Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu

Prezentacja na temat: "Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu"— Zapis prezentacji:

1 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2 Motyw powrotu w literaturze i filmie
W jaki sposób przedstawić dany motyw w literaturze i tekstach kultury Ćwiczenia w prezentowaniu danego zagadnienia

3 Podstawowe pojęcia Motyw literacki definiujemy jako stale powtarzający się temat w literaturze, motyw możemy również uznać za czynnik inspirujący twórców do własnych refleksji dotyczących obecnego w innych utworach zagadnienia.  Motyw powrotu jest niezwykle nośny znaczeniowo i odwołuje się do wielu desygnatów natury; egzystencjalnej, przede wszystkim zawiera w sobie metaforyczne znaczenie wędrówki postrzeganej jako proces poznawania przez człowieka, zarówno otaczającej go rzeczywistości jak i własnej tożsamości;

4 Wprowadzenie Parafrazując słowa Edwarda Stachury możemy powiedzieć, że powrót to odnajdywanie miejsc ulubionych, najbliższych sercu. Powrót nieodłącznie powiązany jest z wędrówką i w tym kontekście określa również głębszy sens działań człowieka. (Definiując w ten sposób powrót podkreślasz jego indywidualne rozumienie).  Uwaga – w nawiasach podaję Ci sugestie odbioru Twojej wypowiedzi. (Rysunek obok – C. K. Norwid – „Wędrowiec”.)

5 Praźródło motywu powrotu – „Odyseja” Homera
Motyw powrotu do domu rodzinnego rozpoczyna w literaturze datowane na VIII wiek przed naszą erą dzieło epickie Homera pod tytułem „Odyseja”. Tytułowy bohater, Odys, król Itaki powracał po zakończeniu wojny trojańskiej do domu. Droga powrotna do rodzinnej Itaki trwała bardzo długo, 10 lat i przebiegała przez wiele miejsc, które autor szczegółowo opisuje. W przypadku epopei Homera obraz powrotu pełni między innymi funkcję poznawczą, zgodnie z wytycznymi gatunku epopei, której cechą dystynktywną jest szczegółowość opisu przedstawianych miejsc, postulat zapoznania czytelnika z panującymi w danej krainie obyczajami. (Wskazujesz, że potrafisz odkryć funkcjonalność gatunku literackiego w kontekście ewokowanych – powodowanych przez daną formę gatunkową tematów. Masz niewątpliwie plusa z teorii literatury.)

6 „Odyseja” Droga powrotna Odyseusza do domu przebiega przez kraje Kikonów, Lotofagów, cyklopów i wiele różnych wspaniałych miejsc. Intensywność poznawcza wędrówki wiodącej Odysa do domu podkreśla determinację bohatera epopei w pragnieniu dotarcia, mimo przeszkód, do rodzinnej Itaki. (Znowu plus, gdyż z jednej strony „popisujesz się znajomością terminologii antycznej „sypiąc jak z rękawa” nazwami ludów starożytności, z drugiej potrafisz przekazać przynależny epopei nakaz ‘skupiania uwagi czytelnika na interesujących dziejach bohatera”.) Tułacz Odys jest człowiekiem bardzo cierpliwym i wytrwałym. Czyż, bowiem nie posiadając tych cech, mógłby przez dziesięć lat z takim uporem dążyć do celu, mimo licznych przeciwności losu i nieprzychylności Posejdona, który na prośbę syna, Polifema, utrudniał mu powrót do ojczyzny. (Wskazujesz na grecką predestynację losów człowieka, na to, że bogowie decydowali o jakości jego życia.) Oglądając, więc człowieka w perspektywie jego postawy w drodze powrotnej do domu uzyskujemy, dzięki dziełu Homera, paradygmat cech osobowościowych, które pomagają wędrowcom szczęśliwie powrócić do domowego ogniska. (Potrafisz stworzyć psychologiczny wizerunek wędrowca). Każdy powrót do domu ma swoją genezę, wynikającą nie tylko z tęsknoty, ale powodowaną na przykład warunkami życia i pragnieniem, aby je radykalnie zmienić. (Pokazujesz aspekt socjologiczny powrotu do pieleszy domowych, immanentnie – wewnętrznie istniejący w każdym z nas.)

