1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

Prezentacja na temat: "1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…"— Zapis prezentacji:

1

2 1 Witam Państwa na wykładzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)…

3 2 Bogusław Czarny KSAP –NBP 2012 P O L I T Y K A G O S P O D A R C Z A I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Ochrona konkurencji/Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Kontrola efektów zewnętrznych. 5. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 8. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 9. Spory o politykę makroekonomiczną. 10. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po- winni zapoznać się z literaturą. Warszawa, 11 maja 2012 r. Bogusław Czarny

4 3 PAŃSTWO A INSTYTUCJONALNE RAMY GOSPODAROWANIA

5 4 W imię efektywności i sprawiedliwości – państwo, NA PO- ZIOMIE POJEDYNCZYCH RYNKÓW i W SKALI CA- ŁEJ GOSPODARKI, prowadzi politykę gospodarczą, zmie- niając rynkową odpowiedź na pytanie co, jak i dla kogo jest produkowane?.

6 5 Jednak państwo kształtuje także DŁUGOOKRESOWE REGUŁY GRY w gospodarce, które decydują o zachowa- niach przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. W tym celu państwo odpowiednio kształtuje INSTYTUCJE w gospodar- ce.

7 6 INSTYTUCJE są źródłem bodźców, które SPRAWIAJĄ, ŻE W PODOBNYCH SYTUACJACH LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ PODOBNIE (np. zawierają małżeństwo, kradną, rzetel- nie pracują, tworzą spółkę akcyjną). Podporządkowanie się tym bodźcom jest nagradzane (np. pochwałą, premią, dostępem do dóbr), a ich nieprzestrze- ganie – karane (np. wykluczeniem z grupy, grzywną, więzie- niem).

8 7 INSTYTUCJAMI są m. in. ZWYCZAJE, MORALNOŚĆ, RELIGIA, PRAWO, SYSTEM POLITYCZNY.

9 8 INSTYTUCJE nadają naturalnym (np. uwarunkowanym biologicznie) dążeniom ludzi konkretną formę.

10 9 A zatem państwo zmienia INSTYTUCJE W GOSPODAR- CE... Przykładem jest ZMIANA USTROJU GOSPODARCZE- GO, której dokonało państwo w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

11 10 Przez kilkadziesiąt lat w Polsce i w innych krajach realnego socjalizmu istniał tzw. NAKAZOWO-ROZDZIELCZY SY- STEM KIEROWANIA GOSPODARKĄ.

12 11 W ramach systemu nakazowo-rozdzielczego kwestię Co, jak i dla kogo produkować ? rozstrzygły prawie wyłącznie państwo i par- tia komunistyczna (w Polsce PZPR). Urzędnicy państwowi i partyjni (tzw. CENTRALNY PLANISTA) wydawali NAKAZY, dotyczące struktury i sposobu produkcji, oraz DZIELILI wytworzone produkty między przed- siębiorstwa (aby produkować, potrzebowały one środków) i gos- podarstwa domowe (produkcja miała zaspokajać ich potrzeby).

13 12 Np., fabryka motorynek dostawała nakaz wytworzenia w nadcho- dzącym roku 10 000 pojazdów. Inne firmy, których produkty są niezbędne do wytwarzania motorynek, dostarczały jej tego, co po- trzebne (np. blacha, opony). One także dostawały swoje nakazy i przydziały środków. I TAK DALEJ W GŁĄB I WSZERZ GOSPODARKI. System uzgodnionych ze sobą nakazów i przydziałów środ- ków tworzył tzw. PLAN GOSPODARCZY (np. ROCZNY, PIĘ- CIOLETNI).

14 13 Z powodu swej ADMINISTRACYJNEJ i (lub) POLITYCZNEJ PODLEGŁOSCI mianowani przez urzędników dyrektorzy znacjo- nalizowanych lub nowo utworzonych państwowych przedsiębiorstw wykonywali polecenia. Za pracę ludzie dostawali wynagrodzenia, których wyso- kość określali urzędnicy. Wydawali je w państwowych sklepach, do których przedsiębiorstwa przekazywały wytworzone dobra. W efekcie gospodarka przypominała JEDNĄ WIELKĄ FABRYKĘ.

15 14 W takiej gospodarce nie było bezrobocia (na polecenie central- nego planisty firmy nie zwalniały zbędnych pracowników). Łatwo było tu koncentrować środki w celu wykonania konkretnych zadań (np. w latach 70. XX w. budowano w Polsce KILKAKROTNIE WIĘCEJ MIESZKAŃ niż w latach 90. XX w.)*. Stosunkowo małe było zróżnicowanie dochodów obywateli. ----------------------------------------------------------------------------------- * W 1980 r. w Polsce oddano do użytku 217 tys. mieszkań. Nato- miast w 1995 r. do użytku oddano 67 tys. mieszkań (zob. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2009, GUS,Warszawa 2009, s. 42).

16 15 Jednak nakazowo-rozdzielczy system gospodarowania miał bardzo wiele wad…

17 16 Urzędnicy nie radzili sobie z gromadzeniem szczegółowych infor- macji o potrzebach ludzi oraz przetwarzaniem ich na nakazy i przydziały środków. Pomyśl, ile tysięcy dóbr powstaje w gospodar- ce (np. odmian słodyczy, śrubek), a także o zmienności ludzkich potrzeb (np. moda!). Gospodarka wytwarzała zatem stosunkowo niewiele od- mian produktów (np. chleba, piwa).

18 17 W dodatku nie poddanym presji rynkowej konkurencji o pieniądze nabywców firmom zależało nie na obniżaniu kosztów produkcji, wysokiej jakości i ulepszaniu produktów, lecz na wyko- naniu planu. Efektem było marnotrawstwo i technologiczne zacofanie fabryk.* ----------------------------------------------------------------------------------- * Na konkurencyjnym rynku o właściwe dostosowanie produktów do potrzeb dbają miliony niezależnych producentów. Każdy z nich przetwarza stosunkowo małą ilość informacji, które dotyczą TYL- KO JEGO PRODUKTÓW. Rywalizacja o pieniądze nabywców kończy się przetrwaniem najtańszych wytwórców i napędza POS- TĘP TECHNICZNY.

19 18 Tempo wzrostu w różnych krajach jest bardzo zróżnicowane. Skutki: 1. WIELKIE RÓŻNICE poziomu życia mieszkańców różnych krajów. W 2000 r. poziom życia w Zairze był ponad 120 razy niższy niż w USA a długookresowa stopa wzrostu w Zairze była ujemna, a w USA dodatnia. DYGRESJA O WZROŚCIE GOSPODARCZYM W XX W. W RÓŻNYCH KRA- JACH ŚWIATA… W 1900 r. poziom PKB per capita w Szwecji był ponad 2 razy wyższy niż w Japonii. Po 100 latach Japonia przegoniła Szwecję (Japonia - 2,92%; Szwecja - 2,09%). 2. SZYBKIE ZMIANY poziomu życia mieszkańców różnych krajów.

