Materiały edukacyjne dostępne online – zasady ich wykorzystania.

Prezentacja na temat: "Materiały edukacyjne dostępne online – zasady ich wykorzystania."— Zapis prezentacji:

1 Materiały edukacyjne dostępne online – zasady ich wykorzystania.
Bożena Bednarek-Michalska BGUMK

2 Co powinniśmy wiedzieć?
Jeśli chcemy poprawnie i w zgodzie z prawem korzystać z zasobów musimy wiedzieć? Z jakimi zasobami mamy do czynienia? Jak je wyszukiwać? Jak z nich skorzystać w pracy dydaktycznej, żeby nie złamać prawa? Jak oznaczyć status prawny materiału? Jak je cytować i opisywać?

3 Z jakimi zasobami mamy do czynienia w sieci?
01 Z jakimi zasobami mamy do czynienia w sieci? Katalogi bibliotek – library catalogues. Bibliografie – bibliographies. Encyklopedie - encyclopedias Otwarte repozytoria naukowe – open access repositories. Biblioteki cyfrowe – digital libraries. Elektroniczne czasopisma naukowe – scientific electronic journals. Blogi, portale naukowe. By wyszukać te wszystkie naukowe zasoby często w Internecie pojawiają się narzędzia wspomagające takie jak: wyszukiwarki, multiwyszukiwarki, listy referencyjne, agregatory.

4 Otwarte czy zamknięte? Z czego lepiej korzystać?
01 Otwarte czy zamknięte? Z czego lepiej korzystać? Do celów dydaktycznych można korzystać z jednych i drugich, ale w przypadku komercyjnych zasobów należy pilnować przepisów prawa autorskiego, bo można się narazić na proces sądowy. Zalecam korzystanie z otwartych i darmowych zasobów, szczególnie tych dobrze oznaczonych wolnymi licencjami. (Portal OZE - W obu przypadkach najważniejsze jest dokładnie oznaczenie wykorzystywanych materiałów przez sporządzenie opisu i oznaczenie statusu prawnego danego utworu.

5 01 Bazy danych Dziś większość danych naukowych ma postać elektroniczną i jest przetwarzana komputerowo. Popularnie taki zbiór nazywa się bazą danych. Dane gromadzi się, upowszechnia i archiwizuje wg z góry określonych kryteriów (dziedzinowo, alfabetycznie, chronologicznie, wg typów obiektów itp.). Bazy danych mogą gromadzić nie tylko informacje bibliograficzne, dane o lokalizacji obiektów, abstrakty, cytowania lub pełne teksty, ale także i surowe dane naukowe (raporty z badań, pomiary, fotografie z badań podwodnych, filmy z operacji medycznych itd.). 5

6 01 Katalogi biblioteczne
Katalog biblioteki – zbiór informacji o stanie posiadania danej biblioteki, zbiór opisów bibliograficznych książek i czasopism ze wskazaniem lokalizacji pozycji (sygnatura, znak miejsca). Jest to konkretny zasobów konkretnej biblioteki. Elektroniczny katalog – baza danych z opisami bibliograficznymi książek i czasopism zwykle dostępna online z możliwością zamawiania. Spotyka się wzbogacone katalogi bibliotek, które kierują do pełnych tekstów opisywanych obiektów. Katalogi świata 6

7 01 Bibliografie Bibliografia – uporządkowany wykaz, spis piśmiennictwa, zestawienie opisów bibliograficznych (czasem z adnotacjami, streszczeniami, słowami kluczowymi) książek, czasopism, artykułów i innych mediów zwykle bez informacji o lokalizacji, jest to zbiór niekoniecznie zlokalizowany w konkretnej instytucji. Bibliografie prezentowane są w Internecie w postaci elektronicznych baz danych różnego typu: dziedzinowych (fizyka), specjalistycznych (prac magisterskich), narodowych z piśmiennictwem uniwersalnym (Przewodnik Bibliograficzny osobowe (Stanisław Lem) i innych. 7

