Jan Tabortowski ps. „Bruzda” żołnierz zawsze wierny.

Prezentacja na temat: "Jan Tabortowski ps. „Bruzda” żołnierz zawsze wierny."— Zapis prezentacji:

1 Jan Tabortowski ps. „Bruzda” żołnierz zawsze wierny.
Joanna Barczykowska kl. III D Publiczne Gimnazjum im. Książąt Pomorza Zachodniego w Trzebiatowie Praca wykonana pod opieką p. Agnieszki Rowskiej

2 „Żołnierze Wyklęci” Żołnierze wyklęci, żołnierze zawsze wierni, żołnierze niezłomni, żołnierze drugiej konspiracji - to określenia jakie obecnie są stosowane wobec członków antykomunistycznego ruchu partyzanckiego, stawiającego opór sowietyzacji Polski. Jeszcze przed wkroczeniem na tereny dawnej Rzeczypospolitej armii sowieckiej wielu z nich doświadczyło czym jest NKWD, czym jest partyzantka sowiecka i jak im można ufać. Wołyń, Podole, Polesie, Stanisławów, Tarnopol, Nowogródek, Lwów, Wilno, to przykłady wielokrotnych zdrad, morderstw, aresztowań i wywózek żołnierzy Armii Krajowej. W tej sytuacji nie dziwi fakt podjęcia walki z „czerwoną zarazą”, ich konfidentami oraz UB i KBW. Zbrodnicze amnestie, po których następowały aresztowania, tortury i wyroki śmierci, zmuszały do pozostania w lesie lub do ponownego podjęcia czynnej walki. Tak naprawdę - był to czas, kiedy komuniści pozbywali się ostatnich, prawdziwych obrońców niepodległej Polski. Wielu z nich poległo z bronią w ręku, a innych więziono i poddawano okrutnym torturom.

3 Historie rodzinne Tabortowskich
Jan Tabortowski urodził się 16 października 1906 w Nowogródku na Litwie. Pierwsze zachowane wzmianki o tej rodzinie pochodzą z XVII wieku. Pradziad „Bruzdy” Nikodem Tabortowski zginął w wieku 70 lat zakatowany przez Kozaków, a jego synowie Walerian i Aleksander brali udział w powstaniu listopadowym, Walerian, późniejszy członek Wielkiej Emigracji we Francji, w stopniu rotmistrza, a Aleksander, dziadek „Bruzdy” w stopniu szeregowca. Po wybuchu rewolucji w Rosji rodzice „Bruzdy” zamieszkali w Mińsku Litewskim, gdzie dom jego ojca stał się punktem konspiracyjnym POW. Konspirował ojciec, starszy brat Wacław, siostra Maria, a i Jan, mały jeszcze chłopiec, przenosił meldunki.

4 Jan Tabortowski- ojciec
Pochodzi ze szlacheckiej rodziny herbu „Półkozic” osiadłej w Nowogródczyźnie XIV lub XV w. Pracuje jako leśniczy w dobrach książęcych rodziny Radziwiłłów. W 1918 roku po objęciu władzy przez komunistów działa w konspiracyjnych strukturach POW. Ukrywa skazanych i poszukiwanych oficerów polskich. Został odznaczony Krzyżem Niepodległości za udział w Polskiej Organizacji Wojskowej założonej przez marszałka Piłsudskiego. „ Oddając siebie, rodzinę i mienie.”- to cytat z aktu nadania Krzyża. Celina Tabortowska

5 Wacława Tabortowska- mama
Wacława Tabortowska (z domu Woyno-Sidorowiczówna) urodziła się w czerwcu 1879 na pograniczu ziem wileńskiej i nowogródzkiej. Na początku 1900 zostaje żoną Jana Tabortowskiego herbu „Półkozic”. W końcu 1900 r. przychodzi na świat córka Maria, w 1902 – Celina, w Wacław, Jan, 1910 – Albert i na wiosnę 1912 – Bożena. Po przenosinach do Mińska Litewskiego ich dom staje się ośrodkiem konspiracyjnym POW. Za tę działalność „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” roku wręczono jej MEDAL ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI, który nadał jej marszałek Józef Piłsudski.

