W Y K Ł A D D R U G I PRAWO PRECEDENSÓW.

Prezentacja na temat: "W Y K Ł A D D R U G I PRAWO PRECEDENSÓW."— Zapis prezentacji:

1 W Y K Ł A D D R U G I PRAWO PRECEDENSÓW

2 (BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE

3 PRECEDENS PRAWNY PRECEDENS – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’
PRECEDENS PRAWNY – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości 1. zasada lub reguła prawna (norma) 2. stworzona przez sąd (wyrok) 3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący) 4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

4 NORMA PRAWNA PRECEDENSU
WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE (Kowalski ukradł Nowakowi cenne pióro, sąd skazał go na pół roku więzienia) norma indywidualna PRZEPIS USTAWY (Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu) norma generalna PRECEDENS (Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności ponieważ jest to niezgodne z prawem stanowym) norma indywidualna o charakterze generalnym w przyszłości

5 ZASADA STARE DECISIS („STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”)
(„LET THE DECISION STAND”) STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii) Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna

6 WIĄŻĄCY (binding) NIEWIĄŻĄCY (persuasive) PRECEDENS

7 MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO
moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych) stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ? * ciągłość prawa * przewidywalność orzeczeń * niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji * obowiązywanie ‘skostniałych’ przepisów przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

8 Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa
Plessy v. Ferguson (1896) „separate but equal” Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa

9 zawieszenie kary śmierci kara śmierci w gestii stanów
Furman v. Georgia (1972) zawieszenie kary śmierci Gregg v. Georgia (1976) kara śmierci w gestii stanów

10 Dred Scott v. Sandford (1857) XIII Poprawka XIV Poprawka
usankcjonowanie niewolnictwa XIII Poprawka XIV Poprawka zniesienie niewolnictwa Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795) Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI Poprawka (1916) Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971)

11 Korematsu v. United States (1944)
WSPÓŁCZESNE KONTROWERSJE: Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego Roe v. Wade (1973) – aborcja Vacco v. Quill (1997) – eutanazja Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii Korematsu v. United States (1944) obozy internowania IDEOLOGIA ?

12 HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM)
PRECEDENS HOLDING RATIO DECIDENDI + (DICTUM) wiążąca część precedensu niewiążąca część precedensu podstawa prawna hipotetyczna sytuacja reguła prawna reason of the decision WE HOLD THAT BURNING THE FLAG, AS A FORM OF SYMBOLIC SPEECH, IS NOT A VIOLATION OF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

13 mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
FAKTY MATERIALNE mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy Kto? Co zrobił? W jaki sposób? (Dlaczego?) (Kiedy?) (Gdzie?) NIEMATERIALNE nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy Kolor włosów Wzrost Pogoda Ubiór

14 STOSOWANIE PRECEDENSU
A + B + C = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny A + B + E = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny A + B + F = G A – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt materialny

15 COMMON LAW CIVIL LAW

16 ŹRÓDŁA PRAWA duża rola precedensów w systemie prawa
pozycja precedensów wśród źródeł prawa mniejsza rola prawa stanowionego występowanie zasady stare decisis mała rola kodeksów (kodyfikacja prawa) mała rola precedensów w systemie prawa pozycja precedensów w orzecznictwie sądów większa rola prawa stanowionego brak zasady stare decisis duża rola kodeksów (brak kodyfikacji prawa)

17 PODZIAŁ PRAWA brak wyraźnego podziału na prawo publiczne i prawo prywatne jednolita konstrukcja systemu sądowego, brak sądów administracyjnych i konstytucyjnych rozdział prawa publicznego i prywatnego istnienie wydziałów karnych i cywilnych w sądach, istnienie sądów administracyjnych i konstytucyjnych

18 ROLA SĘDZIÓW rozstrzyganie sporów tworzenie prawa
wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie per analogiam wydawanie wyroków, tworzenie precedensu judicial review mniejsza rola doktryny w orzecznictwie rozstrzyganie sporów niemożność tworzenia prawa wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie dedukcyjne, subsumcja wydawanie wyroków, określanie kar i odszkodowań brak judicial review większa rola doktryny w orzecznictwie

19 NORMA PRAWNA norma prawna precedensu
norma indywidualna (wyrok), która może stać się normą generalną w przyszłości wyrok sądu jest normą norma prawna kodeksowa norma generalna, trzy- lub dwuczłonowa jako podstawa systemu wyrok sądu nie jest normą

20 ROLA ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH
występowanie ławy przysięgłych znaczący udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (prawo do procesu z udziałem jury) wyrok w procesie karnym: ława orzeka o winie, sędzia o karze wyrok w procesie cywilnym: ława orzeka o tym, kto ma rację i o odszkodowaniu występowanie ławników mniejszy udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (sprawy rodzinne i pracownicze) wyrok w procesie karnym: sędzia orzeka o winie i karze wyrok w procesie cywilnym: ławnicy orzekają na równi z sędzią

21

22 DUALIZM PRAWA Luizjana Kanada