Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Konstytucyjny system organów państwowych. Cz. 3.

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Konstytucyjny system organów państwowych. Cz. 3."— Zapis prezentacji:

1

2 Konstytucyjny system organów państwowych. Cz. 3.

3 Zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej

4 Zasady ustrojowe Każde z państw współczesnych zorganizowane jest w oparciu o pewne założenia determinujące instytucje i procedury działania państwa. Założenia te z jednej strony mają siłę oddziaływania wymuszającą podporządkowanie nim rozwiązań ustrojowych i prawnych w państwie, z drugiej strony mają charakter generalny (stąd często porównywane są do tzw. klauzul generalnych) co pozwala szeroko adresować ich działanie (wobec wielu podmiotów i przedmiotów regulacji). Ze względu na fundamentalny charakter tych założeń i siłę ich oddziaływania (determinację) na system ustrojowy nazywamy je zasadami ustrojowymi. Zasady ustrojowe niekiedy mają charakter powszechnie społecznie akceptowanych, niepodważalnych aksjomatów i wówczas jako oczywiste (niekontrowersyjne) nie znajdują wyraźnego odzwierciedlenia w normach konstytucyjnych (np. brak wyraźnego wysłowienia zasady demokracji czy suwerenności narodu w konstytucji USA)

5 Niekiedy zasady ustrojowe są wypracowane w długotrwałym kompromisie lub są wyrazem zwycięstwa jednej z kilku równorzędnych, występujących w życiu społecznym i politycznym opcji. Wówczas wyraźne zapisanie zasady ustrojowej w konstytucji jest wyrazem (zapisem) tego kompromisu (np. zasada systemu parlamentarno gabinetowego z tzw. nachyleniem prezydenckim w polskiej konstytucji z 1997r.) lub zwycięstwa określonej opcji ustrojowej (np. zasada republikańskiej formy ustroju w konstytucji III Republiki Francuskiej) Niekiedy natomiast negatywne następstwa działania systemu ustrojowego opartego o określone zasady ustrojowe sprawiają, iż w reakcji na źle ocenianą przeszłość ustrojową, zapisywane są w konstytucji zasady ustrojowe, których celem jest także zamanifestowanie nie tylko zasad nowego systemu ustrojowego lecz także wyraźne odcięcie się od praktyki przeszłości. Przykładowo, zasada zwierzchnictwa prezydenta RP w konstytucji kwietniowej z 1935r. była traktowana jako odreagowanie na zasadę systemu parlamentarnego w konstytucji marcowej z 1921r. Podobnie zasada demokracji w konstytucji Hiszpanii z 1978r. była manifestacją odejścia od systemu frankistowskiego.

6 Współczesne państwa demokratyczne opierają swoje ustroje na zasadach, których katalog ulega zmianie i często jest wyrażony w różnych formach: a) są wyraźnie zadeklarowane w konstytucji w formie zwartej (niektóre konstytucje zawierają rozdziały poświęcone zasadom ustrojowym, tzw. zasady wyrażone explicite), b) są wyrażone w formie rozproszonych norm w tekście konstytucji, podlegając interpretacji (zasady wyrażone implicite), c) wynikają z orzecznictwa (sądów lub organów quasi – sądowych), szczególnie orzecznictwa konstytucyjnego (w Polsce np. zasada ochrony praw słusznie nabytych), d) są ukształtowane w prawie zwyczajowym.

7 Istnieje wiele klasyfikacji zasad ustrojowych, podobnie jak wiele koncepcji samej konstrukcji zasady ustrojowej. Jednak patrząc na treść konstytucji dostrzec możemy generalnie dwie grupy zasad: a) zasady odnoszące się mechanizmu działania aparatu państwowego (są to historycznie zasady wcześniejsze) oraz b) zasady odnoszące się do organizacji społeczeństwa i pozycji jednostki, a także zasady odnoszące się do życia gospodarczego. Niektóre z zasad mieszczą się w obu kategoriach np. zasada wolności mediów warunkuje w istotnym stopniu pozycję Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ale jest też wiąże się z zasadą wolności wypowiedzi. Podobnie zasada pluralizmu politycznego zasadniczo odnosząca się do politycznej aktywności obywateli ma także wpływ na strukturę i mechanizmy działania licznych organów władzy publicznej np. Sejmu i Senatu.

8 Do kluczowych zasad ustrojowych współczesnych państw demokratycznych zaliczamy m.in.:
- zasadę suwerenności narodu (ale wyjątkowy na tym tle jest przykład brytyjski gdzie formalnie obowiązuje zasada, że suwerenem jest monarcha w parlamencie), - zasadę pluralizmu i poszanowania praw mniejszości, - zasadę państwa prawnego, - niekiedy wskazuje się także zasadę podziału władzy (choć wywołuje to dyskusję), - oparcie stosunków między państwem a obywatelami (jednostkami) na zasadzie katalogu praw i wolności jednostki, - zasada odpowiedzialności władzy za jej działania

9 Zasada suwerenności narodu
Geneza: przełom Średniowiecza i Odrodzenia, poszukiwanie uzasadnienia dla tworzenia samodzielnych bytów państwowych, dającego podstawę do wyzwolenia państw spod władzy cesarstwa i papiestwa. Tak narodziła się zasada suwerenności monarchy, jako władzy najwyższej, niezależnej i nieograniczonej. Moment historyczny powstania koncepcji suwerenności prowadził do połączenia w jednym pojęciu suwerenności monarchy aspektu wewnętrznego i zewnętrznego suwerenności (suwerenność to władza najwyższa i nieograniczona w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych państwa Utrwala się pogląd o władzy suwerena jako władzy rozkazywania najwyższej, niezależnej i nieograniczonej co współcześnie traktowane jest jako klasyczne ujęcie suwerenności. Pojęcie suwerenności uległo przekształceniu na skutek Wielkiej Rewolucji Francuskiej; zróżnicowaniu uległo pojęcie suwerenności (suwerenność narodu i suwerenność państwa) jaki i podmiotu suwerenności (zbiorowy podmiot suwerenności, w miejsce jednostki).

10 Spór o podmiot w pojęciu „suwerenności narodu” :
naród traktowany jako byt idealny, odcięty od procesu rządzenia; pogląd dominujący w okresie państwa liberalnego, utożsamianie suwerena z klasą społeczną w myśli marksistowskiej, zrównanie pojęcia narodu z pojęciem danej grupy etnicznej właściwe dla różnych odmian nacjonalizmów, interpretacja pojęcia narodu (ludu) jako wspólnoty ogółu obywateli zamieszkujących dane terytorium państwowe, aktualnie żyjącej generacji – tzw. socjologiczne lub polityczne ujęcie narodu). Wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 15/04 „Konstytucja posługuje się pojęciem Narodu w sensie politycznym, a nie etnicznym i w rozumieniu norm konstytucyjnych, u podstaw których legło sformułowanie preambuły do Konstytucji stwierdzające „my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, pojęcie Naród określa wspólnotę, którą tworzą obywatele Rzeczypospolitej” Warto jednak pamiętać, że problem mniejszości etnicznych (ochrona praw mniejszości etnicznych) został przez Konstytucję RP dostrzeżony w art. 35, co oznacza dostrzeżenie zróżnicowania etnicznego Polaków.

