Doktryna wolności słowa

Prezentacja na temat: "Doktryna wolności słowa"— Zapis prezentacji:

1 Doktryna wolności słowa 2014-2015
Wykład nr 1 Wolność słowa jako fundamentalny (?!) element demokracji liberalnej dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań

2

3

4

5 Zaliczenie: Egzamin pisemny (pierwszy i ostatni czwartek sesji, plus termin wrześniowy), Egzamin ustny (dyżur), Napisanie dwóch prac pisemnych: Esej (nie praca naukowa!) – opinia autora dot. wybranego problemu wolności słowa, Glosa – wybrane (także nie polskie) orzeczenie sądu.

6 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Problematyka swobody wypowiedzi i jej granic jest jednym z najważniejszych i najgoręcej dyskutowanych zagadnień szeroko rozumianej sfery publicznej. Kwestia granic wolności słowa leży na pograniczu wielu sfer życia każdego społeczeństwa: prawa, polityki, kultury, nauki, tradycyjnych mediów, internetu itp. debata nad dopuszczalnością aborcji.

7 Na tym wykładzie będziemy próbować odpowiedzieć na pytanie:
„ (…) czy – a jeśli tak, to w jakim stopniu – zasady leżące u podstaw demokracji liberalnej pozwalają na ingerencję państwa w postaci ograniczeń w rozpowszechnianiu określonych poglądów i opinii?” Pytanie to będziemy stawiać zarówno teoretycznie, jak i w odniesieniu do rzeczywistych przypadków w oparciu o konkretne stany faktyczne, które znalazły (lub nie) swój finał w sądach.

8 Art. 196. Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

9 Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego
Podmiot czynu zabronionego Przestępstwo z art. 196 ma charakter powszechny.

10 Znamiona określające czynność sprawczą
Przestępstwo z art polega na obrazie uczuć religijnych poprzez publiczne znieważenie przedmiotu lub miejsca kultu religijnego.

11 Zagrożenie karą i środkami karnymi
Przestępstwo z art. 196 k.k. zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

12 W Europie tylko 7 na 45 państw ma zapisy podobne do polskich
W Europie tylko 7 na 45 państw ma zapisy podobne do polskich. Są to: Niemcy, Dania, Grecja, Włochy, Cypr i Malta. Jednak w większości z nich prawo jest bardzo sporadycznie stosowane. W Danii nie było ono stosowane od 1938 roku, we Włoszech istniejące od roku prawo zostało w 1999 roku zdekryminalizowane, a Irlandia ma przeprowadzić w najbliższym czasie referendum, czy utrzyma przepis (maj 2014).

13 Natomiast w Niemczech przepisy o bluźnierstwie są wykorzystywane, aby chronić mniejszości religijne, jak np. w roku ws. Manfreda van H., który rozdawał papier toaletowy z wystemplowanym "Koran, Święty Koran". Q2Vp

14 Pasja Nieznalskiej W grudniu 2001 roku polityk LPR Robert Strąk złożył doniesienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez artystkę Dorotę Nieznalską z powodu gdańskiej wystawy, gdzie przedstawiono jej instalację pt. " Pasja "

15 W grudniu 2001 w Galerii Wyspa w Gdańsku otwarto wystawę Doroty Nieznalskiej pt. Nowe Prace, której częścią była instalacja Pasja. Na instalację składał się film (obraz ćwiczącego na siłowni mężczyzny) oraz obiekt (zdjęcie męskich genitaliów na krzyżu).

16 Pasja Nieznalskiej Urodzona 1973 r. w Gdańsku. Ukończone Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni- Orłowie. Od 1993 r. studia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku w pracowni prof. F. Duszenki oraz pracowni multimedialnej G. Klamana. Obrona dyplomu 1999 r. - promotor prof. G. Klaman. Od 1998 r. współpraca z Galerią Wyspa i Fundacją Wyspa Progress w Gdańsku r. - rozpoczęcie Środowiskowych Studiów Doktoranckich, Wydział Rzeźby, kierunek Intermedia w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. W 2013 r. uzyskała stopień doktora na Wydziale Rzeźby, kierunek Intermedia w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.