6 Tragedie rodzinne Tragedia rodziny rozpoczęła się wraz z pochodem bolszewików na Warszawę w 1920 r. W czasie ewakuacji Mińska Litewskiego w drodze do Warszawy najmłodsza córka Bożena zachorowała na dezynterię. Umarła na oczach matki 1 sierpnia 1920r. Mama nie wiedziała wtedy, że niewiele wcześniej druga córka Celina była w pociągu sanitarnym, w którym udzielała pomocy rannym żołnierzom. Zaraziła się od nich czerwonką. Wacława dopiero w listopadzie dowiedziała się, że córka umarła Warszawie 29 lipca 1920r. Nie wiedziała również, że jej 15 letni syn Wacek został przedstawiony do „Virtuti Militari”, ale przedtem wysłany w sierpniu do Mińska Litewskiego zajętego przez bolszewików, aresztowany, torturowany. Nigdy nie odebrał orderu. Został zamordowany przez bolszewików. Przy życiu pozostaje trójka dzieci Albert, Jan i Maria – ale już niedługo…

7 Albert Tabortowski Albert Tabortowski był porucznikiem Wojska Polskiego i słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej. W kampanii wrześniowej walczył pod Lwowem, dostał się do niewoli sowieckiej i został zamordowany przez NKWD w Charkowie w zbrodni katyńskiej. Niezidentyfikowany, spoczywa w zbiorowej mogile na cmentarzu polskich oficerów w Piatichatkach. Pośmiertnie awansowany na kapitana. Prezydent RP na Uchodźstwie Stanisław Ostrowski nadał dekretem z dnia 11 listopada 1976 roku zbiorowo Order Virtuti Militari (nr 14384) żołnierzom polskim zgładzonym w Katyniu. 1 stycznia 1986 roku minister spraw wojskowych na uchodźstwie ppłk dypl. inż. Jerzy Morawicz nadał odznakę pamiątkową Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r. wszystkim Polakom - ofiarom zbrodni w Katyniu.

8 Ppor. Maria Tarnowska 1 lipca 1931 roku, marszałek Józef Piłsudski wręczył Marii Tabortowskiej Krzyż Niepodległości z Mieczami „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”. Maria Tarnowska (z domu Tabortowska) 10 stycznia 1991r. została awansowana na podporucznika przez prezydenta RP Lecha Wałęsę. Prezydent Lech Wałęsa nadał Marii Tarnowskiej (z domu Tabortowskiej) 12 stycznia 1991 roku Krzyż za udział w Wojnie

9 Mjr Jan TABORTOWSKI ps. "Bruzda"
Jan Tabortowski, ps. „Bruzda” w AK i AKO, „Tabor” w WiN-ie (ur. 16 października 1906 w Nowogródku, zginął 23 sierpnia 1954 w Przytułach) – major Wojska Polskiego, żołnierz AK, AKO i WiN, inspektor inspektoratów III łomżyńskiego i IV suwalskiego AK, prezes rejonowy WiN. Po otrzymaniu matury w 1927 roku Jan Tabortowski zostaje wcielony do wojska. Służbę odbywa w 79. Pułku Piechoty, ale szybko zostaje przeniesiony do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, na kurs podchorążych służby stałej, a następnie do Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu. W 1930 roku kończy szkołę i zostaje awansowany do stopnia podporucznika i rozpoczyna służbę w pułkach artylerii w Lidzie i Nowowilejce. W roku 1933 zostaje awansowany do stopnia porucznika , służy w 19. Pułku Artylerii Lekkiej w Nowowilejce.

10 Dowódca baterii, u którego Jan Tabortowski odbywał praktykę uznał go za „ pilnego, pracowitego i zdyscyplinowanego, ale wykazującego za mało życia i energii” Gdy był porucznikiem 19. Pułku Artylerii Lekkiej uważano go za oficera bardzo odważnego, energicznego i zachowującego zimną krew w niebezpieczeństwie. Pisano, że fizycznie był wytrzymały, inteligentny, bystry i spostrzegawczy. Interesował się motoryzacją, lubił też jeździectwo. Podsumowano cechy jego charakteru i stwierdzono, że jest to „typ dowódcy bojowego”.

