Matura 2015 Nowa formuła egzaminu z języka polskiego

Prezentacja na temat: "Matura 2015 Nowa formuła egzaminu z języka polskiego"— Zapis prezentacji:

1 Matura 2015 Nowa formuła egzaminu z języka polskiego

2 na podstawie informatora
Wprowadzenie na podstawie informatora

3 Egzamin ustny Zadanie egzaminacyjne : składa się z polecenia i tekstu (w zadaniach stosowane są trzy typy tekstów: teksty o języku, teksty literackie teksty ikoniczne daje możliwość weryfikacji sfunkcjonalizowanej (nie odtwórczej) wiedzy zdającego oraz jego umiejętności analityczno-interpretacyjnych; umożliwia zdającemu zaprezentowanie poziomu dojrzałości intelektualnej, orientacji w problemach kultury, literatury i języka, a także wykazanie się sprawnością językowo-komunikacyjną; odwołuje się do umiejętności (i wiadomości) wskazanych w podstawie programowej dla IV etapu edukacji polonistycznej (oraz etapów niższych); w zadaniu została wyraźnie określona sytuacja komunikacyjna – za pomocą czasowników operacyjnych, które dają uczniowi wskazówkę, jaką formę ma wybrać dla wypowiedzi. ( czasowniki operacyjne : rozważ, uzasadnij, przedstaw ocenę - narzucają wypowiedź interpretacyjną; czasowniki operacyjne: przedstaw, opisz – narzucają wypowiedź informacyjną )

4 Rozwiązanie zadania egzaminacyjnego w części ustnej wymaga:
Rozpoznania zadanej w poleceniu intencji i przygotowanie wypowiedzi zgodnie z tą intencją; Odczytania ( interpretacji) dołączonego tekstu kultury pod kątem wskazanego w poleceniu (dowolnych) i problemów, które łączą się z tematem wypowiedzi; Opracowania wypowiedzi pod względem kompozycyjnym i językowo-stylistycznym; Wygłoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury żywego słowa; Udziału w rozmowie dotyczącej wygłoszonej wypowiedzi monologowej.

5 Egzamin ustny – przykład zadania (1)
Czy poprawność językowa jest potrzebna? Uzasadnij, odwołując się do fragmentu wywiadu z Janem Miodkiem oraz innego tekstu kultury. Jan Miodek: Porozumiewamy się bez przeszkód, a przeciętny Polak rzadko przeżywa rozterki gramatyczne. (...) Redaktor: Co jest najbardziej niebezpieczne czy może charakterystyczne? J.M.: Rozchwiane normy stylistycznej. Spotykamy się z tym a każdym niemal kroku, bo Polak coraz gorzej wyczuwa sytuację, w której dana forma językowa jest stosowna. Nie potrafi wybrać właściwej. Na porządku dziennym jest mieszanie w jednej wypowiedzi stylu wysokiego i niskiego, a także ciśnienie oficjalności, z którą do naszej mowy wkraczają zwroty i sformułowania z urzędniczych sprawozdań, protokołów. Przykładów można podać wiele. Wkurzamy się, opierniczmy kogoś, zadowoleni, że unikamy brzydkiego wyrazu, sięgając po wcale przecież nieelegancki substytut. Przedstawiamy sąsiadowi małżonkę zamiast żonę, nieświadomi, że owa małżonka szeleści dyplomatycznym protokołem. Zalecamy gościom schroniska nadzór nad sprzętem z powodu nasilających się faktów jego zaboru. Chodzimy do Nowaka, ale składamy gazetowe kondolencje (dyrektorowi Janowi Nowak) pod wpływem stylu kancelaryjnego. Młody człowiek pytany, dlaczego uprawia sport, odpowiada – (Gram w piłkę, ponieważ to fajne zajęcie), zderzając potoczne (fajne) z literackim (ponieważ). To są stylistyczne antypody. Joanna Pyszny, Miodek drąży skałę, Wrocław 1993, s