20 19 DYGRESJA CD. Polska a Meksyk w XX wieku Polacy lubią się porównywać z pracowitymi i bogatymi tego świata; np. z Amerykanami (28129 dolarów "na głowę" w 2000 r.), z Niemcami (18596 dolarów "na głowę" w 2000 r.), z Japoń- czykami (21067 dolarów "na głowę" w 2000 r.).

21 20 DYGRESJA CD. Otóż nasze miejsce jest gdzie indziej. Popatrzmy np. na Polskę i Meksyk i PKB per capita w 1900 i w 2000 roku. Oni startowali od 1366 dolarów i kończyli z 7218 dolarami, a my startowaliśmy od 1536 dolarów i kończylismy z 7215 dolarami. W XX w. Meksy- kanie najpierw dogonili, a potem przegonili Polaków! Wszystko dlatego, że tempo wzrostu gospodarczego w Meksyku w XX w. wynosiło 1,68%, a w Polsce 1,56%!!

22 21

23 22 DYGRESJA CD. Są i nne podobieństwa, np. Odra i Rio Grande: oni, Meksykanie, są peryferią jednego z gospodarczych i cywilizacyjnych centrów świata (Kanada i Stany) i my, Polacy, jesteśmy peryferią jednego z gospodarczych i cywilizacyjnych centrów świata (Europa Zachod- nia). Dalej, na portalu "gazeta.pl" z 10 marca 2010 r. znalaz- łem niedawno wywiad z prof. Krystyną Iglicką zatytułowany: Stracone pokolenie. Najnowsza polska emigracja. Iglicka pisze m. in.: "Jesteśmy największym eksporterem siły roboczej w Europie. W Amerykach mamy Meksyk (...). Tak, jesteśmy Meksykiem Eu- ropy". Oczywiście, wiele także różni Polskę i Meksyk. Jak wyni- ka z ustaleń poczynionych w ramach ECONOMICS OF HAP- PINESS - Meksykanie są od Polaków szczęśliwsi o tyle mniej wię- cej, o ile Polacy są szczęśliwsi od mieszkańców Botswany! (Zob. www.nytimes.com/imagepages/2008/04/16/business/20080416_LEO NHARDT_ GRAPHIC.html). * Co wspólnego ma ta dygresja a tematem? Raz jeszcze przyjrzyj się panoramie wzrostu gospodarczego w XX wieku. Znajdziesz tam informacje o tempie wzrostu polskiej gospodarki w czasach peere- lu. KONIEC DYGRESJI

24

25 24 Studium to zostało napisane przez dr. Bogusława Czarnego ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- OD PLANU DO RYNKU, CZYLI PLAN BALCEROWICZA I JEGO SKUTKI – PIERWSZA ODSŁONA. © 2010 by Bogusław Czarny ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Warszawa, styczeń 2010 Ekonomia jest próbą odpowiedzi na pytania: «Co, jak i dla kogo jest produkowane?» B. Czarny, Podstawy ekonomii, Warszawa 2010.

26 PLAN BALCEROWICZA [1] był planem reformy gospodarki polskiej z je- sieni 1989 r. Celem były likwidacja typowego dla realnego socjalizmu NA- KAZOWO-ROZDZIELCZEGO sposobu kierowania UPAŃSTWOWIONĄ gospodarką i jej upodobnienie do RYNKOWYCH gospodarek takich kra- jów, jak Niemcy i Stany Zjednoczone, w których dominuje PRYWATNA WŁASNOŚĆ firm. Rolę decyzji urzędników państwowych i partyjnych oraz PLANU CENTRALNEGO jako sposobu koordynowania działań przedsię- biorstw miał przejąć RYNEK. Wyniki realizacji planu Balcerowicza nakła- dały się na skutki reform, dokonanych u schyłku rządów komunistycznych, kiedy to państwo zaprzestało ustalania wielu cen, a tzw. ustawa Wilczka/Ra- kowskiego [2] umożliwiła łatwe zakładanie prywatnych firm. Ze względu na radykalizm plan Balcerowicza nazwano TERAPIĄ SZOKOWĄ gospodarki. Na plan Balcerowicza składały się m. in. takie działania państwa: 1/ Zaprzestanie ustalania cen i dotowania produkcji wielu dóbr. 2/ Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów bankowych. 3/ Energiczna polityka antymonopolowa. 4/ Ułatwienie handlu z zagranicą. Miały one zapewnić STABILIZACJĘ (zahamować inflację). Kie- dy ceny chaotycznie rosną, wielu ubożeje, a zyskują nieliczni. Rosną koszty transakcyjne, inwestowanie staje się ryzykowne, bo nie wiadomo, ile wynio- są nakłady i efekty inwestycji. Inflacja nie sprzyja rozwojowi gospodarki. Zatrzymanie inflacji miało także ułatwić ODBUDOWĘ RYN- KÓW (m. in. rynków dóbr takich jak chleb lub ciężarówki, rynku kapitało- wego, czyli np. kredytu, rynku pracy,). Chodziło o to, aby ceny zaczęły wska- zywać producentom, co, jak i dla kogo opłaca się wytwarzać. (Do tej pory decyzje te podejmowali głównie urzędnicy, nakazami i przydziałami środ- ków kierujący państwowymi firmami). ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- [1] Leszek Balcerowicz od września 1989 r. do grudnia 1991 r. kierował polską gospodarką w dwóch kolejnych rządach, które przejęły władzę od partii komunistycznej. [2] Mieczysław Rakowski był premierem ostatniego komunistycznego rządu w Polsce, w którym Mie- czysław Wilczek był ministrem przemysłu. [3] Własność prywatna oznacza, że konkretne osoby rozporządzają przedsiębiorstwami lub ich częś- ciami, decydując o ich działaniu, mogąc je sprzedać, ponosząc materialną odpowiedzialność za efekty pracy. Skoncentrowanie w jednym ręku praw do decydowania i do korzystania z efektów decyzji (lub tracenia) jest wtedy źródłem silnej motywacji, skłaniającej do efektywnego wykorzystania zasobów. Trafne decyzje są nagradzane zyskiem, a błędy – karane stratami. Natomiast własność wspólna oznacza przekazanie praw do dysponowania i korzystania grupie osób gospodarujących wspólnie. Rozproszenie uprawnień do decydowania i korzystania między wiele osób często sprawia wtedy, że kto inny podejmuje decyzję, a kto inny korzysta lub traci.