11 Dalsze losy „BRUZDY” W roku 1935 został skierowany do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie i po ukończeniu kursu od 1936 roku służył w I Dywizjonie Pociągów Pancernych w Legionowie. We wrześniu 1939r. wziął udział w bitwie nad Bzurą jako zastępca dowódcy pociągu pancernego „Danuta”. Podczas osłaniania odwrotu polskich żołnierzy został ranny i okrążony przez Niemców, wkrótce po wyczerpaniu amunicji musiał się poddać. Po zdobyciu Warszawy został przeniesiony z niemieckiego szpitala polowego do szpitala wojskowego przy Alejach Ujazdowskich - uciekł stamtąd w styczniu 1940 roku. Przekroczył linię demarkacyjną w okolicach Wysokiego Mazowieckiego i przy pomocy swojego kolegi por. Czesława Gołębiowskiego ps. „Bosy” został wciągnięty do konspiracji. Przyjął pseudonim „Kusy” i od wiosny 1940 został komendantem Obwodu Bielsk Podlaski. Mimo bardzo trudnej sytuacji zorganizował pracę Obwodu, a w maju 1942 roku objął stanowisko inspektora dwóch obwodów AK – Łomża i Grajewo. Został też awansowany do stopnia kapitana.

12 Władysław Liniarski ps. „Mścisław”
Władysław Liniarski, ps. "Mścisław", "Wuj", "Jan" (ur. 23 listopada 1897, zm. 11 kwietnia 1984 w Warszawie) – pułkownik Wojska Polskiego. Komendant Białostockiego Okręgu ZWZ-AK (nieprzerwanie przez 5 lat); od stycznia 1945 komendant Białostockiego Okręgu AKO; jeden z "żołnierzy wyklętych"; działacz podziemia antykomunistycznego, ofiara represji stalinowskich. Za pośrednictwem wojewody białostockiego Stefana Dybowskiego podjął próbę ujawnienia struktur Okręgu. Został aresztowany 31 lipca 1945 w Brwinowie pod Warszawą. 20 maja 1946 został skazany przez warszawski WSR na karę śmierci zamienioną potem na 10 lat więzienia. „Mścisław” jako dowódca okręgu Białostockiego AK był bezpośrednim przełożonym inspektora Jana Tabortowskiego ps. „Bruzda”.

13 Łomża I 1943r. 22 listopada 1942 kapitan „Bruzda” został przypadkowo aresztowany wraz porucznikiem Stanisławem Cieślewskim „Lipcem” oraz porucznikiem Janem Sokołowskim „Majem” i osadzony w więzieniu w Łomży. Mimo iż Niemcy nie orientowali się, kogo aresztowali, umieścili ich na liście osób do rozstrzelania. Dzięki akcji podziemia dowodzonej przez Czesława Lustycha „Profesora” i Zdzisława Wilhelmiego „Powoja” udało się doprowadzić do ich ucieczki w nocy z 12 na 13 stycznia 1943 roku. Razem z nimi uciekło około 10 więźniów. Znaczek przedstawia moment ich ucieczki.

14 Śniadowo 23 VI 1943r. W Śniadowie Jan Tabortowski brał udział w organizacji oddziału Armii Krajowej 71. Pułku Piechoty (ok. 400 osób), którego dowódcą został Jan Buczyński ps. „Jacek”. Siłę i skuteczność oddziału uwidacznia fakt, że pod wsią Olszowo przebili się oni przez około 5000 żołnierzy armii niemieckiej, tracąc przy tym jednie 60 ludzi.

15 Ełk X 1943r. Wsie na białostocczyźnie udzielały schronienia i pomocy oddziałom partyzanckim stacjonującym w tym rejonie. Niemcy dokonywali ich pacyfikacji. Jan Tabortowski ps. „Bruzda” zorganizował akcję odwetową. Oddział pod jego komendą udał się do Prus Wschodnich i w ramach akcji odwetowej dokonał pacyfikacji wsi niemieckich. Niemcy właściwie zrozumieli lekcję i zdecydowanie zmniejszyli swoje działania odwetowe. Przy wykonywaniu tego znaczka dużą rolę odegrała wyobraźnia autora ( Jana Tarnowskiego), gdyż podczas akcji „Bruzda” nie posiadał konia.