6 Egzamin ustny – przykład zadania (2)
Cierpienie uszlachetnia czy degraduje? Rozważ problem, odwołując się do dramatu Mickiewicza i wybranego tekstu kultury. IMPROWIZACJA (fragment) K o n r a d  Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony; Ciałem połknąłem jej duszę, Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon – bo za milijony Kocham i cierpię katusze Patrzę na ojczyznę biedną, Jak syn na ojca wplecionego w koło; Czuję całego cierpienia narodu, Jak matka czuje w łonie bole swego płodu. Cierpię, szaleję – […]. [1832] Adam Mickiewicz, III cz. Dziadów, [w:] tegoż, Dzieła, t. III, oprac. Z. Stefanowska, Warszawa 1995, s. 164 (Akt I, Sc. II, w ).

7 Egzamin ustny – przykład zadania (3)
Informator maturalny s. 32 Jakie refleksje o współczesnej cywilizacji wyrażają twórcy w swoich dziełach? Odpowiedz na podstawie interpretacji podanego tekstu kultury oraz wybranych przez siebie tekstów literackich.

8 SIEDEM KROKÓW ZDAJĄCEGO PODCZAS EGZAMINU
Rozpoznanie zawartej w poleceniu intencji – określenie problemu – TEZA Przygotowanie wypowiedzi zgodnie z tą intencją - skonstruowanie planu wypowiedzi poprawnej pod względem kompozycyjnym i językowo-stylistycznym – ARGUMENTACJA Interpretacja dołączonego tekstu kultury pod kątem wskazanego problemu - wyznaczenie kontekstów interpretacyjnych – ILUSTROWANIE ARGUMENTÓW Odwołanie się do innych tekstów literackich (dowolnych) – nagromadzenie przykładowego materiału ilustrującego (ILUSTROWANIE ARGUMENTÓW) Odwołanie się do problemów , które łączą się z tematem wypowiedzi – wskazanie wniosków – WNIOSKOWANIE Wygłoszenie wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury żywego słowa – prezentacja trwająca do 10 minut – WYPOWIEDŹ Udział w rozmowie dotyczącej wygłoszonej wypowiedzi monologowej – żywe uczestnictwo w rozmowie do 5 minut – ROZMOWA

9 Egzamin pisemny Zadania w części I: testowe nie ograniczają się do sprawdzania umiejętności wyszukiwania informacji, ale – obligatoryjnie - służą rozpoznawaniu poziomu umiejętności analizy tekstu i jego przekształceń, a także świadomości językowej. zadania w części II: tworzenie tekstu własnego sprawdzają także znajomość utworów literackich, których , zgodnie z podstawą programową , nie wolno pominąć ( utwory oznaczone gwiazdką *).

10 zadania testowe mogą dotyczyć: sprawdzają: poziomu znaczeń
poziomu struktury poziomu komunikacji sprawdzają: umiejętność wykonywania działań na tekście sprawdzające świadomość językową

11 Egzamin pisemny - TEST Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na poziomie znaczeń: wyszukiwania informacji złożonych, dostrzegania powiązań między informacjami, dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniami, odróżniania informacji ważnych od drugorzędnych, wnioskowania na podstawie przesłanek zawartych w tekście, określania tematu/ głównej myśli/ przesłania tekstu, dostrzegania relacji między częściami składowymi tekstu, określania stosunku autora do opisanych zagadnień, zadawania pytań do tekstu, rozpoznawania znaczeń przenośnych wyrazów i konstrukcji wyrazowych.

12 Egzamin pisemny - TEST Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na poziomie struktury: rozumienia funkcji środków językowych w tekście, w tym epitetu, porównania, przenośni, badania struktury tekstu, określania tezy tekstu i wskazywania argumentów, objaśniania funkcji wydzielonych fragmentów tekstu na tle całości, wyodrębniania części składowych utworu, określania powiązań między nimi.

