6. Wprowadzenie do nauki o języku A1NJ

Prezentacja na temat: "6. Wprowadzenie do nauki o języku A1NJ"— Zapis prezentacji:

1 6. Wprowadzenie do nauki o języku 3003-11A1NJ
6. Wprowadzenie do nauki o języku A1NJ * 3003-K1A1NJ Studia stacjonarne 2011/2012 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW Konsultacje: środa , pok. 1 Strona przedmiotu — szukaj pod:

2 Kolokwium Termin: , sala 4. Grupa 2 (6-10): 8.45: Cholewiak – Pyra 9.00: Romaniuk – Uziak 9:15: Walichnowska – Żurawska Grupa Cywilizacja 9.15 Grupa 1 (1-5): 9.45: Adamczyk – Fryc 10.00: Gabiniewicz – Kuts 10.15: Lasecka - Wojno 2 2

3 Kolokwium 3 3

4 Program wykładu Przedmiot językoznawstwa. Cechy definicyjne języka naturalnego.  Formalne rozumienie języka. Struktura języka I: morfologia. Struktura języka II: składnia.  Podstawy leksykologii. Leksykografia. Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii.

5 Podstawy leksykologii. Leksykografia.
Wykład 6 Podstawy leksykologii. Leksykografia.

6 Przypomnienie Kompetencja językowa: znajomość słownika i gramatyki. Słownik to zbiór pewnych jednostek (= haseł słownikowych); głównie – leksemów. Leksem – zbiór form wyrazowych mających to samo odniesienie do rzeczywistości (= znaczenie). Leksemy identyfikuje się i klasyfikuje na podstawie cech gramatycznych. Utrwalona fizycznie postać słownika: leksykon.

7 Jednostki słownika Użytkownik identyfikuje i pamięta JS: jako kształty jako pakiety cech semantycznych jako komplety cech gramatycznych JS to: leksemy pewne klasy wyrażeń

8 Leksykologia Leksykologia – dziedzina językoznawstwa zajmująca się opisem zasobu JS. Dla gramatyka: istotne własności gramatyczne (= morfologiczne i składniowe) JS. Dla leksykologa (i leksykografa): istotne własności semantyczne.

9 Typy JS Leksemy: KOT, CZEKAĆ, ON, WESOŁY, ALE, KRÓTKOWZROCZNOŚĆ, JAN, WCZORAJ, KTÓRY, PRZED, PIĘĆSET, OJEJ,... Wyrażenia: BAĆ SIĘ, PO OMACKU, KLUB PARLAMENTARNY, KOCIE ŁBY, ZOSTAĆ NA LODZIE, PIJANY JAK BELA, CIEMNO CHOĆ OKO WYKOL, BYLE JAK, CZARNA KAWA,...

10 Jednostki złożone Wyrażenia: leksemy „nieciągłe” (BAĆ SIĘ, PO OMACKU, BYLE JAK) idiomy (ZOSTAĆ NA LODZIE, PIJANY JAK BELA, CIEMNO CHOĆ OKO WYKOL) kolokacje (KLUB PARLAMENTARNY, CZARNA KAWA)

11 Klasyfikacje JS Porządkowanie zbioru JS według cech gramatycznych (klasy gramatyczne) według cech semantycznych (pola semantyczne, semantyka składnikowa; synonimia, hiponimia, antonimia, konwersja; wieloznaczność) według cech pozalingwistycznych (warianty stylistyczne, socjalne, terytorialne, chronologiczne, idiolektalne)

12 Znaczenie a oznaczanie
Semantyka Znaczenie a oznaczanie [Znaczenie – prymarnie: to, co wynika z danego wyrażenia (to, co wyrażenie mówi bezpośrednio). Semantyka zdaniowa] JS ma pewną strukturę semantyczną. Jest to przedmiotem semantyki leksykalnej. Znaczenie JS – wtórne w stosunku do znaczenia wyrażeń: da się wywnioskować ze znaczenia wyrażenia. oznaczanie (denotacja) – relacja między wyrażeniem a klasą obiektów rzeczywistych referencja (odniesienie) – relacja między aktem mowy a konkretnym fragmentem rzeczywistości.

13 Semantyka leksykalna Semantyka leksykalna formułuje definicje JS – główny komponent słownika jako kompendium. PISAĆ «kreślić na papierze lub innym materiale znaki graficzne (litery, cyfry itp.) ręcznie lub odbijać je za pomocą maszyny dla wyrażenia czegoś słowami»] «tworzyć, układać co na piśmie, np. jakiś artykuł, jakieś dzieło literackie, naukowe; komponować» «formułować, ujmować swoje myśli na piśmie, utrwalać je za pomocą pisma» «donosić, komunikować coś na piśmie lub w druku» zwykle w imiesł. przymiotnikowym biernym, przestarz. «malować we wzory, zdobić rysunkami, deseniami itp.»

14 Semantyka leksykalna Różne szkoły semantyki leksykalnej Pola semantyczne: Jost Trier, Walter Porzig Semantyka składnikowa: Manfred Bierwisch Semantyka sensów elementarnych: Anna Wierzbicka, Andrzej Bogusławski, Igor Mielczuk Tezaurus: zbiór tematyczny JS

15 Semantyka leksykalna Relacje semantyczne w zbiorze JS Synominia mocna: równoznaczność JS1 i JS2 LINGWISTYKA – JĘZYKOZNAWSTWO UMRZEĆ – SKONAĆ DUŻY – WIELKI KARTOFLE – ZIEMNIAKI DOZORCA – CIEĆ

16 Semantyka leksykalna słaba: bliskoznaczność JS1 i JS2 ZESTAW – KOLEKCJA – ZBIÓR BAĆ SIĘ – TRZĄŚĆ PORTKAMI – OBAWIAĆ SIĘ MĄDRY – ROZUMNY – ROZSĄDNY Niemożliwe do zdefiniowania...