7 „Syn marnotrawny” Tekstem, który potraktuję operacyjnie (posługujesz się niezwykle modnym wśród krytyków i autorskich nauczycieli słowem operacyjnie, co oznacza, że trzymasz rękę na pulsie i czytasz artykuły na temat literatury) w tej części mojej lekcji jest przypowieść biblijna po tytułem „Syn marnotrawny”. Przypowieść traktuje o synu, który opuścił ojca i ruszył w świat. Zażądał części swojego majątku, postąpił w ten sposób bardzo egoistycznie i samolubnie. W czasie swojej podróży szybko wydał podarowane mu pieniądze. Cierpiał biedę, musiał wykonywać niegodne człowieka zadania na przykład: paść świnie, często był głodny. Postanowił powrócić do domu, ale swoją decyzję często odkładał w czasie, gdyż obawiał się gniewu ojca i czuł ogromny wstyd. Właśnie te uczucia warunkują pragnienie powrotu do domu bohatera, każą traktować biedę, hańbiącą pracę, głód jako bezpośrednie przyczyny decyzji o powrocie.

8 Syn marnotrawny powraca
Syn marnotrawny układa sobie przemowę, którą pragnie wygłosić po powrocie do domu. Powrót wymaga, więc zanim nastąpi odpowiednich faz przygotowania. Nie zawsze jest decyzją podejmowaną pod wpływem chwili. W tym, co syn marnotrawny postanawia powiedzieć, są widoczne cechy nowej postawy bohatera, która skłoniła go do powzięcia takiej decyzji. Chłopiec chce zwrócić się do ojca w następujący sposób: „ (…) ojcze zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie.” W tęsknocie bohatera za domem, dostrzegamy aspekt wielkiej pokory, pragnienie zmycia dotychczasowych grzechów oraz niekłamany szacunek wobec ojca. (Potrafisz zinterpretować daną sytuacje biblijną w sensie szerszym, co oznacza, że rozumiesz, czym jest parabola nowotestamentowa.) Bohater jest, bowiem świadomy, że swoim postępowaniem doprowadził rodzinę do hańby, gdyż zgodził się wykonywać dla mizernego zarobku zajęcie najbardziej hańbiące, czyli zajmowanie się świniami. Dla żydów zajęcie to stanowiło niewysłowione poniżenie, ponieważ świnie uchodziły w religii żydowskiej za zwierzęta nieczyste. (Brawo, znasz obyczaje różnych kultur, wykazujesz się wiedzą antropologiczną.)

9 Dobroć Ojca Gotowość do poświęcenia swojej własnej wygody dla dobra rodziny ukazuje dalszą część wypowiedzi bohatera przypowieści. Mówi on ojcu, iż nie jest on godzien nazywać się jego synem i chciałby, aby rodzic uczynił go jednym ze swoich najemników. Wreszcie, gdy syn marnotrawny postanawia powrócić w rodzinne strony, okazuje się, że jego pojawienie się przywraca radość ojcu bohatera. Odzyskanie syna jest dla ojca ważniejsze niż narzekanie młodszego brata, który uważa, że postąpiono z nim niesprawiedliwie wydając huczną ucztę na cześć dotychczasowego hulaki. (Słowem narzekanie uwspółcześniasz swoją interpretacje przypowieści biblijnej.) Ojciec twierdzi jednak, że brat powinien cieszyć się. Postawa brata syna marnotrawnego ma znaczenie dydaktyczne, gdyż przedstawia człowieka, który nie zawsze pojmuje nieskończoną miłość ojca i Boga względem nawracających się grzeszników.

10 Moralny aspekt motywu powrotu
Ojciec urządza ucztę, pragnie się bawić, ponieważ myślał, że jego syn umarł a Bóg obdarzył go niewysłowionym szczęściem, pozwolił zagubionemu synowi odnaleźć się. Bohater po metamorfozie, jaką sprawił powrót do domu jest pokorny, gotów do poświęceń, pełen miłości dla swoich bliskich. (Wskazujesz na istotną funkcję motywu powrotu, kształtowanie właściwej pod względem moralnym postawy człowieka.) Ważne jest to, że metamorfoza tytułowego bohatera przypowieści wywiera wpływ na jego najbliższe otoczenie. Pozwala zrozumieć zagniewanemu bratu intencje działania ojca, wprowadza szczęście do domu rodzinnego. (Moralny aspekt motywu tematycznego oddziałuje również na innych.)