11 Przykłady współczesnego ujęcia suwerenności w niektórych konstytucjach.
Art. 4 Konstytucji RP „1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Preambuła do Konstytucji RP „(…) my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej …” Art. 20 niemieckiej UZ „Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją poprzez wybory, głosowania oraz przez specjalne organy ustawodawstwa, władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości” (Art. 1 Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem całej władzy państwowej). Art. 30 Konstytucji Belgii „Wszelka władza pochodzi od Narodu” Art. 1 Konstytucji Hiszpanii „Suwerenność narodowa spoczywa w ludzie hiszpańskim z którego wypływają władze państwa” Art. 1 Konstytucji Włoch „Suwerenność należy do ludu, który wykonuje ją w formach i w granicach określonych w konstytucji” Art. 2 Konstytucji Słowacji „Władza państwowa pochodzi od obywateli, którzy wykonują ją poprzez wybranych przedstawicieli albo bezpośrednio”

12 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (TK) K 15/04:
„Artykuł 4 Konstytucji formułuje zasadę zwierzchnictwa Narodu, której treścią jest uznanie woli Narodu jako jedynego źródła władzy i sposobu legitymizowania sprawowania władzy. Oznacza ona, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja Kontrowersje wokół współczesnego pojęcia podmiotu suwerenności: uzależnienie pojęcia narodu od pojęcia obywatelstwa, które jest pojęciem prawnym, w kształcie nadanym przez ustawodawcę, pytanie o miejsce obywateli, którzy pozbawieni są praw wyborczych, wpływ tak ujętego suwerena na status jednostki, czy suweren może bezkarnie ograniczać prawa jednostki (zderzenie zasady suwerenności z zasadą godności jednostki ludzkiej).

13 Cechy pojęcia suwerenności narodu:
pozaprawny charakter suwerenności, pierwotność suwerenności względem prawa, co oznacza, że teksty konstytucji mają względem pojęcia suwerenności jedynie charakter deklaratoryjny, Aspekt negatywny suwerenności narodu, wykluczający możliwość przyjęcia pozycji suwerena przez grupę, klasę czy inny węższy podmiot Aspekt pozytywny suwerenności narodu, rozumiany jako obowiązek oparcia swoich działań przez organy państwa, organizacje, instytucje i obywateli na pojęciu dobra wspólnego; por. art. 1 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”, Całowładność jako cecha obejmująca zwierzchnictwo terytorialne i personalne suwerenna, pozwalająca na swobodne kształtowanie stosunków prawnych przez suwerena; jednak wskazuje się na pewne ograniczenia tej cechy wynikające ze statusu jednostki jako kształtowanego przez kategorię niezależną od suwerenności narodu czyli godność jednostki ludzkiej; Samowładność, jako samodzielne i niezależne od innych czynników zewnętrznych kształtowanie stosunków państwowych; jednak rozwój stosunków międzynarodowych i prawa międzynarodowego sprawia, że bezwarunkowe ujmowanie samowładności staje się niemożliwe ze względu na ograniczenia jakim podlega wykonywanie suwerenności narodu.

14 Formy sprawowania władzy przez Naród
Art. 4 ust. 2 Konstytucji RP : „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Orzeczenie TK K 17/98 „Art. 4 ust. 2 Konstytucji wskazuje formy sprawowania władzy przez Naród – podmiot suwerenności” Wyrok TK K 31/06 „Art. 4 Konstytucji głoszący, że „władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”, dopuszcza obydwa sposoby sprawowania władzy przez przedstawicieli lub bezpośrednio (ust. 2). Nie ulega jednak wątpliwości, że sprawowanie władzy przez przedstawicieli jest na tle obowiązującego systemu konstytucyjnego zasadą, a bezpośrednie sprawowanie władzy przez suwerena (referendum, inicjatywa ustawodawcza) – wyjątkiem.

15 Demokracja bezpośrednia – rządzenie w oparciu o osobisty udział zbiorowego podmiotu suwerenności.
Przykłady historyczne: Eklezja czyli zgromadzenie wolnych Ateńczyków Demokracja wiecowa w plemionach germańskich Landsgemeinde (zgromadzenie ludowe) w kantonach szwajcarskich Współcześnie bezpośrednie rządzenie przez suwerena jest trudne do przeprowadzenia przede wszystkim ze względu na: złożoność spraw stanowiących przedmiot rządzenia, wymagającą często specjalistycznej wiedzy, rozległość terytorialną państw, liczbę obywateli mogących potencjalnie uczestniczyć w rządzeniu Wyjątkowo znane są przypadki osobistego uczestnictwa ogółu obywateli w podejmowaniu rozstrzygnięć o charakterze publicznym np.: zgromadzenia parafialne w Anglii i Walii w parafiach liczących mniej 300 mieszkańców Town-meetings w małych miejscowościach Connecticut i Rhode Island Landsgemeinde w kantonach Glarus i Appenzell Innerrhoden oraz na poziomie gminnym,

16 Główne zastrzeżenia dotyczą:
- braku zagwarantowania anonimowości uczestników, - zwraca się także uwagę, że nie jest to forma działania suwerena lecz mieszkańców zarządzających sprawami publicznymi bezpośrednio nich dotyczącymi. Współcześnie elementy demokracji bezpośredniej stanowią uzupełniający składnik procedur rządzenia. Tworzą one instytucje demokracji bezpośredniej, instytucje prawne, które umożliwiają obywatelom uczestniczenie w rozstrzygnięciach spraw publicznych o jednostkowym charakterze i ograniczonym przedmiotowo charakterze. Zaliczamy do nich: referendum, inicjatywa ludowa, veto ludowe, recall,

17 Zalety instytucji demokracji bezpośredniej:
pozwalają uzyskać autentyczny pogląd ogółu obywateli w danej sprawie, chronią obywateli przez przypadkowymi, nieprzemyślanymi decyzjami organów władzy publicznej i są wykorzystywane jako forma kontroli organów władzy publicznej, umożliwiają wypowiedzenie się (publiczną debatę) ogółu obywateli w sprawach istotnych dla życia społecznego, sprzyja powstawaniu więzi społecznych właściwych społeczeństwu obywatelskiemu, zwiększa poczucie obywateli jako podmiotu życia politycznego. Wady instytucji demokracji pośredniej: osłabiają instytucje demokracji przedstawicielskiej, tworząc złudne poczucie możliwej alternatywy dla tych instytucji, upraszczają proces decyzyjny, sprowadzając udział obywateli do akceptacji rozwiązań wcześniej wypracowanych przez organy publiczne, mogą być dogodnym środkiem manipulacji obywatelami przez organy publiczne, przekazują decyzje w ręce osób nieprzygotowanych do rządzenia i nie mających rozeznania w sprawach rządzenia.

18 Referendum - osobiste decydowanie przez osoby uprawnione w drodze głosowania o sprawach publicznych.
Rodzaje referendów: kryterium zasięgu terytorialnego: referendum ogólnokrajowe i referendum lokalne, kryterium prawnej wymagalności (występowania obowiązku prawnego przeprowadzenia referendum): referendum obligatoryjne i referendum fakultatywne, kryterium momentu zastosowania referendum w procesie stanowienia prawa: referenda wstępne (ante legem), referenda ratyfikacyjne (post legem), referenda w sprawie uchylenia aktu prawnego, kryterium mocy wiążącej rozstrzygnięcia referendalnego: referenda rozstrzygające (stanowiące) i referenda konsultatywne (opiniodawcze) kryterium przedmiotu referendum: konstytucyjne (Massachusetts 1783, Francja 1793), ustawodawcze (kanton St.Gallen 1831), finansowe, administracyjne.

