Ból u chorych u kresu życia

Prezentacja na temat: "Ból u chorych u kresu życia"— Zapis prezentacji:

1 Ból u chorych u kresu życia
Krystyna de Walden – Gałuszko Wojewódzkie Centrum Onkologii, Gdańsk

2 Sytuacja distresu chorego u kresu życia
Stresory psychospołeczne • DG, wznowy, st. term. • niepełnosprawność • zmiany identyfikacji i funkcjonowania / ról • zmiany wyglądu/ identyfikacji • zmiany trajektorii choroby • niepewność Stresory biologiczne • guz/następstwa • zmiany neurobiol. • dolegliwości • leczenie Czynniki indywidualne i interpersonalne • sociodemograficzne • etap życia • poprzedni wywiad • osobowość • strategia obronna • styl więzi • wsparcie społeczne • duchowośc Continuum distresu łagodny (reakcje normalne) zespoły depresyjne lękowe zaburzenia przystosowania

3 Epidemiologia bólu Zawansowane stadium choroby 75%
w tym stopień średni lub zaawansowany 50%

4 Ból ≠ percepcja! Co to jest ból? (2)
Subiektywne, wieloobszarowe doświadczenie przeżywane indywidualnie. Clark WC, Yang JC, Tsui SL, Ng KF, Bennett Clark S. Unidimensional pain rating scales: a multidimensional affect and pain survey (MAPS) analysis of what they really measure. Pain 2002; 98: Hadjistavropoulos HD, Craig KD. Acute and chronic low back pain: cognitive, affective, and behavioral dimensions. J Consult Clin Psychol 1994; 62:

5 Ból = proces Co to jest ból? (3) osobowość nocycepcja
Etap I Zmysłowo – dyskryminacyjny (kora somatosensoryczna, szlak neordzeniowo wzgórzowy) nocycepcja Etap II Emocjonalna prosta reakcja przykrości, efektywna motywacja (przedni odcinek zakrętu obręczy) negatywne przekonanie osobowość Etap III Poznawczo wartościujący – cierpienie (kora czołowa) percepcja negatywne emocje Etap IV Zachowanie bólowe popęd awersyjny (twór siatkowaty, układ limbiczny, udział procesów sensorycznych poznawczych motywacyjnych = cenna filiżanka ekspresja J.B. Wade, D.D. Price, Personality charecteristics of patients with pain. American Psychological Association, Washington 2002, R. Melzack, P.D. Well. Tajemnica bólu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.

6 Jak chorzy reagują na ból?

7 Reakcje poznawcze i wartościujące
Pamięć bólu Uwaga (ból łatwiejszy: stały, powoli narastający) Oczekiwania Przekonania – interpretacja (znaczenie bólu) Sullivan MJ, Thorn B, Haythornthwaite JA, et al. Theoretical perspectives on the relation between catastrophizing and pain. Clin J Pain 2001; 17:52-64. Barkwell DP. Ascribed meaning: a critical factor in coping and pain attenuation in patients with cancer related pain. J Palliat Care 1991; 7:5-14. Bushnell MC, Villemure C, Duncan GH. Psychophysical and neuro-physiological studies of pain modulation by attention. w: Price DD, Bushnell MC (Eds). Psychological Methods of Pain Control: Progress in Pain Res. and Managem., Vol. 29, Seattle: IASP Press, 2004, Hadjistavropoulos HD, Craig KD. Acute and chronic low back pain: cognitive, affective, and behavioral dimensions. J Consult Clin Psychol 1994; 62:

8 Pamięć bólu = wspomnienia
wyolbrzymiona wspomnienia zafałszowane pomniejszana element zmysłowy wspomnienia „oddzielne” element psychiczny Uwaga: możliwość modelowania pamięci przez element emocjonalny.

