał, i do domów wchodzić, i obcować z kim by mu się podobało, i zabijać i z więzów uwalniać, kogo by chciał. Postępując tak, nie robiłby nic innego niż drugi – na jedno i to samo wychodziliby obaj. (Państwa 360) Arystoteles ( ) Ale nie tylko wady duchowe są zależne od woli, lecz także błędy fizyczne niektórych ludzi, których też ganimy; nikt bowiem nie gani tych, co są brzydcy z natury, ganimy jednak takich, którzy są nimi przez brak ćwiczeń i zaniedbanie. Podobnie się rzecz ma z chorobą i ułomnościami; bo nikt nie lżyłby niewidomego od urodzenia lub skutkiem choroby lub uderzenia, lecz raczej litowałby się nad nim; każdy natomiast zganiłby człowieka, który stracił wzrok z powodu opilstwa lub innego nieumiarkowania. (Nikomachejska 14a22)

9 MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO 4. Etyka miłości bliźniego żąda, by każdy człowiek traktowany był z szacunkiem, miał równe szanse szczęścia, nie był degradowany przez silniejszych od siebie i mógł żyć w poczuciu własnej wartości. Apeluje do powszechnych uczuć życzliwości, współczucia i braterstwa. Jest etyką, która liczy na moralną siłę przykładu i na ozdrawiającą siłę cierpienia. Jej wyznawcy są przekonani, że przemoc budzi odrazę, prześladowania są prowadzone wbrew intuicjom moralnym prześladowców, złe uczynki budzą wyrzuty sumienia i powodują wewnętrzne przeobrażenie złoczyńcy. Jest to etyka dobrowolnego wyrzeczenia, ustępliwości, nieingerencji, niesprzeciwiania się złu i bezgranicznego wybaczenia. 4.1. Żaden człowiek nie jest zły, najwyżej może być moralnie ślepy i niewrażliwy. 4.2. Cierpliwość, wybaczanie i niesprzeciwianie się złu są bardziej właściwą metodą moralnego oddziaływania niż stosowanie przemocy. 4.3. Nie wolno karać – wystarczającą sankcją moralną jest ukazanie negatywnych konsekwencji złych czynów – cierpienia i rozczarowania. Główna idea

10 MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO Jezus z Nazaretu (8-2 pne – 29-36 ne)
MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO Jezus z Nazaretu (8-2 pne – ne) Słyszeliście, iż rzeczono jest starym: Nie będziesz zabijał, a kto by zabił, będzie winien sądu. (Wj 20,13) A ja wam powiadam, iż każdy, kto się gniewa na brata swego, będzie winien sądu. A kto by rzekł bratu swemu „raka” [pusta głowo] będzie winien rady. A kto by rzekł: „głupcze” [bezbożniku] będzie winien ognia piekielnego. Jeśli tedy ofiarujesz dar twój do ołtarza, a tam wspomnisz, iż brat twój ma nieco przeciw tobie, zostaw tam dar twój przed ołtarzem, a idź pierwej zjednać się z bratem twoim, a tedy przyszedłszy, ofiarujesz dar twój. Zgódź się z przeciwnikiem twoim rychło, pókiś jest z nim w drodze. (Mt 5,21-25) Mohandas Gandhi ( ) Ahimsa w swej dynamicznej sile oznacza świadomą gotowość przyjęcia cierpienia. Nie jest biernym poddaniem się woli człowieka czyniącego zło; jest skupieniem całej mocy duszy w przeciwstawieniu się woli oprawcy. […] Jednostka może wyzwać całą potęgę niesprawiedliwego państwa w obronie swego honoru, swej religii, swej duszy, i przez to samo uczynić krok ku upadkowi tego państwa, albo ku jego odrodzeniu. (Antologia: 102)

11 UMOWA SPOŁECZNA 5. Etyka umowy społecznej opiera się na założeniu, że wartości moralne powstają przez niepisaną umowę między ludźmi. Treść tej umowy nie opiera się na żadnych wcześniejszych założenia moralnych. Racjonalne jednostki starają się wyobrazić sobie, jakie reakcje między nimi doprowadza do powstania społeczeństwa, które w najwyższym stopni spełnia zbieżne oczekiwania wszystkich obywateli. Treść takiej umowy jest albo ustalana przez naturalne docieranie się rozmaitych propozycje normatywnych, albo może być efektem świadomych i racjonalnych postanowień. 5.1. Bezstronne oceny moralne można sformułować tylko po zapomnieniu swojej tożsamości. 5.2. Wynik fikcyjne, lecz racjonalnej negocjacji jest wiążący, nawet jeśli negocjacje nie miały miejsca i są niewykonalne. 5.3. Kompetentne i doświadczone jednostki mogą ustalić, co jest złe, a co dobra, jeśli tylko podejmą decyzję swobodnie i jednomyślnie. Główna idea