27 Jednocześnie dążono do gruntownej zmiany stosunków własnoś- ciowych, czyli PRYWATYZACJI [3] przedsiębiorstw państwowych. Miejsce własności wspólnej miała zająć własność prywatna. Miała ona zapewnić sil- ne zainteresowanie producentów zyskiem i w ten sposób sprawić, że rynek zacznie decydować o tym, co jest produkowane, a także wymuszać obniżkę kosztów gospodarowania. Oto niektóre bezpośrednie skutki realizacji planu Balcerowicza: 1. Gwałtowny wzrost uwolnionych cen zrównoważył popyt z podażą w gospodarce (ceny dóbr konsumpcyjnych tylko w styczniu 1990 r. wzrosły o 79, 6%). Nazywano to INFLACJĄ KOREKCYJNĄ, bo ceny, wcześniej zani- żone przez urzędników, zostały skorygowane, osiągając poziom równowagi. Od marca ceny uspokoiły się nieco. Polacy, zubożeni przez inflację, nie byli juz w stanie płacić coraz wyższych cen, więc firmy zostały zmuszone do zwolnienia tempa ich podwyżek. 2. Skutkiem inflacji korekcyjnej okazał się m.in. spadek produkcji, czyli RECESJA TRANSFORMACYJNA. Przyczyn było wiele. Gwałtowne zmiany cen sprawiły, że popękały więzy kooperacyjne, bo wiele firm nie stać było na zakup po nowych cenach niezbędnych do produkcji półproduk- tów i materiałów. (Dotyczyło to również dostaw z innych krajów realnego socjalizmu, gdzie trwały podobne do polskich przemiany). Zubożałych ludzi nie stać było na kupno wielu towarów, więc przedsiębiorstwa zmniejszały produkcję. W dodatku swoboda handlu z zagranicą sprawiła, że Polacy kupowali produkty zagraniczne zamiast krajowych. Kredyt w bankach był drogi, zatem upadające firmy nie mogły ratować się pożyczkami. 3. Efektem recesji był szybki wzrost nieznanego w czasach realnego socjaliz- mu bezrobocia. M. in. na skutek inflacji i prywatyzacji gwałtownie zróżni- cowały się dochody. W Polsce pojawiły się skrajna nędza i wielkie bogactwo. W gospodarce trwały jednak także inne procesy: 1. Zniknęły typowe dla krajów realnego socjalizmu, spowodowane zbyt nis- kimi cenami, braki towarów w sklepach i kolejki. Setki milionów godzin, co roku marnotrawionych przez Polaków na poszukiwanie towaru, wystawanie w kolejkach itp., stały się zbędne. 2. Wzrosła różnorodność i jakość oferowanych na rynku produktów. Po raz pierwszy od bardzo dawna dostępne dla Polaków stały się tysiące dóbr (np. albumy nowoczesnego malarstwa, owoce południowe). 3. Zaprzestano zakupów na czarnym rynku, po zawyżonych cenach, a także

28 zaprzestano gromadzenia wcześniej trudno dostępnych towarów. Obniżyło to koszty magazynowania i zapobiegło niszczeniu dóbr. 4. Zniknęły wymuszone oszczędności: nikt nie trzymał pieniędzy tylko dla- tego, że nie było ich na co wydać. Długookresowe korzyści z reform polegały na powstaniu warun- ków do rywalizacji przedsiębiorstw o pieniądze klientów. Uwolnione ceny zaczęły informować producentów, jakich produktów chcą klienci, motywo- wać do ich wytworzenia i rozdzielać dobra między ludzi. Producenci stanęli w obliczu KONKURENCJI (codziennie powstawały setki nowych firm!). W efekcie powoli zaczęły się pojawiać – nie znane wcześniej – dążenie producentów do obniżania kosztów produkcji, dbałość o klienta, a także dążenie do ulepszania produktu. Niczym tarcza słonecznika do poło- żenia słońca na niebie, podaż zaczęła się dostosowywać do popytu. W obliczu bezrobocia wzrósł szacunek pracowników dla pracy. A teraz... ODPOWIEDZ NA NASTĘPUJĄCE PYTANIA: 1. Jak działał system nakazowo-rozdzielczy? Odpowiedz na pytania: a) Jak w ramach tego systemu rozstrzygano kwestię: Co, jak i dla kogo jest produkowane?. Wymyśl przykład. b) Jak sądzisz, jakie wady ma taki sposob kierowania gospodarką? 2. W jaki sposób rynek rozstrzyga o tym, jak zachowuje się gospodarka? Odpowiedz na następujące pytania: a) Jak tu zostaje rozwiązany problem: Co, jak i dla kogo jest produkowa- ne? Wymyśl przykład. b) Czy występują tu problemy typowe dla systemu nakazowo-rozdzielczego? c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką? 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany ustroju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blokowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo. b) Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów bankowych. c) Energiczna polityka antymo- nopolowa. f) Ułatwienie handlu z zagranicą). 4. Na czym polega związek stabilizacji i prywatyzacji z przebudową gospo- darki od planu do rynku? 5. Co dokładnie było przyczyną recesji transformacyjnej towarzyszącej przebudowie polskiej gospodarki?

29 28 DLA NAUCZYCIELA Pierwsze 15-20 minut zajęć przeznaczamy na analizę tekstu. Stu- denci pracują indywidualnie lub w grupach, próbując odpowie- dzieć na pytania ze studium. Drugą część zajęć przeznaczamy na dyskusję, której przedmiotem są odpowiedzi na pytania ze studium. Prowadzący porządkuje tę wymianę poglądow, dbając o zachowanie logiki całej analizy. Oto przykłady odpowiedzi na pytania kończące studium:

30 29 1. Jak działał system nakazowo-rozdzielczy? Odpowiedz na pytania: a)Jak w ramach tego systemu rozstrzygano kwestię: Co, jak i dla kogo jest produkowane?. Wymyśl przykład.

31 30 1. Jak działał system nakazowo-rozdzielczy? Odpowiedz na pytania: a) Jak w ramach tego systemu rozstrzygano kwestię: Co, jak i dla kogo jest produkowane?. Wymyśl przykład. Centralny ośrodek kierujący gospodarką (centralny planista), czyli zatrudniające urzędników państwowe i (lub) partyjne insty- tucje (po II wojnie światowej w różnych okresach w Polsce były to np. Centralny Urząd Planowania, Komitet Centralny PZPR i Komi- tet Ekonomiczny Rady Ministrów) ustala nakazy i przydziały środ- ków dla wykonawców nakazów, czyli przedsiębiorstw. Są one ze so- bą uzgodnione i tworzą plan gospodarczy, dotyczący np. jednego roku. Z powodu swej administracyjnej lub politycznej podległości dyrektorzy państwowych firm wykonują polecenia. Także sposób produkcji i – do pewnego stopnia – podziału wytworzonych dóbr mogą być ustalane nakazowo.