9 Reakcje emocjonalno-motywacyjne
Lęk (ból ostry, nawracający) Przygnębienie (ból przewlekły, postępujący) Gniew Motywacja: popęd awersyjny (ucieczka od bólu), poczucie kontroli Gallagher RM, Verma S. Mood and anxiety disorders in chronic pain. w: Dworkin RH, Breitbart WS (Eds). Psychosocial Aspects of Pain: Progress in Pain Res. and Managem. Seattle: IASP Press, Vol. 27, 2004, pp Rainville P., Pain and emotions. Progresss in Pain Res and Manage. JASP Press, Seatle 2004,vol. 29., Kerns RD, Rosenberg R, Jacon MC. Anger expression and chronic pain. J Behav Med 1994; 17:57-62. Wade JB, Price DD, Hamer RM, Schwartz SM. An emotional com¬ponent analysis of chronic pain. Pain 1990; 40:

10 Psychospołeczne uwarunkowania percepcji/reakcji na ból.
Wsparcie Wpływy społeczno kulturowe

11 Duchowe uwarunkowania percepcji/reakcji na ból
= system wartości

12 Reakcje behawioralne – zachowania bólowe
Odpowiedź zewnętrzna na odczuwany ból - Pozycje chroniące / strategia „paliatywna” - Strategie usprawniające Czynniki modyfikujące: - Społeczno-kulturowe - Osobowościowe - Odruchowo-warunkowe (pamięć bólu) Sanders S.H. Psychological Approaches to Pain Managament. Guilford Press, New York 2002, Robinson J.P. Evaluation of function and Disability, w:w: Bonica,s Management of pain Loeser J.D., Butler S.H. (red.) Lippinocott, Philadlphia 2001, Keefe FJ, Williams DA. Assessment of pain behaviors. w: Melzack R (red.). Handbook of Pain Assessment, New York: Guilford Press, 2001, pp

13 Zachowania bólowe „doraźne”
Werbalne: rodzaj, liczba, sposób wypowiadania skarg Niewerbalne: pozycja chroniąca zaciskanie, napieranie pocieranie, wzdychanie mimika

14 Przystosowanie – radzenie sobie z bólem (1)
Skuteczne: Aktywne „zadaniowe” (sprawowanie kontroli) Rozwiązywanie problemów Poszukiwanie informacji Bierne: Łagodzenie emocji Oczekiwanie wsparcia Odwracanie uwagi Medytacja Modlitwa Fernandez E., Turk D.C., The utility of cognitive coping strategies for altering pain percpeption. Pain 1898, 38, Skinner E.A. i inni: Searching for the structure of coping. Psychol. Bull. 2003, 129, Nielson WR, Jensen MP. Relationship between changes in coping and treatment outcome in patients with fibromyalgia syndrome. Pain 2004; 109: Villemure C, Bushnell MC. Cognitive modulation of pain: How do attention and emotion influence pain processing? Pain 2002; 95:

15 Przystosowanie – radzenie sobie z bólem (2)
Nieskuteczne: Katastrofizacja Unikanie Ucieczka Geisser M.E., The influence of coping styles on personality traits on Pain. W: Progress in Pain Res and Manage, JASP Press, Seatle 2004, vo;. 27, Jansen M.P. i inni. Changes in beliefs, catastrophizing and coping are associated with improvement in multidisciplinary pain treatment. J. Consult Clin Psychol 2001, 69, Jensen MP Turner JA, Romano JM. Changes in beliefs, catastrophizing, and coping are associated with improvement in multidisciplinary pain treatment. J Consult Clin Psychol 2001; 69: Severeijns R, Vlaeyen JWS, i inni. Pain catastrophizing predicts pain intensity, disability, and psychologi¬cal distress independent of the level of physical impairment. Clin J Pain 2001; 17: Sullivan MJ, Thorn B, Haythornthwaite JA, et al. Theoretical perspectives on the relation between catastrophizing and pain. Clin J Pain 2001; 17:52-64.