17 Osoby, których uczucia religijne zostały obrażone przesłuchano jako świadków.
Świadkowie stwierdzali, iż wystawy same nie widziały, a treści na niej prezentowane znają jedynie z artykułu „Gazety Wyborczej” oraz programu TVN.

18 Sama instalację pt. „Pasja”, zabezpieczono jako dowód w sprawie.
Natomiast sama artystka, Dorota Nieznalska nie przyznając się do zarzucanych jej czynów konsekwentnie w ciągu całego procesu stała na stanowisku, iż nie zamierzała obrazić niczyich uczuć religijnych.

19 18. 07. 03 zapadł pierwszy wyrok w tej sprawie
zapadł pierwszy wyrok w tej sprawie. Gdański sad rejonowy w Gdańsku orzekł, iż oskarżona jest winna obrazy uczuć religijnych, za co skazał ją na: - karę 6 miesięcy ograniczenia wolności (20 godzin miesięcznie prac na cele społeczne).

20 28. 04. 04 roku sąd II instancji uchylił wyrok sądu rejonowego,
roku sąd II instancji uchylił wyrok sądu rejonowego,. W uzasadnieniu decyzji wskazał na - brak właściwego uzasadnienia, - ograniczenie prawa do obrony. Sprawa została przekazana do ponownego rozpatrzenia przez sąd I instancji.

21 Dopiero przy powtórnym rozpatrzeniu sprawy sąd powołał biegłych z zakresu:
medioznawstwa, religioznawstwa, historii sztuki. Zapoznał się także z reportażem TVN-u „Sztuczka” oraz zrekonstruował instalację. W sumie odbyło się 27 rozpraw sądowych, powołano kilkudziesięciu świadków, w tym 20 osób pokrzywdzonych*. *

22 4.06.09 - sąd rejonowy w Gdańsku uniewinniła artystkę.
W uzasadnieniu wskazano, iż przestępstwo obrazy uczuć religijnych popełnione może być jedynie z zamiarem bezpośrednim, tj. taki musiałby być cel artystki. Natomiast Nieznalska działała z zamiarem ewentualnym - przypuszczała, że jej działanie może obrażać uczucia religijne i godziła się z tym.

23 Co dosyć intrygujące (i z czym można polemizować) sędzia uznał, że istotną role odegrały media, które sprawę przedstawiły w sposób nieobiektywny i tendencyjny, co przyczyniło się do negatywnego odbioru dzieła przez telewidzów. W uzasadnieniu znalazło się takie zdanie: Nie ma bowiem możliwości odpowiedzi na pytanie, czy obrażone osoby obraziłyby się również, gdyby obejrzały instalację w całości i znały intencje artystkę*.

24 Zarówno prokurator, jak i oskarżyciel posiłkowy złożyli apelację.
roku sąd apelacyjny utrzymał wyrok uniewinniający w mocy.

25 Obrona pracy Nieznalskiej:
Praca podejmuje temat kultu męskiego ciała oraz związanego z nim cierpienia. Tytuł nawiązuje do dwuznaczności słowa pasja, które w języku polskim oznacza zarówno wielkie zamiłowanie do czegoś, jak i mękę Chrystusa (jej opis, przedstawienie, a także kult tej męki). Jest to więc termin, który nawiązuje zarówno do sfery sacrum, jak i profanum. Artystka zestawiła w instalacji fizyczny ból podejmowany na własne życzenie przez mężczyzn, którzy chcą mieć dzięki temu silniejsze ciało, a także cierpienie wynikające z wiary religijnej.

26 Prof. Piotr Kruszyński:
To, że pokrzywdzeni nie widzieli pracy, nie jest wystarczającym argumentem, to jest ucieczka od problemu. Kosztami procesu został obciążony skarb państwa.