13 Egzamin pisemny - TEST Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na poziomie komunikacji: rozpoznawania informacji i opinii, wyrażania stosunku do opinii autora (czytanie krytyczne).

14 Egzamin pisemny - TEST Zadania testowe sprawdzające umiejętność wykonywania działań na tekście mogą dotyczyć: wyszukiwania słów (pojęć) kluczowych; transformacji tekstu, czyli różnych przekształceń jego struktury, opartych na zasadzie równoważności, służących m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przekształcenia składniowe podporządkowane różnym intencjom komunikacyjnym); formułowania pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania lub fragmenty tekstu; streszczenia; tworzenia planu tekstu.

15 Egzamin pisemny – poziom podstawowy - TEST
Zadania testowe sprawdzające świadomość językową mogą dotyczyć np.: słownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazów i konstrukcji synonimicznych, wyrazów wieloznacznych, definiowania pojęć; słowotwórstwa, czyli analizowania budowy wyrazów pochodnych i sposobu ich tworzenia; fleksji, czyli odmiany wyrazów; składni w tekście, czyli m.in. budowy wypowiedzeń, funkcji wyrazów w zdaniu (podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, przydawki, okolicznika), związków składniowych między częściami zdania, budowy zdań złożonych, szyku wyrazów i wypowiedzeń składowych w wypowiedzeniu złożonym, transformacji opartych na równoważności jednostek języka i konstrukcji językowych; funkcji tekstu; cech gatunkowych tekstu; zagadnień stylistycznych, czyli m.in. wartości stylistycznej środków językowych w tekstach tworzonych w różnych celach i w różnych sytuacjach komunikacyjnych, cech tekstów należących do poszczególnych stylów funkcjonalnych polszczyzny (naukowego, popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzędowego, artystycznego), zabiegów stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), różnicy pomiędzy tekstem ustnym a pisanym; Innych umiejętności wskazanych w podstawie programowej dla II, III i IV etapu edukacyjnego w częściach Świadomość językowa.

16 Egzamin pisemny – poziom podstawowy – tworzenie tekstu własnego
dwa warianty wypracowania (do wyboru): rozprawka problemowa i interpretacja tekstu poetyckiego zadanie złożone z tekstu i polecenia do tekstu: - fragment epiki lub dramatu (rozprawka) - tekst liryczny (interpretacja) stała formuła polecenia część zadań dotyczy lektur obowiązkowych dla IV etapu kształcenia kryteria oceniania jednakowe dla wszystkich rozprawek i jednakowe dla wszystkich interpretacji minimalna długość wypracowania: 250 słów

17 Egzamin pisemny- poziom podstawowy
Napisanie rozprawki wymaga od zdającego: zrozumienia załączonego do polecenia tekstu literackiego (epickiego lub dramatycznego); sformułowania własnego stanowiska (tezy lub hipotezy) wobec problemu postawionego w poleceniu i odnoszącego się do zamieszczonego w arkuszu tekstu literackiego; rzeczowego uzasadnienia swojego stanowiska; odwołania się do załączonego tekstu oraz do wybranego tekstu/ wybranych tekstów kultury. W przypadku, jeśli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie jako obowiązkowa, uczeń powinien także odwołać się do całości utworu. Szczegółowe wskazówki dotyczące liczby tekstów i sposobu odwołania się do nich znajdują się w poleceniu; napisania wypowiedzi, którą powinien cechować widoczny zamysł kompozycyjny, wyrażający się w funkcjonalnej segmentacji i uporządkowaniu tekstu stosownie do wskazanego gatunku wypowiedzi.