11 „Powrót króla” Peter Jackson, australijski reżyser w trzeciej części Trylogii Władcy Pierścieni, zatytułowanej „Powrót króla” przedstawia powroty: Frodo Bagginsa, mężnego hobbita, który uratował Środziemie przed zagładą, jego wiernego przyjaciela Sama oraz tytułowego króla Aragona. „Powrót króla”, epicka opowieść utrzymana w konwencji fantastyki, to metaforyczny powrót do ogólnoświatowego ładu, harmonii, po wojennej konfrontacji sił Władcy Ciemności Saurona ze zjednoczonymi siłami Ludów Śródziemia. (Tak trzymać, ponownie dajesz dowód umiejętności szerszego „widzenia” motywu powrotu.)

12 „Powrót króla” Powrót króla zależy od wielu czynników, wobec których bohaterowie sagi Tolkiena mają wiele niepewności. Na przykład: czy mały hobbit żyje jeszcze, czy jest w stanie wykonać misję zniszczenia Pierścienia zanim moc Saurona zwycięży? W tym przypadku powrót do domu, państwa Gondoru, jest nie tylko w gestii przyszłego króla, Aragorna. Powrót staje się możliwy dzięki staraniom wielu istot, co w kontekście przesłania powieści Tolkiena oznacza konieczność zjednoczenia wszystkich w sytuacjach, gdy myślenie o rodzinnym domu wydaje się nierealne.

13 „Powrót króla” Przesłanie filmu jest uniwersalne, gdyż wartości takie jak miłość, przyjaźń i poświęcenie pomagają bohaterom w osiągnięciu szczytnego celu. (Ukazanie różnych sposobów potraktowania motywu powrotu zasugerowana przez Ciebie we wstępie zwalnia ciebie z obowiązku tworzenia tzw. przejść problemowych, więc możesz przejść od razu do „Powrotu posła” Niemcewicza.)

14 „Powrót posła” J. U. Niemcewicza
„Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza przedstawia motyw powrotu nawiązujący do sytuacji politycznej w kraju. Wystawiona po raz pierwszy 15 stycznia 1791 w Tetrze Narodowym w Warszawie, sztuka Niemcewicza miało wpłynąć na opinię publiczną, aby ta udzieliła poparcia obozowi reform. (Sugerujesz swoją znajomość historii, nie musisz w tym miejscu prezentować swojej wiedzy na temat przygotowań postępowej części społeczeństwa polskiego do uchwalenia Konstytucji 3 Maja.)

15 „Powrót posła” a Sejm Wielki
W komedii znalazły się między innymi kwestie, którymi zajmowali się posłowie Sejmu Wielkiego (1788 – 1792) w czasie obrad, na przykład problem wolnej elekcji, liberum veto, uwłaszczenie chłopów. W czasie przerwy w obradach sejmu Walery, bohater utworu Niemcewicza, wraca do domu, witany w bramie przez rodziców, co wywołuje zgorszenie starosty. Gadulski, myśli stereotypowo, w kategoriach obowiązków Sarmaty, któremu nie przystoi powitanie z czułością własnego dziecka, gdyż to w jego mniemaniu podważa autorytet ojca. (W tym miejscu wskazujesz na pretensjonalne obyczaje sarmackie, z literą, których czułość wobec własnej latorośli nie przystoi dumnemu szlachcicowi.)

