Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Prawa obywatela w Sądzie

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Prawa obywatela w Sądzie"— Zapis prezentacji:

1 Prawa obywatela w Sądzie

2 Informacja dla korzystających
W niniejszej prezentacji zostały zastosowane hiperłącza, które po kliknięciu przeniosą do innej części dokumentu albo też otworzą dany akt prawny (w formacie pdf ze strony Kancelarii Sejmu). Aby działały prezentacja musi być uruchomiona jako pokaz. Kliknij tutaj aby przejść dalej.

3 Cel opracowania Przybliżenie praw i obowiązków osób występujących przed organami wymiaru sprawiedliwości w charakterze: świadków stron (np.. powód, pozwany) oskarżonych stron w postępowaniu administracyjnym, Wyjaśnienie procedury składania odwołań od orzeczeń sądowych, Prezentacja zasad ponoszenia kosztów sądowych.

4 Spis treści I. Informacje ogólne II. Świadek w procesie cywilnym
III. Świadek w procesie karnym IV. Status prawny oskarżonego V. Pozycja jednostki w postępowaniu prokuratorskim VI. Prawa i obowiązki stron postępowania administracyjnego – w pytaniach i odpowiedziach VII. Pierwsze kroki w sądzie – praktyczny przewodnik VIII. Jak odwołać się od orzeczenia sądowego? IX. Koszty sprawy cywilnej

5 Rozdział I Informacje ogólne
Spis treści: Słownik pojęć str. 6 Pozycja jednostki wobec wymiaru sprawiedliwości str. 7 Zakaz dyskryminacji str. 8 Kontakty z sądownictwem str. 9 Prawo do sądu str Rola procedury sądowej str. 12 Prawo do obrony str. 13 Organizacja sądownictwa str. 14 Rola sądów str. 15 Organizacja sądu rejonowego str. 16 Czym jest sąd grodzki? str. 17 Organizacja sądu okręgowego str. 18 Sąd okręgowy czy rejonowy? str. 19 Organizacja sądu apelacyjnego str. 20 Organizacja Prokuratury str. 21

6 Słownik pojęć Dyskryminacja – to odmienne traktowanie osób znajdujących się w jednakowej sytuacji, nie dające się usprawiedliwić obiektywnymi względami (zob. np. w zakresie stosunku pracy art. 183a Kodeksu pracy). Sprawy niemajątkowe – nie realizują interesu majątkowego, np. dotyczą ochrony dóbr osobistych. Konwencja – Europejska Konwencja Praw Człowieka Kpc – Kodeks postępowania cywilnego - reguluje postępowanie przed sądem w sprawach cywilnych MPPOP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, USP – ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych.

7 Pozycja jednostki wobec wymiaru sprawiedliwości
Sądy i prokuratura są instytucjami państwowymi powołanymi do niesienia pomocy obywatelom oraz strzeżenia praworządności. Podstawą ich działania są tylko przepisy prawa. Konstytucja, będąca najważniejszym aktem prawnym w Rzeczpospolitej Polskiej, zawiera szereg przepisów gwarantujących rzetelne i sprawiedliwie postępowanie - zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym. Gwarancje konstytucyjne dotyczą każdej jednostki i muszą być respektowane przez organy państwa w każdej fazie prowadzonych postępowań.

8 Zakaz dyskryminacji Pamiętaj!
Każdy ma prawo do jednakowej ochrony prawnej bez jakiejkolwiek dyskryminacji z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Podstawa prawna Art. 2 MPPOP

9 Kontakty z sądownictwem
Dla osób, które nigdy wcześniej nie miały do czynienia z sądem (lub prokuraturą), pierwsze spotkanie zazwyczaj wywołuje duże emocje i obawy. Należy jednak pamiętać, że Konstytucja nakłada na władze publiczne i jej funkcjonariuszy obowiązek szanowania ludzkiej godności oraz zakazuje nieludzkiego lub poniżającego traktowaniu. Z drugiej strony obywatele powinni zachować powagę w miejscach związanych z wymiarem sprawiedliwości oraz okazywać szacunek pracującym tam osobom. Zgłaszanie zarzutów pod adresem pracowników sądu czy prokuratury nie może odbywać się w atmosferze kłótni i wzajemnego wzburzenia. W razie zastrzeżeń co do ich pracy można powiadomić przełożonego danej osoby i zażądać wyjaśnienia sprawy. Podstawa prawna Art. 30 i 40 Konstytucji RP

10 Prawo do sądu Konstytucja gwarantuje każdemu: prawo do obrony,
prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, prawo zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, dwuinstancyjność postępowania sądowego. Podstawa prawna Art. 45, 78 i 176 Konstytucji RP Prawo do sądu jest regułą prawną, pozwalającą na stosowanie art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji w sposób bezpośredni

11 Prawo do sądu II Konstytucja: nakazuje publiczne ogłaszanie wyroku
wyznacza granice wyłączania jawności rozprawy normuje podstawowe zasady odpowiedzialności karnej ograniczanie sądowej drogi dochodzenia naruszonych wolności lub praw może nastąpić tylko w ustawie Podstawa prawna Art. 42, 45 i 78 Konstytucji RP Również akty prawa międzynarodowego gwarantują prawo do sądu. Art. 6 Konwencji

12 Rola procedury sądowej
Postępowanie przed sądem, w zależności od rodzaju (np. cywilne, karne, administracyjne) toczy się według określonej procedury, która dokładnie określa prawa i obowiązki stron. Sformalizowanie procedury ma zapobiegać dowolności prowadzenia sprawy i zapewniać bezstronne i obiektywne rozstrzygnięcie sporu. Podmiotem prawa do sądu jest „każdy”. Z treści tego prawa wynika, że wymaga ono: - takiego ukształtowanie właściwości sądów, by żadna ze spraw nie była spod tej właściwości wyłączona, - ukształtowania procedury sądowej w sposób pozwalający na rzeczywiste korzystanie z tego prawa. .

13 Prawo do obrony Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć Podstawa prawna Art. 6 Kpk Oskarżony ma prawo do składania wyjaśnień. W ramach prawa do milczenia oskarżony może bez podania powodów odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytanie, a skorzystanie z tej możliwości nie może zostać uznane za okoliczność obciążającą Art. 175 Kpk

14 Organizacja sądownictwa
Wymiar sprawiedliwości sprawują w Polsce wyłącznie: Sąd Najwyższy, sądy powszechne: sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, sądy administracyjne, sądy wojskowe. Podstawa prawna: art. 175 Konstytucji

15 Rola sądów Tylko sądy mogą wydawać wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok taki ma za sobą autorytet państwa. Krytyka wyroku, pozbawiona merytorycznych podstaw, oparta jedynie na żalu po przegranej sprawie nie wpływa na budowanie zaufania pozostałych obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Językiem urzędowym przed sądami jest język polski.

16 Organizacja sądu rejonowego
Każdy sąd rejonowy jest podzielony na wydziały: 1) cywilny – spraw cywilne z zakresu prawa cywilnego,   2) karny – sprawy karne, w tym wykroczenia jako II instancja 3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) – sprawy m.in. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,  dotyczące demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych,    4) pracy (sąd pracy) - sprawy z zakresu prawa pracy,   5) ksiąg wieczystych – m.in. prowadzenie ksiąg wieczystych Dodatkowo może zostać utworzony: 6) ubezpieczeń społecznych 7) gospodarczy (sąd gospodarczy) Podstawa prawna Art. 12 i nast. USP Art. 16 Kpc

17 Czym jest sąd grodzki? Jest to wydział sądu rejonowego (utworzony w jego siedzibie lub poza jego siedzibą, jako wydział lub wydziały zamiejscowy). Sądom grodzkim powierza się rozpoznawanie spraw: 1) o wykroczenia w pierwszej instancji,   2) o wykroczenia skarbowe oraz o przestępstwa skarbowe, z wyjątkiem spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym,  3) o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,  4) o przestępstwa podlegające rozpoznawaniu w postępowaniu przyspieszonym,  5) o pozostałe przestępstwa, podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,   6) cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym oraz dotyczących depozytów sądowych i przepadku rzeczy

18 Organizacja sądu okręgowego
Sąd okręgowy dzieli się na wydziały: 1) cywilny,   2)  karny,  3) penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych,   4) pracy (sąd pracy),   5) gospodarczy (sąd gospodarczy) - do spraw gospodarczych.   6) wydział pracy i ubezpieczeń społecznych (sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. Podstawa prawna Art. 16 USP Art. 17 Kpc

19 Sąd okręgowy czy rejonowy?
Sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych. Sąd okręgowy działa jest sądem odwoławczym od orzeczeń sądu rejonowego Sprawy zastrzeżone dla sądu okręgowego (wybrane): 1) o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia, 2) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego, 3) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych,, 4) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

20 Organizacja sądu apelacyjnego
Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały: 1) cywilny - sprawy z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego oraz rodzinnego i opiekuńczego,   2)  karny - sprawy z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych,  3) pracy i ubezpieczeń społecznych - sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Do zakresu działania sądu apelacyjnego należy przede wszystkim rozpoznawanie odwołań od orzeczeń wydanych przez sąd okręgowy w pierwszej instancji. Podstawa prawna Art. 17 USP

21 Organizacja prokuratury
Prokuratura należy do organów ścigania i podlega władzy wykonawczej (tj. Radzie Ministrów). Odgrywa ona niebagatelną rolę z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości, gdyż inicjuje większość postępowań sądowych z zakresu spraw karnych. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Hierarchiczne podporządkowanie cechuje organizację prokuratury (uproszczony schemat): Prokurator Generalny | Prokuratora Krajowa prokuratury apelacyjne prokuratury okręgowe prokuratury rejonowe

22 Rozdział II. Świadek w procesie cywilnym
Spis treści. Słownik pojęć str. 23 Jak zostaje się świadkiem? str. 24 Prawo odmowy zeznań str Prawo odmowy odpowiedzi na pytanie str. 27 Prawo przeglądania akt str. 28 Prawo do zwrotu wydatków str. 29 Obowiązki świadka w procesie cywilnym str. 30 Co zrobić po otrzymaniu wezwania? str. 31 Przebieg rozprawy str. 32 – 35 Postępowanie w razie ukarania świadka grzywną str. 36 Co zrobić w przypadku niedotrzymania terminu do usprawiedliwienia nieobecności? str. 37 Najczęściej zadawane pytania str. 38 – 41.

23 Słownik pojęć Kpc – Kodeks postępowania cywilnego .
Konfrontacja – jest to „stawienie sobie świadków do oczu”. Posiedzenie sądowe – zebranie sądu w celu dokonania określonych czynności w toku postępowania. Rodzajem posiedzenia jest także rozprawa. Przysposobienie – adopcja. Powinowaci - powinowactwo jest powstałym w następstwie zawarcia małżeństwa stosunkiem rodzinnym między jednym z małżonków a krewnymi drugiego z nich (np. ojciec żony jest powinowatym jej męża w pierwszym stopniu linii prostej, a brat żony jest powinowatym jej męża w drugim stopniu linii bocznej). Strona – osoba na rzecz której lub przeciwko której toczy się postępowanie sądowe, np. powód oraz pozwany. Świadek –osoba wezwana przez sąd w celu złożenia zeznań w toczącej się sprawie. Wstępni - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie. Zstępni - dzieci, wnuki, prawnuki.