18 Rozprawka - poziom podstawowy
Sprawdza zarówno umiejętność odbioru, analizy i interpretacji tekstu literackiego, jak i tworzenia własnej wypowiedzi Aby przygotować tego rodzaju wypowiedź uczeń musi najpierw rozpoznać sens załączonego do polecenia tekstu, określić jego problematykę, odnaleźć elementy znaczące dla odczytania utworu, a następnie wyszukać odpowiednie konteksty (teksty kultury) przydatne do opracowania zagadnienia wskazanego w poleceniu, a więc porównać funkcjonowanie tych samych motywów w różnych tekstach kultury.

19 Egzamin pisemny - poziom podstawowy
W przypadku interpretacji polecenie ma postać: Zinterpretuj podany utwór. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów. Forma wypowiedzi: dłuższa wypowiedź argumentacyjna Część argumentacyjna powinna zawierać ustalenia analityczne dotyczące na przykład: elementów sytuacji komunikacyjnej w tekście; kompozycji tekstu oraz jej funkcji; cech stylu wypowiedzi i użytych w niej środków językowych oraz ich funkcji; dosłownych i niedosłownych znaczeń poszczególnych elementów utworu; przynależności gatunkowej tekstu; kreacji świata przedstawionego (w tym funkcji motywów literackich); odwołań do kontekstów, ze szczególnym uwzględnieniem innych tekstów kultury. Praca interpretacyjna winna zawierać wyprowadzone z tych ustaleń wnioski służące osiągnięciu głównego celu pracy, czyli zaprezentowaniu odczytania dzieła.

20 Na czym polega wykonanie zadania interpretacyjnego?
Praca interpretacyjna powinna polegać na przedstawieniu propozycji odczytania utworu poetyckiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdającego sensów tekstu. Zadaniem zdającego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej za pomocą argumentów pozwalających na jej uprawomocnienie.

21 Budowa wypowiedzi Zdający może zbudować wypowiedź w rozmaity sposób:
w porządku linearnym prowadzącym od poszczególnych ustaleń analitycznych do wniosków natury ogólnej; w porządku linearnym prowadzącym od postawienia tezy/hipotezy poprzez prezentację argumentów w postaci ustaleń szczegółowych, po sformułowanie wniosku; w porządku nielinearnym – zgodnie z pojawiającym się skojarzeniami, rozszerzającymi krąg ustaleń lub je zawężającymi i pogłębiającymi

22 Egzamin pisemny – poziom rozszerzony
dwa warianty wypracowania (do wyboru): a) wypowiedź argumentacyjna b) interpretacja porównawcza dwóch tekstów literackich zadanie złożone z tekstu oraz polecenia do tekstu - fragment tekstu teoretycznoliterackiego lub krytycznoliterackiego lub historycznoliterackiego (szkic lub rozprawka) - dwa teksty literackie (interpretacja porównawcza) stała formuła polecenia minimalna długość wypracowania: 300 słów stałe kryteria oceniania dla każdej formy wypowiedzi na napisanie wypracowania zdający ma 180 minut za wypracowanie można uzyskać 40 punktów

23 Wypowiedź argumentacyjna na poziomie rozszerzonym
to forma wypowiedzi pisemnej, w której od ucznia wymaga się: zrozumienia załączonego do polecenia tekstu krytycznoliterackiego, historycznoliterackiego, teoretycznoliterackiego; określenia głównego problemu przedstawionego w tekście; rozważenia i oceny rozwiązania problemu, które przedstawił autor tekstu; odwołania się do załączonego tekstu oraz do innych, wybranych przez ucznia tekstów kultury; przygotowania w formie pisemnej (np. w formie rozprawki lub szkicu), która powinien cechować wyraźny zamysł kompozycyjny wyrażający się w funkcjonalnej segmentacji i uporządkowaniu tekstu ze względu na wybrany przez zdającego gatunek wypowiedzi.