27 Nieznalska na temat swojej pracy wypowiedziała się następująco:
Pasja, która w żaden sposób nie była związana z religią czy wiarą, a dotyczyła wyłącznie obecnej w naszej kulturze namiętności do uzbrajania męskości w mięśnie podczas uporczywych ćwiczeń w siłowniach, została błędnie potraktowana jako atak na największe świętośc* * Marcin Kowalczyk: Profanacje, detronizacje, odwrócenia – karnawalizacja chrześcijańskiego sacrum w sztuce współczesnej. W: Andrzej Radomski, Radosław Bomba (red.): Granice w kulturze. Lublin: 2010, s. 136

28 Według Piotra Piotrowskiego figura krzyża użyta w instalacji nie stanowi nawiązania do postaci Chrystusa, gdyż ten ukrzyżowany został na krzyżu łacińskim. Nieznalska wykorzystała natomiast krzyż grecki, symbolizujący ideał; genitalia stanowią w utworze Nieznalskiej symbol męskości, a umieszczenie ich w krzyżu greckim pokazywało, że jest to symbol idealizowany. Piotr Piotrowski: Sztuka według polityki: od Melancholii do Pasji. Kraków: Universitas, 2007, s. 234 i 274.

29 Natomiast Izabela Kowalczyk zestawienie genitaliów (symbolizujących męskość) z krzyżem i ćwiczeniami na siłowni umieszcza męskość w dwóch kontekstach: katolickiego i konsumpcyjnego modelu życia. Izabela Kowalczyk: Matki-Polki, Chłopcy i Cyborgi...: sztuka i feminizm w Polsce. Poznań: Galeria Miejska "Arsenał", 2010, s. 124

30 Nieznalska Inne prace Doroty Nieznalskiej
The poster with the slogan - third place in the competition organized by the Federation for Women and Family Planning.

31 wolność myśli i przekonań swoboda wypowiedzi, wolność słowa,
Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej wolność myśli i przekonań swoboda wypowiedzi, wolność słowa, wolność druku, wolność prasy, wolny dostęp do informacji, swobodna wymiana informacji, wolność słowa w sieci, wolność artystyczna, wolność badań naukowych,

32 Wolność słowa jest niezbędna dla realizacji innych praw obywatelskich.
Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej Wolność słowa jest niezbędna dla realizacji innych praw obywatelskich. W wypadku jej naruszenia, pozostałe prawa i wolności obywatelskie, jak choćby wolność zgromadzeń czy wolność zrzeszania się, stają się jedynie formalnymi gwarancjami bez możliwości ich rzeczywistego wykorzystania.

33 Na poziomie europejskim swobodę wypowiedzi gwarantuje EKPC
Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej Możliwość swobodnej wymiany opinii gwarantowana jest zarówno w konstytucjach poszczególnych państw jak i w prawie międzynarodowym. Na poziomie europejskim swobodę wypowiedzi gwarantuje EKPC

34 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii
1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych Korzystanie z tych wolności, jako pociągające za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są: przewidziane przez ustawę, niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie 1.bezpieczeństwa państwowego, 2. integralności terytorialnej 3. bezpieczeństwa publicznego, 4. ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, 5. z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, 6. ochronę dobrego imienia i praw innych osób 7. ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji tajnych 8. na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej

35 The Sunday Times v. Wlk. Brytania 1979*
* Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

36 Stan faktyczny Sprawa dotyczyła wprowadzenia na rynek brytyjski w latach 50. i 60. XX wieku talidomidu, leku dla kobiet ciąży produkowanego przez firmę Distillers Ltd. Lek miał działać uspokajająco i usuwać dolegliwości związane z ciążą. Okazało się, że zażywanie talidomidu może prowadzić do poważnych uszkodzeń i deformacji*. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

37 O sprawie talidomidu, przyciągającej uwagę opinii publicznej, Sunday Times pisał od samego początku; przeważały publikacje krytyczne wobec producenta leku. W 1972 roku gazeta opublikowała artykuł Nasze talidomidowe dzieci - powód do narodowego wstydu, krytykując postawę producenta leku - który oferował daleko niewystarczającą kwotę odszkodowania (porównano oferowane 3,35 miliona funtów z rocznym dochodem spółki brutto w wysokości 65 milionów funtów i wartością aktywów przedsiębiorstwa, ocenianą na 421 milionów funtów). Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