8 01 Encyklopedie online Encyklopedia online to też rodzaj bazy danych, ale bardziej faktograficznych niż bibliograficznych: Wikipedia ( z innymi dodatkami jak Wikiźródła, Wikisłownik) Encyklopedia PWN Scholarpedia Encyclopedia Brytannica The Stanford Encyclopedia of Philosophy

9 Najnowocześniejsze otwarte zasoby nauki
01 Najnowocześniejsze otwarte zasoby nauki Repozytorium prac naukowych – archiwum elektroniczne bieżących publikacji naukowych (instytucjonalne, dziedzinowe), w którym gromadzi się obiekty zwykle urodzone w formie cyfrowej (born digital). Dostęp do niego jest bezpłatny i nieograniczony przez komputery i sieci. Repozytorium jest elektronicznym systemem przechowywania informacji (CMS) często opartym o samoarchiwizację. RUMAK: Repozytorium surowych danych badawczych – archiwum danych wytwarzanych i gromadzonych w trakcie procesu badawczego (ankiet, fotografii, wykresów, nagrań, pomiarów, struktur). BeeBase - . Biblioteka Cyfrowa – archiwum zdigitalizowanych cyfrowych obiektów kultury: książek, czasopism, grafik, pocztówek, znaczków, filmów i innych. KPBC: Czasopismo elektroniczne – czasopismo naukowe dostępne dla czytelników bez opłat i innych barier dostępu w Internecie. 9

10 01 Otwarte repozytoria naukowe
Archiwa bieżącej produkcji naukowej i dydaktycznej, archiwa publikacji (artykułów, monografii, raportów z badań, sylabusów, skryptów, prezentacji wykładów, kursów e-learningowych - w każdej formie: tekstowej, audio/video) – udostępnianej za darmo bez ograniczeń w Internecie. Lista repozytoriów ROAR archiwów. Agregator polski CEON: Agregator światowy BASE - 10

11 Agregator europejski Europeana: http://www.europeana.eu/portal.
01 Biblioteki Cyfrowe Archiwa starych zdigitalizowanych obiektów kultury (książek, czasopism, muzealiów, archiwaliów, map itp..) udostępnianych przez instytucje kultury i nauki. Zwykle materiały należą do domeny publicznej, nie są objęte ochroną prawną. Agregator polski Federacja Bibliotek Cyfrowych Agregator europejski Europeana:

12 Elektroniczne czasopisma naukowe
01 Elektroniczne czasopisma naukowe Elektroniczne czasopismo naukowe – jest to czasopismo publikujące recenzowane wyniki badań naukowych i ukazujące się w Internecie. Lista światowa Elektronischen Zeitschriftenbibliothek - ponad 82 tys. tytułów czasopism ze wszystkich dziedzin wiedzy (w tym – darmowe i otwarte) Lista DOAJ – lista ponad 10 tys. czasopism otwartych: 12

13 Repozytoria surowych danych badawczych
01 Repozytoria surowych danych badawczych Archiwa elektroniczne gromadzące dane naukowe wyprodukowane w procesie badawczym: DataBib 995 archiwów 13

14 01 Otwarte Zasoby Edukacyjne
Otwarte zasoby edukacyjne są to zbiory materiałów, które mogą przydać się edukacji. Mogą to być kursy zdalne, podręczniki, obiekty cyfrowe konieczne dla zilustrowania jakiejś tematyki. Polski portal OZE Europejski portal OEE: 14

15 02 JAK SZUKAĆ? Wyszukiwanie proste – simple search
Zaawansowane – advanced search Przeglądanie – browsing Narzędzia dedykowane: wyszukiwarki zasobów naukowych Base Google Scholar, Lista Regensburska DOAJ Komercyjne na stronach bibliotek naukowych 15

16 Jedno okno wyszukiwawcze, wprowadzanie dowolnych fraz
02 Wyszukiwanie proste Jedno okno wyszukiwawcze, wprowadzanie dowolnych fraz 16