19 Plebiscyt jako 1) szczególny rodzaj głosowania powszechnego zarządzanego w celu wyrażenia poparcia dla organu władzy lub 2) głosowania dla którego podstawą prawną jest norma prawa międzynarodowego, np. w sprawach dotyczących przynależności państwowej określonego terytorium. Inicjatywa ludowa – uprawnienie określonej liczby ludności do wszczęcia postępowania ustawodawczego. Rodzaje inicjatywy ludowej: kryterium przedmiotu inicjatywy: inicjatywa konstytucyjna i inicjatywa ustawodawcza kryterium formy inicjatywy: inicjatywa sformułowana i inicjatywa niesformułowana Występuje m.in. w 22 stanach USA, w Szwajcarii, we Włoszech, w Polsce. Veto ludowe – uprawnienie określonej liczby ludności do zgłoszenia sprzeciwu wobec uchwalonej ustawy, w wyniku czego konieczne staje się przeprowadzenie referendum w tej sprawie

20 Recall – uprawnienie grupy obywateli do wystąpienia z żądaniem przeprowadzenia głosowania powszechnego w sprawie odwołania funkcjonariusza publicznego w Stanach Zjednoczonych Konsultacje społeczne – zasięgnięcie opinii obywateli w sprawie przyszłych działań faktycznych lub prawnych podejmowanych przez władze publiczne; wynik konsultacji nie ma prawnie wiążącego charakteru; w Polsce wynikają m.in. z ustawy o związkach zawodowych.

21 Instytucje demokracji bezpośredniej w Konstytucji RP.
Art. 4 ust. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Podstawa konstytucyjna referendum Art.125 W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe” Art.90 ust. 3 Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy (tzn. umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach) może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125 Art. 235 ust. 6 Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII podmioty określone w ust. 1 (Prezydent, Senat lub grupa co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów) mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Podstawa konstytucyjna obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej Art. 118 ust. 2 Konstytucji RP „Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.”

22 Demokracja przedstawicielska (reprezentatywna) w Konstytucji RP
Art. 4 ust. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Wybory jako sposób wyłaniania przedstawicieli, współcześnie dokonywane na podstawie głosowania, w którym wyrażane jest poparcie dla kandydata lub listy kandydatów (ugrupowania politycznego. Funkcje wyborów: ujawnienie preferencji politycznych i personalnych wyborców, ukształtowanie składu osobowego organów władzy publicznej państwa powoływanych w wyniku wyborów, uzyskanie przez organy władzy publicznej demokratycznej legitymacji do rządzenia, kontrola poczynań osób i organów wybieranych w wyborach, zapewnienie wpływu obywateli na postępowanie organów.

23 Rodzaje wyborów: wybory powszechne (w znaczeniu: ogólnokrajowe), przeprowadzane na terytorium całego państwa, najczęściej do organów centralnych państwa, wybory lokalne, przeprowadzane do lokalnych organów władzy publicznej, wybory ponowne, przeprowadzane na skutek całkowitego lub częściowego unieważnienia wyborów, wybory uzupełniające, przeprowadzane w skutek wygaśnięcia mandatu obsadzonego w danym okręgu wyborczym.

24 Wybory jako metoda demokratyczna wyłaniania organów państwa oraz wyrażania woli przez suwerena mogą być charakteryzowane z punktu widzenia: podmiotowego – jako zbiór uprawnień jednostki związanych z wyborem organów władzy publicznej, głównie o charakterze przedstawicielskim (parlament); w Polsce na poziomie konstytucyjnym jest to przede wszystkim art. 62 i art. 99 Konstytucji, oraz liczne normy ustawowe, głównie ordynacji wyborczych; przedmiotowego – jako zespół norm regulujących procedurę wyborczą; w Polsce na poziomie konstytucyjnym są to przede wszystkim art. 96, 97, 98, 100 i 101 Konstytucji oraz liczne normy ustawowe, przede wszystkim zawarte w kodeksie wyborczym z 2011 roku.

25 Zasada reprezentacji politycznej (zasada przedstawicielskiej formy władzy)
Naród jako suweren może działać samodzielnie jedynie incydentalnie, poprzez instytucje demokracji bezpośredniej. Art. 4 ust. 2 Konstytucji RP „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.” Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 3 listopada 2006r. (K 31/06): „sprawowanie władzy przez przedstawicieli jest na tle obowiązującego systemu konstytucyjnego zasadą, a bezpośrednie sprawowanie władzy przez suwerena (referendum, obywatelska inicjatywa ustawodawcza) – wyjątkiem”. Przemawiają za tym także, obok względów praktycznych: hierarchizacja form sprawowania władzy w art. 4 ust. 2 jak i kolejność regulacji Sejmu i Senatu oraz instytucji referendum.

26 Reprezentacja jako zasada konstytucyjna - wykonywanie władzy państwowej w imieniu narodu, przez konstytucyjnie określone organy państwa jest znana systemowi ustrojowemu Polski i większości państw demokratycznych; Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 1998r. (K 17/98) „ Przedstawicielami Narodu są przede wszystkim posłowie i senatorowie oraz Prezydent. W szerokim znaczeniu przedstawicielami Narodu są również inne osoby wchodzące w skład organów władzy publicznej, które nie pochodzą z wyborów, jeżeli organy te zostały powołane przez Konstytucję do realizacji woli Narodu, a ich działalność – poddana w sposób mniej lub bardziej bezpośredni kontroli społeczeństwa.” Brak jednoznacznego poglądu doktryny prawa co do przedstawicielskiego charakteru Prezydenta; w opinii L. Garlickiego i K. Wojtyczka przesądza o tym charakterze wybór w wyborach powszechnych (wzgląd materialny); inni autorzy wskazują na brak w konstytucji charakterystyki Prezydenta jako przedstawiciela narodu i nazwania go przedstawicielem (najwyższym) państwa (wzgląd formalny) oraz na fakt, iż jest on organem monokratycznym.

27 Cd. wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 maja 1998r. (K 17/98):
„Również samorząd terytorialny można uznać za jedną z form szeroko rozumianej demokracji przedstawicielskiej, a rady gminy – za organy wyrażające wolę tej części Narodu, która zamieszkuje obszar danej gminy.” Ten pogląd wywołuje kontrowersje w doktrynie prawa konstytucyjnego (B. Banaszak, L. Garlicki), gdyż zwraca się uwagę, że podmiotem władzy lokalnej jest wspólnota samorządowa. (…) „O naruszeniu art. 4 ust. 2 Konstytucji można byłoby mówić wtedy, gdyby całokształt obowiązujących regulacji prowadził do uniemożliwienia kontroli Narodu nad organami władzy publicznej” Optymalne warunki prawidłowej reprezentacji: demokratyczna procedura wyboru organu (zasada powszechności wyborów, zasada równości wyborów, zasada wolności wyborów, zasada tajności głosowania) wieloosobowa struktura organu reprezentacji narodu, pozwalająca na odzwierciedlenie różnorodności i poglądów suwerena, kadencyjność gwarantująca okresową odnawialność składu i legitymacji do rządzenia, oparcie systemu politycznego na zasadzie pluralizmu politycznego, silna pozycja ustrojowa i kompetencje organu będącego reprezentacją narodu.