38 Redakcja zapowiedziała powrót do tematu w kolejnych wydaniach.
Publikacja prasowa negatywnie oceniała także niektóre aspekty prawa angielskiego dotyczącego zasad odpowiedzialności za szkody na osobie. Redakcja zapowiedziała powrót do tematu w kolejnych wydaniach. Zapowiedź ta wywołała reakcję ze strony prokuratora general­nego, który na swoje żądanie uzyskał w sądzie zakaz publikacji artykułu pod groźbą uznania jej za obrazę sądu. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

39 Sprawa była przez cały czas komentowana szeroko w innych mediach, doczekała się także debaty w Izbie Gmin. Ostatecznie w 1973 roku doszło do zawarcia ugody między Distillers a poszkodowanymi. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

40 Zakaz publikacji nałożony na Sunday Times utrzymał się jednak w mocy aż do 1976 roku, kiedy to uchylił go sąd na wniosek prokuratora generalnego. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

41 Wydźwięk artykułu był krytyczny wobec Distillers.
The Sunday Times ostatecznie opublikował sporny artykuł dopiero po uchyleniu zakazu publikacji, wprowadzając do jego treści kilka zmian w porównaniu z wersją pierwotną. Wydźwięk artykułu był krytyczny wobec Distillers. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

42 W skardze wydawca Sunday Times zarzucił naruszenie art
W skardze wydawca Sunday Times zarzucił naruszenie art. 10 Konwencji przez trwający cztery lata zakaz publikacji na temat afery talidomidu. Komisja większością ośmiu głosów do pięciu stwierdziła, że miało miejsce naruszenie Konwencji. Jacek Skrzydło, Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013, s

43 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Podkreślić jednak należy, iż wolność słowa, tak jak inne prawa i wolności nie jest prawem nieograniczonym i jej zakres podlega odpowiednim regulacjom zawartym w prawie.

44 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Mimo powszechnego uznania dla swobody wypowiedzi jako generalnej zasady, istnieją liczne rozbieżności dotyczące jej zakresu.

45

46 Bezsprzecznie bowiem korzystanie przez jednostkę z niczym nieskrępowanej wolności słowa może prowadzić do naruszenia praw i wolności innych. Dochodzi wówczas do konfliktu między poszczególnymi wartościami, którego rozstrzygnięcie może być wyjątkowo skomplikowane.

47

48 W ciągu 20 minut pierwszej oraz 45 minut drugiej połowy udało nam się zarejestrować następujące dialogi. Ich ocenę pozostawiamy Czytelnikom. Po ok. 35 minutach pierwszej połowy LECH WAŁĘSA znika na zapleczu loży. GRZEGORZ SCHETYNA rozmawia z DONALDEM TUSKIEM: S.: – Ale czapkę przyodział. I wciąż z tym tabletem. W szpitalu nago zdjęcia, klata w Miami, jakieś małpie cyrki… T.: – Technologia nie dla każdego. Jak ta z Poznania od teatru, y… no, chuja papieża… S.: – No, wrąbała się po uszy. Posuną ją, nie ma siły. T.: – Tym bardziej że on nie aż taki chuj. Na moje kapował, ale teraz czyszczą. S.: – Czyszczą. A Lecha z gejami za murem powinni posadzić na trybunie. T.: – To by przeskoczył (śmiech). S.: – A potem zakaz stadionowy… T.: – I co on, bidul, będzie robił? Żonkę męczyć, bo już dosyć Ameryki. Operator telewizyjny pokazuje DONALDA TUSKAna stadionowym telebimie. Kibice zaczynają gwizdać. Ponownie GRZEGORZ SCHETYNA zwraca się do Tuska.