16 Aresztowanie Po ataku niemieckim na bazę „Kobielne” odziały AK pod dowództwem ”Bruzdy” i spadochroniarze radzieccy wspólnie się broniły i 14 sierpnia opuściły bazę. „Bruzda” przeszedł ze swym oddziałem w okolice Giełczyna koło Wizny, tam też doszło do kontaktu z wojskami radzieckimi. Oddział „Bruzdy” został doprowadzony do sztabu 81. Korpusu 49. Armii stacjonującego w Długołęce, gdzie przebywali już partyzanci radzieccy i tam rozbrojony, zaś sam „Bruzda” i jego adiutant „Bystry” zostali aresztowani przez funkcjonariuszy SMIERSZ. Z niewoli uciekli około 26 sierpnia. Nawiązali kontakt z dowództwem Okręgu Białostockiego. „Bruzda” został ponownie inspektorem obwodów grajewskiego i łomżyńskiego, został też odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.

17 „Iskra”- Białystok VII 1945r.
UB pozyskało do współpracy byłego żołnierza „Bruzdy” - „Huzara”. „Huzar”, ranny w czasie potyczki pod Boguszkami, opatrywany był przez Franciszkę Ramotowską ps. „Iskra”. W styczniu 1945 roku rozpoznał „Iskrę” w Białymstoku i „w podziękowaniu za opiekę” wskazał ją NKWD. „Iskra” łączniczka, sanitariuszka i wielka sympatia „Bruzdy” została aresztowana. W wyniku brutalnego śledztwa podjęła decyzję o wyskoczeniu przez okno. Złamała miednicę i uszkodziła kręgosłup. UB umieściło ją w Szpitalu Garnizonowym w Białymstoku. Major „Bruzda” zdecydował się na próbę jej odbicia. Akcję wykonano bez strat i bez jednego strzału, wieczorem 20 kwietnia 1945 roku. Brali w niej udział: „Bruzda”, „Ryba” , „Szczedroń” , „Jastrząb” , „Komar” , „Cezar” i „Sokolik”.

18 Opanowanie Grajewa 8/9 V 1945 r.
Pod koniec kwietnia major „Bruzda” podjął decyzję o ataku na Grajewo. Celem akcji było uwolnienie aresztowanych przez UB żołnierzy podziemia oraz sparaliżowanie pracy przedstawicieli „władzy ludowej”. Akcję wykonano w nocy z 8 na 9 maja. Ugrupowanie liczące około 200 ludzi zostało podzielone na cztery grupy - pierwsza pod dowództwem „Ryby” miała zaatakować UBP, druga pod dowództwem „Wawra” Komendę Powiatową Milicji, trzecia pod dowództwem „Olszyny” miała blokować komendanturę radziecką czwarta zaś, pod dowództwem „Dęba”, miała blokować drogi dojazdowe do miasta. Akcja zakończyła się powodzeniem, a w czasie powrotu rozbrojono jeszcze posterunek milicji w Szczuczynie i zlikwidowano punkt łączności Armii Radzieckiej pod miejscowością Łojki.

19 Kpt. Stanisław Ciesielski ps. „Lipiec”
Stanisław Ciesielski był przyjacielem i podwładnym „Bruzdy”. Razem przeprowadzili wiele akcji, razem byli aresztowani w Łomży. Zagrożeni aresztowaniem „Lipiec” i „Bruzda” zeszli ponownie do podziemia w kwietniu 1950 roku. W sierpniu 1952 roku „Lipiec” i „Rawicz” ukrywali się w Przestrzelach u Stanisława Piotrowskiego, a następnie w Grądach Małych, w gospodarstwie Jarosława Modzelewskiego i Bronisława Chojnowskiego. 27 sierpnia 1952 rano wieś Grądy Małe została otoczona przez KBW i UB. Po wykryciu kryjówki doszło do wymiany ognia. Kapitan „Lipiec” zginął rozerwany własnym granatem, a „Rawicz” ranny w nogę został ujęty. Zwłoki kapitana Stanisława Cieślewskiego „Lipca” zostały zabrane przez UB i pochowane w nieznanym miejscu.