17 02 Wyszukiwanie złożone Kilka okien wyszukiwawczych, łączenie indeksów, doprecyzowanie wyszukiwania Limitowanie – ograniczanie wyszukania do konkretnych dat, typów, języka, domeny itp.. Filtrowanie – filtr rodzinny, filtr licencji, Poszerzanie zakresu – włączenie podobnych wyrażeń wyszukiwawczych 17

18 02 Przeglądanie Lista kolekcji (klasyfikacja nauk) Tezaurus (słownik)
Lista kolekcji (klasyfikacja nauk) Tezaurus (słownik) UKD Lista tytułów (A-Z) Mapa stron 18

19 Status prawny materiałów
03 Status prawny materiałów Generalnie mamy do czynienia z dwoma głównymi statusami materiałów w Internecie: albo są wolne od praw autorskich (Not Copyrighted) – prawa autorskie wygasły i utwory należą do domeny publicznej, są własnością nas wszystkich (do tego zbioru należą najstarsze materiały, w dużej mierze już XIX wieczne). W Internecie są dostępne bez ograniczeń. Przykład: albo podlegają prawu autorskiemu (Copyrighted). W Internecie są dostępne na licencjach różnego typu – otwartych lub zamkniętych. Przykład: 19

20 03 Jak oznaczyć utwór? Niestety w Internecie nie zawsze utwory mają oznaczony status. Jeśli go nie ma – domniemamy, że obiekt jest chroniony i ma wszystkie prawa zastrzeżone. Każdy utwór zamieszczony w kursie zdalnym musi mieć oznaczenia prawne. Przykład: Oznaczamy zarówno swoje treści i materiały, jak i cudze. Jeśli zdecydujemy się na użycie wolnych licencji CC (Creative Commons: w których zakłada się, że nie wszystkie prawa są zastrzeżone, to oznaczmy je symbolami graficznymi i odeślijmy do treści licencji. Przykład: 20

21 Cytujemy i opisujemy materiały
04 Cytujemy i opisujemy materiały Stylów cytowań na świecie jest wiele i każdy wydawca może mieć swój wybrany, do którego należy się dostosować. APA Style Guide 6th edition (Purdue University) Bernstein, M. (2002). 10 tips on writing the living Web. A List Apart: For People Who Make Websites, 149. Retrieved from MLA Style Guide 7th edition (Purdue University) Aristotle. Poetics. Trans. S. H. Butcher. The Internet Classics Archive. Web Atomic and Massachusetts Institute of Technology, 13 Sept Web. 4 Nov ‹ Chicago Style Guide 16th edition (Purdue University)     1. Grant Ian Thrall, Land Use and Urban Form (New York: Methuen, 1987),

22 Cytujemy i opisujemy materiały
04 Cytujemy i opisujemy materiały W Polsce zarówno przypisy, jak i spis bibliograficzny powinny być zgodne z dwiema normami PN - ISO 690 Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura. PN-ISO Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części .

23 Przykłady opisów wg polskiej normy. Formy zwarte.
04 Przykłady opisów wg polskiej normy. Formy zwarte. Wydawnictwa zwarte – całość: ŻMIGRODZKI, Z. (red.). Bibliotekarstwo. Wyd. 2 uzup. i rozsz. Warszawa: Wydaw. SBP, ISBN X. Wydawnictwa zwarte — fragment: FISCHER, P. Begleitübungen zur Grundstuffe 2. Ismaning: Max Hueber Verlag; Warszawa: Warszawski Dom Wydawniczy, 1990, s. 37–38. Artykuł w wydawnictwie zwartym (np. rozdział w książce): ĆWIEKOWA, J. Mistrz i nauczyciel sztuki bibliotekarskiej Zofia Kossonogowa. W: Śladami edukacji bibliotekarskiej. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 1995, s. 36–46. Wydawnictwa ciągłe — całość:   Nauka i przyszłość. Polska Akademia Nauk, Centrum Upowszechniania Nauki. Grudzień 1990, nr 1- . Warszawa: Centrum Upowszechniania Nauki, ISSN Artykuł w wydawnictwie ciągłym: WISŁOWSKA, M. Powikłań będzie mniej. Nauka i Przyszłość 2001, R. 12, nr 3, s. 18–19.

