Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"— Zapis prezentacji:

1 Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW
Naród i etniczność w socjologii (WDS 2012/2013 nr 8)

2 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
1. Pojęcia „etniczności” i „narodu” w socjologii: różnice w podejściu do badania zjawisk etnicznych (narodu) w socjologii polskiej i zachodniej (światowej); problemy używania pojęcia „narodu”: naród a grupa etniczna, społeczeństwo, państwo i kultura; ważne pojęcia związane z „etnicznością” i „narodem”: społeczeństwo narodowe, państwo narodowe, ojczyzna, patriotyzm, nacjonalizm, tożsamość narodowa, mniejszość narodowa, konflikty etniczne, stereotypy etniczne itp. „ożywienie etniczne” w latach 90-tych XX wieku i „eksplozja” badań nad etnicznością - przyczyny: konflikty etniczne i zmiany geopolityczne; prawa człowieka; migracje i „nowe mniejszości”.

3 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
2. Pochodzenie i charakter terminu „etniczność”: termin „etniczny” był używany od starożytności: słowo to pochodzi od języka greckiego ethnos („tłum”, „lud”, „rasa”, „plemię”, „klasa ludzi”) lub ethnikos („obcy”, „pogański”, „ludowy”; dychotomia odzwierciedla różnicę między „nie-etnicznymi nami” i „etnicznymi – innymi”: odzwierciedlenie znajdziemy w języku łacińskim, gdzie natio oznacza odległych (barbarzyńców) lub też bliskich (nascere); istnieje tendencja, aby terminowi „etniczny” odnosić do zachowań charakterystycznych dla „innych”: „etniczni” to nie tacy sami jak my, odmienni od nas pod względem pochodzenia (geograficznego), kultury (zachowań, wartości itp.). w socjologii pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w latach 50 –tych XX wieku, rzadsza forma rzeczownikowa tego terminu (tj. jako “etniczność”), natomiast częstsza forma przymiotnikowa (“etniczne”).

4 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
3. Etniczność jako grupa (zbiorowość) etniczna: „elementy” grupy etnicznej (etniczności): nazwa grupy (etnonim); przekonanie (mit) o wspólnym pochodzeniu (wspólna genealogia); wspólna pamięć historyczna (świadomość historyczna wspólnych dziejów); własna, odrębna kultura (język, religia, obyczaje itp.); związek z określonym terytorium (ojczyzna ideologiczna i prywatna); poczucie solidarności i tożsamości. etniczność: to świadomość ”my”, poczucie lojalności, wspólnoty grupowej , wewnętrzne poczucie odrębności - tożsamość, odrębne instytucje itp. oraz postrzeganie tej odrębności przez otoczenie zewnętrzne.

5 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
4. Atrybuty – elementy etniczności: etniczność tworzy więzy przekraczające granice „pokrewieństwa rodzinnego”, grupy sąsiedzkiej i społeczności lokalnej: wspólne pochodzenie etniczne, geograficzne, przodkowie itd. (wspólnota pochodzenia); wspólna kultura (obyczaje, literatura, folklor, muzyka, preferencje kulinarne itp.), język (dialekt), wartości i etos, religia, wspólne cechy fizyczne lub rasowe; poczucie wspólnoty losów jako rodzaj „pamięci historycznej”; status migracyjny, status mniejszości lub podporządkowania. grupa etniczna a naród: naród to rozwinięta i jednolita własna kultura (wyższa), język narodowy i potrzeba posiadania własnego państwa (organizacji politycznej); naród może być uznany za „ideologiczną” emanację etniczności.

6 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
5. Znaczenie pojęcia „naród”: pochodzenie terminu „naród”: rzymskie: natio – świat poza miastem Rzym (civitas); natio zaczęło oznaczać określenie tożsamości oparte na miejscu urodzenia (nascere – rodzić się).   różnice w traktowaniu (badaniu) „narodu” w socjologii środkowo- europejskiej i zachodniej (światowej): naród jako ważny przejaw etniczności o znaczeniu politycznym i moralnym; naród w dyskursie historycznym i jego mitologizacja (polityka pamięci); zainteresowanie narodem po 1990 r. (te same przyczyny, jak w wypadku wzrostu zainteresowań nad etnicznością); naród (państwo narodowe) pozostaje istotny społecznie i kulturowo, mimo procesów globalizacji.