32 31 Np. fabryka motorynek dostaje polecenie wytworze-nia w nadchodzącym roku 10 000 sztuk pojazdów. Szereg innych fabryk, których produkty są potrzebne do wytworzenia motorynki, dostar- cza jej np. blachę stalową, akumulatory, opony. One także dostają swoje nakazy i przydziały środków. I tak dalej w głąb i wszerz gospodarki. Przy okazji określona zostaje także technika produkcji motorynek. (Przecież zależy ona od rodzaju półproduktow dostar- czanych fabryce motorynek przez jej kooperantów). Gotowe motorynki producent motorynek przekazuje do sieci państwowych hurtowni, skąd trafiają one do państwowych sklepów. Tam, za pieniądze zarobione w państwowych fabrykach, kupują je amatorzy jazdy na motorynce.

33 32 b) Jak sądzisz, jakie wady ma taki sposob kierowania gospodarką?

34 33 b) Jak sądzisz, jakie wady ma taki sposob kierowania gospodarką? Oto PRZYKŁADY tych wad: - Centralny planista nie radzi sobie z gromadzeniem odpo- wiednio szczegółowej i aktualnej informacji o potrzebach społeczeń- stwa. Pomyśl o ilości produktów w gospodarce (np. o tysiącach śru- bek i nakrętek) i o zmienności ludzkich potrzeb (np. w lipcu nosi się sukienki w paski, a w sierpniu – w ciapki). W efekcie rożnorod- ność produktów maleje i są one gorzej dopasowane do potrzeb odbiorców.

35 34 b) Jak sądzisz, jakie wady ma taki sposob kierowania gospodarką? Oto PRZYKŁADY tych wad: - Przedsiębiorstwom zależy na wykonaniu planu za wszelką cenę, a nie na zysku. Powoduje to m. in. marnotrawstwo zasobów i zanik motywacji do ulepszania produktów (rzadko pojawiają się nowe dobra). * Ogólnie, skutkiem jest spadek efektywności gospodarowania. Z po- siadanych zasobów gospodarka wytwarza stosunkowo mało dóbr niskiej jakości.

36 35 2. W jaki sposób rynek rozstrzyga o tym, jak zachowuje się gospo- darka? Odpowiedz na następujące pytania: a) Jak tu zostaje roz- wiązany problem: Co, jak i dla kogo jest produkowane? Wymyśl przykład.

37 36 2. W jaki sposób rynek rozstrzyga o tym, jak zachowuje się gospo- darka? Odpowiedz na następujące pytania: a) Jak tu zostaje roz- wiązany problem: Co, jak i dla kogo jest produkowane? Wymyśl przykład. Na rynku, na którym panuje konkurencja, powstają ceny. Wskazują one producentom, na co jest popyt i co opłaca się produkować. Po- nieważ producentom zależy na zysku, wytwarzają takie wyroby, w przypadku których nabywcy sygnalizują popytem i cenami, że chcą je kupić. Dbając o zysk, w danych ramach technologicznych i praw- nych przedsiębiorstwa wybierają najtańsze (najbardziej efektywne) metody produkowania dóbr. Dobra są wytwarzane dla tych, którzy chcą i mogą za nie zapłacić.

38 37 Np. Polacy lubią banany i są skłonni za nie płacić. Kiedy bananów brakuje, wzrost ich ceny sprawia, że kupcy dostrzegają szansę zarobku. Sprowadzają oni z Wiednia lub z Kenii (decydują koszty!) więcej bananów, aż obniżająca się pod wpływem rosnącej podaży cena nie skłoni ich do zaprzestania tej działalności. Ci, któ- rych na to stać, jedzą więcej bananow, ich potrzeby są teraz lepiej zaspokojone. (Niektórzy pamiętają, że przed 1990 r. w sklepach bez przerwy brakowało owoców południowych. Centralny planista rzadko uznawał za potrzebne sprowadzenie ich z zagranicy).

39 38 b) Czy występują tu problemy typowe dla systemu nakazowo-roz- dzielczego?

40 39 b) Czy występują tu problemy typowe dla systemu nakazowo-roz- dzielczego? Nie. Informacja o dobrach jest przetwarzana w sposób zdecentra- lizowany. O właściwe dostosowanie produktów do potrzeb dbają mi- liony niezależnych producentów. Każdy z nich przetwarza stosun- kowo małą ilość informacji, która dotyczy tylko jego wyrobów. Rywa- lizacja o pieniądze nabywców kończy się przetrwaniem najefektyw- niejszych wytwórców. Jest ona również przyczyną postępu tech- nicznego.

41 40 c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką?

42 41 c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką? Oto kilka PRZYKŁADÓW: -Na pewnych rynkach nie ma konkurencji. O cenie i jakości de- cydują wtedy pojedynczy producenci (monopoliści), którzy narzu- cają nabywcom swoje warunki.

43 42 c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką? - Działalności wielu przedsiębiorstw mogą towarzyszyć szkodliwe skutki uboczne (np. zanieczyszczenie środowiska).

44 43 c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką? - Nastawione na zysk przedsiębiorstwa same nie chcą wytwarzać pewnych dóbr, ponieważ nie mogą zmusić korzystających z nich ludzi do zapłaty (np. czystość na ul. Marszałkowskiej w Warszawie). Innych dóbr sam rynek wytworzyłby zbyt wiele (np. amfetamina).

45 44 c) Wskaż wady rynku jako mechanizmu kierującego gospodarką? - W wyniku działania rynku jedni (np. właściciele firm) stają się bardzo bogaci, a inni (np. bezrobotni) - bardzo biedni. Społeczeń- stwa zwykle nie akceptują wielkich różnic dochodów.

46 45 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany us- troju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blo- kowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo.

47 46 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany us- troju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blo- kowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo. Uwolnienie cen i zlikwidowanie dotacji było warunkiem koniecz- nym ich swobodnego ustalania przez rynek. b) Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów ban- kowych.

48 47 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany us- troju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blo- kowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo. Uwolnienie cen i zlikwidowanie dotacji było warunkiem koniecz- nym ich swobodnego ustalania cen przez rynek. b) Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów ban- kowych. Podwyżka stóp procentowych miała m. in. uniemożliwić producen- tom, niezdolnym do utrzymania się ze sprzedaży swoich produktów, łatwe uniknięcie bankructwa dzięki zaciąganiu tanich kredytów. Tłumiła ona również popyt (drogi kredyt!), a przez to przyczyniała się do zahamowania inflacji. c) Energiczna polityka antymonopolowa.