24 Egzamin pisemny – poziom rozszerzony:
Wypowiedź argumentacyjna – - formuła polecenia: Znajdź i sformułuj problem, jaki podejmuje XY w poniższym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autora, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów. (zadanie to służy sprawdzeniu, czy zdający potrafi twórczo wykorzystać wypowiedzi takie jak , recenzja, szkic, artykuł, esej, odnosząc się przy tym nie tylko do dołączonego tekstu, ale do różnorodnych kontekstów kulturowych)

25 Egzamin pisemny – poziom rozszerzony:
2. Interpretacja porównawcza Zadanie składa się z polecenia i dwóch tekstów literackich (epickich albo lirycznych, albo dramatycznych) lub ich fragmentów. Każdy z zestawionych fragmentów musi mieć charakter autonomiczny, to znaczy można przeprowadzić jego analizę i interpretację bez konieczności odwołania się do innych fragmentów lub do całości tego utworu. Forma wypowiedzi: dłuższa wypowiedź argumentacyjna Interpretacja porównawcza - formuła polecenia: Dokonaj interpretacji porównawczej podanych utworów. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

26 Wyjaśnienie Interpretacja porównawcza polega na przedstawieniu propozycji odczytania dwóch utworów należących do jednego rodzaju literackiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdającego sensów zawartych w tych tekstach, a następnie ustaleniu podobieństw i/lub różnic między nimi i przedstawieniu wniosków wynikających z zestawienia tych podobieństw/różnic. Zadaniem zdającego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej dotyczącej obu porównywanych utworów przez wskazanie rzeczowych argumentów pozwalających na jej uprawomocnienie. Część argumentacyjna powinna zawierać ustalenia analityczne odnoszące się do różnych elementów treści i struktury utworów - podobnie jak w przypadku interpretacji na poziomie podstawowym.

27 Współczesne metodologie literaturoznawcze
Współczesne metodologie literaturoznawcze Interpretacja tekstu poetyckiego

28 Tekst kultury w nowej podstawie programowej rozumiany jest według zasady semiotycznej

29 Czym jest interpretacja w znaczeniu semiotycznym?
Semiotyka jako nauka o znakach może być podstawowym i skutecznym narzędziem interpretatora Każde odkodowanie jest kolejnym zakodowaniem, to znaczy: Każda interpretacja jest kolejnym sposobem przedstawienia rzeczywistości wewnątrztekstowej. Staje się tłumaczeniem znaków, ich przekładem na sytuacyjne rozumienie treści.

30 Z semiotycznej zasady wynika że:
ILU INTERPRETATORÓW – TYLE INTERPRETACJI. Nie istnieje jedna, kanoniczna interpretacja tekstu. Zawsze zależy ona od kompetencji interpretatora (jego erudycji, doświadczenia egzystencjalnego, indywidualnej wrażliwości, a także dostrzeżonych przez niego kontekstu i konsytuacji). Jedynym niepodważalnym kryterium w interpretacji jest WIERNOŚĆ TEKSTOWI

31 WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE
KAŻDA INTERPRETACJA WYMYKA SIĘ JEDNOZNACZNOŚCI Istnieje nieskończoność możliwych artykulacji znaczeniowych. ZASADA WIELOKIERUNKOWOŚCI INTERPRETACJI UMOŻLIWIA STOSOWANIE NARZĘDZI WYPRACOWANYCH PRZEZ WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE

32 Współczesne metodologie literaturoznawcze
PSYCHOANALIZA FENOMENOLOGIA HERMENEUTYKA SEMIOTYKA POSTSTRUKTURALIZM DEKONSTRUKCJA PRAGMATYZM NOWY HISTORYZM BADANIA KULTUROWE POSTKOLONIALIZM