7 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
6. Rozumienie terminu „naród”: dynamiczna wspólnota ponadstanowa (ponad warstwowa, ponadklasowa) o charakterze historycznym, wyposażona w cechy (warunki) obiektywne (np. terytorium, państwo, język) i przymioty subiektywne, wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty, przy czym rola czynnika świadomościowego im bliżej współczesności, tym bardziej wzrasta (Tadeusz Łepkowski). naród to pojęcie nieuchronne wieloznaczne, gdyż: na naród składają się czynniki obiektywne i subiektywne – „los i wybór”; narody nowożytne są tworami współczesnymi, ale w swoich ideologiach narodowych jawią się jako wspólnoty o „starożytnym” pochodzeniu; uniwersalizacji pojęcia „narodu” odpowiada jego różnorodność - „wielopostaciowość” zjawiska narodu w czasie i przestrzeni; doniosłości społecznej „narodu” odpowiada słabość „teoretyczna” ideologii narodowej (jej podstaw filozoficznych i teoretycznych); naród jako „organizacja uczuć” i związane z nim zobowiązania moralne (Max Weber – pojęcie „narodu” należy do sfery wartości).

8 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
7. Historyczne warianty powstawania narodów: Europa: Europa Zachodnia: model „naród – państwo”; Europa Wschodnia: model „naród – lud” („kultura”); świat pozaeuropejski: Azja: model „naród – kultura – religia”; Afryka: model „państwo – naród”. główne punkty dyskusji nad typami dróg „budowy narodów”: naród „wschodni” i „zachodni”: naród etniczny, kulturowy, obywatelski (polityczny). rola państwa, gospodarki i miast; rola grup społecznych; rola kultury ludowej i ideologii.

9 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
8. Naród (ideologia narodowa) a nowoczesność (naród nowożytny/ naród współczesny): zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa: obywatelstwo i prawa obywatelskie. modernizacja a upowszechnienie idei narodowych przez oświatę i kulturę masową: rozwój języka narodowego i tworzenie narodu jako „wspólnoty wyobrażonej”. industrializacja i urbanizacja: potrzeba zakorzenienia jednostki we wspólnocie kulturowej/narodowej. laicyzacja społeczeństwa: nacjonalizm jako namiastka religii, kult religijny a kult narodowy. tożsamość społeczna: naród nadaje jednostkom - nam podstawową tożsamość kulturową w świecie.

10 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
9. „Przełom” w badaniach nad narodem (lata 80-te XX wieku): Ernst Gellner „Narody i nacjonalizmy” (rola nowoczesności/modernizacji): powiązanie idei państwa narodowego z nacjonalizmem - podziały narodowe winne pokrywać się z politycznymi, a ludzie sprawujący władzę winni należeć do tego samego narodu, co obywatele; nacjonalizm jest ideologią jednoczącą „sfragmentaryzowane” społeczeństwo industrialne. Erick Hobswam i Terence Ranger „Wynalezienie tradycji”: naród jako kulturowe „logo” - rytuały narodowe (niektóre) traktujemy jako wspólnotowe i „starożytne”, ale w rzeczywistości bywają one „współczesne” i „wynalezione”. Benedict Anderson „Wspólnoty wyobrażone”: pytanie, w jaki sposób przekonać członków społeczeństwa do odczuwania bliskości i wspólnoty z „innymi” i symbolami „narodowymi”?; naród jako „to wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna”, ale dla autora jest on realną grupą wymagającą od swoich członków poświęcenia.

11 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
1o. Codzienność tworzenia poczucia narodowego (M. Billig „Banalny nacjonalizm”): naród z perspektywy jednostki: jest jedną ważniejszych emocjonalnie i poznawczo „grup naturalnych” i kulturalnych (język i kultura narodowa). wpływ kultury popularnej (i jej mechanizmów) na utrwalanie myślenia w kategoriach narodowych („flagowanie rzeczywistości”): „narodowe” krajobrazy, „święte miejsca”, sport (zawody sportowe) i kanon kuchni narodowej. literatura piękna – powieści: losy bohaterów, wtopienie ich historii w dzieje społeczności-narodu, tworzenie wyobrażenia „naszego” – narodowego świata społecznego”. „banalny nacjonalizm” - gazety i RTV jako regularna ceremonia „narodowa”: informacje z kraju i zagranicy (podział wieści z kraju i ze świata), przywoływanie perspektywy (roli) „państwa i narodu”, informacja o pogodzie jako czynnik utrwalający obraz państwa – narodu (mapa kraju jako geograficzne „logo” narodu), informacje sportowe (wojenna metaforyka, świętowanie „naszych” triumfów).