49 48 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany us- troju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blo- kowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo. Uwolnienie cen i zlikwidowanie dotacji było warunkiem koniecz- nym ich swobodnego ustalania cen przez rynek. b) Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów ban- kowych. Podwyżka stóp procentowych miała m. in. uniemożliwić producen- tom, niezdolnym do utrzymania się ze sprzedaży swoich produktów, łatwe uniknięcie bankructwa dzięki zaciąga-niu tanich kredytów. Tłumiła ona również popyt (drogi kredyt!), a przez to przyczyniała się do zahamowania inflacji. c) Energiczna polityka antymonopolowa. Polityka antymonopolowa wspierała konkurencję na rynku. d) Ułatwienie handlu z zagranicą).

50 49 3. Po kolei opisz funkcje działań 1-4 (por. s. 2) w operacji zmiany us- troju gospodarczego w Polsce. (Przypominam: a) Zaprzestanie blo- kowania cen i dotowania wielu produktów przez państwo. Uwolnienie cen i zlikwidowanie dotacji było warunkiem ko- niecznym ich swobodnego ustalania cen przez rynek. b) Podwyżka ceny pieniądza, czyli oprocentowania kredytów ban- kowych. Podwyżka stóp procentowych miała m. in. uniemożliwić producen- tom, niezdolnym do utrzymania się ze sprzedaży swoich produktów, łatwe uniknięcie bankructwa dzięki zaciąganiu tanich kredytów. Tłumiła ona również popyt (drogi kredyt!), a przez to przyczyniała się do zahamowania inflacji. c) Energiczna polityka antymonopolowa. Polityka antymonopolowa wspierała konkurencję na rynku. d) Ułatwienie handlu z zagranicą). Podobną funkcję miało spełnić otwarcie polskiej gospodar-ki na konkurencję producentów zagranicznych. Krótko mówiąc, te działania sprzyjały powstaniu ryn-ków, na których działania konkurujących ze sobą firm i kon-sumentów prowadzą do powstania względnie stabilnych cen wskazujących, jakich produktów oczekują nabywcy, i motywujących producentów do ich wytworzenia.

51 50 4. Na czym polega związek stabilizacji i prywatyzacji z przebudową gospodarki od planu do rynku?

52 51 4. Na czym polega związek stabilizacji i prywatyzacji z przebudową gospodarki od planu do rynku? STABILIZACJA zahamowała żywiołową redystrybucję dochodów i zapewniła stałość podstawowych warunków gospodarowania. To dzięki niej powstające na rynku ceny odzyskały funkcję informa- cyjną, czyli – zaczęły informować producentów, czego potrzebują nabywcy i na czym można zarobić.

53 52 Z kolei PRYWATYZACJA zapewniła silne zaintereso- wanie producentów zyskiem, skłaniając ich do produkowania tego, za co ludzie chcą dużo płacić. W efekcie spełnione zostały podsta- wowe warunki, od których zależy skuteczność rynku jako mecha- nizmu rozstrzygającego kwestię co, jak i dla kogo jest produko- wane.

54 53 5. Co dokładnie było przyczyną recesji transformacyjnej towarzy- szącej przebudowie polskiej gospodarki?

55 54 5. Co dokładnie było przyczyną recesji transformacyjnej towarzy- szącej przebudowie polskiej gospodarki? Gwałtowne zminy cen sprawiły, że popękały więzy kooperacyjne, bo wiele firm nie stać było na zakup po nowych cenach niezbęd- nych do produkcji półproduktów i materiałów. (Dotyczyło to również dostaw z innych krajów realnego socjalizmu, gdzie trwały podobne do polskich przemiany). Zbiednieli ludzie nie mieli za co kupować produktów, więc przed- siębiorstwa zmniejszały produkcję. W dodatku swoboda handlu z zagranicą sprawiła, że Polacy kupo- wali produkty zagraniczne zamiast krajowych. Kredyt w bankach był drogi, więc upadające firmy nie mogły ratować się pożyczkami.

56 55 5. Co dokładnie było przyczyną recesji transformacyjnej towarzy- szącej przebudowie polskiej gospodarki? Część recesji transformacyjnej zapewne spowodowana była zmniejszeniem produkcji dóbr, wcześniej rozrzutnie zu- żywanych przez marnotrawne państwowe przedsiębiorstwa (np. węgiel, uslugi transportowe), a także zmniejszeniem za- pasów. Pod wpływem przemian zmuszeni do oszczędzania producenci zmniejszyli zużycie takich dóbr. Natomiast za- pasy zmalały z powodu ogólnej poprawy dostępności towa- rów na zrównoważonych rynkach.

57 56 5. Co dokładnie było przyczyną recesji transformacyjnej towarzy- szącej przebudowie polskiej gospodarki? Jak widać, przyczyn recesji transformacyjnej było wiele. Ekonomiści spierają się o to, które z nich były najważniej- sze.

58 57

59 58 Studium to zostało napisane przez dr. Bogusława Czarnego ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- OD PLANU DO RYNKU, CZYLI PLAN BALCEROWICZA I JEGO SKUTKI – DRUGA ODSŁONA. © 2011 by Bogusław Czarny ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Warszawa, sierpień 2011 Niestety (...) często postulaty sprawiedliwości i efektywności okazują się sprzeczne. Państwo staje wtedy przed trudnym zadaniem pogodze- nia tych dwóch wartości. B. Czarny, Podstawy ekonomii, Warszawa 2011.