24 Jak zostaje się świadkiem?
Samo posiadanie wiadomości nawet bardzo istotnych dla wyjaśnienia sprawy nie przesądza o tym, iż dana osoba będzie przesłuchana przed sądem w charakterze świadka. Decyzja w tej materii należy tylko i wyłącznie do sądu, który może powołać na świadka osobę wskazaną przez stronę albo wezwać ją z urzędu (bez jakiegokolwiek wniosku strony).

25 Prawo odmowy zeznań Określone osoby mogą w ogóle odmówić zeznań w charakterze świadka. Do tej grupy zalicza się: małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwo , powinowatych w tej samej linii lub stopniu , osoby pozostające ze stronami w stosunku przysposobienia (adopcji). Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu przysposobienia Podstawa prawna Art. 261 Kpc

26 Prawo odmowy zeznań II Odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu (unieważnienie małżeństwa), z wyjątkiem jednak spraw o rozwód. Oświadczenie o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań może być odwołane. Jeżeli uprzednio świadek został pouczony o prawie odmowy zeznań to po ich złożeniu nie może skorzystać z prawa ich odmowy. Osoba, która miała prawo odmowy zeznań w ogóle, np. dlatego że jest córką stron, ale chciała zeznawać może odmówić odpowiedzi na konkretne pytanie.

27 Prawo odmowy odpowiedzi na pytania
Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na: odpowiedzialność karną (tylko rzeczywiście istniejąca możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej). hańbę (okrycie świadka lub jego bliskich wielkim wstydem i kompromitacją) dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową (musi zachodzić rzeczywisty związek między złożeniem zeznań, a szkodą majątkową). A także wówczas, gdy: zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej, zaś duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi. Podstawa prawna Art. 261 Kpc

28 Prawo przeglądania akt
Świadek ma prawo do osobistego zapoznania się z zapisem swoich zeznań zamieszczonych w protokole. Zeznania, które zostały zaprotokołowane mogą być sprostowane lub uzupełnione wyłącznie na podstawie własnych uwag świadka, zgłoszonych sądowi bezpośrednio po odczytaniu mu protokołu. Podstawa prawna Art. 9 Kpc

29 Prawo do zwrotu wydatków
Świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku. Może także żądać przyznania zaliczki na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu przesłuchania. Wniosek taki należy złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy. Podstawa prawna Art. 277 Kpc Wniosek o przyznanie powyższych należności składa się niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu trzech dni po wykonaniu czynności, a jeżeli czynności były podejmowane na rozprawie - najpóźniej w ciągu trzech dni po rozprawie. Niedochowanie terminu skutkuje utratą tego prawa. Art. 85 i nast. ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Przyznana należność zostanie przekazana przelewem bankowym albo przekazem pocztowym - bez obciążania świadka opłatą pocztową lub kosztami przelewu.

30 Obowiązki świadka w procesie cywilnym
Świadek występujący w sprawie cywilnej ma obowiązek: a) stawienia się na wezwanie w miejscu i czasie określonym przez sąd, Pamiętaj! Świadek, który stawił się na rozprawie nie może samowolnie oddalać się bez zezwolenia sądu. b) złożenia zeznań, c) mówienia prawdy i nie zatajania faktów z tego, co jest mu wiadome. Świadek nie powinien przemilczać przed sądem żadnych okoliczności związanych ze sprawą chociażby nie był o nie bezpośrednio pytany. Przemilczanie określonych faktów może zostać uznane za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem świadka jest bycie lojalnym tylko i wyłącznie wobec sądu, a nie wobec stron. Pamiętaj! Niedopuszczalne jest kłamstwo lub zatajanie informacji. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo karane jest grzywną. Następnie sąd powtórnie wzywa świadka do stawienia się. W razie ponownego niestawiennictwa skazuje go jeszcze raz na grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie

31 Co zrobić po otrzymaniu wezwania?
Sąd, wzywając świadka, określa miejsce i czas przesłuchania, dlatego należy stawić się punktualnie, aby nie zakłócać przebiegu rozprawy i nie wprowadzać zbędnego zamieszania. Uwaga! W razie gdyby świadek natrafił na przeszkody, które uniemożliwiają mu przybycie na czas (np. wypadek w drodze do sądu, opóźniony autobus) powinien powiadomić telefonicznie sekretariat i podać przyczynę opóźnienia oraz przypuszczalny czas przybycia do sądu. Pamiętaj! Idąc do sądu należy zabrać ze sobą dokumentu tożsamości (dowód osobisty, paszport itp.), umożliwia to sprawdzenie tożsamości stającej osoby.

32 Przebieg rozprawy Rozprawę rozpoczyna wywołanie sprawy, które polega na ogłoszeniu przez sędziego lub protokolanta, że będzie rozpatrywana sprawa, przykładowo ”Kowalskiego przeciwko Nowakowi o zapłatę”. Po wejściu na salę rozpraw odbywa się sprawdzenie obecności świadków i pozostałych uczestników postępowania. Sędzia-przewodniczący ustala także, w jakiej kolejności będą zeznawali świadkowie. Osoby, które jeszcze nie zeznawały nie mogą być obecne przy przesłuchaniu innych świadków. Przed przystąpieniem do przesłuchania świadek zostaje uprzedzony o prawie odmowy zeznań oraz o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Uwaga! Art. 233§1 kodeksu karnego przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla osoby, która składając zeznania - zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę.

33 Przebieg rozprawy II Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego: imienia, nazwiska, wieku, stosunku do stron (np. małżonek, syn, córka), zawodu oraz tego czy świadek był karany za składania fałszywych zeznań. Pytania te mają swój konkretny cel. Informacje o wieku świadka i karalności za składanie fałszywych zeznań zdecydują o tym, czy może być od świadka odebrane przyrzeczenie. Stosunek do stron i zawód pozwoli przewodniczącemu na ocenę, czy świadek należy do kręgu osób, którym przysługuje prawo odmowy zeznań oraz czy dana osoba może być świadkiem.

34 Przebieg rozprawy III Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu. Jednak za zgodą obecnych stron świadek może być zwolniony przez sąd od składania przyrzeczenia. Rota przyrzeczenia: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”. Następnie przesłuchanie przechodzi w swoją właściwą fazę zaczynającą się od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo świadkowi w sprawie. Podstawa prawna Art. 210 i nast. Kpc

35 Przebieg rozprawy IV Sędziowie stosują różne sposoby przesłuchiwania. Niektórzy umożliwiają swobodne wypowiedzenie się świadka, inni zaś zaczynają bezpośrednio od pytań, po których dopiero umożliwiają świadkowi uzupełnienie pominiętych we wcześniejszej wypowiedzi informacji. Pamiętaj! Zeznanie świadka są zapisywane do protokołu. Świadek ma prawo zwrócenia się do sądu o ich uzupełnienie lub sprostowanie. Konfrontacja świadków Świadkowie, których zeznania przeczą sobie wzajemnie, mogą być konfrontowani. Przykład Na sprawę rozwodową zostały powołane pełnoletnie dzieci małżonków. Jedno z nich zeznało, że rodzice nigdy się nie kłócili ze sobą, drugie z dzieci, że codziennie w domu były awantury. Wobec tego, że obie wersje są wyraźnie sprzeczne sąd zarządził konfrontację. Świadkowie zostali poproszenie o wyjaśnienie tych rozbieżności Podstawa prawna Art. 272 Kpc

36 Postępowanie w razie ukarania świadka grzywną
Świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swoje niestawiennictwo. Jeżeli sąd uzna, że świadek usprawiedliwił swoje niestawiennictwo to zwalnia świadka od grzywny i od przymusowego sprowadzenia. Nie zawsze świadek będzie mógł usprawiedliwić swoje niestawiennictwo bezpośrednio na posiedzeniu. Przykład Świadek otrzymał postanowienie sądu o ukaraniu go grzywną za niestawiennictwo na rozprawie. Świadek stwierdził, że usprawiedliwi się przed sądem na kolejnej rozprawie. W międzyczasie sąd uchylił swoje postanowienie o powołaniu tejże osoby na świadka. Wobec tego świadek został pozbawiony możliwości usprawiedliwienia się bezpośrednio przed sądem. Jeżeli w sytuacji opisanej w powyższym przykładzie świadek wystosowałby pismo z usprawiedliwieniem, ale po upływie tygodnia od daty doręczenia to sąd nie mógłby go uwzględnić, gdyż byłoby ono spóźnione

37 Co zrobić w przypadku niedotrzymania terminu do usprawiedliwienia nieobecności?
Termin tygodniowy podlega, stosownie do okoliczności przywróceniu, jeżeli świadek udowodni, że nie usprawiedliwił w terminie nieobecności bez swojej winy (z przyczyn na które nie miał wpływu). Jeżeli sąd odmówi zwolnienia świadka od grzywny lub od przymusowego sprowadzenia, to świadkowi przysługuje zażalenie.

38 Najczęściej zadawane pytania
Czy świadek może spisać swoje zeznania i odczytać je przed sądem? Nie. Niedopuszczalne jest wcześniejsze przygotowanie zeznań i odczytywanie ich przed sądem. Jeżeli świadek nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie sędziego lub strony bez notatek lub dokumentów należy to wprost powiedzieć sędziemu. Czy można przesłać swoje zeznania do sądu na piśmie, zamiast stawienia się osobiście? Nie. Istota zeznań sprowadza się do przesłuchania, a więc bezpośredniego wysłuchania świadka. Osoba wezwania w charakterze świadka powinna stawić się w sądzie.

39 Najczęściej zadawane pytania II
Czy można odmówić bycia świadkiem w sądzie? Nie. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka. Wyjątki dotyczą np. małżonków stron, ich dzieci. Nawet jeżeli osobie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań, np. ze względu na pokrewieństwo to i tak musi udać się do sądu i dopiero tam może oświadczyć, iż nie chce zeznawać. Wcześniejsze zapytanie, o to czy ktoś wyraża zgodę, aby podać go za świadka nie ma podstaw prawnych i może być traktowane jedynie jako wyraz uprzejmości. Czy odmowa przez członka rodziny składania zeznań wywołuje niekorzystne skutki dla stron? Nie. Motywy, jakimi kierują się osoby bliskie korzystając z prawa do odmowy zeznań są bardzo różne i nie są oceniane przez sąd. Ważne jest to, że w żadnym wypadku odmowa zeznań nie uprawnia sądu do wyciągania z tego powodu niekorzystnych wniosków dla którejkolwiek ze stron.