12 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
11.  Kształtowanie się nowoczesnego narodu: Polska - od państwa do narodu: etap I: powstanie państwa i kształtowanie się Rzeczypospolitej szlacheckiej: pochodzenie nazwy „Polska”; państwo Mieszka I a chrześcijaństwo oraz koronacja Bolesława Chrobrego; XII wiek– świadomość wspólnej dynastii, historii i prawa; rozbicie dzielnicowe i jednoczenie kraju – przyłączenie Mazowsza do Korony w 1526 r.; XV i XVI wiek – świadomość „ciała królestwa polskiego” – bycie Polakiem ze względu na zamieszkiwanie na jego terytorium i podleganie władzy królewskiej; świadomość języka polskiego jako czynnika wyodrębnienia i jedności zbiorowości (wiek XVI) oraz narodziny literatury w języku polskim.

13 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
12. Od państwa do narodu - Rzeczypospolita szlachecka: unia lubelska (1569 r.) – połączenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego; powstanie „polskiego szlacheckiego narodu politycznego”: wspólnota polityczna - zamieszkanie na terytorium i udział w podejmowaniu decyzji politycznych, obejmuje ok. 8-10% populacji kraju; posiadanie praw politycznych i silny samorząd terytorialny. pojęcie „Rzeczypospolita” – jako politycznej i społecznej organizacji obywateli mającej na celu jej wspólne dobro; schyłek Rzeczypospolitej szlacheckiej - zagrożenie bytu państwowego: próby reform w końcu XVIII wieku; stan szlachecki a etniczno-kulturowe pojęcie narodu; Konstytucja 3 Maja (bardziej „otwarte” etnicznie rozumienie narodu).

14 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
13. Polska - od narodu do państwa: etap II: okres zaborów – tworzenie narodu kulturowego: wzrost roli języka polskiego (1807 r. „Słownik języka polskiego” Samuela B. Lindego): język polski łączy szlachtę i chłopów i przekracza granice religijne, kierując ku wspólnemu dziedzictwu kulturowemu („ojczyzna polszczyzna”); rozwój oświaty w języku polskim (walka o język narodowy); znaczenie kultury (literatury i muzyki) romantycznej. świadomość wspólnej historii (dziejów) oraz rola symboli narodowych (Wawel i Częstochowa); zmiany społeczno-gospodarcze („u-obywatelnienie” chłopów); wzrost znaczenia świadomości narodowej „innych” – Litwinów, Ukraińców i Białorusinów.

15 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
14. Druga Rzeczypospolita i Polska po 1945 r.: Polska jako państwo wielo-etniczne (mniejszości narodowe: 14%- Ukraińcy, 8,5%- Żydzi, 3,1%- Białorusini, 2,3%- Niemcy i 3,1%- inni); mniejszości jako jedna z ważniejszych kwestii politycznych; problem: naród państwowy czy naród kulturowo-etniczny? II wojna światowa i jej konsekwencje społeczne (rola podziałów etnicznych w trakcie wojny, a przez to możliwości przeżycia); Polska w nowym kształcie terytorialnym po 1945 r.: wysiedlenia i weryfikacja narodowościowa oraz „repatriacja”; Polska jako państwo jednolite narodowościowo; ożywienie etniczne w latach 80-tych XX wieku (problem Niemców i Ślązaków) i wyzwania dotyczące uznania mniejszości narodowych.

16 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
15. Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce: mniejszości narodowe: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi. mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie (Łemko-Rusini), Romowie (Cyganie), Tatarzy. społeczność posługująca się językiem regionalnym: język kaszubski (Kaszubi). społeczności etno-regionalne: Ślązacy, Kaszubi; inne grupy: Grecy i Macedończycy, Wietnamczycy i Ormianie; inne, bardzo różne grupy o rodowodzie imigracyjnym, które z różnych przyczyn historycznych żyją w naszym kraju (liczebność każdej z nich oscyluje od kilkuset do paru tysięcy osób).

17 Etniczność i naród w socjologii WDS 2012/2013 nr 8
16. Perspektywy ewolucji „polskości” (polskiej kultury narodowej): przemiany kanonu kultury narodowej: czy następuje obecnie zerwanie z tradycją „romantyczną”? naród w polityce: idee narodowe w bieżącej polityce (dyskusja o patriotyzmie); polityka pamięci historycznej. „mediatyzacja” idei narodowych: naród w kulturze popularnej - sport, kuchnia, turystyka; konkurencja i „widoczność” cywilizacyjna narodów w mediach światowych („marki narodowe”). skutki integracji europejskiej i globalizacji („płynna narodowość”): silna emigracja - czy i jak przetrwa polskość w szerszym świecie? wyzwania wielokulturowości w Polsce: mniejszości narodowe, otwartość na świat i imigracja.


Pobierz ppt "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"

Podobne prezentacje


Reklamy Google