28 Zasada demokratycznego państwa prawnego
Art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej Dwa obszary występowania pojęcia państwa prawnego: 1) obszar doktrynalny: początki u schyłku XVIII w., jako element ideologii oświeceniowej oraz dorobek Rewolucji Francuskiej, traktujący prawo jako czynnik ograniczający władzę absolutystyczną, zabezpieczenie przed władzą samowolną, termin „państwo prawne” (Rechtsstaat) zostało po raz pierwszy użyte przez W. Placidusa w 1798r. dla oznaczenia państwa szanującego uprawnienia obywateli, zasada państwa prawnego została rozbudowana przez ideologów konstytucjonalizmu i liberalizmu (I.Kant, R. von Mohl), a następnie pozytywizm prawniczy,

29 dwa nurty rozważań w doktrynie państwa prawnego:
a) formalny, kładący nacisk na aspekty proceduralne tworzenia prawa (np. zasada prymatu konstytucji, sądowa kontrola aktów administracji, niezawisłość sądownictwa) oraz traktująca prawo jako instrument działania państwa, prawo jako źródło praw jednostki b) materialny, zwracający uwagę na treść stanowionego prawa, konieczność „nasączenia” doktryny demokratyczną aksjologią stąd łączenie zasady państwa prawnego z postulatem państwa demokratycznego, respektującego prawa i wolności jednostki, których źródłem jest godność człowieka 2) obszar normatywny – pierwsza regulacja w Ustawie Zasadniczej Niemiec (art. 20 i 28), następnie konstytucji Portugalii (preambuła i art. 2 ), Hiszpanii (preambuła i art. 1), Brazylii (1988r.) i Finlandii (1999r.), W polskim konstytucjonalizmie zasada demokratycznego państwa prawnego została przyjęta 29 grudnia 1989r., w nowelizacji konstytucji z 22 lipca 1952r. i miała w sposób syntetyczny wyrażać jakościową zmianę charakteru ustrojowego państwa,

30 Zasada demokratycznego państwa prawnego w konfrontacji z brakiem szeregu postanowień dawnej konstytucji państwa socjalistycznego (tzw. milczenie konstytucji) właściwych dla nowego ustroju zmusiła Trybunał Konstytucyjny do potraktowania tej zasady jako klauzuli generalnej, będącej syntezą reguł i wartości właściwych demokratycznemu państwu prawnemu Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dekodowało z zasady demokratycznego państwa prawnego w latach 1990 – 1997 zasady i wartości, które nie były wyrażone bezpośrednio w konstytucji, m.in. : zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, w tym: zasada niedziałania prawa wstecz, prawo do życia. zasada zachowania vacatio legis, zasada ochrony praw słusznie nabytych, zasada nullum crimen sine lege, zasada podziału władzy, zasada proporcjonalności, prawo do sądu,

31 Konstytucja z 2 kwietnia 1997r
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. powtórzyła zasadę demokratycznego państwa prawnego w art. 2: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” Jednocześnie nadała status konstytucyjny części zasad dekodowanych wcześniej przez Trybunał Konstytucyjny; należą do nich m.in.: - zasada podziału władzy (aktualnie art. 10 Konstytucji RP), - zasada proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności (aktualnie art. 31 Konstytucji RP), - prawo do życia (aktualnie art. 38 Konstytucji RP), - zasada nullum crimen sine lege (aktualnie art. 42 Konstytucji RP), - prawo do sądu (aktualnie art. 45 Konstytucji RP), - prawo do prywatności (aktualnie art. 47 Konstytucji RP), - co najmniej dwuinstancyjność postępowania sądowego (aktualnie art. 176 Konstytucji RP).

32 Zasada demokratycznego państwa prawnego
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego K 26/97: „Obecnie pewne zasady i reguły znajdują wyraz zarówno w ogólnej klauzuli art. 2 Konstytucji jak też – niekiedy w sposób znacznie konkretniejszy – w dalszych szczegółowych postanowieniach tego aktu. Inne zasady i reguły, których nie powtórzono w dalszym tekście Konstytucji, wynikają tak jak poprzednio - z ogólnej treści klauzuli demokratycznego państwa prawnego”

33 Zasady dekodowane współcześnie przez TK z zasady demokratycznego państwa prawnego:
Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa: „zasada <ta> od dawna traktowana była przez Trybunał Konstytucyjny jako oczywista cecha demokratycznego państwa prawnego” (K 36/98); - „przestrzeganie tej zasady ma szczególne znaczenie w sytuacji, w której ma miejsce zmiana dotychczas obowiązujących przepisów, zwłaszcza zaś tych, które znalazły już zastosowanie jako czynnik kształtujący sytuację prawną ich adresatów” (K 4/99), - jej zasadą kierunkową „jest zasada poszanowania praw niewadliwie nabytych (…) zakazująca arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych przysługujących jednostce, zarówno publicznych jak i prywatnych” (SK 12/03),

34 Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa
„Zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i do prawa, określana także jako zasada lojalności państwa do obywatela, wyraża się w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny” (K 27/00)

35 „Konieczność respektowania zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa wywiedziona z zasady demokratycznego państwa prawnego obejmuje zakaz tworzenia prawa, które wprowadzałoby pozorne instytucje prawne. Brak możliwości realizacji prawa w granicach określonych przez ustawodawcę jest przejawem tworzenia pozornej instytucji prawnej” (K 33/02) „Złamanie swego rodzaju przyrzeczenia, wyrażonego w ustawie, musi być uznane za wyraz szczególnej nieodpowiedzialności władzy publicznej i tym samym rażące naruszenie jednego z fundamentów zasady państwa prawa” (K 4/05) „Zasada ta wyznacza sytuację prawną nie tylko obywateli, ale również cudzoziemców i innych podmiotów prywatnych znajdujących się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej” (K 45/01)

36 Zasada ochrony praw słusznie nabytych
„Zasada ta zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom prywatnym występującym w obrocie prawnym, (…) zapewnia ochronę praw podmiotowych – zarówno publicznych jak i prywatnych” (K 5/99) „Zasada ta nie oznacza nienaruszalności tych praw. Zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki (…) jest to dopuszczalne w szczególności w okolicznościach, gdy przemawia za tym inna zasada prawnokonstytucyjna, gdy ze względów obiektywnych zachodzi potrzeba dania pierwszeństwa określonej wartości chronionej bądź znajdującej oparcie w przepisach Konstytucji.” (K 5/99)

37 Zasada niedziałania prawa wstecz – lex retro non agit.
”zasada ta jest dyrektywą postępowania organów prawodawczych, polegającą na zakazie stanowienia norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowe ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych. Nadanie normom mocy wstecznej następuje gdy ustawodawca nakazuje kwalifikować według norm nowych zdarzenia zaistniałe przed wejściem tych norm w życie” (K 29/01) - „Zasada nieretroaktywności prawa nie ma charakteru absolutnego i w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być naruszona (…), jej złamanie możliwe jest jedynie w sytuacjach wyjątkowych, a przemawiać za tym musi inna zasada prawnokonstytucyjna” (K 29/01)

38 Nakaz zachowania odpowiedniej vacatio legis
„TK podkreśla konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem czasu. Zachowanie takiego okresu, określanego zazwyczaj nazwą vacatio legis ma na celu umożliwienie adresatom aktu normatywnego zapoznanie się z treścią nowych unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań” (K 4/99) Niezależnie od nakazu ustanowienia odpowiedniej vacatio legis, Konstytucja wymaga też, by sytuacja prawna osób dotkniętych nowa regulacją była poddana takim przepisom przejściowym, by mogły mieć one czas na dokończenie przedsięwzięć podjętych na podstawie wcześniejszej regulacji, w przeświadczeniu, że będzie ona miała charakter stabilny”. „Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis nie ma charakteru bezwzględnego. Ustawodawca może zrezygnować z vacatio legis jeżeli przemawia za tym ważny interes publiczny, którego nie można równoważyć interesem jednostki.”(K 18/99)

39 Zasada określoności przepisów prawa
„Naruszeniem Konstytucji jest stanowienie przepisów niejasnych, wieloznacznych, które nie pozwalają obywatelowi na przewidzenie konsekwencji prawnych jego zachowań. Należyta poprawność, precyzyjność i jasność przepisów prawnych ma szczególne znaczenie, gdy chodzi o ochronę konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela. Adresat normy prawnej musi wiedzieć, jakie jego zachowanie i z jakich przyczyn ma znaczenie prawne” (K 6/02) „Zasady przyzwoitej legislacji obejmują między innymi wymaganie określoności przepisów, które muszą być formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny” (K 24/00) „Z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady państwa prawnego wynika nakaz przestrzegania przez ustawodawcę zasad poprawnej legislacji. Nakaz ten funkcjonalnie związany jest z zasadami pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz ochrony zaufania do państwa i prawa” (K 33/00)