40 Najczęściej zadawane pytania III
Czy osoba niepełnosprawna mająca problemy z poruszaniem się musi stawić się w sądzie, jeżeli została powołana na świadka? Przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem odbywa się w miejscu, gdzie przebywają, jeżeli nie mogą go opuścić. W takim wypadku należy skierować pismo do sądu z wyjaśnieniem przyczyn, dla których nie można stawić się osobiście w sądzie. Należy jednak pamiętać, że nie wolno nadużywać tej możliwości. Zakaz opuszczania miejsca pobytu nie powinien wynikać z subiektywnej oceny świadka, ale co do zasady powinien być poparty zaleceniami lekarskimi. Podstawa prawna Art. 263 Kpc

41 Najczęściej zadawane pytania IV
Czy świadek po złożeniu zeznań może opuścić sąd? Nie. Każdy świadek ma obowiązek pozostawania w sądzie do czasu, aż przewodniczący sądu zezwoli mu na opuszczenie sądu. Najczęściej po przesłuchaniu przewodniczący oświadcza, że „świadek jest wolny” lub „świadek może opuścić salę”. W razie wątpliwości należy zapytać się sędziego, czy można sobie pójść. Samowolne opuszczenie sądu może spowodować nałożenie grzywny lub przymusowe doprowadzenie. Czy osoba wezwana przez sąd na przesłuchanie w charakterze świadka, która w odpowiedzi na to wezwanie wystosowała pismo, w którym oświadczyła, że nic nie wie w tej sprawie może być skazana na grzywnę? Tak. Samo pisemne oświadczenie świadka, że nie posiada żadnych wiadomości w sprawie albo że jako osoba najbliższa chce skorzystać z prawa odmowy zeznań, nie zwalnia go z obowiązku stawienia się w sądzie. To sąd ocenia czy świadek ma znaczenie dla sprawy czy też nie.

42 Rozdział III Świadek w procesie karnym
Spis treści. Słownik pojęć str. 43 Obowiązki świadka str. 44 – 47 Uprawnienia świadka str. 48 – 56 Przebieg rozprawy str. 57 – 60 Przyznawanie należności świadkom str. 60 – 63 Najczęściej zadawane pytania str. 64.

43 Słownik pojęć Kpk - kodeks postępowania karnego - akt regulujący postępowanie w sprawach karnych. Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu strony, w postępowaniu karnym pełnomocnika ustanowić może np. oskarżyciel posiłkowy Powinowaci – zob. slajd 23. Świadek - zob. slajd 23 Strona – osoba, przeciwko której toczy się postępowanie (np. oskarżony). Oskarżony – osoba przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Wstępni - zob. slajd 23. Zstępni - zob. slajd 23.

44 Obowiązki świadka Świadek występujący w sprawie karnej ma obowiązek:
a) stawienia się na wezwanie w miejscu i czasie określonym przez sąd, Pamiętaj! Świadek, który stawił się na rozprawie nie może samowolnie oddalać się bez zezwolenia sądu. b) złożenia zeznań, c) mówienia prawdy i nie zatajania faktów z tego, co jest mu wiadome. Świadek nie powinien przemilczać przed sądem żadnych okoliczności związanych ze sprawą chociażby nie był o nie bezpośrednio pytany. Przemilczanie określonych faktów może zostać uznane za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem świadka jest bycie lojalnym tylko i wyłącznie wobec sądu, a nie wobec stron. Świadek nie będzie odpowiadał za przestępstwo fałszywych zeznań, jeżeli w postępowaniu karnym, w którym występował on później jako oskarżony, złożył je uprzednio w charakterze świadka co do okoliczności związanych z zarzuconym mu następnie czynem.

45 Obowiązki świadka II Świadek, który nie może się stawić na wezwanie sądu z powodu: choroby, kalectwa, innej nie dającej się pokonać przeszkody (np. podeszły wiek w znacznym stopniu utrudniający poruszanie się) może zostać przesłuchany w miejscu swojego pobytu. Choroba lub kalectwo powinny uniemożliwiać osobiste stawienie się w sądzie, dlatego co do zasady świadek powinien dysponować zaświadczeniem lekarskim, z którego będzie wynikało, że jego stan zdrowia uniemożliwia mu przybycie do sądu. W piśmie skierowanym do sądu świadek powinien wyjaśnić przyczynę ze względu na którą nie może stawić się w sądzie oraz załączyć stosowne dokumenty (np. zaświadczenie lekarskie). Należy także podać miejsce pobytu, czyli miejsce, w którym świadek faktycznie się znajduje, np. mieszkanie, dom pomocy społecznej. Z tego względu, iż niekiedy osoby nie przebywają w miejscu swego zameldowania. Podstawa prawna Art. 177 Kpk

46 Obowiązki świadka III Przesłuchanie z udziałem biegłego
Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, świadek nie może się temu sprzeciwić. Natomiast świadek, który nie jest pokrzywdzonym nie może być zmuszony do poddania się oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu. Czynności te wymagają zgody świadka. Przykład 1 Świadek poinformował sąd, że cierpi na zaniki pamięci i nie jest w stanie dokładnie relacjonować zdarzeń, których był naocznym świadkiem. Sędzia poprosił zatem świadka, aby ten poddał się specjalistycznym badaniom. Świadek odmówił, bez podania przyczyn (zgodnie z art. 192§4 Kpk). Wobec tego sprzeciwu sąd zarządził przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza psychologa - temu świadek nie mógł się sprzeciwić (art. 192§2 kpk). Podstawa prawna Art. 194 i 192 Kpk

47 Obowiązki świadka IV Jeżeli świadek jest jednocześnie pokrzywdzonym to nie może sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym, a od stanu jego zdrowia zależy karalność czynu. Przykład 2 Pokrzywdzona twierdzi, że została zgwałcona. W celu stwierdzenia czy faktycznie doszło do zbliżenia fizycznego niezbędne jest przeprowadzenie badania lekarskiego. W związku z tym nie może ona sprzeciwić się badaniu. Podstawa prawna Art. 192 Kpk

48 Uprawnienia świadka Prawo odmowy zeznań
Jednym z najważniejszych uprawnień świadka jest prawo odmowy zeznań. Prawo takie przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Osobą najbliższą jest: małżonek, wstępny (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępny (dzieci, wnuki, prawnuki), rodzeństwo, (bracia, siostry), w tym rodzeństwo przyrodnie, tj. mające tylko wspólnego ojca lub matkę, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, (np. wdowiec w stosunku do córki z pierwszego małżeństwa zmarłej żony), osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (adopcji) oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, czyli osoba pozostająca w związku co do istoty takim samym jak związek małżeński, tyle tylko, że pozbawionym węzła prawnego. Podstawa prawna Art. 182 Kpk

49 Uprawnienia świadka II
Prawo odmowy zeznań – cd. Jeżeli po pouczeniu o prawie odmowy składania zeznań świadek przystąpi do zeznawania sąd może potraktować to jako wyraz tego, że świadek nie chce korzystać z prawa odmowy zeznań. Odmowa złożenia zeznań odnosi się do całości zeznań. Świadek nie może wybierać spraw, co do których chce zeznawać. Zobowiązany jest także mówić o sprawach niekorzystnych dla oskarżonego. Uchylenie się świadka od zeznań w postępowaniu przygotowawczym nie stanowi przeszkody do wezwania tego świadka na rozprawę. Świadek ma prawo do zmiany zdania w kwestii składania zeznań i może zrezygnować z tego prawa. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Jednak nie przysługuje ono byłemu konkubentowi oskarżonego, gdyż ustawa nadaje je jedynie osobom pozostającym (aktualnie) we wspólnym pożyciu.

50 Uprawnienia świadka III
Prawo odmowy zeznań – cd. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Innymi słowy każdy ze sprawców występuje w roli oskarżonego o udział w tym samym przestępstwie, ale w odrębnym postępowaniu. Jeżeli świadek jest osobą małoletnią, samodzielnie podejmuje decyzję i składa oświadczenie, czy z tego prawa korzysta, czy też nie.

51 Uprawnienia świadka IV
Prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Podstawa prawna Art. 183 Kpk Uchylenie się od odpowiedzi na pytanie jest czymś innym niż odmową zeznań. W tym wypadku świadek zwolniony jest tylko z odpowiedzi na konkretne pytanie. Świadek nie ma obowiązku wyjaśniania, dlaczego odmawia odpowiedzi. Istotą omawianego prawa jest to, że nie należy nikogo stawiać w sytuacji przymusowej, w której musi albo kłamać, albo obciążać siebie lub osobę najbliższą. Świadek powinien jednak poinformować, że odmawia odpowiedzi na pytanie, że względu na fakt grożącej odpowiedzialności.

52 Uprawnienia świadka V Prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie – cd. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Świadek nie ma obowiązku dokładnego wyjaśnienia sądowi, dlaczego odmawia odpowiedzi na konkretne pytania. Powinien jednak uprawdopodobnić, że pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskich stosunkach. Szczególnie bliski stosunek osobisty to istniejąca pomiędzy świadkiem a oskarżonym silna więź uczuciowa, emocjonalna, wynikająca np. z długotrwałej silnej przyjaźni i koleżeństwa lub z narzeczeństwa. Podstawa prawna Art. 185 Kpk

53 Uprawnienia świadka VI
Kiedy można odmówić złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie? Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 Kpk może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Podstawa prawna Art. 186 Kpk Przykład 3 Janina Nowak została wezwana na policję na przesłuchanie w sprawie, w której oskarżonym jest jej mąż. Została pouczona o prawie odmowy zeznań, jako osoba najbliższa dla oskarżonego, ale nie skorzystała z tego prawa i złożyła zeznania. Wezwana przez sąd jako świadek oświadczyła, że nie chce zeznawać. Wobec tego sąd potraktował jej poprzednio złożone zeznania jako niebyłe i nie służyły już za dowód przeciwko jej mężowi.

54 Uprawnienia świadka VII
Żądanie przeprowadzenia rozprawy z wyłączeniem jawności Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Pojęcie "hańby" należy rozumieć jako okrycie się wielkim wstydem i kompromitacją samego świadka lub jego bliskich, w razie gdyby udzielił on odpowiedzi na pytanie. Chodzi tutaj o okoliczności, które w odczuciu społecznym "poniżają" osobę zachowującą się w dany sposób. Podstawa prawna Art. 183 Kpk

55 Uprawnienia świadka VIII
Świadek anonimowy Świadek, który obawia się o życie, zdrowie, wolność albo mienie w znacznych rozmiarach swoje lub osoby dla niego najbliższej, powinien o tym poinformować prokuratora lub sąd żądając zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie jego tożsamości, w tym danych osobowych. Nie wystarczy jednak samo zgłoszenie takiego żądania. Sąd lub prokurator może utajnić dane świadka, dopiero, gdy obawy świadka mają pokrycie w rzeczywistości. Muszą zatem być realne.

56 Uprawnienia świadka IX
Utajnienie danych świadka Świadek może żądać, aby dane dotyczące miejsca zamieszkania zostały zastrzeżone do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Wymagane jest, aby zachodziła uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej spowodowana składaniem zeznań przez świadka. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres. Podstawa prawna Art. 191 Kpk

57 Przebieg rozprawy W wezwaniu dla świadka sąd określa miejsce i czas przesłuchania, dlatego obowiązkiem świadka jest punktualne przybycie na miejsce. Uwaga! W razie gdyby świadek natrafił na przeszkody, które uniemożliwiają mu przybycie na czas (np. wypadek w drodze do sądu, opóźniony autobus) powinien powiadomić telefonicznie sekretariat i podać przyczynę opóźnienia oraz przypuszczalny czas przybycia do sądu. Rozprawę rozpoczyna wywołanie sprawy, które polega na ogłoszeniu przez sędziego lub protokolanta, że będzie rozpatrywana przykładowo ”sprawa z oskarżenia publicznego przeciwko Janowi Kowalskiemu”. Po wejściu na salę rozpraw odbywa się sprawdzenie obecności świadków i pozostałych uczestników postępowania. Sędzia-przewodniczący ustala także, w jakiej kolejności będą zeznawali świadkowie.