24 Przykłady opisów wg polskiej normy. Materiały elektroniczne.
04 Przykłady opisów wg polskiej normy. Materiały elektroniczne. Wydawnictwa zwarte (książki, bazy danych, serwisy, portale) — całość: PARYSKA, Z., PARYSKI, W.H. Wielka encyklopedia tatrzańska [CD-ROM]. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, ISBN Centrum Informacji Europejskiej [on-line]. Ministerstwo Spraw Zagranicznych [Dostęp ]. Dostępny w: Fragmenty wydawnictw zwartych (jw.): HELIN, A. Skonsolidowane sprawozdanie finansowe [CD-ROM]. Gdańsk: ODDK, [2003]. 4.2 Bilans. System uczelnia [on-line] 2010 [Dostęp ], s. 5. Dostępny w: Artykuły w wydawnictwach zwartych: BUZDYGAN, D. i in. Badanie potrzeb użytkowników w bibliotekach akademickich z wykorzystaniem programu Libra: raport z badań. W: DERFERT-WOLF, L., BEDNAREK-MICHALSKA, B. (red.). Międzynarodowa konferencja Zarządzanie przez jakość w bibliotece akademickiej [on-line]. [Warszawa]: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], 2000 [Dostęp ]. Dostępny w: Wydawnictwa ciągłe — całość: Biuletyn EBIB [on-line]. Stowarzyszenie EBIB, [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: Miesięcznik. ISSN Ekonomia on-line [on-line]. Kraków: Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, [Dostęp ]. Dostępny w: Kwartalnik. ISSN X. Artykuł w wydawnictwie ciągłym: UCZEK, M., SOCHA, I. Marketing wewnętrzny czynnikiem poprawy efektywności pracy biblioteki. W: Biuletyn EBIB [on-line]. 2002, nr 3 (32) [Dostęp ]. Dostępny w: ISSN

25 Co powinno być opatrzone opisem czy przypisem?
04 Co powinno być opatrzone opisem czy przypisem? Słowa lub pomysły zaprezentowane w czasopiśmie, książce, gazecie, piosence, raporcie, programie TV, w filmie, na stronie internetowej, w bazie danych, w liście, ogłoszeniu itp., których sam nie stworzyłam/em a co jest chronione prawem autorskim. Informacje pozyskane z wywiadu lub podczas rozmowy z inną osobą, twarzą w twarz, przez telefon lub w formie pisemnej. Skopiowane dokładnie słowa lub unikalne frazy z cudzych tekstów, wypowiedzi (takie teksty powinno się wyróżnić w tekście, np. kursywą) Przytoczone wszelkie schematy, ilustracje, wykresy, zdjęcia lub inne materiały audio/wizualne. Wykorzystane elektronicznie dostępne media, w tym obrazy, formy audio/wideo, kursy e-learningowe, podcasty, blogi lub inne.

26 Jak robić opisy w kursie?
04 Jak robić opisy w kursie? Zbyt często zamieszczamy w naszych kursach filmy, grafiki, tabele nie podając ich pochodzenia i autorstwa. Bardzo często robimy spis literatury i ilustracji zbiorczo w miejscu, które nie jest od razu widoczne na odbiorcy. Zalecam – jeśli nie zaburza to układu graficznego kursu - robić opis dla materiału ilustrującego treść bezpośrednio przy nim, np. pod ilustracją: Il. 1. Józef Adamczyk, regionalista, ofiarodawca materiałów z wolontariuszką CATL, Mirosławą Starzycką 2 września 2011 r. w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie. Fot. Bogusław Mucha. Źródło: KUDOSZ, M. Obrazy z CATL-i [on-line]. [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web:

27 Czy robić zbiorcze spisy?
04 Czy robić zbiorcze spisy? Oczywiście warto dodatkowo zrobić spisy materiałów, które wykorzystaliśmy w kursie lub bibliografię załącznikową, można to zrobić na odrębnej stronie dla wygody odbiorcy. Bibliografia załącznikowa może powtarzać wszystkie przypisy wcześniej w tekście uwzględnione, ale nie musi, może zawierać literaturę dodatkową. Może być umieszczana po każdym rozdziale lub na końcu pracy. Powinna być także solidnie zrobiona, wg jednego wybranego przez nas wzorca, np.: Arteteka w Małopolskim Ogrodzie Sztuki ruszyła! W: LoveKraków.pl [on-line]. [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: BARTOSIK, M. Ingarden buduje Kraków, na dom nie ma czasu. W: Gazeta Krakowska [on-line] [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: BAZARNIK, K., FAJFER, Z. Liberatura. Aneks do historii literatury (czyli o korekcie poczynionej za pomocą literówki). W: Liberatura [on-line]. [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: BĘDKOWSKA, A. Zapraszamy do Arteteki. W: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie [online]. [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: Co to jest liberatura. W: Liberatura [on-line]. [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web: FAJFER Z. Otwarcie czytelni liberatury. W: Dekada Literacka [on-line]. 2003, nr 3–4 (195–196) [Dostęp ]. Dostępny w World Wide Web:

28 Prezentacja jest umieszczona w KPBC w mojej kolekcji pod adresem:
Zalecam także przejrzenie mojego kursu e-learningowego zatytułowanego „Otwarte zasoby edukacyjne i naukowe”, w którym można znaleźć pełną informację o tym jak wykorzystać to, co daje nam Internet do celów edukacyjnych. Kurs jest otwarty upowszechniony na wolnych licencjach CC BY-SA w portalu edukacyjnym UMK pod adresem: 28

29 Lektura uzupełniająca wiedzę
Bednarek-Michalska Bożena Informacja w Internecie. Podręcznik studenta, Toruń 2007 BGUMK. Dostępne w: Bednarek-Michalska, Bożena Otwarta nauka - open access, Warszawa 2010 KOED. Dostępne w: Bednarek-Michalska Bożena Status prawny materiałów cyfrowych w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej. Toruń BGUMK. Dostępne w: Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci / Bożena Bednarek-Michalska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 5/2007 (86) czerwiec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, Tryb dostępu: - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN Derfert-Wolf, Lidia Sposoby wyszukiwania multimedialnych zasobów w Internecie, Warszawa Dostępne w: Derfert-Wolf, Lidia Odkrywanie niewidzialnych zasobów sieci . Warszawa Dostępne w: Derfert-Wolf, L.: Wyszukiwanie informacji w World Wide Web, Biuletyn EBIB 7/2000 (15). Dostępne w: Monika Brzozowska, Prawo autorskie w kulturze : praktyczny przewodnik po zakamarkach prawa autorskiego w muzeach, teatrach i innych instytucjach kultury, Bytom : Bytomskie Centrum Kultury, 2010. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., publikator: Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst jednolity: Dz. U. 2006, nr 90, poz Dostępne w: Hofmokl, Justyna, Bednarek-Michalska, Bożena, Tarkowski Alek i inni. Przewodnik po otwartej nauce, Warszawa ICM Dostępne w: Wszystkie odesłania do Internetu były aktualne w dniu 16 lutego 2014 roku. 29

30 Spis ilustracji zamieszczonych w tej prezentacji:
Moby Card Catalog » Melville House. Dostępne w: Research Institute Launches New Search Interfaces for Library. Dostępne w: Music Library. Oprogramowanie Softronic. Dostępne w: Top 20 Search Engines List for Dostępne w: PSDCore. Tutorials. Dostępne w: Zrzuty ekranowe konkretnych zasobów sieciowych. Powszechnie stosowane ikonki graficzne dla oznaczeń prawnych.

31 Bożena Bednarek-Michalska BGUMK
Dziękuję za uwagę Bożena Bednarek-Michalska BGUMK