16 Związek między stanem psychicznym a odczuwaniem bólu
A = próg czucia bólu B = próg tolerancji bólu B1 = norma B2 = zaburzenia świadomości, inne psychozy, otępienia B3 = zespoły dezadaptacyjne (depresja, lęk) Horn S., Munafo M. Pain: theory research and intervention. Open University Press, Buckingham 1997, Pickering G. i inni. Acute versus chronic pain treatment in Alzheimer’s disease. Europ. J. Pain 2006, 10, 4, Benedetti F, Vighetti S, Ricco C, et al. Pain threshold and tolerance in Alzheimer's disease. Pain 1999: 80:

17 Osobowość a próg tolerancji bólu(1)
introwersja ekstrawersja Typ osobowości dobre układy z ludźmi, ekspresja, aktywność Neurotyzm wysoki niski Lęk cecha wysoki niski pesymizm optymizm Postawa zasięg stałość personalizacja wewn. zewn Poczucie kontroli

18 Ok. 70% pacjentów onkologicznych u kresu życia - powyżej 65 r.ż.

19 Percepcja i ekspresja osób starszych zależą od: Stopnia emocjonalności
Sprawności umysłowej Stopnia emocjonalności

20 + + pamięć, uwaga, oczekiwanie, przekonanie
Percepcja bólu i ekspresja u ludzi starszych - Różnice Sprawni umysłowo Z zaburzeniami poznawczymi i emocjonalnymi Etap I. nocycepcja + Etap II. przykrość zmiany Etap III. poznawczo wartościujące + pamięć, uwaga, oczekiwanie, przekonanie Etap IV. zachowania bólowe pozycje chroniące, + strategie usprawniające, czynniki osobowościowe, odruchowo warunkowe, pamięć Benedetti F., Vighetti S. et all. Pain threshold and tolerance in Alzheimer. Disease Pain 1999, 80,

21 Próg czucia bólu u ludzi w sile wieku i u osób starszych
osoby starsze Benedetti F., Vighetti S. et all. Pain threshold and tolerance in Alzheimer. Disease Pain 1999, 80,

22 Próg tolerancji bólu u osób sprawnych umysłowo, z zaburzeniami poznawczymi i z zaburzeniami emocjonalnymi osoby sprawne umysłowo osoby z zaburzeniami poznawczymi osoby z zaburzeniami emocjona-lnymi Benedetti F., Vighetti S. et all. Pain threshold and tolerance in Alzheimer. Disease Pain 1999, 80,

23 Farmakoterapia bólu a uzależnienie?
Uzależnienie to: Utrata kontroli nad używaniem środków (głód) Przymus używania mimo niekorzystnych następstw

24 zaspokajanie popędu/potrzeby
Mechanizm kontrolowanego używania (1) Potrzeba nagrody popęd czynności przygotowawcze konsumpcja odhamowanie inne potrzeby popędy zaspokajanie popędu/potrzeby Antynapęd Świadome „lubienie” nagrody Podświadome chcenie (W. Kostowski) potrzeba

25 zaspokajanie popędu/potrzeby
Mechanizm powstawania uzależnienia (2) Potrzeba nagrody czynności przygotowawcze popęd konsumpcja Silne zahamowanie Silne zahamowanie zaspokajanie popędu/potrzeby inne potrzeby inne popędy Zahamowanie antynapędu Antynapęd Świadome „lubienie” nagrody Potrzeba nagrody popęd Podświadome chcenie (W. Kostowski)

26 Stosowanie opioidów u chorych z bólem nie prowadzi do uzależnienia!
Potrzeba nagrody (brak bólu) czynności przygotowawcze potrzeba konsumpcja odhamowanie odhamowanie Zaspokajanie popędu/potrzeby inne potrzeby inne popędy Antynapęd (W. Kostowski)

27 Uzależnienie od narkotyków a lecznicze stosowanie opioidów
Objawy Narkotyki „Opioidy” Uzależnienie psychiczne + - Uzależnienie fizyczne +/- Objawy abstynencji Tolerancja Uzależnienie rzekome (pseudo uzależnienie) Uzależnienie terapeutyczne Fishbain D.A. i inni. Drug abuse, dependenceand addition in chronic pain patients. Clin J. Pain 1992, 8, Sees KL, Clark HW. Opioid use in the treatment of dhronic pain: assessment of addiction. J Pain Symptom Manage 1992; 8:

28 Nie potrzeba nam mniejszych problemów! Potrzeba lepszych rozwiązań!
Dziękuję za uwagę