58 Przebieg rozprawy II Pamiętaj!
Idąc do sądu należy zabrać z sobą dokument tożsamości (dowód osobisty, paszport itp.), umożliwia to sprawdzenie tożsamość stającej osoby. Przed rozpoczęciem przesłuchania sędzia uprzedza świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Ważne! Art. 233§1 kodeksu karnego przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla osoby, która składając zeznania - zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę.

59 Przebieg rozprawy III Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o: imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron. Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu. Jednak za zgodą obecnych stron świadek może być zwolniony przez sąd od składania przyrzeczenia. Rota przyrzeczenia „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”

60 Przebieg rozprawy IV Pamiętaj! Jeżeli świadek składa przyrzeczenie to stanowi ono podstawę do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej w razie złożenia fałszywych zeznań, nawet jeżeli sędzia nie uprzedzi świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Świadek zostaje uprzedzony przez sąd o prawie odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytanie (art. 182, 183, 185 Kpk), jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami. Następnie przesłuchanie przechodzi w swoją właściwą fazę, zaczynającą się od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo świadkowi w sprawie. Sędziowie stosują różne sposoby przesłuchiwania. Niektórzy umożliwiają swobodne wypowiedzenie się świadkowi, inni zaś zaczynają bezpośrednio od pytań, po których dopiero umożliwiają mu uzupełnienie pominiętych we wcześniejszej wypowiedzi informacji. Pamiętaj! Zeznania świadka są zapisywane do protokołu. Świadek ma prawo zwrócenia się do sądu o ich uzupełnienie lub sprostowanie.

61 Przyznawanie należności świadkom
Świadkowi na jego żądanie może być przyznane: odszkodowanie za zarobek utracony z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu, zwrotu poniesionych faktycznie kosztów noclegu zwrot kosztów podróży. Ważne! Za koszty podróży uznaje się koszty przejazdu środkiem transportu masowego (koleją, autobusem itp.) w klasie najniższej, w braku zaś takiego środka - koszty przejazdu najtańszym z dostępnych środków lokomocji. W przypadku gdy kilku świadków korzystało z jednego pojazdu na wspólny koszt, przyznaje się każdemu z nich część kosztów na niego przypadającą. Prawo do żądania powyższych należności służy osobie wezwanej w charakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została przesłuchana.

62 Przyznawanie należności świadkom II
W przypadku, gdy osoba uprawniona do otrzymania należności zostanie wezwana w charakterze świadka w kilku sprawach na ten sam dzień, wówczas przyznaje się jej te należności tylko raz. Świadkom, którzy zgłosili się bez wezwania sądu, należności mogą być przyznane tylko w przypadku, jeżeli zostali przez sąd przesłuchani. Sąd może przyznać należności także osobie towarzyszącej świadkowi, jeżeli świadek ze względu na stan zdrowia nie mógł przybyć do sądu bez opieki osoby mu towarzyszącej.

63 Przyznawanie należności świadkom III
Termin zgłoszenia żądania Świadkowie powinni zgłosić żądanie przyznania im przypadających należności po wykonaniu swego obowiązku w tym samym dniu, a jeżeli byli wezwani na rozprawę najpóźniej nazajutrz po zakończeniu rozprawy. Przedawnienie Osoby, które nie zgłosiły żądania w terminie tracą prawo do wynagrodzenia. Podstawa prawna Dekret z dnia 26 października 1950 r., o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym.

64 Najczęściej zadawane pytania
Czy świadek powinien wspominać przed sądem także o sprawach, których nie jest całkiem pewien? Tak. Jeżeli są to sprawy, które mogą mieć znaczenie dla postępowania świadek powinien o nich poinformować sąd, zaznaczając, że ma pewne wątpliwości, np. co do przebiegu zdarzenia. Świadek jest zobowiązany do składania zeznań także odnośnie zasłyszanych faktów. Oskarżonym jest ojciec świadka. Świadek chciałby skorzystać z prawa do odmowy zeznań. Czy takie postępowania zostanie poczytane na niekorzyść oskarżonego? Nie. Sąd nie jest uprawniony do ustalania i oceny motywów, przyczyn i pobudek odmowy zeznań przez osobę uprawnioną do takiej odmowy. Decyzja o odmowie zeznań należy wyłącznie do osoby, której prawo to przysługuje i nie jest w żaden sposób (pozytywny albo negatywny) odczytywana przez sąd.

65 Rozdział IV Informacje dla oskarżonych
Spis treści: Słownik pojęć str. 66 Domniemanie niewinności str. 67 – 68 Wyjaśnienia oskarżonego str. 69 Prawo do kłamstwa str. 70 Prawo do obrony str. 71 – 74 Obrońca str. 75 – 76 Niestawiennictwo na rozprawie str. 77 Wyrok zaoczny str. 78 „Ostatnie słowo” oskarżonego str. 79 Wyrok str. 80 – 81 Odwołanie str. 82 Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżenia str. 83 – 84 Rozprawa przed sądem II instancji str. 85 Przebieg rozprawy str. 86

66 Słownik pojęć Oskarżony - za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, wobec której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Kpk - kodeks postępowania karnego . Konwencja -Europejska Konwencja Praw Człowieka Pełnomocnik – osoba umocowana przez stronę do występowania w jej imieniu. Postępowanie przygotowawcze - pierwszy etap postępowania karnego.Jego celem jest przede wszystkim zebranie dowodów, które umożliwią wniesienie aktu oskarżenia. Prawomocny wyrok – orzeczenie, od którego nie przysługuje odwołanie do sądu wyższej instancji. Obrońca - osoba uprawniona do występowania w imieniu i na rzecz oskarżonego (adwokat). Oskarżyciel publiczny - podmiot wnoszący lub popierający oskarżenie przed sądem - z reguły jest nim prokurator. Sąd wyższej instancji – sąd przełożony nad sądem rozpoznającym sprawę (np. sąd okręgowy nad sądem rejonowym). Strona - zob. slajd 23. Środek odwoławczy – instytucja procesowa umożliwiająca ubieganie się o zmianę rozstrzygnięcia (apelacja, zażalenie)

67 Domniemanie niewinności
Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Zasada domniemania niewinności należy do podstawowych praw człowieka. Uwalnia ona oskarżonego od obowiązku wykazywania swej niewinności, co sprawia, że na oskarżycielu publicznym spoczywa ciężar udowodnienia mu winy. Wyjątek! W sprawie o zniesławienie (pomówienie innej osoby) na oskarżonym ciąży obowiązek udowodnienia, że zarzut był prawdziwy i działał on w obronie społecznie uzasadnionego interesu, albo że zarzut niepubliczny był prawdziwy. Podstawa prawna art. 42 ust. 3 Konstytucji Art. 5 Kpk

68 Domniemanie niewinności II
W postępowaniu karnym nie można czynić ustaleń alternatywnych, jeżeli oskarżyciel lub sąd ma wątpliwości. Przykład 1 Prokurator lub sąd nie może przyjąć, że oskarżony albo dokonał kradzieży, albo nabył daną rzecz, wiedząc, że pochodzi od pasera. Każde ustalenia dotyczące oskarżonego musi być definitywne. Konsekwencją domniemania niewinności jest zasada nakazująca tłumaczenie niedających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że oskarżyciel lub sąd nie może, np. wybierać niekorzystnej dla oskarżonego wersji zdarzenia, jeżeli na jej potwierdzenie nie ma wiarygodnych dowodów.

69 Wyjaśnienia oskarżonego
Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu. Podstawa prawna Art. 175 Kpk W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu. Przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. Art. 176 Kpk Pamiętaj! Nikt nie ma obowiązku samooskarżania się. Winę oskarżonego musi udowodnić oskarżyciel. Nie ma prawnej możliwości zmuszenia oskarżonego do działania w toku postępowania ani wykazywania swej niewinności, w szczególności do składania wyjaśnień.

70 Prawo do kłamstwa Oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy. Nie może jednak bezkarnie zniesławiać albo fałszywie oskarżać inne osoby. Odmawiając wyjaśnień oskarżony nie musi podawać motywów swego działania, ani się usprawiedliwiać. Odmowa nie może być poczytane za okoliczność obciążającą oskarżonego. W toku postępowania przygotowawczego oskarżony może być przesłuchany kilkakrotnie, jeżeli nie odmówi składania wyjaśnień. W toku postępowania przed sądem oskarżony może również składać wyjaśnienia. Przysługuje mu „ostatnie słowo” po zamknięciu przewodu sądowego. Wyjaśnienia oskarżonego podlegają ocenie oskarżyciela oraz sądu, tak jak inne środki dowodowe.

71 Prawo do obrony Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Obroną w postępowaniu karnym jest każde zachowanie podejmowane w interesie oskarżonego, zarówno przez samego oskarżonego, jak i jego obrońcę. Oskarżony może bronić się czynnie, np. składając wnioski dowodowe lub biernie – wstrzymując się od jakiegokolwiek udziału w postępowaniu. Podstawa prawna Art. 6 Kpk

72 Prawo do obrony II Prawo do obrony realizowane jest poprzez konkretne
uprawnienia procesowe, np.: prawo do informacji, możliwość składania wniosków dowodowych (m.in. o przesłuchanie świadków, powołanie biegłego) (art. 167), prawo uczestniczenia w czynnościach procesowych (np. oględzinach miejsca zdarzenia), składanie wyjaśnień przez oskarżonego, zapoznawanie się z aktami sprawy, zaskarżanie decyzji organów prowadzących postępowanie.

73 Prawo do obrony III Wyrazem prawa do obrony jest możliwość skorzystania przez oskarżonego z pomocy obrońcy. Korzystanie z pomocy obrońcy może polegać na samodzielnym wyborze obrońcy. Natomiast oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Podstawa prawna Art. 78 Kpk Prawo oskarżonego do porozumiewania się ze swoim obrońcą na osobności jest częścią podstawowych wymagań rzetelnego procesu w demokratycznym społeczeństwie.

74 Prawo do obrony IV Zgodnie z Konwencją oskarżony ma prawo, m.in. do:
posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony, przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia, korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie. Podstawa prawna Art. 6 Konwencji

75 Obrońca Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (adwokat). Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń. Obrońca nie odbiera oskarżonemu prawa do samodzielnego działania w procesie. Nie może ograniczać praw procesowych oskarżonego i nie może mu zabronić przedsiębrania aktów procesowych, których chce on przedsięwziąć. Podstawa prawna Art. 82 i nast. Kpk

76 Niestawiennictwo na rozprawie
Obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Przewodniczący może wydać zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu oddalenia się  z sądu przed zakończeniem rozprawy, jeżeli ten stawił się na rozprawie. Podstawa prawna Art. 374 i nast. Kpk Jeżeli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub w posiedzeniu (np. przychodząc na salę rozpraw w stanie nietrzeźwości), w którym jego udział jest obowiązkowy, sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień. Sąd powinien wcześniej zapoznać się ze świadectwem lekarza, który stwierdził stan takiej niezdolności, lub przesłuchać go w charakterze biegłego. Stan niezdolności oskarżonego do udziału w rozprawie można stwierdzić także na podstawie badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała, przeprowadzonego za pomocą stosownego urządzenia. 