60 Pamiętasz studium przypadku pt. Od planu do rynku, czyli plan Balcerowicza i jego skutki – odsłona pierwsza? Teraz, z pewnego dystansu, jeszcze raz przyjrzymy się zmia- nie ustroju gospodarczego w Polsce. Oto informacje o sytuacji gospodarczej w Polsce po 1990 r. Wykorzystasz je, aby odpowiedzieć na pytania kończące to studium przypadku. LATA198919901991199219931994199519961997199819992000 PKB (1989=100) a/ 1009386889297103110117123129134 Bezrobocie b/ 0,01,12,22,52,92,82,62,41,8 2,42,7 Pracujący c/ 17,116,315,314,714,314,514,71515,415,815,415,0 Inflacja d/ 251,1585,870,343,035,332,227,819,914,911,87,310,1 Współczynnik ubóstwa 14,8 1/ 31,2 1/ 32,6 1/ 32,4 1/ 35,8 2/ 43,2 2/ 58,046,750,449,852,253,8 Mieszkania e/ 134 1371339476676274818288 LE f/ 71,271,070,771,271,771,872,072,472,873,173,273,9 Zgony A/B g/ 3,3/1,3 h/ 3,8/1,9 5,7/3,7 5,8/4,0 4,3/2,7 4,8/3,1 5,9/4,3 5,2/3,7 3,9/2,9 3,7/2,8 4,8/3,94,0/3,3 Samobójstwa i/ 365738414327574659286004598858306129602851825621 a/ Globalny; ceny stałe. b/ W mln osób (koniec roku). c/ W mln osób (przeciętnie w roku). d/ W % na rok. e/ W tys. mieszkań oddanych do użytku. f/ Life expectancy;średnia oczekiwana długość życia w wieku 0 lat; w latach; średnia arytmetyczna dla kobiet i mężczyzn. g/ A = Spowodowane zaburzeniami psychicznymi /B = W tym spowodowane alkoholem; na 100 tys. ludności. h/ 1985 r. i/ Dokonane; w tys. osób rocznie. Źródło: 1/ S. Golinowska, Ubóstwo w Polsce. Synteza wyników badań. W: Polska bieda II. Kryteria. Ocena. Przeciwdziałanie. IPiSS, Warszawa 1997, s. 314. 2/ L. Deniszczuk, Rozmiary i struktura ubóst- wa w Polsce. W: Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 12, 1995, s. 16. Dane GUS. Dane IMF. A teraz przestudiuj zapis dyskusji, która mogłaby się toczyć w Internecie np. je- sienią 2001 roku... HOMO SOVIETICUS Z przemysłu to u nas został zakład pogrzebowy; z handlu te cztery sklepiki, co na zeszyt sprzedają wino Mocarz. Co się tyczy transportu, to kolej odłączyli tu 6 lat temu, bo się im nie opłacało. Szkołę podstawową i ośrodek zdrowia też zreformo- wali. Odkąd za pierwszego Balcerowicza padł pegieer, nie ma pracy w okolicy. (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 15:44:23) LIBERAŁ_AFERAŁ Spoko, świat nie kończy się na twojej wiosze. Polacy produkują dziś o połowę więcej niż za komuny! Może zajmij się agroturystyką? Jakieś przetwórstwo? Grzyby? (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 16:31:57) HOMO SOVIETICUS Przetwórstwo? Pewnie za te 15 zł zasiłku, co mi je właśnie dali z gminy! Szwagier wziął pięćdziesiąt tysięcy, bo się zgodził odejść z kopalni. Kupił nowe Punto. I antenę. Satelitarną! Trzeba mieć głowę, nie? Mnie nic nie dali, jak odchodziłem z pegieeru...

61 Mówią, że Balcerowicz ma 50 tysięcy miesięcznie. Prawda, że po angielsku to i pięknie mówi w telewizorze! Ale jak się bratanek nauczył po angielsku, to mu dali 30 zł do tych 800 pensji, co ma na Uniwersytecie w Krakowie. (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 16:54:13) LIBERAŁ_AFERAŁ Zazdrościsz? Za mniej nikt nie podjąłby się takiej pracy! Nie wszystko naraz, poczekaj trochę, to i na uniwersytecie się poprawi... (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 16:59:27) HOMO SOVIETICUS Takim jak ty, to się już poprawiło! Gdzie się to wszystko rozeszło? Przecież moi rodzice całe życie pracowali na te fabryki... Co ja z tego mam?! Dali jakieś świadectwa udzialowe, potem i tak wszystko wyprzedali za grosze, a pieniądze albo przepuścili albo rozkradli! (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 17:04:55) LIBERAŁ_AFERAŁ Grunt, że się skończyło marnotrawstwo, że nareszcie jest właściciel. Nieważne kto! To dlatego rośnie produkcja. (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 17:31:02) HOMO SOVIETICUS Dla kogo nieważne? Dla Kulczyka? Gudzowatego? Bochniarzowej? Czy dla mnie? (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 17:39:41) LIBERAŁ_AFERAŁ A kto ci bronił wziąć los w swoje ręce? Ktoś pozakładał te nowe firmy. Czekasz na man- nę z nieba? Moi znajomi jakoś sobie radzą, a ty tylko narzekasz. Niby takie bezrobocie, a żeby mi dom posprzątać, nie ma chętnych. (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 17:50:12) HOMO SOVIETICUS Los w swoje ręce to brali złodzieje, jak ty. Niedoczekanie! Dopóki gmina ma na zasiłek, nie będę sprzątał obcych brudów. I tak wiele więcej nie zarobię... Po co jest państwo? Należy mi się! A jak nie, to znajdą się jakieś taczki i będzie jak w Argentynie! (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 17:39:41) LIBERAŁ_AFERAŁ Wiem, masz taki sam żołądek jak ja. Inni cię mają utrzymywać... No więc na takich jak ty to ja trzymam Dimę. Pewno do tego zrobiłeś z dziesięcioro dzieci? (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 17:50:12) HOMO SOVIETICUS Córkę ma same piątki, ale ja nie mam na zeszyty. Studia w mieście podrożały, a zresztą i tak nie zarobi na mieszkanie... Jej dzieci to już nie spotkają się w jednej szkole z two- imi! Zostaną tu. I ich dzieci też... (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 18:34:38)

62 LIBERAŁ_AFERAŁ Jak ładna, to może przyjść do mnie za hostesę. Buahahahaha! Albo niech idzie do Big Brothera! (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 18:36:14) HOMO SOVIETICUS Jaruzelskiemu co grudzień znoszą znicze przed dom... Ale sąsiad powiesił się nie przez stan wojenny, a z biedy. Przez tego Balcerowicza zabiły się w Polsce tysiące ludzi. Jak na wojnie! To tak, jakby jakiś świr krzyknął, że teraz w ZOO będzie wolność, podniósł kraty i klaskał, kiedy wilki zagryzały owce. Ludzie opowiadają, że to wszystko przez rzydów, że za Gierka był raj, i że Lepper może i cham, ale ma rację. Pamiętam, wier- sze, k...., mówili!! Który skrzywdziłeś człowieka prostego... (Homo Sovieticus, 4 lipca 2001, 19:13:45) LIBERAŁ_AFERAŁ Naucz się pisać, bóraku, a nie politykuj. A jak ci się nowa Polska nie podoba, to na Białoruś! (Liberał_Aferał, 4 lipca 2001, 19:15:59) A teraz... ODPOWIEDZ NA NASTĘPUJĄCE PYTANIA 1 : 1. a) Jak w latach dziewięćdziesiątych zmieniła się wielkość produkcji w Polsce? A co powiesz o wydajności pracy? (Wykorzystaj tabelę w tekście studium!) b) Oceń zmiany skali ubóstwa w Polsce po 1990 r. 2. Niestety (...) często postulaty sprawiedliwości i efektywności okazują się sprzeczne. Co wspólnego ma ta opinia z pytaniem nr 1? 3. Jeszcze raz odwołaj się do efektywności i sprawiedliwości: a) Za co Liberał_Aferał chwali prywatyzację w Polsce, mówiąc: Grunt, że się skończyło marnotrawstwo, że nareszcie jest właściciel! Nieważne kto...? b) Za co Homo Sovieticus krytykuje prywatyzację, mówiąc: (i) Co ja z tego mam?! I dalej: Dla kogo «nieważne»? Dla Kulczyka? Gudzowatego? Bochniarzowej? Czy dla mnie?? (ii) (...) potem i tak wszystko wyprzedali za grosze, a pieniądze albo prze- puścili albo rozkradli!? (Wskazówka: Niektórzy mówią w tym kontekście o wyprze- daży rodzinnych sreber). 4. W pewnym momencie Homo Sovieticus wspomina o zjawisku przez socjologów i eko- nomistów nazywanym reprodukcją biedy. Zacytuj odpowiednie słowa Homo Sovieti- cusa. Na czym polega reprodukcja biedy? 5. Liberał_Aferał zarzuca Homo Sovieticusowi postawę roszczeniową. Wskaż te słowa Liberała_Aferała. Na czym polega ta postawa roszczeniowa Homo Sovieticusa? 6. A teraz słowami Homo Sovieticusa zilustruj następujące myśli: a) Licząc na zasiłek, ludzie stają się bierni. b) Biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 Uwaga! Oczywiście naszym celem nie jest rozstrzygnięcie sporu Homo Sovieticusa z Liberałem Aferałem, lecz jego analiza w celach dydaktycznych.