20 Tajemnicza śmierć „Bruzdy”
W sierpniu 1954 roku „Bruzda” zdecydował się na kolejną akcję rekwizycyjną - tym razem na Gminną Kasę Spółdzielczą w Przytułach. Grupa przybyła do Przytuł 23 sierpnia wieczorem. Aby dostać się do kasy, należało zdobyć przechowywane na posterunku milicji klucze. Udali się tam „Bruzda” i „Ryba”. Na posterunku był milicjant oraz dwaj funkcjonariusze ORMO, jeden z nich próbował wyrwać „Bruździe” broń z ręki. Padły strzały, w wyniku których ranni zostali wszyscy funkcjonariusze – w tym jeden ciężko oraz „Bruzda”, który ranny w klatkę piersiową upadł przed komisariatem. Pieniądze z kasy spółdzielczej zarekwirowano. Rana „Bruzdy” okazała się bardzo ciężka i na jego własną prośbę został on dobity strzałami z pistoletu przez „Rybę”. Prawdopodobnie „Bruzda” został ranny od rykoszetu ze swojej własnej broni, ale wśród miejscowych krąży jeszcze inna wersja jego śmierci.

21 Tajemnicza śmierć „Bruzdy”
Wątpliwości co do okoliczności śmierci „Bruzdy” istniały od samego początku. Naczelnik Wydziału do Walki z Bandytyzmem w Białymstoku w swoim meldunku napisał, że: „w trakcie wymiany strzałów zginął jeden z bandytów”.1 Jednak w trakcie przeprowadzonego śledztwa funkcjonariusz MO oraz ORMO stwierdzili, że nikt z nich do bandytów nie strzelał. Broń na posterunku, przy sobie, posiadał tylko jeden funkcjonariusz.2 Dokonano również przeglądu broni na posterunku i stwierdzono, że „nikt z naszej strony do bandytów nie strzelał”.3 „Bruzda” otrzymał trzy postrzały. Dwa w głowę – kaliber 9mm i jeden „od tyłu”. Żaden z tych strzałów nie mógł pochodzić z broni znajdującej się na posterunku. Potwierdza to oczywiście meldunek specjalny jaki został sporządzony i przesłany do MBP w Warszawie przez kp. J. Koperka – naczelnika wydziału z Białegostoku. Tajemnica nadal pozostaje tajemnicą… Budynek na schodach którego zmarł „ Bruzda”.

22 Jeziorki 3 III 1957r. Znaczek związany jest ze śmiercią przyjaciela i towarzysza broni mjr „Bruzdy” Stanisława Marchewki ps. „Ryba”. Został on wydany przez zwerbowanego do współpracy z UB, byłego członka oddziału, Tadeusza Wysockiego ps. „Zegar”. W nocy z 3 na 4 marca 1957 r. schron, w którym ukrywał się „Ryba”, został otoczony przez grupę operacyjną UB i KBW. Miało to miejsce w Jeziorku (pow. Łomża), w zabudowaniach Apolinarego Grabowskiego. Stanisław Marchewka ps. „Ryba” zginął w godzinach porannych 4 marca 1957 r. w walce, zastrzelony przez funkcjonariusza UB por. Włodzimierza Stefańskiego.

23 Źródła Meldunek specjalny Naczelnika wydziału do Walki z Bandytyzmem kpt. J. Koperka Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku do szefa tego urzędu. Meldunek specjalny Naczelnika wydziału do Walki z Bandytyzmem kpt. J. Koperka Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku do Naczelnika Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. ‎ Atlas polskiego podziemia niepodległościowego , red. Rafał Wnuk, wyd. IPN, Warszawa-Lublin 2007. Joanna Wieliczka- Szarkowa Żołnierze wyklęci. Wszystkie fotografie i większość informacji pochodzi od siostrzeńca Jana Tabortowskiego „ Bruzdy” – Jana Tarnowskiego ze Szczecina. Znaczki ilustrujące działania „Bruzdy” zostały wykonane przez Jana Tarnowskiego dla Poczty Solidarności Podziemnej w latach 1984 – 1989.