77 Niestawiennictwo na rozprawie II
Jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza (w piśmie lub za pośrednictwem obrońcy,), że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną; Jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień przed sądem, sąd może uznać za wystarczające odczytanie jego wyjaśnień poprzednio złożonych. Podstawa prawna Art. 377 Kpk

78 Wyrok zaoczny Zaoczne rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku zaocznego dopuszczalne jest tylko w postępowaniu uproszczonym (dotyczy to spraw w których prowadzone było dochodzenie). Sąd może natomiast wydać wyrok zaoczny, gdy: na rozprawę główną nie stawił się oskarżony i jego obrońca, którzy o terminie rozprawy zostali prawidłowo zawiadomieni, nie usprawiedliwili swojej nieobecności i nie wnosili o odroczenie rozprawy, w aktach sprawy są wyjaśnienia oskarżonego złożone uprzednio, chyba że sąd przesłucha oskarżonego w miejscu jego zamieszkania lub pobytu przez sędziego ze składu orzekającego albo przez sąd wezwany. Podstawa prawna Art. 479 Kpk Wyrok zaoczny niekoniecznie musi być wyrokiem skazującym, może to być także wyrok uniewinniający.

79 „Ostatnie słowo” oskarżonego
Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny, obrońca oskarżonego, oskarżony. Jeżeli oskarżyciel lub powód cywilny ponownie zabiera głos, należy również udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu. Podstawa prawna Art. 406 Kpk Ostatnie słowo oskarżonego stanowi dla niego okazję do przekonania sądu o swojej niewinności. Nie można nie doceniać tego etapu postępowania. Sąd Najwyższy podkreślił, iż „Ostatnie słowo oskarżonego, zgodnie z wolą ustawodawcy - ma zamykać wrażenia z rozprawy sądowej, jakie skład orzekający zabiera ze sobą do sali narad, musi też być wzięte pod uwagę na naradzie. Naruszenie przepisu o udzieleniu ostatniego głosu oskarżonemu powoduje konieczność uchylenia wyroku.

80 Wyrok Sąd wydaje wyrok na podstawie całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy. Każdy wyrok powinien zawierać: 1) oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta, 2) datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, 3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego, 4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu, 5) rozstrzygnięcie sądu, 6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.

81 Wyrok II Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną, 2) rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych. Podstawa prawna art. 413 Kpk Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie; w czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. Wyrok podlega ogłoszeniu pomimo niestawiennictwa oskarżonego lub jego obrońcy. art. 419 Kpk

82 Odwołanie W terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona (a także pokrzywdzony w przypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu) może złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek o uzasadnienie i doręczenie wyroku składa się na piśmie. Uzasadnienie wyroku stanowi analizę całej sprawy pod względem dowodowym, jak i prawnym. W uzasadnieniu sąd wskazuje, co sąd uznał za udowodnione i jak ocenił poszczególne dowody. Wniosek o uzasadnienie wyroku złożony przed ogłoszeniem wyroku jest bezskuteczny i nie może być rozpatrzony. Środek odwoławczy wnosi się także na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. Podstawa prawna art.  422, 428 i 445 Kpk Sąd ma obowiązek pouczyć uczestników procesu środkach zaskarżania, o prawie i sposobie oraz terminie zaskarżenia wyroku.

83 Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżania
Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw, w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie. Może on połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu. Uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę. Podstawa prawna art.  482 Kpk

84 Wyrok zaoczny i sposób jego zaskarżania II
Sprzeciw – uprawnienie kształtujące przysługujące oskarżonemu, którego wniesienie skutkuje uchyleniem wyroku zaocznego Sprzeciw oskarżonego jest skuteczny wtedy, gdy zostanie wniesiony w terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oraz zawiera usprawiedliwienie nieobecności. Oskarżony nie musi podnosić innych argumentów przeciwko wyrokowi. Zagrożeniem dla oskarżonego jest sytuacja, kiedy np. sąd uzna, że nieobecność oskarżonego na rozprawie była nieusprawiedliwiona. Nieprzyjęcie lub nieuwzględnienie sprzeciwu powoduje, że oskarżony traci prawo do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku ze względu na upływ terminu do wystąpienia z takim wnioskiem. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla oskarżonego jest połączenie sprzeciwu z wnioskiem o uzasadnienie wyroku.

85 Rozprawa przed sądem drugiej instancji
Jeżeli apelacja spełnia wszystkie warunki formalne, to o przyjęciu apelacji zawiadamia się prokuratora oraz obrońców i pełnomocników, a także strony - po czym akta przekazuje się niezwłocznie sądowi odwoławczemu. Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę na rozprawie - może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy została wniesiona apelacja na jego niekorzyść została wniesiona. Udział w rozprawie prokuratora jest obowiązkowy. Podstawa prawna Art.  448 Kpk

86 Przebieg rozprawy Rozprawę rozpoczyna ustne sprawozdanie, w którym sędzia sprawozdawca przedstawia przebieg i wyniki dotychczasowego postępowania, a w szczególności treść zaskarżonego wyroku oraz zarzuty i wnioski apelacyjne, jak również kwestie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu. W miarę potrzeby odczytuje się z akt poszczególne ich części. Strony mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie; złożone na piśmie podlegają odczytaniu. Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Sporządzenie przez sąd odwoławczy uzasadnienia wyroku nie jest uzależnione od wniosku strony. Następuje ono z urzędu. Nie oznacza to jednak doręczania wyroku – wymagany jest wniosek o doręczenie.

87 Rozdział V. Pozycja jednostki w postępowaniu prokuratorskim
Spis treści. Ściganie przestępstw str. 88 – 90 Wszczęcie postępowania przygotowawczego str. 91 Zażalenie na bezczynność organu ścigania str. 92 Prowadzenie postępowania str. 93 Dopuszczenie do udziału w czynnościach str. 94 Nadzór nad postępowaniem str. 95 Umorzenie postępowania str. 96 Powództwo cywilne str. 97 Pokrzywdzony jako świadek przed prokuratorem str. 98 Ochrona pokrzywdzonego str. 99 – 100 Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych str. 101 – 102 Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie str. 103

88 Ściganie przestępstw Przestępstwa ścigane są w Polsce w trzech różnych trybach: 1) publicznoskargowym, - ściganie sprawcy przestępstwa odbywa się z urzędu, 2) publicznoskargowym ściganym na wniosek - konsekwencją złożenia wniosku o ściganie przez uprawnionego jest to, że z chwilą złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu. 3) prywatnoskargowym – sam pokrzywdzony wnosi oskarżenie i popiera akt oskarżenia. Osoba zgłaszająca popełnienie przestępstwa lub pokrzywdzony nie muszą wiedzieć, w jakim trybie ścigany jest dany czyn. Wystarczy, że przedstawią w prokuraturze lub na Policji całą sytuację, a organ powinien poinformować, czy np. potrzebny jest wniosek do wszczęcia postępowania.

89 Ściganie przestępstw II
Gdy przestępstwo ścigane jest na wniosek można go cofnąć - w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ważne! Nie istnieje możliwość cofnięcie wniosku przy przestępstwie gwałtu . Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Wynika z tego, że obywatele (osoby prywatne) mają tylko moralny, a nie prawny, obowiązek zawiadamiania władzy o przestępstwie. Nie zawiadomienie o przestępstwie nie jest karane. Wyjąteki stanowi informowanie o najcięższych przestępstwach (zabójstwo, morderstwo, zamach stanu – wymienione w art Kodeks karnego). Podstawa prawna art. 304 Kpk

90 Ściganie przestępstw III
Zawiadomienie o przestępstwie może być zgłoszone: na piśmie ustnie do protokołu. Jeżeli zawiadomienie zostało zgłoszone ustnie, bezpośrednio w prokuraturze lub na Policji, wówczas sporządzany jest wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Jeżeli zawiadomienie dotyczy przestępstwa ściganego na wniosek, w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie wydawane jest prze policję lub prokuraturę postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa organy ścigania mają obowiązek poinformować osobę, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego. W piśmie skierowanym do tych osób powinno zostać także zawarte pouczenie o przysługujących im uprawnieniach. Podstawa prawna art. 304a i nast. Kpk

91 Wszczęcie postępowania przygotowawczego
Postępowania przygotowawcze są wszczynane przez prokuraturę, Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu, a także przez inne uprawnione służby. Wszczęcia postępowania Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, zostaje wydane postanowienie o wszczęciu postępowania. Organy ścigania mogą wszcząć postępowanie z urzędu, np. w związku z otrzymanym anonimem lub informacjami medialnymi.

92 Zażalenie na bezczynność organu ścigania
Jeżeli osoba, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie. Datą złożenia zawiadomienia jest data stempla pocztowego, w przypadku wysłania zawiadomienia pocztą, lub stempla biura podawczego prokuratury, Policji albo innego organu ścigania, jeżeli pismo złożono bezpośrednio w którymś z tych organów, bądź data przyjęcia zawiadomienia ustnego do protokołu. Podstawa prawna art. 306 i nast. Kpk

93 Prowadzenie postępowania
Do organów ścigania należy gromadzenie i analizowanie materiału dowodowego, w celu wniesienia aktu oskarżenia lub umorzenia postępowania. Jednakże strony postępowania przygotowawczego (podejrzany i pokrzywdzony) mogą również wpływać na jego przebieg: służy im prawo składania wniosków dowodowych, np. o przesłuchanie świadków, nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Nie powiadomienie przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze strony żądającej dopuszczenia lub uniemożliwienie jej dostępu do protokołu czynności jest uchybieniem proceduralnym i musi być uznane za rażące naruszeniem prawa. Podstawa prawna Art. 315 Kpk

94 Dopuszczenie do udziału w czynnościach
Jeżeli czynności postępowania nie będzie można powtórzyć na rozprawie, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych (a także obrońcę i pełnomocnika, jeżeli zostali już w sprawie ustanowieni), dopuścić do udziału w czynności, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki. Jest to także wyraz równouprawnienia stron. Udział osób uprawnionych do wzięcia udziału w tych czynnościach może polegać na aktywnym uczestnictwie: składanie wniosków dowodowych i innych oświadczeń, zadawaniu pytań osobom przesłuchiwanym, wskazywanie na pewne okoliczności, np. zauważone ślady krwi. Podstawa prawna Art. 316 Kpk

95 Nadzór nad postępowaniem
Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez uprawniony do tego inny organ. Zarządzenia prokuratora w postępowaniu przygotowawczym są wiążące.

