WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

Prezentacja na temat: "WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA"— Zapis prezentacji:

1 WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

2 UKŁAD DOPAMINERGICZNY I JEGO STRUKTURY

3 ISTOTA UZALEŻNIENIA najbardziej niebezpieczną cechą substancji
psychoaktywnych jest ich zdolność do wywoływania uzależnienia nawroty uzależnienia lekowego są osiowym objawem choroby uzależnieniowej uzależnienie związane z bezpośrednim zaburzeniem jednego z wielkich układów mózgu – UKŁADU NAGRODY pośrednio zaburza pozostałe – UKŁAD POBUDZENIA oraz UKŁAD POZNAWCZY

4 UKŁADY FUNKCJONALNE MÓZGU
zachowanie zwierząt (głównie ssaków) jest wypadkową działania trzech wielkich układów funkcjonalnych mózgu UKŁADU POBUDZENIA (arousal) UKŁADU NAGRODY (reward) UKŁADU POZNAWCZEGO (cognition)

5 UKŁAD POBUDZENIA odpowiada za stany czuwania i snu
współdziałają tu trzy podsystemy pobudzenia ogólnego – podkład dla regulacji pobudliwości OUN pobudzenia ukierunkowanego – cele, motywacje i emocje regulacji pobudzenia obwodowego – oddziaływanie systemu nerwowego na ciało

6 UKŁAD POBUDZENIA Podsystem pobudzenia ukierunkowanego
dostarcza jakości emocjonalnych – lęk, ciekawość, gniew, przyjemność, wstręt itp. układ limbiczny mechanizm wybierania odpowiednich celów, inicjuje zachowania potrzebne do ich osiągnięcia i sygnalizuje, że zostały osiągnięte cele korzystne (przeżycie osobnika, sukces reprodukcyjny) – zachowania wzmacniane nagrodą cele niekorzystne – hamowanie przez karę

7 UKŁAD NAGRODY odkryty na początku lat 50-tych XX w
doświadczenia Jamesa Oldsa i Petera Milnera elektryczne drażnienie różnych struktur mózgu szczura drażnienie miejsc powodujących przyjemność (ogólne uniesienie, szczęście i bardzo dobre samopoczucie) drażnienie miejsc awersyjnych (lęk, niebezpieczeństwo, izolacja, opuszczenie) liczne struktury wywołujące przyjemność

8 UKŁAD NAGRODY

9 UKŁAD NAGRODY w warunkach fizjologicznych na układ nagrody działają
neuroprzekaźniki w pobudzenie zaangażowane są aminy biogenne DOPAMINA (DA) SEROTONINA (5-HT) ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE

10 DOPAMINA DOPAMINA C8H11NO2 4-(2-aminoetylo)benzeno-1,2-diol
neuroprzekaźnik katecholaminowy pełni różne funkcje zależnie od miejsca działania w OUN układ pozapiramidowy – napęd ruchowy, koordynacja, napięcie mięśni (choroba Parkinsona) układ limbiczny – procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne, procesy ruchowe podwzgórze – regulacja uwalniania hormonów (prolaktyna i gonadotropiny)

11 UKŁAD NAGRODY substancje uzależniające mogą powodować uwalnianie
odpowiednich neuroprzekaźników lub naśladować ich działanie w układzie nagrody

12 UKŁAD NAGRODY zaangażowany we wszystkie zasadnicze zachowania
pobieranie pokarmu pobieranie wody aktywność seksualna agresja itp. zaburzenia układu nagrody anomalie behawioralne bulimia lub anoreksja zaburzenia psychoseksualne nadmierna agresja

13 UKŁAD NAGRODY „...Wydaje się, że poszukiwanie leków sprawiających
przyjemność, stymulujących układ nagrody, nie jest samo w sobie zachowaniem nienormalnym, a nawet może mieć znaczenie przystosowawcze. Dopiero uzależnienie od leku trzeba traktować jako chorobę układu nagrody. ...” J. Vetulani