17 Semantyka leksykalna Hiponimia (inkluzja) WRÓBEL – PTAK MATKA – KOBIETA – CZŁOWIEK POWIEDZIEĆ – ZAKOMUNIKOWAĆ OGROMNY – DUŻY ZIMA – PORA ROKU – OKRES Kohiponimia

18 Semantyka leksykalna Konwersja OJCIEC – SYN OŻENIĆ SIĘ (Z) – WYJŚĆ (ZA) WYŻSZY – NIŻSZY

19 Semantyka leksykalna Antonimia PRAWDA – FAŁSZ KRÓTKI – DŁUGI TAKI SAM (JAK) – RÓŻNY (OD) OŻENIĆ SIĘ – ROZWIEŚĆ SIĘ WESOŁY – SMUTNY

20 DOM: ‘budynek’, ‘mieszkanie’, ‘rodzina’, ‘gospodarstwo’, ‘ród’
Semantyka leksykalna Wieloznaczność DOM: ‘budynek’, ‘mieszkanie’, ‘rodzina’, ‘gospodarstwo’, ‘ród’ PISAĆ: ‘utrwalać znaki na papierze’, ‘tworzyć’, ‘komunikować na piśmie’, ‘malować (ikony)’ PŁYWAK: ..... O: ..... SZARY: .....

21 Semantyka leksykalna Relacje niesemantyczne stylistyczne: UMRZEĆ – ODEJŚĆ – ZEJŚĆ – WYKITOWAĆ – ZGASNĄĆ socjalne: WIĘZIENIE – PIERDEL – ZAKŁAD KARNY terytorialne: KARTOFLE – GRULE – PYRY chronologiczne: SAMOCHÓD – AUTOMOBIL idiolektalne:

22 Leksykografia Leksykologia – podstawa leksykografii Leksykografia: (a) teoria słowników (= nauka), (b) inżynieria budowy słowników (= rzemiosło), (c) wydawanie słowników (= przemysł)

23 Leksykografia Literatura Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń 1982. Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa 2001. Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice 2003.

24 Słownik Słownik: kolekcja artykułów hasłowych podana w jakimś porządku (niekoniecznie alfabetycznym). Słowniki różnią się: koncepcją artykułu hasłowego („Co jest hasłem?”) ogólną zawartością artykułu hasłowego („Co mówi artykuł hasłowy?”) liczbą i doborem artykułów hasłowych – siatką haseł („Ile i jakie?”) adresatem („Dla kogo?”) celem („Po co?”).

25 Słownik Nie są słownikami w sensie lingwistycznym spisy słów dla krzyżówkowiczów „słowniczki” do spell checkerów słowniki encyklopedyczne słowniki terminów zawodowych encyklopedie Słownik w sensie lingwistycznym: taki, że artykuł hasłowy odpowiada jakiejś jednostce języka.

26 Leksykografia jednojęzyczna i dwu-(wielo-)języczna
Słownik Leksykografia jednojęzyczna i dwu-(wielo-)języczna (1L//2L-lexicography). Podstawa: wielki jednojęzyczny słownik ogólny. Słowniki pochodne: - średni//mały słownik ogólny - słowniki specjalne: ortoepiczny, wyrazów obcych, ortograficzny, frazeologiczny, synonimów, - słowniki dwu- i wielojęzyczne

27 Parametry słownikowe hasło artykuł hasłowy nazwa hasła głowa hasła kwalifikator informacja fleksyjna informacja składniowa znaczenie // podznaczenie definicja ilustracja empiryczna idiomatyka

28 KSJP

29 KSJP Nazwa hasła Hasło: PŁYWAK

30 Głowa hasła KSJP

31 Informacja fleksyjna KSJP

32 KSJP Definicje Znaczenia Podznaczenia

33 KSJP Ilustracja empiryczna Kwalifikatory

34 Informacja składniowa
ISJP

35 Idiomatyka SJP Dor.

36 CIDE CIDE (1995)

37 Warsztat współczesnego leksykografa
korpus zrównoważony narzędzia przeszukiwania komercyjne oprogramowanie leksykograficzne (baza danych, narzędzie sporządzania konkordancji, edytor haseł) konwerter bazy danych na podstawę tekstową wydruku (SGML) oprogramowanie automatycznej korekty

38 Korpusy British National Corpus Collins COBUILD: Corpus Concordance Sampler Český Národní Korpus Korpus IPIPAN Korpus PWN Narzędzia wyszukiwania

39 COBUILD 1987

40 COBUILD

41 Korpus PWN Dostęp: (wersja demonstracyjna) Korpus Języka Polskiego PWN, płyta CD, Warszawa (7 mln: PWN + „Rzeczpospolita”) Pełny korpus sieciowy (oferta komercyjna)

42 Korpus PWN

43 Korpus PWN

44 Korpus PWN Konkordancja

45 Perspektywy leksykografii
Leksykografia w Polsce UE – perspektywy obiecujące!!! Jest rynek pracy dla polonistów...

46 Podsumowanie Leksykologia: opis JS. JS: proste (leksemy) i złożone (leksemy „nieciągłe”, idiomy, kolokacje). Różne typologie JS. Semantyka leksykalna. Rózne szkoły. Relacje semantyczne: synonimia – bliskoznaczność – antonimia - konwersja. Leksykografia: nauka – rzemiosło – komercja. Tworzenie wielkiego słownika ogólnego: budowa korpusu – narzędzia przetwarzania korpusu – konwerter „baza danych => tekst”). Leksykografia – ważny rynek pracy dla humanistów, informatyków i wydawców.