96 Umorzenie postępowania
Umorzenie postępowania oznacza jego zakończenie, jeżeli dalsze postępowanie jest niedopuszczalne lub bezprzedmiotowe. Ustawowymi przesłankami do nie wszczynania postępowania, a wszczętego umorzenia są m.in..: 1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 3) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, 4) oskarżony zmarł, 5) nastąpiło przedawnienie karalności, 6) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się. Podstawa prawna Art. 17 Kpk

97 Powództwo cywilne Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, a następnie postępowanie to zostało umorzone, pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych. Podstawa prawna Art. 69 Kpk

98 Pokrzywdzony jako świadek przed prokuratorem
Zasady przesłuchania W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Obowiązkiem świadka jest zatem mówienia prawdy. Pokrzywdzony zeznający jako świadek powinien starać się relacjonować fakty w sposób jak najbardziej obiektywny, co z racji pokrzywdzenia może być trudne. Obowiązkiem prokuratora jest zapewnienie odpowiednich warunków przesłuchania, tak aby nie ograniczać możności świadka do swobodnej wypowiedzi. Zeznanie złożone w warunkach wyłączających możność swobodnej wypowiedzi nie może być dowodem w sprawie. Podstawa prawna Art. 171 Kpk

99 Ochrona pokrzywdzonego
Przepisy kpk jako jeden z celów postępowania nakazują uwzględnianie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego. Oznacza to m.in., że organy ścigania powinny zadbać o pokrzywdzonego tak, aby zło wyrządzone przestępstwem dotknęło go w jaki najmniejszym stopniu. Podstawa prawna art. 2 Kpk (zasada ogólna) W przypadku przestępstw, które w szczególny sposób wpływają na psychikę pokrzywdzonych (np. zgwałcenie) można poprosić prokuratora, aby przy przesłuchaniu obecny był psycholog. Jeżeli pokrzywdzony chciałby zeznawać w obecności bliskiej sobie osoby, np. męża, należy również taką potrzebę zgłosić prokuratorowi.

100 Ochrona pokrzywdzonego II
W przypadku dokonania czynności okazania sprawcy przestępstwa pokrzywdzonemu powinny być zapewnione warunki umożliwiające prawidłowe przeprowadzenie tej czynności. Okazywania osoby można dokonać także w sposób wyłączający możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę okazywaną. Pokrzywdzony może zgłosić żądanie, aby podczas okazania użyto w szczególności: wizjera, lustra obserwacyjnego lub innego środka pozwalającego na dokonanie okazania w sposób wykluczający ujawnienie osobom nieuprawnionym tożsamości osoby przesłuchiwanej. Podstawa prawna Rozporz. z dnia 2 czerwca 2003r., w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania (Dz.U )

101 Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych
W sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości oraz przeciwko rodzinie i opiece, pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz. Przesłuchanie może zostać ponownie przeprowadzone jeżeli wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.

102 Szczególna ochrona nieletnich pokrzywdzonych II
Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć. Takie same zasady obowiązują w przypadku świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, m.in. w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej.  Podstawa prawna Art. 185a i 185b Kpk

103 Uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie
Czynności postępowania sprawdzającego służą weryfikacji faktów podanych w zawiadomieniu o przestępstwie lub uzupełnieniu danych zawartych w tym zawiadomieniu. Sprawdzenia mogą mieć z zasady charakter czynności operacyjnych, nieprocesowych, niedowodowych. W związku z tym niekiedy zachodzi potrzeba  uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, wówczas prowadzący postępowanie może przesłuchać w charakterze świadka osobę zawiadamiającą (pokrzywdzonego). Prokurator może także zażądać od pokrzywdzonego uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, np. poprzez dostarczenie określonych dokumentów. Podstawa prawna Art. 307 Kpk

104 Rozdział VI. Prawa i obowiązki stron postępowania administracyjnego – w pytaniach i odpowiedziach
Spis treści: Słownik pojęć str. 105 Ogólne zasady postępowania administracyjnego str. 106 Najczęściej zadawane pytania str

105 Słownik pojęć Strona – każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Postępowanie administracyjne – jest to całokształt czynności podejmowanych przez organy i strony w celu rozstrzygnięcia sprawy. Kpa – kodeks postępowania administracyjnego. Powinowaci - zob. slajd 23. Wstępni - zob. slajd 23. Zstępni - zob. slajd 23.

106 Ogólne zasady postępowania administracyjnego
Prawo nakłada na organy administracji publicznej szereg obowiązków w zakresie sposobu prowadzenia postępowania administracyjnego. Ich celem jest zapewnienie, m.in.: bezstronności postępowania administracyjnego; równości wobec prawa osób uczestniczących w postępowaniu; pomocy prawnej stronom, poprzez udzielenie niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Gwarancje te mają zapewnić rzetelne i zgodne z prawem przeprowadzenia postępowania administracyjnego.

107 Najczęściej zadawane pytania
Czy w postępowaniu administracyjnym pełnomocnikiem może być członek rodziny? Tak. Należy jednak pamiętać, że jeśli charakter czynności wymaga osobistego działania strony, np. złożenia wyjaśnień lub zeznań, organ wzywając stronę musi wyraźnie na to wskazać. Pełnomocnik strony może działać na podstawie pisemnego pełnomocnictwa lub udzielonego ustnie do protokołu. Organ administracyjny może dopuścić do udziału w sprawie członka najbliższej rodziny lub domownika, nawet bez żądania pełnomocnictwa, jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia zgody strony na działanie tychże osób w jej imieniu. Jedyny wymóg odnośnie osoby pełnomocnika to taki, aby była to osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych (tj. pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona). Podstawa prawna Art. 32, 33 Kpa

108 Najczęściej zadawane pytania II
Czy są jakieś terminy, w ciągu których powinna być rozpatrzona sprawa (podanie, wniosek)? Tak. Co do zasady organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, zaś w postępowaniu odwoławczym - w ciągu miesiąca od dnia otrzymania odwołania. Przepisy szczególne mogą przewidywać inne od kodeksowych terminy załatwiania określonych kategorii spraw. Podstawa prawna art. 35, 36, 37 Kpa Czy organ administracji ma obowiązek powiadomić stronę, jeżeli sprawa będzie się przedłużać? Tak. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie organ administracji publicznej obowiązany jest zawiadomić strony, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Na niezałatwienie sprawy w terminie stronie służy zażalenie.

109 Najczęściej zadawane pytania III
Czy osoba wezwana przez organ administracji do osobistego stawiennictwa, która poniosła z tego tytułu koszty związane z dojazdem, może żądać ich zwrotu? Tak. Osobie, która stawiła się na wezwanie, przyznaje się koszty podróży i inne należności według przepisów o należnościach świadków i biegłych w postępowaniu sądowym. Dotyczy to również kosztów osobistego stawiennictwa stron, gdy postępowanie zostało wszczęte z urzędu albo gdy strona została bez swojej winy błędnie wezwana do stawienia się. Należy dopilnować, aby żądanie przyznania należności zgłosić organowi administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie, przed wydaniem decyzji, w innym razie traci się powyższe prawo. Podstawa prawna art. 56 Kpa

110 Najczęściej zadawane pytania IV
Czy osoba, która z powodu pobytu w szpitalu nie zdążyła w terminie wnieść odwołania od decyzji może nadal skutecznie wnieść odwołanie? Niedotrzymanie terminu powoduje dla strony negatywne skutki, np. utratę prawa do wniesienia odwołania lub jeżeli organ wezwał wnoszącego podanie do usunięcia braków podania, a nie zostało ono uzupełnione w terminie – pozostawia się je bez rozpoznania. Terminy w postępowaniu administracyjnym są jednak w większości przypadków przywracalne. Strona powinna złożyć prośbę o przywrócenie terminu i uprawdopodobnić (uwiarygodnić), że niedotrzymanie terminu nastąpiło bez jej winy. Prośbę o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu (np. od ustania choroby uniemożliwiającej osobiste wysłanie lub przekazanie pisma innej osobie). Jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin (np. wnieść odwołanie). Pamiętaj! Podane przyczyny muszą faktycznie uniemożliwiać dotrzymanie terminu. Nie można powoływać się np., na otrzymanie decyzji w dniu wyjazdu na urlop. Podstawa prawna Art. 58 i nast. Kpa

111 Najczęściej zadawane pytania V
Czy osoba przesłuchiwana jako strona/świadek w postępowaniu administracyjnym, która podpisała protokół przesłuchania bez jego czytania może zakwestionować jego treść? Należy zawsze przed podpisaniem jakiegokolwiek dokumentu wcześniej go przeczytać. Ewentualne uwagi lub wątpliwości należy wyjaśniać z osobą sporządzającą protokół. Osoba przesłuchiwana ma prawo do zapoznania się z treścią protokołu. Może także żądać dokonania zmian lub uzupełnień w protokole jej przesłuchania – chodzi przecież o zapewnienie zgodności między zeznaniami a treścią protokołu. Podstawa prawna Art. 68 Kpa Czy będąc stroną postępowania administracyjnego można pójść do urzędu i zobaczyć akta swojej sprawy? Tak. W każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. Strona może żądać uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów z akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony. Strona może korzystać z prawa do żądania udostępnienia akt sprawy osobiście lub przez pełnomocnika. Akta udostępniane są do wglądu w urzędzie organu prowadzącego postępowanie. Organ może odmówić udostępnienia akt jedynie ze względu na ochronę tajemnicy państwowej. Art. 73 Kpa

112 Najczęściej zadawane pytania VI
Czy strona może mieć wpływ na toczące się postępowanie administracyjne? Tak. Należy i warto interesować się swoją sprawą. Strona może, np. żądać przeprowadzenia dowodu (choćby przesłuchania świadka) i żądanie to organ powinien uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. Można także osobiście zasięgać informacji i dowiadywać się, jak aktualnie wygląda sprawa, jakie decyzje zostały podjęte Jeżeli została wyznaczona rozprawa to strona może: składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty, przedstawiać dowody na ich poparcie, wypowiadać się co do wyników postępowania dowodowego. Podstawa prawna Art. 78, 95 Kpa

113 Najczęściej zadawane pytania VI
Czy organ administracji ma obowiązek powiadomić stronę o przesłuchaniu świadka lub innych podejmowanych czynnościach? Tak. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia. Podstawa prawna Art. 79 Kpa Czy osoba wezwana jako świadek w toczącym się postępowaniu administracyjnym w sprawie członka rodziny ma obowiązek zeznawać? Nie. Generalnie nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.  Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych powyżej na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej. Art. 83 Kpa

114 Rozdział VII Pierwsze kroki w sądzie – praktyczny przewodnik
Spis treści: Słownik pojęć str. 115 Prawo do sądu str. 116 Wszczęcie postępowania str. 117 – 119 Rozpoznanie sprawy przez sąd str. 120 Jak czytać pisma sądowe? str. 121 – 122 Terminy str. 123 Przydatne wskazówki str. 124 Jak uzyskać pełnomocnika z urzędu? str. 125

115 Słownik pojęć Pismo procesowe – pismo, w którym strona zwraca się do sądu z określonym żądaniem, wnioskiem (np. pozew, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych). Pozew – pismo procesowe wszczynające proces. Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu i na rzecz strony. Strona - osoba na rzecz której lub przeciwko której toczy się postępowanie sądowe; stroną jest np. powód oraz pozwany.