33 WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE PSYCHOANALIZA
Tekst literacki jest miejscem, w którym pisarz nieświadomie ujawnia treści spychane do podświadomości. Tworzenie literatury jako psychiczny mechanizm obronny. Tekst odsyła do kompleksów człowieka i jego przeżyć z przeszłości (traum etc.) oraz jego nieświadomych fantazji. Badanie tekstu to docieranie do ukrytego (nawet przed autorem) sensu. Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego ARCHETYP (gr. prawzór) – wyobrażenie zakorzenione w zbiorowej nieświadomości, rządzące ludzką psyche. Obraz pierwotny (nieikoniczny!), powracający w różnych realizacjach. SYMBOL – według Carla Gustawa Junga „zmysłowo postrzegany obraz przeżycia wewnętrznego”. Znak wielopłaszczyznowy, polisemantyczny. Odsyła do nieświadomości zbiorowej PRZEDSTAWCIELE i LITERATURA Sigmund Freud Carl Gustav Jung Jacques Lacan Literatura przedmiotu: Psychoanaliza i literatura, red. P. Dybel, M. Głowiński, Gdańsk 2001. Danuta Danek, Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Warszawa 1997. Paweł Dybel, Freuda sen o kulturze, Warszawa 1996. Edward Fiała, Modele freudowskiej metody badania dzieła literackiego, Lublin 1991.

34 WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE HERMENEUTYKA*
Tekst literacki jest zapisem doświadczeń egzystencjalnych autora. Tworzenie literatury jako utrwalanie egzystencji. Badanie tekstu to próba dotarcia do pierwotnego sensu (egzystencjalnego doświadczenie autora) lub sensu wtórnego, który rodzi się w każdym akcie interpretacji (egzystencjalne doświadczenie czytelnika). Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego EGZEGEZA – próba odpowiedzi na pytanie, gdzie kryje się prawdziwy sens tekstu, czy jest on literalny (dosłowny) czy figuralny (odsyła do innego znaczenia). TRADYCJA – historyczna przestrzeń duchowa łącząca tekst i jego interpretatora. Nieusuwalny składnik samorozumienia (Paul Ricoeur). KOŁO HERMENEUTYCZNE – według Friedricha Schleiermachera nie można rozumieć części tekstu bez odwołania do całości, zaś całość pozostanie niezrozumiała bez odniesienia do poszczególnych części. Heidegger twierdził, że każde rozumienie poprzedza przed-rozumienie; interpretator musi dysponować wiedzą, poglądami i narzędziami. PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA Wilhelm Dilthey Martin Heidegger Hans-Georg Gadamer Paul Ricoeur Literatura: Katarzyna Rosner, Hermeneutyczny model obcowania z tekstem literackim [w:] Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze, Lublin 1992, przedruk: Problemy teorii literatury, seria IV, Wrocław 1998. Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, tłum. G. Sowiński, Kraków 1993. Andrzej Bronk SVD, Rozumienie, dzieje, język, Lublin 1988. *Hermeneutyka to sztuka i teoria interpretacji. Hermeneutyka egzystencjalna jest sposobem bycia-w-świecie.

35 WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE POSTSTRUKTURALIZM
Tekst literacki jest rzeczywistością dynamiczną (krytyka statycznego ujęcia dzieła literackiego jako „depozytu sensu”, mimetycznej teorii interpretacji); kategorii autora, jako „strażnika sensu” oraz kategorii prawdy (Roland Barthes). Tworzenie literatury jako nieskończona produkcja sensu, w której uczestniczy czytelnik, aktywny współtwórca znaczeń. Badanie tekstu to określanie napięć między podmiotem a dyskursem oraz mechanizmów władzy w języku (Michael Foucault); poststrukturalizm, a zwłaszcza dekonstrukcja zrywa podważa bezwzględną zasadę wierności tekstowi. Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego „ŚMIERĆ AUTORA” (Barthes) – symboliczne usunięcie z dyskursu teoretycznoliterackiego autora jako hipotetycznego gwaranta poprawności odczytania tekstu. INTERTEKSTUALNOŚĆ – to pokazanie gry znaczeń w nowym kontekście; każdy tekst wchłania w siebie inne wcześniejsze teksty, jest więc siecią rozmaitych zapożyczeń (cytatów, klisz), które się w nim nawarstwiły. Analiza ma za zadanie te zapożyczenia wydobyć (odtworzyć, z czego tekst jest zbudowany). Nie istnieje „czyste” źródło literatury (między językiem a światem stoją wcześniejsze użycia danego słowa) (Julia Kristeva). PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA Jacques Derrida Roland Barthes Julia Kristeva Michel Foucault Literatura przedmiotu: Ryszard Nycz, Tekstowy świat, Kraków 2001. Anna Burzyńska, Poetyka po strukturalizmie, [w:] Poetyka bez granic, red. W. Bolecki, W. Tomasik, Warszawa 1995. Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992. Michał Głowiński, O intertekstualności, [w:] tenże, Poetyka i okolice, Warszawa 1992. Włodzimierz Bolecki, Historyk literatury i cytaty, {w:] tenże, Pre-teksty i teksty, Warszawa 1991.