14 UKŁAD NAGRODY DOPAMINOWY SZLAK MEZOAKUMBALNY
część tzw. DA układu mezolimbicznego pole brzuszne nakrywki (VTA ventral tegmental area) ciała komórek DA jądro półleżące przegrody (NAc nucleus accumbens) zakończenia neuronów DA kora przedczołowa (PFC prefrontal cortex)

15 UKŁAD NAGRODY kora przedczołowa jądro półleżące przegrody pole
brzuszne nakrywki

16 DA a UKŁAD NAGRODY DA odgrywa kluczową rolę w układzie nagrody oraz w uzależnieniach lekowych NAc i VTA zostały uznane za neurochemiczną podstawę systemu nagrody DA neuroprzekaźnictwo wzrasta zarówno przy czynnościach naturalnych (jedzenie, picie, seks), jak i po podaniu leków uzależniających długotrwałe stosowanie narkotyków powoduje zmiany adaptacyjne systemu DA, a co za tym idzie układu nagrody

17 BUDOWA NEURONU

18 POŁĄCZENIE SYNAPTYCZNE
                                                                           

19 BUDOWA SYNAPSY

20 BUDOWA SYNAPSY zakończenie aksonu komórka presynaptyczna dendryt
komórka postsynaptyczna

21 BUDOWA SYNAPSY

22 LOSY NEUROPRZEKAŹNIKÓW W SYNAPSIE

23 MECHANIZM DZIAŁANIA DA

24 MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU
Substancja uzależniająca nasila uwalnianie DA, neuroprzekaźnictwo DA, nadwrażliwość neuronów DA

25 MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU

26 TEORIA DOPAMINOWA nagroda posiada dwie fazy
faza wstępna – oczekiwania na przyjemność, nagrodę faza tzw. konsumowania przyjemnego bodźca udział DA jest dominujący w pierwszej fazie nasilone uwalnianie DA głównie na początku czynności przyjemnych nieoczekiwana nagroda powoduje pobudzenie DA, zmniejszające się przy powtarzaniu nagrody i uczeniu się, tak że nagroda nie powoduje już zwiększenia neuroprzewodnictwa DA

27 TEORIA DOPAMINOWA fakt, że nagroda związana z oczekiwaniem przyjemności jest bardzo wysoka, tłumaczy szereg aspektów uzależnienia, zwłaszcza craving wywołanego czynnikami przypominającymi branie narkotyków (filmy o paleniu cracku, oglądanie przyborów do używania narkotyków)

28 RECEPTOR DOPAMINOWY receptor DA D2 odgrywa istotną rolę w zachowaniu nagradzającym nienormalne poszukiwanie środków pobudzających układ nagrody (narkotyki), może być zachowaniem kompensującym wrodzone słabsze rozwinięcie układu nagrody, który musi być silniej stymulowany, aby zapewnić dobre samopoczucie

29 RECEPTOR DOPAMINOWY podział receptorów DA D1-like (D1 i D5)
D2-like (D2, D3, D4) w jądrze półleżącym przegrody wyróżniamy dwa podobszary skorupę shell – D2 jądro core – D3 jądro półleżące przegrody

30 RECEPTOR DOPAMINOWY

31 UKŁAD SEROTONINERGICZNY

32 UKŁAD SEROTONINERGICZNY
UKŁAD SEROTONINOWY (5-HT) DA i struktury DA układu mezoakumbalnego nie są jedynymi biologicznymi czynnikami, które zaangażowane są w uzależnienia niektóre substancje uzależniające oddziałują na transporter 5-HT receptory 5-HT (7 typów i 16 podtypów) neurony (struktury) 5-HT

33 SEROTONINA SEROTONINA (5-HT) C10H12N2O
5-hydroksytryptamina, należy do rodziny tryptamin należy do rodziny tryptamin biologicznie czynna amina oraz hormon neuroprzekaźnik w OUN i przewodzie pokarmowym