116 Prawo do sądu Prawo zwrócenia się do sądu o ochronę prawną jest jednym z fundamentalnych praw każdego obywatela. Jak każde prawo powinno być używane z rozsądkiem, a nie nadużywane. Złożenie pozwu (wniosku) czy innego pisma wszczynającego postępowanie sądowe, uruchamia cały aparat wymiaru sprawiedliwości – angażowani są ludzie i środki materialne. Przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania sądowego należy zastanowić się, jaki cel chce się osiągnąć i czy nie można swojego problemu rozwiązać w inny sposób niż na drodze sądowej. Być może dobrym rozwiązaniem będzie zwrócenie się do prawnika lub instytucji świadczącej pomoc prawną. Wszczynając postępowanie sądowe należy postarać się o obiektywną ocenę całej sprawy, gdyż w razie przegranej można zostać obciążonym kosztami postępowania sądowego.

117 Wszczęcie postępowania
W celu wszczęcia postępowania należy złożyć pismo procesowe (pozew, wniosek). Pismo takie powinno być dobrze przygotowane pod względem formalnym, aby uniknąć wezwań z sądu o uzupełnienie braków. Każde pismo procesowe powinno zawierać: 1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; 2) oznaczenie rodzaju pisma (pozew o zapłatę, wniosek o ustanowienie drogi koniecznej); 3) osnowę wniosku lub oświadczenia – jakie jest żądanie wnioskodawcy 4) dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; 5) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; 6) wymienienie załączników.

118 Wszczęcie postępowania II
Jeżeli składane jest pierwsze pismo w sprawie, powinno zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu (czyli czego dotyczy spór, np. kwota pieniędzy, nieruchomość) Pamiętaj! Dalsze pisma powinny zawierać sygnaturę akt – dzięki temu pismo szybko trafi do właściwych akt. Najczęściej używa się skrótu (sygn. akt:). Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa. Podstawa prawna np. art. 126 Kpc  Jeżeli składający pismo nie może się podpisać, pismo powinna podpisać osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała (np. niedowład ręki). Istnieje także obowiązek dostarczenia odpisu składanego w sądzie pisma procesowego wraz z odpisem dołączonych do niego załączników dla każdego uczestnika postępowania (poza osobą wnoszącą pismo). Art. 128 Kpc 

119 Wszczęcie postępowania III
Przykład 1 Jan Nowak pozwał o zapłatę solidarnie dwie osoby. Powinien więc złożyć w sądzie oryginał pisma wraz z załącznikami, który zostanie w aktach oraz dwa odpisy pisma i załączników dla pozwanych osób. W każdym piśmie należy podać wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka odwoławczego Przykład 3 Jeżeli powód żąda wydania rzeczy, której wartość wynosi 1000 zł to powinien zapisać w pozwie, że wartość przedmiotu sporu wynosi 1000 zł Rada! Przed wszczęciem postępowania warto wcześniej dowiedzieć się, ile wyniesie opłata w danej sprawie. Informacje dotyczące opłat zamieszczane są, np. w budynkach sądów, na stronach internetowych. Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata. Podstawa prawna Art. 1262 Kpc

120 Rozpoznanie sprawy przez sąd
Nad prawidłowym przebiegiem rozprawy czuwa przewodniczący składu oraz sąd, dbając o to, aby wszystkie czynności odbywały się zgodnie z prawem. Sama rozprawa powinna odbywać się w atmosferze powagi i wzajemnego szacunku obecnych na sali osób. Procedura, która reguluje postępowanie przed sądem zapewnia każdej ze stron możliwość wypowiedzenia się co do: oświadczeń, wniosków, zarzutów strony przeciwnej. Należy umożliwić wypowiedzenie się drugiej stronie i dopiero po oddaniu głosu przez przewodniczącego można ustosunkować się do wypowiedzi przedmówcy. W sądzie używany jest język prawniczy, nie zawsze dobrze przez wszystkich rozumiany, dlatego nie należy bać się lub wstydzić zapytać sędziego, co oznacza dane sformułowanie lub czynność procesowa.

121 Jak czytać pisma sądowe
O ile na sali rozpraw można poprosić sędziego o wyjaśnienie danej kwestii prawnej, o tyle gdy strona otrzymuje z sądu pismo takiej możliwości nie ma. Jeżeli samodzielnie chcemy zrozumieć pismo sądowe przydatne mogą okazać się poniższe wskazówki. Jeżeli wniesione przez stronę pismo procesowe (pozew, wniosek) zawiera braki formalne przewodniczący wzywa do ich uzupełnienia. Przykład 3 „Wezwać powoda, aby w terminie tygodniowym od daty doręczenia wezwania, uzupełnił pozew poprzez złożenie odpisu pozwu, pod rygorem zwrotu pozwu”. Co oznacza rygor „zwrotu pisma (pozwu, wniosku)”? Rygor „zwrotu pisma” oznacza, że pismo to pozbawione będzie wszelkich skutków prawnych. Nie będzie w ogóle rozpatrywane przez sąd.

122 Jak czytać pisma sądowe II
Przykład 4 „Wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu powoda 10-dniowy terminu do wstąpienia do procesu - pod rygorem zniesienia postępowania i odrzucenia pozwu”. Co oznacza „odrzucenia pozwu”? W przypadku zastosowania rygoru odrzucenia pozwu sprawa nie zostanie rozpatrzona i strona nie będzie mogła uzyskać ochrony prawnej. Sąd podejmuje decyzję o odrzuceniu pozwu z przyczyn procesowych (proceduralnych), odrzucając pozew sąd odmawia merytorycznego rozpatrzenia sprawy.

123 Terminy Jeżeli w piśmie sądowym podany jest termin, w ciągu którego należy dokonać określonej czynności to niedochowanie terminu może spowodować konsekwencje w postaci, np. zwrotu pisma. Do biegu terminu nie wlicza się dnia otrzymania pisma. Przykład 5 Strona otrzymywała w dniu r., wezwanie do uzupełnienia braków w ciągu tygodnia. Termin tygodniowy upłynie zatem r. o godz Wystarczy, aby do godz strona nadała pismo na poczcie. Jest to równoznaczne z wniesieniem go do sądu

124 Przydatne wskazówki Każdy będący stroną lub uczestnikiem postępowania ma prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. Strona, która chce jedynie dla własnej wiadomości zapoznać się z wybranymi kartami z akt, np. protokołem rozprawy, na której byli przesłuchiwani świadkowi może złożyć wniosek o wydanie zwykłej kserokopii z akt. Rada! W celu uniknięcia wezwania sądu o uiszczenie opłaty od wydania kopii dokumentów, można wcześniej dowiedzieć się w sekretariacie, ile stron liczy dany dokument. W ten sposób strona będzie wiedziała, w jakiej wysokości wnieść opłatę. Opłata za każdą rozpoczętą stronę dokumentu wynosi 1 zł, jednak stawka ta może ulec zmianie, dlatego też należy dowiedzieć się o obecnie obowiązującej kwocie. Akta sprawy są zawsze jawne i dostępne dla uczestników postępowania. Przeglądanie akt odbywa się w sekretariacie sądu. Pamiętaj! Chcąc przeglądać akta powinieneś wylegitymować się dowodem osobistym lub innym dokumentem potwierdzającym tożsamość. Podstawa prawna Art. 9 Kpc

125 Jak uzyskać pełnomocnika z urzędu?
Strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części ma prawo zgłosić, na piśmie lub ustnie do protokołu, wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego. Wniosek taki strona zgłasza w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Dotyczy to także strony korzystającej z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych. Podstawa prawna art. 117 Kpc

126 Rozdział VIII. Jak złożyć odwołanie od orzeczenia sądowego?
Spis treści: Słownik pojęć str. 127 Odwołania w sprawach cywilnych str. 128 Wymogi apelacji str. 129 – 131 Termin oraz sposób wniesienia apelacji str. 132 Zażalenie na postanowienie sądu str. 133 Skarga kasacyjna str. 134 Odwołania w sprawach karnych str. 135 – 136 Wymogi apelacji str. 137 – 138 Termin oraz sposób wniesienia apelacji str. 138 Udział prokuratora w rozprawie str. 140 Zażalenie na postanowienie sądu lub innych organów prowadzących postępowanie str

127 Słownik pojęć Apelacja – środek prawny umożliwiający odwołanie się do sądu drugiej instancji od orzeczenia wydanego przez sąd w pierwszej instancji. Data doręczenia – dzień otrzymania pisma (np. pozwu, wezwania). Orzeczenie – wyrok, postanowienie. Kpc – Kodeks postępowania cywilnego Kpk - kodeks postępowania karnego . Pełnomocnik – osoba występująca w imieniu strony. Postępowanie przygotowawcze – zob. slajd nr 66. Sąd wyższej instancji – zob. slajd nr 66. Strona - jest to osoba na rzecz której lub przeciwko której toczy się postępowanie sądowe; stroną jest np. powód oraz pozwany. Środek odwoławczy - zob. slajd nr 66.

128 Odwołania w sprawach cywilnych
Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Jeżeli sądem pierwszej instancji był sąd rejonowy to apelację rozpoznaje sąd okręgowy. Od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji – apelację rozpoznaje sąd apelacyjny. Podstawa prawna Art. 367 Kpc Cel apelacji Dzięki apelacji strona niezadowolona z wyroku może spowodować, że jej sprawa będzie ponownie merytorycznie rozpoznana przez sąd wyższej instancji. Zanim jednak strona złoży apelację, należy dokładnie się zastanowić, czy faktycznie sąd pierwszej instancji nie miał racji rozstrzygając w taki a nie inny sposób sprawę. Postępowanie apelacyjne także wiąże się z kosztami dla strony (o ile nie jest od nich zwolniona).

129 Wymogi apelacji Apelacja musi być złożona na piśmie i powinna zawierać: 1) oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części, Oznaczenie wyroku następuje poprzez: wskazanie sądu, który wydał zaskarżony wyrok, sygnatury sprawy, daty wydania wyroku. Przykład 1 „Wyrok Sądu Rejonowego w Warszawie, z dnia r., sygn. akt: IC 234/08”. Przykład 2 „Zaskarżam wyrok w części zasądzającej zadośćuczynienie w kwocie ponad 1000 zł”. 2) Zwięzłe przedstawienie zarzutów (to twierdzenia składającego apelację, wskazujące na wady zaskarżonego wyroku sądu lub inne błędy, które zdaniem strony zostały popełnione).

130 Wymogi apelacji II Ciąg dalszy z poprzedniego slajdu:
3) Uzasadnienie zarzutów. 4) Powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później, 5) Wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia. Strona nie może ograniczyć się jedynie do samego stwierdzenia, że żąda zmiany wyroku, ale powinna określić, na czym zmiana ta miałaby polegać, np. na obniżeniu zasądzonej kwoty z 1000 zł do 500 zł. Jeżeli strona wnosi o zmianę to znaczy to, że co do zasady zgadza się z tym rozstrzygnięciem, ale jest niezadowolona, np. z wysokości zasądzonej kwoty. Uchylenie oznacza, że strona w całości nie zgadza się z danym rozstrzygnięciem sądu. W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Podstawa prawna art. 368 Kpc i nast.