36 WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE BADANIA KULTUROWE
Tekst literacki jest jednym z wielu praktyk symbolicznych poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli. Tworzenie literatury to praktyka ideologiczno-kulturowa. Autor i czytelnik spełniają funkcje dyskursywne. Są wezwani do swoich ról poprzez ideologie oraz sposoby kulturowego usytuowania Badanie tekstu to ujawnienie ideologii ukrytej w każdym dziele, które kryje w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata i określa stosunek jednostki do jej własnego życia. Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego HABITUS – kulturowy mechanizm modelujący percepcję, nabywany w wyniku uczestnictwa w różnych instytucjach edukacyjnych (Pierre Bourdieu) KAPITAŁ KULTUROWY – stopień posiadanej wiedzy i kwalifikacji niezbędnie potrzebnych do wejścia w krąg pożądanych instytucji kulturalnych. DYSKURS – zbiór społecznie usankcjonowanych praktyk wypowiedzeniowych, określających zarówno miejsce podmiotu, jak i status rzeczywistości. PRZEMOC SYMBOLICZNA – język nie jest sposobem komunikacji, lecz przejawem walki między jednostkami (lub grupami). Wymiana kulturowa zakłada konflikt interesów i walkę o władzę symboliczną. PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA Roland Barthes Pierre Bourdieu Michel de Certeau Michel Foucault Clifford Geertz Antonio Gramsci Robert Williams Literatura przedmiotu: Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski,, R, Nycz. Kraków 2006. Badanie kultury, wyb. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa 2003.

37 TRZY NIEZBĘDNE KSIĄŻKI
1. Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku, Kraków Ryszard Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Kraków Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992.

38 Co znaczy interpretować?
Umberto Eco żądał ograniczenia swobód interpretatora. Wymieniał trzy podstawowe źródła znaczenia literatury: intencję autora intencję czytelnika intencję dzieła. Te trzy źródła są jednakowo ważne i nawzajem się uzupełniają. Ich połączenie daje poprawną interpretację. Interpretacja to szkoła rozumienia: tekstu, świata, samego siebie, perspektywy transcendentalnej

39 Zasady podstawowe szkolnej interpretacji
1. Tekst stanowi podstawę interpretacji, zatem elementarna uczciwość interpretacyjna nakazuje skupienie się na nim. 2. Interpretacja obejmuje doświadczenie czytelnika jego światopogląd oraz wiedzę, z którymi przystępuje do lektury. 3. Sposób odbioru jest elementem kompetencji kulturowej, oznacza umiejętność poprawnego podejścia do tekstu.