16 Poszanowanie domu rodzinnego
Walery wychowany w miłości i poszanowaniu rodzinnego gniazda o powrocie do domu mówi w komedii z przejęciem: „Ach! Możnaż komu Bez czułego wzruszenia zbliżyć się do domu, Uźrzyć te lube szczyty, gdzie się człowiek urodził, Te lipy, pod którymi w dzieciństwie się chłodził (…)”

17 Rola aluzji literackich
Powrót do domu, oznacza w cytowanym przeze mnie fragmencie powrót do miejsca kultywującego wysokie tradycje narodu, na którym obecność wskazuje nawiązanie do fraszki „Na lipę”, utworu pochwały staropolskich zwyczajów gościnności. (W kontekście powyższych zdań pojawia się jasna strona obyczajów szlacheckich, a więc masz świadomość tego, że problem tradycji sarmackich jest o wiele bardziej złożony, renesansowy sarmatyzm jest pozytywny,.)

18 Rzeczpospolita - kraj sprawiedliwy
Do kraju sprawiedliwego pragnęli powrócić obywatele, dla których dobro ojczyzny było wartością najwyższą. W komedii Niemcewicza powrót do domu jest rozpatrywany w dwóch płaszczyznach, osobistej, bliskiej każdemu człowiekowi i politycznej, powrotu rozumianego jako konieczność zreformowania państwa.

19 Powroty liryczne Literackie powroty do krainy dzieciństwa są bardzo liczne w liryce okresu Młodej Polski. Na przykład utwór „Preludia” Kazimierza Przerwy Tetmajera wpisuje się w długi ciąg wierszy, które w różnych epokach literackich przedstawiał świat dzieciństwa jako rajską, arkadyjską krainę szczęścia, po latach wydającą się tylko snem: „Pamiętam ciche, jasne, złote dnie Co mi się dzisiaj cudnym wydaje snem Bo był otwarty raj także i mnie W dzieciństwie mem”.

20 Kazimierz Przerwa Tetmajer „Melodia mgieł nocnych”
Dlatego wiersz Kazimierza Przerwy Tetmajera „Melodia mgieł nocnych” można rozpatrywać jako powrót człowieka do natury w kontekście postrzegania jej jako krainy dzieciństwa. ( Wstęp o arkadyjskiej wizji powrotu w liryce młodopolan pozwala właśnie na taką interpretację, bez tegoż wstępu być może zarzucono by ci nadinterpretację. Pamiętaj, aby zawsze jakąś myśl interpretacyjną przygotować w ten sposób – krótkim wprowadzeniem o randze wyjaśnienia Twojego zamysłu.)

21 Muzyczność wiersza Tetmajera „Melodia mgieł nocnych”
Podmiot liryczny wiersza to poeta - impresjonista, którego głównym celem jest uchwycenie momentalnego wrażenia, przedstawienie jego piękna. (Możesz stosować tego rodzaju skrót myślowy – podmiot liryczny to poeta, gdyż w teorii literatury osoba mówiąca w wierszu jest rola samego autora.) Pejzaż nad Stawem Gąsienicowym został zobaczony przez poetę w kategoriach muzycznych, melodii harmonijnej, przywołującej pogodną muzykę dzieciństwa. Wiersz zaczyna się jakby w środku tanecznego pląsu. Wszystko w tym opisie jest subtelne, świeże.

22 Synestezja Elementy krajobrazu górskiego: księżyc, potoki, drzewa, kwiaty, nadają swoje właściwości: dźwięk, barwę i zapach, tańczącym mgłom. To jakby przygotowanie, nasycenie się krajobrazem. Wiersz ten jest dobrym przykładem synestezji w obrazowaniu poetyckim, skojarzono ze sobą tu różne zjawiska zmysłowe. Melodia mgieł nocnych to nie tylko dźwięki: „szmer”, „szum”, „szept”, ale również zapach, barwa i efekty świetlne „tęcza blasków”. (Wskazujesz na umiejętność szukania środka poetyckiego zwanego synestezją, który sugeruje czytelnikowi utworu odpowiednie wrażenia zmysłowe.)

23 Poetycki obraz natury Doskonały pod względem poetyckim obraz, ukazuje jak mgły ogarniają całą okolice. Efekt puszystości potęgowany jest poprzez zestawienie mgieł z elementami o podobnych właściwościach: „puchem mlecza”, „ćmy błoną”, „sów pierzem”. Cały opis jest przepełniony ruchem, kolejne obrazy bardzo szybko się zmieniają, to wrażenie podkreślają czasowniki mówiące o zabawie: „okręcajmy się”, „pląsajmy”, „się bawmy”, ścigajmy”. Dodajmy zabawie dziecięcej.