40 Zasada określoności przepisów prawa
„Dla oceny zgodności sformułowania określonego przepisu prawa z wymaganiami poprawnej legislacji istotne są trzy założenia (test poprawności legislacyjnej). Po pierwsze, każdy przepis ograniczający konstytucyjne wolności lub prawa winien być sformułowany w sposób pozwalający jednoznacznie ustalić, kto i w jakiej sytuacji podlega ograniczeniom. Po drugie, przepis ten powinien być na tyle precyzyjny, aby zapewniona była jego jednolita wykładnia i stosowanie. Po trzecie, przepis taki powinien być tak ujęty, aby zakres jego zastosowania obejmował tylko te sytuacje, w których działający racjonalnie ustawodawca istotnie zamierzał wprowadzić regulację ograniczającą korzystanie z konstytucyjnych praw i wolności.” (K 33/00)

41 Zasada sprawiedliwości społecznej jako element demokratycznego państwa prawnego
zasada z pogranicza „konstytucji państwa” i „konstytucji społeczeństwa”, odnosząca się do relacji wewnątrzspołecznych (między grupami społecznymi) oraz między nimi a państwem, o charakterze prawnym tej zasady wypowiedział się TK stwierdzając m.in. „Zasada sprawiedliwości społecznej nie stanowi jedynie ogólnej zasady ustrojowej RP czy też swoistej „dyrektywy programowej” (SK 26/01), Wynikająca z art. 2 Konstytucji zasada sprawiedliwości społecznej jest nie tylko ogólną zasadą ustrojową Rzeczypospolitej Polskiej, czy też „dyrektywą programową”, ale też – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego − na gruncie tego postanowienia Konstytucji można wskazać podlegające ochronie prawo do sprawiedliwego traktowania, o ile zostanie ono odniesione do sfery stosunków objętych choćby ogólnie ujętymi gwarancjami konstytucyjnymi. Państwo ma obowiązek stać na straży sprawiedliwości społecznej między innymi przez zaniechanie − zarówno na etapie stanowienia, jak i stosowania prawa − działań pozostających z nią w sprzeczności.

42 Zasada sprawiedliwości społecznej jako element demokratycznego państwa prawnego
Zasada ta, będąca rodzajem konstytucyjnej klauzuli generalnej, nie wyznacza samodzielnie kierunku i treści konkretnych rozwiązań, ponieważ nie zawiera dostatecznie precyzyjnych i jednoznacznych przesłanek formułowania ocen prawnych. Nie może być zatem rozumiana jako podstawa ustalenia określonego modelu stosunków społecznych, jednak określa minimalne − progowe − kryteria rozwiązań prawnych, które muszą być respektowane przez ustawodawcę regulującego stosunki społeczne wkraczające w sferę interesów jednostki (wyrok TK P 12/10) na temat relacji między zasadą sprawiedliwości społecznej a zasadą demokratycznego państwa prawnego TK stwierdził m.in.: „Nie jest demokratycznym państwem prawnym państwo, które nie realizuje idei sprawiedliwości, przynajmniej pojmowanej jako dążenie do zachowania równowagi w stosunkach społecznych i powstrzymywanie się od kreowania nieusprawiedliwionych, niepopartych obiektywnymi wymogami i kryteriami przywilejów dla wybranych grup obywateli” (wyrok z r., K 8/98)

43 Zasada sprawiedliwości społecznej jako element demokratycznego państwa prawnego
Na gruncie tego przepisu można wskazać szczególne prawo podlegające ochronie, jakim jest prawo do sprawiedliwego traktowania, jeśli zarazem jest ono odnoszone do sfery stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi, choćby ogólnie ujętymi. Jest ono sprzężone z obowiązkiem państwa stania na straży sprawiedliwości społecznej poprzez zaniechanie aktów (działań) mogących stać z nią w sprzeczności oraz eliminowanie takich aktów, które uznano za godzące w tę zasadę. Zasada ta dotyczy stanowienia jak i stosowania prawa” (SK 26/01) „Zasada ta nie ma jednorodnego charakteru. Wiąże się z nią m.in.: - równość praw, - solidarność społeczna, - minimum bezpieczeństwa socjalnego oraz zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji dla osób pozostających bez pracy nie z własnej woli.

44 Zasada sprawiedliwości społecznej jako element demokratycznego państwa prawnego
Występuje wyraźny związek między zasadą sprawiedliwości społecznej a zasadą równości. W opinii TK „jeżeli w podziale dóbr i związanym z tym podziale ludzi występują niesprawiedliwe różnice, wówczas różnice te uważane są za nierówność. Sprawiedliwość jest przeciwieństwem arbitralności, wymaga bowiem, aby zróżnicowanie poszczególnych ludzi powstawało w odpowiedniej relacji do różnic w sytuacji tych ludzi” (sygn. K 7/90) Ocena sposobów urzeczywistnienia zasady sprawiedliwości społecznej w danych warunkach wymaga zachowania przez sądownictwo konstytucyjne szczególnej powściągliwości. Trybunał uznaje kwestionowane przepisy za niezgodne z Konstytucją wtedy, gdy naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej nie budzi wątpliwości. Stosownie zasady sprawiedliwości społecznej wymaga uwzględnienia szerokiego zakresu swobody, jaki został pozostawiony ustawodawcy przy urzeczywistnianiu praw socjalnych” (K 5/99)

45 Zasada sprawiedliwości społecznej jako element demokratycznego państwa prawnego
„Wynika to przede wszystkim z tego, że – jako konstytucyjna klauzula generalna – nie zawiera ona „dostatecznie precyzyjnych i jednoznacznych przesłanek do formułowania ocen prawnych, które byłyby wolne od arbitralności czy czysto subiektywnych przekonań aksjologicznych reprezentowanych przez poszczególne składy orzekające”, a tylko „określa pewne minimalne, progowe kryteria rozwiązań prawnych, które powinny być respektowane przez ustawodawcę przy regulacji określonej sfery stosunków społecznych wkraczającej w sferę interesów jednostki” (wyrok TK SK 26/01)

46 Zasada pluralizmu politycznego
Jej usytuowanie ustrojowe jest następstwem współczesnego rozumienia suwerena jako konkretnej zbiorowości ludzi zamieszkującej terytorium danego państwa. Współczesny suweren to wewnętrznie zróżnicowana zbiorowość, w ramach której wyróżniamy różnorodne wspólnoty (idei, wyznania, zawodu, położenia społecznego, religii, poglądów politycznych) które mają możliwość wyrażania swoich postaw i poglądów, a także podejmowania aktywności poprzez które dają wyraz swego nastawienia do spraw publicznych. Zasada pluralizmu politycznego nie została skodyfikowana w postaci jednolitej normy, lecz może zostać zdekodowana z kilku regulacji konstytucyjnych zawartych m.in. w rozdziale I i II Konstytucji: art. 11 „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”, art. 12 „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”,

47 Zasada pluralizmu politycznego
Art. 13 „Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa” Art. 58 ust. 1 „Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się”. Art. 58 ust. 2 „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”. Inny pogląd wyraża natomiast Trybunał Konstytucyjny, zdaniem którego „jedną z podstaw ustroju Rzeczypospolitej jest wyrażona w art. 11 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji zasada pluralizmu politycznego, zgodnie z którą: „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych”. Wyrok TK Pp 01/08)

48 „Partia polityczna (…) jest z jednej strony formą urzeczywistniania wolności zrzeszania się, i w szczególności realizowania aspiracji do zorganizowanego współdziałania w sprawowaniu władzy, z drugiej strony natomiast przez jej zdolność oddziaływania na kształtowanie polityki państwa stanowi element systemu politycznego. Prawo konstytucyjne uznaje niejednokrotnie partie polityczne nie tylko za ważny, ale także za konstytucyjnie niezbędny element liberalnego demokratycznego porządku prawnego. Z tego zakorzenienia partii politycznych zarówno w wolności jednostki do realizowania w zorganizowanej formie jej politycznych aspiracji, jak i wpływania tych zorganizowanych form na politykę państwa, wynikają ogólne założenia konstytucyjne dotyczące zasad wolności tworzenia i działania partii politycznych oraz dopuszczalnych w tym względzie ograniczeń…” (sygn. Pp 1/99).