131 Wymogi apelacji III Ponadto apelacja powinna spełniać wymagania każdego pisma procesowego, a więc zawierać: 1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; 2) oznaczenie rodzaju pisma; 3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; 4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; 5) wymienienie załączników. Podstawa prawna Art. 126 Kpc i nast.

132 Termin oraz sposób wniesienia apelacji
W pierwszym rzędzie strona powinna złożyć wniosek o doręczenie wyroku sądu pierwszej instancji wraz z uzasadnieniem, należy tego dokonać w ciągu tygodnia od ogłoszenia wyroku. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w ciągu dwóch tygodni od dnia otrzymania wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w ciągu jednego tygodnia od ogłoszenia wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia; a zatem apelacja powinna być złożona w terminie 21 dni od ogłoszenia wyroku. Apelację wnosi się do sądu I instancji - składa się ją w biurze podawczym sądu - który wydał zaskarżony wyrok. Jednak adresatem apelacji jest sąd II instancji. Podstawa prawna art. 369 Kpc i nast.

133 Zażalenia na postanowienie sądu
W trakcie postępowania wydawane są różnego rodzaju postanowienia i zarządzenia (np. postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych). Niektóre z nich można zaskarżyć zażaleniem. Strona, która jest niezadowolona z określonej decyzji sądu może właśnie wnieść zażalenie. W piśmie kierowanym do strony powinno być wskazane czy stronie przysługuje zażalenie czy też nie. Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od dnia doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie tygodniowym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia tego postanowienia. Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów. Podstawa prawna art. 394 Kpc

134 Skarga kasacyjna Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia od prawomocnych orzeczeń sądu drugiej instancji do Sądu Najwyższego. Skargę kasacyjną może wnieść strona (jednak za pośrednictwem adwokata lub radcy prawnego), Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Tak więc strona nie może samodzielnie wnieść kasacji. Może natomiast złożyć wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu do wniesienia kasacji

135 Odwołania w sprawach karnych
Głównymi środkami odwoławczymi w postępowaniu karnym są: apelacja, zażalenie. Apelacja służy do zaskarżenia wyroków, nie ma tutaj żadnych ograniczeń. Każdy wyrok sądu pierwszej instancji strona może zaskarżyć. Możliwość skorzystania z zażalenia została ograniczona tylko do niektórych decyzji sądu lub organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. O tym czy dana decyzja podlega zażaleniu strona jest pouczana przez organy prowadzące postępowanie. Podsumowując, od wyroku sądu pierwszej instancji stronom oraz pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, przysługuje apelacja, chyba że ustawa stanowi inaczej.

136 Odwołania w sprawach karnych II
Apelacja jest po to, aby sprawdzić słuszności i prawidłowość wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji. Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. Podstawa prawna Art. 444 i 454 Kpk Rada! Należy dokładnie czytać pisma otrzymywane z sądu lub prokuratury. Są tam zawarte pouczenia co do praw i obowiązków strony oraz możliwości zaskarżania. Orzeczenie można zaskarżyć: w całości, w części lub samo uzasadnienie orzeczenia.

137 Wymogi apelacji Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga, tj. uchylenia zaskarżonego orzeczenia, jeśli tylko jego zmiany to w jaki sposób. Strona sama decyduje, które rozstrzygnięcia sądu chce zaskarżyć. Jeżeli zaskarżenie dotyczy części, to należy określić co dokładnie strona chce, aby sąd drugiej instancji skontrolował. Strona może wskazać zarzuty stawiane rozstrzygnięciu oraz uzasadnieni (zarzut to skonkretyzowane naruszenia prawa, przepisów postępowania). Podstawa prawna Art. 425 i 427 Kpk

138 Wymogi apelacji II Poza tym apelacja powinna odpowiadać wymogom każdego pisma procesowego, tj. zawierać: 1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy, 2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, 3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem, 4) datę i podpis składającego pismo. Podstawa prawna Art. 119 Kpk Apelację co do winy (jeżeli oskarżony twierdzi, że jest niewinny) uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku. Apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych.

139 Termin oraz sposób wniesienia apelacji
W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek o uzasadnienie i doręczenie wyroku składa się na piśmie. Środek odwoławczy wnosi się także na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. Podstawa prawna art.  422, 428 i 445 Kpk

140 Udział prokuratora w rozprawie
Udział w rozprawie prokuratora jest obowiązkowy. Udział w rozprawie innych stron i ich pełnomocników oraz obrońcy (poza wypadkami, kiedy przepisy wyraźnie zobowiązują go do udziału) jest obowiązkowy wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne. Niestawiennictwo należycie zawiadomionych o terminie rozprawy stron, obrońców lub pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy, chyba że ich udział jest obowiązkowy. Podstawa prawna art.  450 Kpk

141 Zażalenie na postanowienia sądu lub innych organów prowadzących postępowanie
Zażalenie jest środkiem odwoławczym, który służy do zaskarżania decyzji sądu lub organów ścigania (postanowień, zarządzeń). O tym czy dana decyzja podlega zażaleniu strona jest informowana w pouczeniu załączonym do decyzji tychże organów. Termin i sposób wniesienia zażalenia Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia - od daty doręczenia. Dotyczy to również zażalenia na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów lub opłat zawarte w wyroku; jeżeli jednak odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie oraz doręczenie uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do wniesienia apelacji. Podstawa prawna art.  460 Kpk

142 Zażalenie na postanowienia sądu lub innych organów prowadzących postępowanie II
Zażalenie wnosi się do organu pierwszej instancji, który wydał zaskarżoną decyzję. Wymaga ono formy pisemnej. Jak każde oficjalne pismo powinno zawierać: 1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy, 2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo, 3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem, 4) datę i podpis składającego pismo. Składający zażalenie powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga a więc wskazania, czy chodzi o uchylenie zaskarżonego orzeczenia czy tylko o jego zmianę i o jaką. Podstawa prawna art. 119 Kpk

143 Rozdział IX Koszty sprawy cywilnej
Spis treści: Słownik pojęć str. 144 W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe? str. 145 – 146 Zwolnienia od kosztów sądowych str. 147 Warunki przyznania zwolnienia od kosztów sądowych str. 148 Zasady ponoszenia kosztów str. 149 Najczęściej zadawane pytania str

144 Słownik pojęć Koszty sądowe – to opłaty i wydatki.
Opłata – pobierana jest w przypadku wniesienia pisma do sądu (np. opłata od pozwu, apelacji). Wydatki – są to należności ponoszone w postępowaniu na pokrycie, np. wynagrodzenia biegłego, dokonywanych ogłoszeń. UKS - ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005r., (Dz.U ze zm.). Rozp. o kosztach - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r., w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U ). Kpc – Kodeks postępowania cywilnego .

145 W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe?
Opłaty sądowe w sprawach cywilnych uiszcza się w formie bezgotówkowej (przelewu) na rachunek właściwego sądu albo w formie wpłaty gotówkowej, bezpośrednio w kasie sądu lub w formie znaków opłaty sądowej. Numery rachunków sądów, można znaleźć na swojej stronie internetowej pod adresem Numer rachunku danego sądu udostępniony jest także na tablicy ogłoszeń w budynku sądowym. W przypadku wniesienia opłaty sądowej na rachunek sądu, na wezwanie, na dowodzie wpłaty należy wpisać numer (sygnaturę) sprawy, o ile został nadany. W przypadku dołączenia do pisma dowodu wniesienia opłaty sądowej w formie wydruku potwierdzającego dokonanie operacji bankowej (np. w razie przelewu dokonanego przez Internet), na wydruku tym zamieszcza się potwierdzoną własnoręcznym podpisem informację, że figurująca na nim kwota stanowi opłatę za wnoszone pismo. Podstawa prawna §2 i 3 Rozp. o kosztach

146 W jaki sposób uiszczać opłaty sądowe? II
Maksymalna wysokość opłaty sądowej, jaką można uiścić przy pomocy znaków opłaty sądowej, wynosi zł. Uiszczający opłatę znakami opłaty sądowej nakleja znak na piśmie podlegającym opłacie. Znaki należy naklejać na egzemplarzu przeznaczonym dla sądu. Uiszczający opłatę na wezwanie sądu lub dodatkowo, może nakleić znaki opłaty sądowej na tym wezwaniu albo na kartce czystego papieru, podając numer sprawy oraz imię i nazwisko. Znaki można nakleić także na piśmie podlegającym opłacie, w sekretariacie właściwego wydziału sądu. Podstawa prawna §5 i 6 Rozp. o kosztach

147 Zwolnienie od kosztów sądowych
Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych (nie trzeba więc składać w tej sprawie żadnego wniosku): strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych; strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone; pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36 ustawy o kosztach sądowych; strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego; strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w zakresie przyznanego jej zwolnienia; strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, o których mowa w dziale V ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947). Podstawa prawna Art. 96 UKS Poza wymienionymi przypadkami, osoba która chciałaby uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych powinna złożyć wniosek.

148 Warunki przyznania zwolnienia od kosztów sądowych
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się  o zwolnienie od kosztów – wzory takich oświadczeń znajdują się w sądach. Podstawa prawna art. 102 UKS Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych można zgłosić w pierwszym piśmie wnoszonym przez stronę (np. w pozwie), albo wówczas gdy w toku sprawy strona będzie zobowiązana do uiszczenia określonych kosztów sądowych, np. wydatków biegłego sądowego. Ważne! Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. art. 108 UKS

149 Zasady ponoszenia kosztów
Generalna zasada obowiązująca w sprawach cywilnych stanowi, że strona, która sprawę przegrała, zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu. Strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi tylko te poniesione koszty procesu, które były niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, np. koszty sądowe poniesione przez wygrywającego przeciwnika, koszty wynagrodzenia pełnomocnika. Podstawa prawna art. 98 Kpc

150 Najczęściej zadawane pytania
Po przegranej sprawie strona otrzymała wezwanie z sądu do zapłaty należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych. Stronę nie stać na ich zapłacenie, co w takiej sytuacji można zrobić? Należności sądowe mogą być umorzone na wniosek dłużnika w części lub w całości, jeżeli dłużnik wykazał, że ze względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić, a ściągnięcie należności pociągnęłoby zbyt ciężkie skutki dla dłużnika lub jego rodziny. Do wniosku dłużnik powinien dołączyć oświadczenie, o którym mowa. Inne możliwości to odroczenie albo rozłożenie na raty Tak więc decyzja w sprawie umorzenia lub rozłożenia na raty kosztów sądowych będzie uzależniona głównie od trudnej sytuacji majątkowej lub życiowej dłużnika Wniosek taki wnosi się do prezesa sądu, który powinien był pobrać opłatę albo który tymczasowo pokrył wydatki (czyli faktycznie do sądu, który wydał orzeczenie). Podstawa prawna Art. 121 i 124 UKS

151 Najczęściej zadawane pytania II
Jakie konsekwencje grożą stronie w wypadku, gdy nie zapłaci kosztów sądowych, do których uiszczenia została wezwana przez sąd? Nieuiszczenie kosztów sądowych w przypisanym terminie powoduje, że są one przymusowo ściągane w postępowaniu egzekucyjnym przez komornika sądowego. Podstawa prawna Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r., w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U )


Pobierz ppt "Prawa obywatela w Sądzie"

Podobne prezentacje


Reklamy Google