12 UMOWA SPOŁECZNA Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
UMOWA SPOŁECZNA Jean-Jacques Rousseau ( ) Jeśli zajmowanie się naukami jest szkodliwe dla zalet bojowych, to mnie jeszcze sprzyja moralnym. Nasze wychowanie, wprost obłąkane, od pierwszych lat przyozdabia nasz umysł, a nasz sąd o rzeczach wypacza. Wszędzie widzę ogromne zakłady, gdzie kosztem nie byle jakim wychowuje się młodzież, by ją nauczyć wszystkiego prócz obowiązków. Dzieci nasze własnego języka znać nie będą, za to będą mówiły takimi, które nigdzie nie są w użyciu, […] ale co znaczą słowa wspaniałomyślność, sprawiedliwość, umiarkowanie, ludzkość, męstwo, tego wiedzieć nie będą. (Trzy: 34-35) John Rawls ( ) [W sytuacji wyjściowej] nikt nie zna swego położenia w społeczeństwie, ani swych naturalnych zalet, a zatem nikt nie jest w stanie przykroić zasad na własną korzyść. […] [Sytuacji wyjściowej] nie należy pojmować na podobieństwo zgromadzenia ogólnego, skupiającego wszystkich, którzy w jakimś czasie żyją, [lub] którzy w jakimś czasie mogliby żyć. Pojmowanie sytuacji pierwotnej w którykolwiek z tych sposobów byłoby nazbyt wybujałą fantazją; koncepcja taka przestałaby być naturalnym przewodnikiem dla intuicji. ( )

13 UPRAWNIENIA 6. Teoria uprawnień zakłada, że człowiek musi być traktowany inaczej niż wszystkie inne żywe istoty, ponieważ jest bardziej wrażliwy i ma plany życiowe. Cierpi nie tylko z powodu doznanych nieszczęść, ale także dlatego, że pewne z jego zamierzeń nie dają się osiągnąć, że troszczy się nie tylko o siebie, ale też o rodzinę i przyjaciół, o sztukę, naukę i religię. Uprawnienia przysługują jednostkom, nie społecznościom, ich uznanie jest natychmiast egzekwowalne. Prawa są niezbywalne w tym sensie, że nie wolno ich poświęcać dla dobra innych ludzi. 6.1. Autonomia jednostki jest najwyższą wartością chroniona przez jej uprawnienia. 6.2. Wartości moralne muszą być egzekwowalne. 6.3. Retrospektywne korekty raz nadanych uprawnień są niedopuszczalne. Główna idea

14 UPRAWNIENIA John Locke (1632-1704)
UPRAWNIENIA John Locke ( ) Z tych dwóch różnych uprawnień, jednego do karania zbrodni dla powstrzymywania i zapobiegania przestępstwom, które to uprawnienie posiada każdy, z drugiego do naprawienia szkody, które należy tylko do strony skrzywdzonej, zwierzchnia władza, z racji pełnienia swych funkcji, posiada złożone w jej ręce przez wspólnotę uprawnienie do karania. Może ona często, gdy dobro publiczne nie wymaga wykonania prawa, darować karę za zbrodnicze przestępstwo mocą własnego autorytetu, nie może jednak darować naprawienia szkody należnego prywatnej osobie, która doznała uszczerbku. (Dwa: ) Ronald Dworkin (1931- ) Bentham stwierdził, że każde prawo stanowi „naruszenie” wolności i chociaż czasami takie naruszenia mogą być konieczne, udawanie, że nie stanowią one takich naruszeń, jest dowodem obskurantyzmu. W tym neutralnym, obejmującym wszystko sensie wolności jako swobody, wolność i równość w oczywisty sposób ze sobą konkurują. Prawo jest niezbędne do ochrony równości, będąc nieustannie kompromisem ze strony wolności. (Biorąc: 472)

15 LITERATURA KONIEC