49 Handyside vs Wielka Brytania
(…) swoboda ta nie może ograniczać się jedynie do informacji, które są przychylnie odbierane albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, lecz odnosi się w równym stopniu do takich, które obrażają, oburzają, lub wprowadzają niepokój. Takie są wymogi pluralizmu i demokracji, bez których demokracja nie istnieje*. * Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 grudnia 1976 roku (sygn. 5493/ , ECHR 5).

50 Prasa spełnia istotną funkcję instytucji kontroli społecznej (w jednym ze swych orzeczeń Europejski Trybunał Praw Człowieka określił tą rolę jako public watchdog**). Bez zagwarantowanej sfery wolności dla prasy byłoby to niemożliwe. ** Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14 marca 2002 roku (sygn / , ECHR 301).

51 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Coraz bardziej kontrowersyjne stają się granice swobody wypowiedzi o osobach publicznych, takich jak politycy, artyści czy sportowcy, gdzie konieczne jest rozważenie, które prawo jest ważniejsze: czytelnika do informacji czy danej osoby do prywatności.

52 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Na marginesie warto przypomnieć, iż twórca koncepcji liberalizmu politycznego i sprawiedliwości jako bezstronności, amerykański filozof John Rawls, uważał wręcz, iż pluralizm doktryn (nie tylko politycznych, ale i moralnych, religijnych oraz filozoficznych) jest nieuniknionym skutkiem demokracji liberalnej.

53 Jednym z podstawowych problemów, z którym musi się borykać każda demokracja, jest zakres tolerancji wobec jej przeciwników, którzy wykorzystują prawo do swobodnego przekazu, by rozpowszechniać antydemokratyczne treści. Jaka powinna być reakcja wobec tych, którzy w mniej lub bardziej jawny sposób propagują antysemityzm, nawołują do nienawiści rasowej bądź odwołują się do totalitarnych ideologii nazizmu, faszyzmu i komunizmu?

54 Konstytucja RP z 1997 roku w art
Konstytucja RP z roku w art. 13 ustanawia zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu.

55 Także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

56 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Rozwinięciem powyższego zakazu są odpowiednie artykuły kodeksu karnego z dnia 6 czerwca 1997 roku, zwłaszcza art. 256 i art (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).

57 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Równie ważna wydaje się kwestia wyznaczenia państwu odpowiednich funkcji oraz uprawnień, które byłyby narzędziami służącymi do ochrony sfery wolności słowa i respektowania jej granic. W tych ramach państwo może się ograniczyć tylko do zakazu propagowania określonych treści i ścigania tych, którzy nadużyli swobody wypowiedzi.

58 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Zgodnie z odmiennym poglądem, właśnie ze względu na ochronę wolności słowa, na państwie ciąży obowiązek podejmowania określonych działań: regulacji rynku komunikacyjnego, rynku mediów czy zasad prowadzenia debat politycznych i wyborów.

59 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Współcześnie obowiązujące prawo (zarówno krajowe, jak i międzynarodowe) zawiera w sobie szereg przepisów, wyznaczających granice swobody wypowiedzi (przykładowo prawo karne i cywilne).

60 Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej
Najczęściej ograniczenia te wynikają z konfliktu z innymi istotnymi dobrami i wartościami, chronionymi przez prawo. W prawie międzynarodowym znaleźć można szereg aktów prawnych zawierających ograniczenia wolności słowa.

61 bezpieczeństwo państwowe, integralność terytorialna,
Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej Art. 10 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku stanowi, iż takimi przyczynami są: bezpieczeństwo państwowe, integralność terytorialna, bezpieczeństwo publiczne (konieczność zapobieżenia zakłócenia porządku lub przestępstwa), ochrona zdrowia i moralności, ochrona dobrego imienia i praw innych osób, zapobieganie ujawnieniu informacji poufnych, zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

62 Ewentualne ograniczenia muszą:
Wolność słowa jako fundamentalny element systemu demokracji liberalnej Ewentualne ograniczenia muszą: spełniać określone wymogi formalne zawarte w ustawie, ich wprowadzenie musi być niezbędne w demokratycznym społeczeństwie dla ochrony powyższych dóbr***. *** Tzw. test trójelementowy.

63 KONIEC Dziękuję za uwagę