24 „Iść za marzeniem i znowu iść za marzeniem...”.
Tak recenzenci pisali o filmie Marka Fostera pod tytułem „Marzyciel”. „Wiosna, wiosna ach, to Ty..." - już niedługo, mówię do siebie - poczekaj Dominiku, na najlepsze zawsze trzeba poczeka”. Taki jest właśnie jest początek filmu „Marzyciel", filmu o podróży w głąb siebie. Powrotu do stanu duszy dziecka, która gdzieś głęboko drzemie w każdym z nas, jest naszym osobistym dziełem.

25 Nibylandia „Marzyciel" to rodzaj filmowej baśni, odwiedzamy Nibylandię, krainę „Piotrusia Pana" gdzie wystarczy o czymś pomyśleć, a to się spełni. J.M. Barrie grany przez Johnny'ego Deppa, jest niczym czarodziej, przewodnik po krainie wyobraźni, potrafi sprawić, że zwykły pies stanie się wielkim niedźwiedziem, że przydomowy ogród będzie „Dzikim Zachodem".

26 „Marzyciel” To nie jest opowieść o zwykłym człowieku, który nie chciał dorosnąć. Spotkanie czarującej damy, matki czwórki chłopców pozwoliło odnaleźć tytułowemu marzycielowi inspirację, stworzyć dzieło, które dało mu nieśmiertelność. Barrie poprzez zabawę z dziećmi zrozumiał, że oderwanie od codzienności jest potrzebne, bo zgorzkniałe otoczenie potrzebuje odrobinę słodkości, niewinności, którą można odnaleźć w zabawie z dziećmi.

27 „Marzyciel” - poetyczna baśń
Na uwagę zasługuje wyśmienita muzyka Jana A.P. Kaczmarka, doskonałe tło dla filmu, sprawia, że łatwiej jest nam bujać w obłokach, powrócić do krainy dzieciństwa. „Marzyciel” to poetyczna baśń przepełniona magią i czarem.

28 Wisława Szymborska - „Powroty”
Wisława Szymborska w wierszu pod tytułem „Powroty” przedstawia interesujący w prezentacji motyw jako czynność codzienną, pozbawioną charyzmy wysokich znaczeń, jakie niosły interpretowane przeze mnie utwory literackie i obrazy filmowe. (Wprowadzasz kontrastowe rozumienie powrotu i w interpretacji wyjaśnisz, dlaczego tak jest, że powrót nie musi prowadzić człowieka do szczęścia.)

29 Wisława Szymborska - „Powroty”
„Wrócił. Nic nie powiedział. Było jednak jasne, że spotkała go przykrość. Położył się w ubraniu. Schował głowę pod kocem. Podkurczył kolana. Ma około czterdziestki, ale nie w tej chwili. Jest - ale tylko tyle ile w brzuchu matki za siedmioma skórami, w obronnej ciemności. Jutro wygłosi odczyt o homeostazie w kosmonautyce metagalaktycznej. Na razie zwinął się, zasnął”.

30 Podsumowanie Wiersz, który wydaje mi się odpowiednim tekstem podsumowującym moje rozważania na temat motywu powrotu w kulturze. Nie zawsze powrót do domu oznacza szczęście, odnalezienie miejsca szczególnego azylu, nie zawsze dom jest tym miejscem, w którym spotyka człowieka życzliwość. Bohater liryczny wiersza Wisławy Szymborskiej to potoczny człowiek, około czterdziestki, człowiek, które nie ma już złudzeń na temat jakości swojego nudnego, nieciekawego życia. Powrotem do ładu, harmonii jest w jego przypadku sen, w którym powraca do najbezpieczniejszego miejsca, do łona matki. Szymborska traktuje udany powrót w poetyce onirycznej, sen, bowiem stanem, w którym obarczony problemami życia codziennego człowiek odnajduje spokój.