49 „Z omawianej zasady, adresowanej do władz państwowych, z legislatywą na czele, jak w wypadku każdej innej konstytucyjnej zasady ustrojowej, wynika obowiązek organów państwowych kreowania przesłanek tworzenia i nieskrępowanego działania wielu partii politycznych – odpowiednio do woli obywateli angażujących się w ich organizowanie i działanie. Państwo jest obowiązane stwarzać formalne i materialne przesłanki korzystania z tej wolności w formach przewidzianych przez prawo, a w szczególności ustanawiać przepisy niedopuszczające do arbitralnego ograniczania wolności tworzenia i działania partii politycznych. Test przestrzegania tej zasady polega w tym ujęciu na zbadaniu, czy rozwiązania prawne zapewniają wystąpienie trzech elementów: a) swobody tworzenia i działania partii, b) równości partii wobec prawa, c) określenia funkcji partii” (wyrok TK Kp 6/09)

50 Zasada podziału władzy
Idea podziału władzy znana była co najmniej od czasów Arystotelesa, choć w swych założeniach odległa była od kształtu nadanego tej zasadzie współcześnie. W starożytności jednak opowiadano się za społecznym podziałem władzy (na stany społeczne – monarchę, możnych i lud) a nie funkcjonalno – organizacyjnym (wyodrębnienie funkcji państwa i podporządkowanie im odrębnych organów państwowych. W czasach nowożytnych największy wkład doktrynalny w rozwój tej idei wnieśli John Locke (Dwa traktaty o rządzie) oraz Charles de Montesquieu (O duchu praw).

51 W pełni wykształcona doktrynalnie i normatywnie zasada podziału władzy zakłada:
a) wyodrębnienie co najmniej trzech zasadniczych funkcji władzy państwowej – prawodawstwo, wykonawstwo oraz sądownictwo (aspekt funkcjonalny lub przedmiotowy zasady podziału władzy) wraz z realizującymi je kompetencjami b) wyodrębnienie organów (lub grup organów) władzy publicznej i przypisanie im każdej z wymienionych wyżej funkcji (aspekt podmiotowy zasady podziału władzy) Orzeczenie TK K 6/94 „Wymóg rozdzielenia władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny przypadać kompetencje materialne odpowiadające ich istocie, a co więcej każda z trzech władz powinna zachować minimum wyłączności kompetencyjnej stanowiącej o zachowaniu tej istoty” c) niekiedy wskazuje się na warunek prawidłowego podziału władzy w postaci wyodrębnienia personalnego polegającego na budowaniu składu osobowego organów władzy publicznej na odrębnych zespołach ludzkich (zasada niepołączalności – incompatibilitas)

52 Aspekt ten dostrzega Trybunał Konstytucyjny - orzeczenie TK K 7/99
„Podział władzy w aspekcie organizacyjnym (podmiotowym) i funkcjonalnym (przedmiotowym) byłby nieskuteczny, gdyby ta sama osoba, czy też grupa osób mogła piastować stanowiska w różnych organach władzy publicznej, spełniających różne funkcje” Ponadto dodatkowymi założeniami funkcjonalnymi są: zasada suwerenności narodu, zakładająca, że naród działa głównie poprzez swoje organy, stosunki między organami każdej z władz powinna cechować niezależność (szczególna w przypadku władzy sądowniczej) i równorzędność, poszczególne grupy organów powinny oddziaływać na siebie hamująco, przy czym hamowanie to nie może oddziaływać na relacje między organami dysfunkcjonalnie lecz w kierunku zapewnienia wzajemnej równowagi oraz współpracy poszczególne grupy organów powinny posiadać trwały rdzeń własnych zadań i kompetencji (sfery działania), dopuszczający jednak ograniczoną ingerencję innych organów w tę sferę działania.

53 Orzeczenie TK K 6/94 Tylko jednak wobec władzy sądowniczej „rozdzielenie” oznacza zarazem „separację”, gdyż do istoty wymiaru sprawiedliwości należy, by sprawowany on był wyłącznie przez sądy, a pozostałe władze nie mogły ingerować w te działania czy w nich uczestniczyć. Wynika to ze szczególnego powiązania władzy sądowniczej z ochroną praw i wolności jednostki i znajduje potwierdzenie zarówno w szczegółowych normach Konstytucji jak i konwencjach międzynarodowych (...) Obraz stosunków między władzą ustawodawczą i wykonawczą jest natomiast odmienny. Także dla każdej z tych władz konieczne jest ustalenie i utrzymanie pewnego minimum kompetencyjnego, stanowiącego o jej „istocie”. W odniesieniu do parlamentu minimum tym jest wyłączność stanowienia ustaw o nieograniczonym zakresie (...) przedmiotowym. Zjawiskiem typowym – i to zarówno w systemie parlamentarnym jak i w systemie prezydenckim - jest jednak pewne przecinanie się czy nakładanie kompetencji sięgające nawet w dziedziny należące do „istoty” ustawodawstwa czy działalności wykonawczej. Kompetencje budżetowe należą właśnie do tej kategorii, bo budżet choć uchwalany zawsze w formie ustawy – zbliża się swą treścią do konkretnego ustalania zadań poszczególnych organów rządowych”

54 konieczne mechanizmy sprzyjające równowadze władz; nie zawsze możliwe (a nawet celowe) jest zapewnienie idealnej równowagi władz, lecz niedopuszczalne jest wzajemne podporządkowanie władz; mechanizmy te budowane są z reguły na zasadzie „reakcja – kontrreakcja” np. votum nieufności dla rządu – możliwość rozwiązania parlamentu i zarządzenie przedterminowych wyborów; ich celem jest równoważenie pozycji organów obu władz; mechanizmy te mają różny charakter prawny – od inspiracji (wnoszenie projektu ustawy, przedkładanie wniosku), do partycypacji, a nawet podejmowania decyzji formalnie zaliczających się do sfery innej funkcji np. ogłaszanie stanu wojny przez Sejm czy wydawanie rozporządzenia z mocą ustawy przez Prezydenta.