63 62 DLA NAUCZYCIELA Pierwsze 15-20 minut zajęć przeznaczamy na analizę tekstu. Stu- denci pracują indywidualnie lub w grupach, próbując odpowie- dzieć na pytania ze studium. Oto przykłady odpowiedzi.

64 63 1. a) Jak w latach 90. zmieniła się wielkość produkcji w Polsce? A co powiesz o wydajności pracy? (Wykorzystaj tabelę w tekście stu- dium!). LATA198919901991199219931994199519961997199819992000 PKB (1989=100) a/ 1009386889297103110117123129134 Bezrobocie b/ 0,01,12,22,52,92,82,62,41,8 2,42,7 Pracujący c/ 17,116,315,314,714,314,514,71515,415,815,415,0 Inflacja d/ 251,1585,870,343,035,332,227,819,914,911,87,310,1 Współczynnik ubóstwa 14,8 1/ 31,2 1/ 32,6 1/ 32,4 1/ 35,8 2/ 43,2 2/ 58,046,750,449,852,253,8 Mieszkania e/ 134 1371339476676274818288 LE f/ 71,271,070,771,271,771,872,072,472,873,173,273,9 Zgony A/B g/ 3,3/1,3 h/ 3,8/1,9 5,7/3,7 5,8/4,0 4,3/2,7 4,8/3,1 5,9/4,3 5,2/3,7 3,9/2,9 3,7/2,8 4,8/3,94,0/3,3 Samobójstwa i/ 365738414327574659286004598858306129602851825621

65 64 1. a) Jak w latach 90. zmieniła się wielkość produkcji w Polsce? A co powiesz o wydajności pracy? (Wykorzystaj tabelę w tekście stu- dium!). Z danych Miedzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) w tabeli w studium wynika, że – mimo początkowej recesji – do końca lat 90. XX w. PKB wzrósł w Polsce o ponad. Ponieważ jednocześnie zmniejszała się liczba osób pracujących i rosło bezrobocie, podniosła się także znacznie wydajność pracy polskich pracowników. b) Oceń zmiany skali ubóstwa w Polsce po 1990 r. LATA198919901991199219931994199519961997199819992000 PKB (1989=100) a/ 1009386889297103110117123129134 Bezrobocie b/ 0,01,12,22,52,92,82,62,41,8 2,42,7 Pracujący c/ 17,116,315,314,714,314,514,71515,415,815,415,0 Inflacja d/ 251,1585,870,343,035,332,227,819,914,911,87,310,1 Współczynnik ubóstwa 14,8 1/ 31,2 1/ 32,6 1/ 32,4 1/ 35,8 2/ 43,2 2/ 58,046,750,449,852,253,8 Mieszkania e/ 134 1371339476676274818288 LE f/ 71,271,070,771,271,771,872,072,472,873,173,273,9 Zgony A/B g/ 3,3/1,3 h/ 3,8/1,9 5,7/3,7 5,8/4,0 4,3/2,7 4,8/3,1 5,9/4,3 5,2/3,7 3,9/2,9 3,7/2,8 4,8/3,94,0/3,3 Samobójstwa i/ 365738414327574659286004598858306129602851825621

66 65 1. a) Jak w latach 90. zmieniła się wielkość produkcji w Polsce? A co powiesz o wydajności pracy? (Wykorzystaj tabelę w tek- ście studium!). Z danych Miedzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) w tabeli w studium wynika, że – mimo początkowej recesji – do końca lat 90. XX w. PKB wzrósł w Polsce o ponad. Po- nieważ jednocześnie zmniejszała się liczba osób pracujących i rosło bezrobocie, podniosła się także znacznie wydajność pra- cy polskich pracowników. b) Oceń zmiany skali ubóstwa w Polsce po 1990 r. Zróżnicowanie dochodów w Polsce po 1991 r. znacznie wzros- ło. Świadczą o tym zmiany skali ubóstwa. W latach 90. XX w. szybko rósł współczynnik ubóstwa, czyli odsetek ludności o dochodach mniejszych od minimum socjalnego.

67 66 2. Niestety (...) często postulaty sprawiedliwości i efektywności okazują się sprzeczne. Co wspólnego ma ta opinia z pyta- niem nr 1?

68 67 2. Niestety (...) często postulaty sprawiedliwości i efektywności oka- zują się sprzeczne. Co wspólnego ma ta opinia z pytaniem nr 1? Przytoczone przed chwilą dane o poziomie produkcji w Polsce pokazują jej wzrost w latach 90. XX w., który świadczy o zwięk- szaniu się efektywności gospodarowania Polaków. Na początku XXI w. za pomocą – z grubsza – tych samych zasobów wytwarzali oni więcej dóbr niż przed 10 laty. Jednak – jak wiemy – ceną za ten wzrost efektywności okazały się większe nierówności dochodowe, o których informuje np. współczynnik ubóstwa, czyli – zgodnie z przekonaniami bardzo wielu Polaków – niesprawiedliwość.

69 68 3. Jeszcze raz odwołaj się do efektywności i sprawiedliwości: a) Za co Liberał_Aferał chwali prywatyzację w Polsce, mówiąc: Grunt, że się skończyło marnotrawstwo, że nareszcie jest właś- ciciel! Nieważne kto...?