31 Część sprawdzająca Twoje wiadomości dotyczące motywu powrotu
W tej części lekcji zadam Tobie pytania dotyczące zagadnień omawianych w czasie lekcji. Postaraj się odpowiedzieć na pytanie samodzielnie, po czym sprawdź swoją odpowiedź. Co to jest motyw? Wyjaśniając definicyjne znaczenie pojęcia motywu powinieneś zaznaczyć, że przedstawiasz definicję zgodną z tym, co podaje „Słownik terminów literackich”. Poruszasz się przecież w płaszczyźnie teorii literatury odpowiadając na te pytanie. Powinieneś również wyjaśnić, dlaczego wolno Tobie używać zamiennie terminów – motyw i topos. To bardzo ważne i powinieneś o tym pamiętać układając odpowiedź na te pytanie. Przejdźmy, więc do definicji. W potocznym i najprostszym rozumieniu motyw to stale powtarzający się temat w literaturze. Na przykład motyw sierotki Marysi, obecny nie tylko w baśniach. Baśń, w tym przypadku realizuje motyw tematyczny wysokiej moralności przedstawicieli stanów ubogich. Sięgając do „Słownika terminów literackich” otrzymujemy następującą definicję:

32 Motyw „Motyw – elementarna – dająca się analitycznie wyodrębnić – jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze. […] Jego składnik taki jak:  - zdarzenie;  - przedmiot;  - sytuacja;  - przeżycie.” [Za:] Słownik terminów literackich, [red.] J. Sławiński, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Warszawa 1976, oraz wydania późniejsze, s. 252. Motyw możemy również uznać za czynnik inspirujący twórców do własnych refleksji dotyczących obecnego w innych utworach zagadnienia. Motyw powrotu jest niezwykle nośny znaczeniowo i odwołuje się do wielu desygnatów natury egzystencjalnej, przede wszystkim zawiera w sobie metaforyczne znaczenie powrotu z podróży postrzeganej jako proces poznawania przez człowieka, zarówno otaczającej go rzeczywistości jak i własnej tożsamości. Z motywem powrotu wiąże się ściśle topos homo viator, czyli człowieka w podróży.

33 Funkcja poznawcza w epopei
Czy mógłbyś rozwinąć przedstawioną w czasie lekcji funkcję poznawczą epopei? W przypadku epopei Homera obraz powrotu pełni między innymi funkcję poznawczą, zgodnie z wytycznymi gatunku epopei, której cechą dystynktywną jest szczegółowość opisu przedstawianych miejsc, postulat zapoznania czytelnika z panującymi w danej krainie obyczajami.

34 Funkcja poznawcza epopei
Szczegółowość opisów w epopei uzyskana jest dzięki szczególnej formie podawczej utworu, jaką jest opis. Jest to jeden z dwu podstawowych, obok opowiadania, elementów narracji epickiej. W przeciwieństwie do opowiadania opis przedstawia pozazdarzeniowe składniki świata przedstawionego:  - tło, na którym przebiegają zdarzenia;  - wygląd postaci;  - obyczaje społeczności, do której przynależy. Opis często rozpoczyna utwór epicki, stanowi tradycyjny już początek epopei, powieści realistycznej. Opis przedstawia w sposób obiektywny rzeczy i zjawiska, z perspektywy narratora w 3 osobie, czyli wszechwiedzącego, w prozie nowszej, na przykład naturalistycznej (II połowa, schyłek XIX wieku) opis konstruowany jest zazwyczaj z punktu widzenia bohatera ukazuje, więc świat zewnętrzny, takim jak go postrzega bohater. W epopei Homera opis „zatrzymuje” akcję, dzięki czemu czytający lub słuchacz może skupić się na prezentowanych elementach świata przedstawionego.

35 Jak rozumiesz pozytywny, renesansowy sarmatyzm?
Zanim przejdę do prezentacji patriarchalnego, pozytywnego sarmatyzmu polskiego renesansu, przedstawię ówczesne rozumienie sarmatyzmu. Na początku zaznaczę, jak sama szlachta postrzegała swoją tożsamość, na jakie korzenie wskazywała. Sarmaci zwykli pisać i głosić osobie o swojej szczególnej misji: „To jawna i jasna rzecz jest, żechmy my Sarmatae właśni i przeto cokolwiek o Sarmatach pisano, to się słusznie ma rozumieć o przodkach naszych.” M. Bielski, Kronika polska, [za:] P. Zwoliński, Uwagi o języku Marcina Bielskiego, [w: ]Odrodzenie w Polsce, Warszawa 1960.