55 Zasada jednolitości państwa.
Art. 3 Konstytucji Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Cechy państwa jednolitego: Jednorodność organizacji organów władzy publicznej, opierających swoje istnienie i funkcjonowanie na tych samych założeniach, w szczególności mające na celu zachowanie i rozwój tej samej państwowości; brak organów wykonujących obcą władzę publiczną wobec obywateli państwa Jednorodność statusu prawnego ludności, wyrażającego się m.in. w konstrukcji obywatelstwa, Integralność terytorialna państwa, podział terytorialny podporządkowany jest lepszej (pełniejszej) realizacji jednej władzy państwowej,

56 Zasada pomocniczości państwa
Fragment preambuły do Konstytucji RP „(...) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot (...) położenie zasady w wstępie, któremu tradycyjnie odmawia się normatywności budzi wątpliwości co do normatywnego charakteru tej zasady Przesłanki ustanowienia zasady pomocniczości: silna pozycja koncepcji mieszczącej się w społecznej nauce Kościoła katolickiego, zgodnie z którą, władza państwowa powinna podejmować działania jedynie wtedy gdy jednostki lub grupy społeczne okażą się niewydolne w zaspokajaniu swoich potrzeb; zasada pomocniczości oznacza ograniczanie się władzy i dopuszcza jego interwencję w sytuacjach, gdy możliwości działania jednostek i grup się kończą,

57 próba ograniczenia celów i zadań państwa, poprzez wskazanie, że państwo powinno je ograniczać do tych, które są właściwe jednostkom i grupom, próba zasygnalizowania dokonanego wyboru modelu państwa, będącego odpowiedzią na (niemożliwy do zrealizowania ? skompromitowany ?) odrzucenie modelu państwa dobrobytu oraz państwa liberalnego, Konsekwencje zasady pomocniczości: Zasada organicznej budowy społeczności państwowej (zasada pluralizmu społecznego) – wieloszczeblowa struktura organizacji społecznej, polegająca na funkcjonowaniu wielu ciał pośredniczących między jednostką a państwem ( politycznych, samorządowych, zawodowych, kulturalnych); rolą państwa jest stworzenie warunków prawidłowego wykonywania zadań i funkcji przez ciała pośredniczące, ich koordynacji, a nie ich podporządkowanie państwu; w tym ujęciu z zasady pomocniczości wynika m.in. zasada samorządności państwo rezygnuje z bezpośredniego wykonywania części zadań, szczególnie tych mających bezpośredni związek z egzystencją jednostek i grup społecznych i przekazywanie ich społecznościom lokalnym, zawodowym, a nawet rodzinom – zasada decentralizacji władzy państwowej;

58 c) stworzenie szerokich możliwości udziału obywateli w rządzeniu państwem – zasada demokracji
Orzeczenie TK K 24/02 (...) Zasada pomocniczości, umacniająca uprawnienia obywateli i ich wspólnot, uzasadnia podejmowanie działań na szczeblu ponadlokalnym, jeśli rozwiązanie takie okaże się lepsze i bardziej skuteczne aniżeli działania organów wspólnot szczebla podstawowego. Zasada pomocniczości powinna być rozumiana w całej swej złożoności, która polega na tym, że umacnianie uprawnień obywateli i ich wspólnot nie oznacza rezygnacji z działań władzy publicznej na szczeblu ponadlokalnym, a przeciwnie wymaga tego rodzaju działań, jeżeli rozwiązanie problemów przez organy szczebla podstawowego nie jest możliwe.

59 Zasada decentralizacji władzy publicznej
Art.15 ust.1 Konstytucji Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej Pojęcie decentralizacji w nauce prawa: J.Boć (red.) Prawo administracyjne: „Sposób zorganizowania aparatu wykonawczego w państwie, w którym jednostki terytorialne lub inne mają samodzielność określoną w ustawie, a ingerencja w zakres tej samodzielności może odbywać się tylko na podstawie ustawy i w formach przez nią przewidzianych, z których podstawową pozostaje nadzór weryfikacyjny oparty na kryterium zgodności z prawem.”

60 Zasada decentralizacji władzy publicznej w orzecznictwie konstytucyjnym
Orzeczenie TK K 24/02 Pojęcie decentralizacji oznacza proces stałego poszerzania uprawnień jednostek władzy publicznej niższego szczebla w drodze przekazywania im zadań, kompetencji oraz niezbędnych środków. Decentralizacja, o której mówi Konstytucja nie jest jednorazowym przedsięwzięciem organizacyjnym, lecz trwałą cechą kultury politycznej zbudowanej na właściwych rozwiązaniach ustawowych, zgodnych z konstytucyjnymi zasadami ustroju Rzeczypospolitej.(...) Granice decentralizacji wyznaczone są także przez konsekwencje ustrojowe zasady, zgodnie z którą Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (art. 1 Konstytucji). Oznacza to konieczność utrzymania równowagi między potrzebami i interesami o charakterze lokalnym, znajdującymi wyraz w kompetencjach przyznanych społecznościom lokalnym, a potrzebami i interesami o charakterze ponadlokalnym.

61 Wyrok K 31/06 „Decentralizacja państwa to idea, której celem jest przekazywanie kompetencji władzy państwowej organom jednostek samorządu terytorialnego, wyłonionym w sposób demokratyczny przez społeczności lokalne. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne wynikające z Konstytucji i ustaw. Samodzielność i niezależność samorządu terytorialnego od państwa gwarantowana jest konstytucyjnie. (...) Im przekazanie kompetencji państwa na rzecz samorządu terytorialnego będzie większe oraz lepsze będą gwarancje jego niezależności, tym lepiej będzie realizowana idea decentralizacji państwa”

62 Zasada przyjaznego otwarcia na prawo międzynarodowe i współpracę międzynarodową
Tradycje konstytucyjne w postrzeganiu relacji prawa krajowego i prawa międzynarodowego; dualizm i monizm prawny; Art. 9 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego” Źródła prawa międzynarodowego: a) umowy międzynarodowe, b) zwyczaj międzynarodowy, c) zasady ogólne prawa międzynarodowego Fragment preambuły: „(...) świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej (...)”

63 Orzeczenie TK 18/04 Prawną konsekwencją art. 9 Konstytucji jest konstytucyjne założenie, iż na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, obok norm (przepisów) stanowionych przez krajowego legislatora, obowiązują uregulowania (przepisy) kreowane poza systemem krajowym (polskich) organów prawodawczych. Ustrojodawca konstytucyjny świadomie więc przyjął, że system prawa obowiązujący na terytorium Rzeczypospolitej mieć będzie charakter wieloskładnikowy. Obok aktów prawnych, stanowionych przez krajowe (polskie) organy prawodawcze, w Polsce obowiązują także akty prawa międzynarodowego. Na terenie Polski współobowiązują więc podsystemy regulacji prawnych, pochodzące z różnych centrów prawodawczych. Winny one koegzystować na zasadzie obopólnie przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania. Okoliczność ta w innej perspektywie ukazuje potencjalną kolizję norm oraz pierwszeństwo jednego z wyróżnionych podsystemów. Założenie wieloskładnikowej struktury systemu prawa obowiązującego w Polsce ma charakter generalny. (...) Nie można więc twierdzić, że jest to uregulowanie epizodyczne (...)”

64 Zasada ochrony konstytucyjnych gwarancji praw i wolności jednostki
Pojęcie gwarancji praw i wolności jednostki – instrumenty prawne oraz działalność mające na celu zapewnienie i realizację praw i wolności jednostki oraz ich ochronę przed naruszeniami. Naruszenia praw i wolności jednostki mogą mieć charakter wewnątrzpaństwowy (zachodzą w określonym państwie) i wówczas szczególne znaczenie mają gwarancje zawarte w krajowym porządku prawnym. Obecnie obserwujemy wzrost znaczenia zagrożeń dla praw i wolności jednostki o charakterze ponadnarodowym - globalnym (międzynarodowa przestępczość, terroryzm, zagrożenia dla środowiska, przestępczość z użyciem Internetu i inne) co wzmaga zapotrzebowanie nad ponadnarodowe gwarancje praw i wolności jednostki.