34 UKŁAD SEROTONINOWY funkcjonalny antagonista układu noradrenergicznego
wykonywanie przyjemnych czynności (jedzenie czekolady) powoduje uwalnianie 5-HT w jądrach szwu 5-HT niezbędna do snu, wpływa na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt niektóre narkotyki (LSD, morfina, MDMA, meskalina) naśladują 5-HT lub zwiększają jej syntezę w mózgu

35 UKŁAD SEROTONINOWY

36 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU

37 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU
UKŁAD NORADRENERGICZNY (NA) niektóre substancje psychostymulujące wiążą się do transportera noradrenaliny (NA) noradrenalina (4-(2-amino-1-hydroksyetylo)benzeno-1,2-diol) uczestniczy w reakcjach stresowych

38 UKŁAD NORADRENERGICZNY

39 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU
UKŁAD GLUTAMATERGICZNY układ pobudzający mózgu kwas glutaminowy, neurony glutamatergiczne (60-80%) odpowiada za większość zorganizowanych informacji płynących w OUN rola w procesach uczenia się, pamięci, plastyczności

40 UKŁAD GLUTAMATER- GICZNY

41 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU
UKŁAD GABA-ERGICZNY główny układ hamujący mózgu kwas γ-hydroksymasłowy, neurony GABA (25-45%) informuje o emocjach, nastrojach i stanie organów trzewnych hamujący w stosunku do układów pobudzających, ale i innych hamujących

42 UKŁAD GABA- ERGICZNY

43 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU
UKŁAD GLICYNOWY glicyna neuroprzekaźnik hamujący neuromodulator w stosunku do NMDA

44 POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU
UKŁAD CHOLINERGICZNY układ pamięci i uwagi neuroprzekaźnik acetylocholina wzmacnianie procesów związanych z uwagą rola w detekcji, selekcji, dyskryminacji i przetwarzaniu bodźców sensorycznych choroba Alzheimera

45 UKŁĄD CHOLINERGICZNY

46 ANATOMICZNE PUNKTY UCHWYTU DZIAŁANIA SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

47 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTA
nagradzające działanie morfiny (agoniści receptorów opioidowych μ oraz δ) agoniści receptora μ blokują rec. GABA zlokalizowany na neuronach DA – zwiększenie uwalniania DA w NAc

48 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTA
nagradzające działanie nikotyny receptory nikotynowe zlokalizowane na neuronach DA systemowe podanie nikotyny zwiększa iskrzenie neuronów DA neurony VTA tworzą synapsy z neuronami cholinergicznymi

49 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAc
uzależniające działanie substancji stymulujących kokaina lub amfetamina podnoszą poziom zewnątrzkomórkowej DA uwalnianie DA w NAc związane jest częściowo z konsumpcją, a częściowo z oczekiwaniem nagrody kokaina i amfetamina mają podobny mechanizm działania, ale amfetamina chętnie samopodawana przez zwierzęta do NAc kokaina niechętnie, tylko wtedy gdy stosowana jest w wysokich stężeniach i w sposób ciągły

50 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAc
morfiny i met-enkefaliny działanie niezależne od tego w VTA nagradzające działanie fencyklidyny i antagonistów receptora NMDA (MK-801 i CPP) miejscem uchwytu jest skorupa NAc (shell)

51 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W KORZE CZOŁOWEJ
część układu nagrody wykazuje różnice z NAc nagradzające działanie substancji stymulujących zwierzęta chętnie samopodają sobie kokainę do kory czołowej amfetamina nie działa nagradzająco w tej strukturze nagradzające działanie fencyklidyny, MK-801 i CPP

52 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W HIPOKAMPIE
nagradzające działanie opiatów morfina i α-dynorfina są chętnie samopodawane do obszaru CA3 hipokampa

53 UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W JĄDRZE KONAROWOMOSTOWYM
obserwowano blokowanie preferencji miejsca wywołanego morfiną i amfetaminą przez uszkodzenie tej struktury neurony cholinergiczne z tej struktury aktywują receptory nikotynowe na neuronach DA VTA, co powoduje uwalnianie DA