70 69 3. Jeszcze raz odwołaj się do efektywności i sprawiedliwości: a) Za co Liberał_Aferał chwali prywatyzację w Polsce, mówiąc: Grunt, że się skończyło marnotrawstwo, że nareszcie jest właś- ciciel! Nieważne kto...? Zmiana formy własności polskich przedsiębiorstw z pewnością przy- czyniła się do wzrostu produkcji, czyli także efektywności gospoda- rowania w Polsce w latach dziewiećdziesiątych XX w. Ekonomiści są dość zgodni, że własność prywatna zapewnia – zwykle – większą efektywność gospodarowania niż własność wspólna (np. państwo- wa).

71 70 b) Za co Homo Sovieticus krytykuje prywatyzację, mówiąc: (i) Co ja z tego mam?! I dalej: Dla kogo «nieważne»? Dla Kulczyka? Gudzowatego? Bochniarzowej? Czy dla mnie??

72 71 b) Za co Homo Sovieticus krytykuje prywatyzację, mówiąc: (i) Co ja z tego mam?! I dalej: Dla kogo «nieważne»? Dla Kulczyka? Gudzowatego? Bochniarzowej? Czy dla mnie?? Homo Sovieticus jest zdania, że prywatyzacja spowodowała zwięk- szenie się niesprawiedliwych (bo niczym nieuzasadnionych) rozpię- tości majątkowych i dochodowych w Polsce. Nieliczni przejęli pry- watyzowany majątek narodowy, reszta nie dostała nic... (ii) (...) potem i tak wszystko wyprzedali za grosze, a pieniądze albo przepuścili albo rozkradli!? (Wskazówka: Niektórzy mówią w tym kontekście o wyprzedaży rodzinnych sreber).

73 72 b) Za co Homo Sovieticus krytykuje prywatyzację, mówiąc: (i) Co ja z tego mam?! I dalej: Dla kogo «nieważne»? Dla Kulczyka? Gudzowatego? Bochniarzowej? Czy dla mnie?? Homo Sovieticus jest zdania, że prywatyzacja spowodowała zwięk- szenie się niesprawiedliwych (bo niczym nieuzasadnionych) rozpię- tości majątkowych i dochodowych w Polsce. Nieliczni przejęli pry- watyzowany majątek narodowy, reszta nie dostała nic... (ii) (...) potem i tak wszystko wyprzedali za grosze, a pieniądze albo przepuścili albo rozkradli!? (Wskazówka: Niektórzy mówią w tym kontekście o wyprzedaży rodzinnych sreber). Homo Sovieticus twierdzi, że ceny nieudolnie prywatyzowanego majątku, wypracowanego przez pokolenia Polakow, były zaniżone, czemu towarzyszyła masowa korupcja. W dodatku, zdaniem Homo Sovieticusa, dochody ze sprze- daży aktywów przynoszących długookresowe dochody (czyli najlep- szych polskich przedsiębiorstw) zużyto na łatanie dziur w budżecie państwa, czyli na zaspokojenie – mniej lub bardziej uzasadnionych – bieżących potrzeb różnych grup społecznych. Alternatywą było zainwestowanie tych dochodów tak, aby związane z tym korzyści również miały długookresowy charak- ter. Na przykład, część ogromnych dochodów państwa z prywaty- zacji można było przeznaczyć na zwiększenie zasobów kapitału ludzkiego w Polsce (np. rozwój oświaty) lub na rozwój infrastruktu- ry gospodarczej (np. autostrady, Internet).

74 73 4. W pewnym momencie Homo Sovieticus wspomina o zjawisku przez socjologów i ekonomistów nazywanym reprodukcją biedy. Zacy- tuj odpowiednie słowa Homo Sovieticusa. Na czym polega repro- dukcja biedy?

75 74 4. W pewnym momencie Homo Sovieticus wspomina o zjawisku przez socjologów i ekonomistów nazywanym reprodukcją biedy. Zacy- tuj odpowiednie słowa Homo Sovieticusa. Na czym polega repro- dukcja biedy? Córkę ma same piątki, ale ja nie mam na zeszyty. Studia w mieście podrożały, a zresztą i tak nie zarobi na mieszkanie... Jej dzieci to już nie spotkają się w jednej szkole z twoimi! Zostaną tu. I ich dzieci też.... Reprodukcja biedy polega na tym, że sytuacja życiowa po- tomków ludzi ubogich jest podobna do sytuacji życiowej ich rodzi- cow. Przyczyną jest nierówność szans. Na przykład, dzieci z bo- gatych rodzin nie tylko dziedziczą majątek po rodzicach, lecz w dodatku mają zdecydowanie lepszy dostęp do wysokiej jakości usług edukacyjnych niż dzieci z biednych rodzin.

76 75 5. Liberał_Aferał zarzuca Homo Sovieticusowi postawę roszczenio- wą. Wskaż te słowa Liberała_Aferała. Na czym polega ta postawa roszczeniowa Homo Sovieticusa?

77 76 5. Liberał_Aferał zarzuca Homo Sovieticusowi postawę roszczenio- wą. Wskaż te słowa Liberała_Aferała. Na czym polega ta postawa roszczeniowa Homo Sovieticusa? Liberał_Aferał: Wiem, masz taki sam żołądek jak ja. Inni cię mają utrzymywać... No więc na takich jak ty to ja trzymam Dimę. Pewno do tego zrobiłeś z dziesięcioro dzieci?. Postawa roszczeniowa polega na wymuszaniu od państwa świadczeń socjalnych i unikaniu samodzielnego rozwiązania swoich problemów ekonomicznych.

78 77 6. A teraz słowami Homo Sovieticusa zilustruj następujące myśli: a) Licząc na zasiłek, ludzie stają się bierni.

79 78 6. A teraz słowami Homo Sovieticusa zilustruj następujące myśli: a) Licząc na zasiłek, ludzie stają się bierni. Homo Sovieticus: Dopóki gmina ma na zasiłek, nie będę sprzątał obcych brudów. I tak wiele więcej nie zarobię... b) Biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę.

80 79 6. A teraz słowami Homo Sovieticusa zilustruj następujące myśli: a) Licząc na zasiłek, ludzie stają się bierni. Homo Sovieticus: Dopóki gmina ma na zasiłek, nie będę sprzątał obcych brudów. I tak wiele więcej nie zarobię... b) Biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę. Homo Sovieticus: Szwagier wziął 50 000, bo się zgodził odejść z ko- palni. Kupił nowe Punto. I antenę. Satelitarną! Trzeba mieć głowę, nie?.