36 Sarmatyzm W XVIII wieku panowało powszechne przekonanie, że polska szlachta wywodzi się od starożytnego ludu Sarmatów, który w I wieku przed naszą erą przeniósł się na obszary Europy Środkowej i Wschodniej. Starożytne korzenie nobilitowały szlachtę polską i usprawiedliwiały jej dominującą pozycję w społeczeństwie. Piętnaście wieków po osiedleniu się Sarmatów szlachta, uznała się za spadkobierców słynących z waleczności dawnych wojowników. W ten sposób podnosiła swoją rangę, gdyż spływał na nią splendor antycznego rodowodu. Mogła wiec równać się z innymi narodami, także przypisującymi sobie odległych przodków – w XVI stuleciu Francuzi wywodzili swoje pochodzenie od bohaterów spod Troi, Anglicy od Brutusa (prawnuka Eneasza i legendarnego założyciela Londynu, a Rusini od cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta. Szlachta polska przeświadczona, że walcząc z wyznawcami islamu, Turkami i Tatarami, jednocześnie broni przed nimi całej Europy, stając się przedmurzem chrześcijaństwa (łacińskie antemurale Christianitatis). Ironią losu jest to, że Austria, której stolicę Wiedeń ocalił przed Turkami król Jan III Sobieski w 1683 roku, blisko sto lat później

37 Renesansowy sarmatyzm
Przechodząc do pozytywnego sarmatyzmu okresu renesansu wymienić należy przede wszystkim Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego. Ówczesny Sarmata był świadomy obowiązków wobec rodziny, a przede wszystkim czynnie służył Ojczyźnie. Wzorcowym utworem dla przedstawienia obyczajów życia potocznego szlachty sarmackiej okresu odrodzenia jest pamiętnik Mikołaja Reja zatytułowany „Żywot człowieka poczciwego. Rok na cztery części rozdzielon”. Podtytuł utworu wskazuje na ingerencję natury w życie typowego dla wieku XVI szlachcica. Wszelkie czynności dnia codziennego, który szlachcic spędza na gospodarowaniu majątkiem są wyznaczone przez rytm pór roku, wiosna to czas zasiewów w polu, czas planowania przyszłych czynności gospodarskich, z kolei lato cieszy oko szlachcica owocami jego gospodarskiej pracy, a jesień przynosi zadowolenie z zebranych owoców natury rytm przyrody wyznacza również koleje życia szlachcica, wiośnie jest przypisany czas dzieciństwa i wczesnej młodości, który to zdaniem Reja szlachcic powinien spędzać na nauce praktycznych czynności: podpatrywaniu starszych w ich codziennych obowiązkach, polowaniach, uczeniu się kunsztu życia publicznego szlachty.

38 Pozytywny sarmatyzm w twórczości M. Reja
Młody ziemianin uczestniczy, więc w pracy okolicznych sejmików udziela się publicznie, a także poznaje tajniki sztuki dobrosąsiedzkich stosunków. Co jest istotne według Reja w swoich relacjach z innymi nie może się kierować fałszywą dumą, ale być poczciwy czyli przede wszystkim swoje postępowanie opierać na zasadach uczciwości, troski o dobro innych, nie tylko o własne cele.

39 Sarmatyzm w twórczości Jana Kochanowskiego
W „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” Jan Kochanowski kreśli obraz rodziny szlacheckiej, pobożnej, która wiedzie spokojny i szczęśliwy byt. Szlachcic, głowa rodziny, to dobry gospodarz, który dogląda prac w polu i w ogrodzie, cieszy się z darów, którymi obdarza go natura, zabiega o gospodarstwo i rodzinę, jest troskliwym mężem i ojcem. Kochanowski tworzy w swoim utworze staropolski obraz zgodnej rodziny, w życiu, której dominują praca, wzajemna troska miłość.

40 Dziękuję za uwagę