65 Rodzaje gwarancji praw i wolności jednostki :
represyjne, uruchamiane po naruszeniu praw lub wolności jednostki, polegające na podjęciu działań przez organy władzy publicznej orzekające o sankcji z tytułu ich naruszenia lub przywracające stan zgodny z tymi prawami i wolnościami, np. działalność sądów; prewencyjne – środki i działania zapobiegające naruszeniom prawa i wolności, np. jawność postępowania sądowego gwarancje konstytucyjne - ich zasadniczy kształt określony jest w konstytucji, co wzmacnia ich pozycję ze względu na moc konstytucji. Ich zlokalizowanie w konstytucji sprzyja stabilizacji, gdyż konstytucja nie podlega łatwej nowelizacji (np. w Polsce system sądów, Trybunał Konstytucyjny); gwarancje pozakonstytucyjne – zawarte w aktach podkonstytucyjnych, przede wszystkim w ustawach, co słabiej je stabilizuje w systemie ochrony praw jednostki. gwarancje formalne (instytucjonalne) – ogół środków prawnych, mających na celu realizację praw jednostki (np. sądy, Rzecznik Praw Obywatelskich); gwarancje materialne – warunki i rozwiązania organizacyjne stworzone w celu umożliwienia jednostkom korzystania z praw i wolności (np. budynki sądów)

66 System ochrony praw i wolności jednostki – powiązane ze sobą środki gwarancyjne, działające według pewnego porządku (wewnętrznej logiki), przy zachowaniu autonomii ich działania „Środki ochrony wolności i praw” zawarte w rozdziale II Konstytucji RP – gwarancje instytucjonalne, o charakterze represyjnym, uruchamiane przez podmiot, którego prawa konstytucyjne zostały naruszone, Skarga konstytucyjna art. 79 Konstytucji RP: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach, albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”

67 Funkcje skargi konstytucyjnej
podmiotowa, skupiona na ochronie konstytucyjnych praw i wolności jednostki, pozwalająca jej na uruchomienie procedury kontroli konstytucyjności aktu prawnego naruszającego te prawa lub wolności, przedmiotowa, mająca za zadanie zbadanie aktu prawnego z punktu widzenia jego zgodności z konstytucją i ewentualne jego usunięcie z systemu prawnego w przypadku jego niekonstytucyjności. Podmiotem skargi konstytucyjnej, któremu przysługuje prawo do skargi konstytucyjnej są osoby fizyczne, osoby prawne oraz organizacje o ile przysługują im konstytucyjne prawa lub wolności; wykluczone są organy władzy publicznej. Przedmiotem skargi jest akt normatywny, którego norma (normy) naruszyły konstytucyjne prawa lub wolności jednostki Skarga konstytucyjna ma charakter subsydiarny, co oznacza, że można z nią wystąpić dopiero po wykorzystaniu przez dany podmiot wszystkich innych przysługujących jej środków ochrony i wyczerpaniu zwykłego toku instancji.

68 W wyniku rozpatrzenia skargi konstytucyjnej zapada wyrok TK o zgodności (w tym tzw. wyrok interpretacyjny) lub niezgodności zaskarżonego aktu z Konstytucją. Wyrok TK nie uchyla aktu stosowania (wyrok, decyzja) który został wydany na podstawie aktu normatywnego zaskarżonego w drodze skargi. Ewentualny wyrok TK o niezgodności aktu z Konstytucją jest podstawą do wznowienia postępowania, które może nastąpić na wniosek skarżącego.

69 Prawo do sądu Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.” Każdy – osoba prawna i fizyczna, bez względu na posiadane obywatelstwo lub jego brak. W opinii TK prawo do sądu umożliwia jednostkom obronę ich praw i interesów przed odpowiednio kwalifikowanym organem, kierującym się wyłącznie obowiązującym w Polsce prawem. Z prawa do sądu wynikają: prawo uruchomienia procedury sądowej, prawo do ukształtowania odpowiedniej procedury sądowej, prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia, prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju sądowego i pozycji organów rozstrzygających sprawę.

70 Art. 77 ust. 2 Konstytucji RP:
„Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw” Uzupełnienie konstytucyjnego prawa do sądu, zakaz skierowany do ustawodawcy aby nie pozbawiał nikogo drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw i wolności; Zgodnie z orzecznictwem TK nie oznacza to zakazu wprowadzania przez ustawodawcę wymogów formalnych dotyczących uruchamiania drogi sądowej. Mają one na celu skłonienie podmiotu mającego zamiar wystąpić na drogę sądową do racjonalnego podejmowania decyzji w tej sprawie i powstrzymywanie przed pochopnym korzystaniem z drogi sądowej

71 Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych praw:
Art. 80 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo wystąpienia na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej” Prawo do wystąpienia przysługuje każdej osobie fizycznej (obywatel, cudzoziemiec, apatryda) oraz organizacji społecznej. Wystąpienie do RPO przysługuje niezależnie od innych środków podejmowanych przez wnioskującego, np. droga sądowa (brak zasady subsydiarności). Wystąpienie przysługuje jedynie w przypadku naruszenia praw i wolności przez organy władzy publicznej. RPO nie posiada władczych środków działania.

72 Odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez działanie organów władzy publicznej.
Art.77 ust. 1 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej” Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (sygn. SK 18/00) użyte w Konstytucji pojęcie szkody należy rozumieć podobnie jak na gruncie prawa cywilnego czyli jako każdy uszczerbek w prawnie chronionych dobrach danego podmiotu zarówno o charakterze majątkowym jak i niemajątkowym. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodne z prawem należy uważać zachowanie będące sprzeczne z nakazami i zakazami wynikającymi z normy prawnej. Bezprawność na gruncie całego systemu prawnego nie jest rozumiana jednakowo i oznacza ona, że nie każda nieprawidłowość może być kwalifikowana jako bezprawność.

73 Art. 77 ust. 1 Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej Działanie należy interpretować jako zachowania czynne (np. wydawanie decyzji administracyjnych, wyroków, stanowienie aktów prawnych)jak i zaniechania, czyli powstrzymywanie się od działania w sytuacji, gdy z przepisów prawa wynikał nakaz podjęcia działań. Szczególną formą zaniechania jest zaniechanie legislacyjne mające miejsce wtedy gdy prawa przyznane przez prawodawcę nie mogą być realizowane jako skutek nie wydania wymaganego aktu normatywnego.

74 Art. 77 ust. 1 Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodne z prawem należy uważać zachowanie będące sprzeczne z nakazami i zakazami wynikającymi z normy prawnej. Bezprawność na gruncie całego systemu prawnego nie jest rozumiana jednakowo i oznacza ona, że nie każda nieprawidłowość może być kwalifikowana jako bezprawność. Działanie należy interpretować jako zachowania czynne (np. wydawanie decyzji administracyjnych, wyroków, stanowienie aktów prawnych)jak i zaniechania, czyli powstrzymywanie się od działania w sytuacji, gdy z przepisów prawa wynikał nakaz podjęcia działań. Szczególną formą zaniechania jest zaniechanie legislacyjne mające miejsce wtedy gdy prawa przyznane przez prawodawcę nie mogą być realizowane jako skutek nie wydania wymaganego aktu normatywnego.

75 Art. 77 ust. 1 Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Pojęcie władzy publicznej obejmuje wszystkie konstytucyjne władze – ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Organ władzy publicznej - instytucja, struktura organizacyjna, jednostka dysponująca władztwem publicznym, z której działalnością wiąże się wyrządzenie szkody. Zaliczamy do nich także organy jednostek samorządu terytorialnego.


Pobierz ppt "Konstytucyjny system organów państwowych. Cz. 3."

Podobne prezentacje


Reklamy Google