40 Szkolne metody, techniki, sposoby pracy z tekstem poetyckim

41 Dlaczego interpretacja w szkole?
Interpretacja to najważniejsza umiejętność złożona kształcona podczas lekcji języka polskiego

42 Analiza i interpretacja w nowej podstawie programowej
Wstępne rozpoznanie  Analiza Interpretacja Wartości i wartościowanie

43 Analiza CZYNNOŚCI W SZKOLNEJ ANALIZIE LITERACKIEJ:
przeżycie estetyczne i etyczne tekstu obserwacja części składowych wnioski interpretacyjne dotyczące całości podsumowanie aksjologiczne CELE SZKOLNEJ ANALIZY LITERACKIEJ: uwrażliwienie na tekst literacki kształtowanie umiejętności opisu utworu literackiego określenie sensu utworu, poprzez uporządkowanie spostrzeżeń szczegółowych otwarcie na świat wartości ( wszystkie elementy egzaminu koncentrują się wokół TEKSTU. Jest on podstawowym obiektem interpretacji i powinien być głównym bohaterem lekcji. Historia literatury może być jednym z narzędzi interpretacji)

44 KONIECZNOŚĆ SELEKCJI materiału analitycznego
Selekcja powinna przebiegać według określonej hierarchii. Elementami analizy nie należy zajmować się dla nich samych. Podstawową zasadą powinna być FUNKCJONALNOŚĆ. „Poszczególne elementy i ich struktura interesują nas tylko o tyle, o ile pełnią one w konkretnym utworze określoną funkcję, o ile są związane z nimi pewne cechy lub jakości tego utworu”. Stefan Sawicki

45 Konteksty interpretacyjne
Estetyczny – ujawnianie wrażliwości na kategorie piękna Filozoficzny – interpretacja to rozumienie świata Egzystencjalny (praktyczny) – interpretacja jest podstawą funkcjonowania w świecie Historyczny – interpretacja akcentuje wydarzenia odnoszące się do tekstu Biograficzny – interpretacja uwzględnia wydarzenia z życia autora Historycznoliteracki – interpretacja uwzględnia konteksty międzyliterackie W procesie interpretacji tekstu poetyckiego nie ma elementów nieistotnych

46 Tekst poetycki W czterech ścianach mego bólu nie ma okien ani drzwi. Słyszę tylko: tam i nazad chodzi strażnik za murami. Odmierzają ślepe trwanie jego głuche puste kroki. Noc to jeszcze czy już świt? Ciemno w moich czterech ścianach. Po co chodzi tam i nazad? Jakże kosą mnie dosięgnie, kiedy w celi mego bólu nie ma okien ani drzwi? Gdzieś tam pewno lecą lata z ognistego krzaka życia. Tutaj chodzi tam i nazad strażnik upiór z ślepą twarzą. Mentona, luty 1956 Aleksander Wat, ***W czterech ścianach mego bólu…

47 Próba interpretacji z użyciem instrumentarium z zakresu różnych metodologii
PSYCHOANALIZA Badanie tekstu to docieranie do ukrytego (nawet przed autorem) sensu. Pytania do tekstu: Jaki symbole pojawiają się w tym tekście? Jaką prawdę o osobie mówiącej one ujawniają? Co na podstawie tekstu można powiedzieć o psychice mówiącego? Jaki jest jego stosunek do rzeczywistości? Kim w ujęciu psychoanalitycznym może być strażnik z wiersza? Czego lęka się ten, który mówi? Jak te lęki w tekście ujawnia? Co sprawia mu cierpienie? HERMENEUTYKA Badanie tekstu to próba odnalezienia do pierwotnego sensu (dotarcie do doświadczenia egzystencjalnego autora) lub sensu, który rodzi się w każdym akcie interpretacji (dotarcie do doświadczenia egzystencjalnego czytelnika). Czy sens tego wiersza jest tylko literalny czy także nieliteralny? Jak można odnieść ten tekst do egzystencji autora? Jak utwór ten odnosi się do doświadczeń czytelnika? Jak liryk ten może pomóc w samorozumieniu czytelnikowi?

48 Próba interpretacji z użyciem instrumentarium z zakresu różnych metodologii
POSTSTRUKTURALIZM Badanie tekstu to określanie napięć między podmiotem a dyskursem oraz mechanizmów władzy w języku Pytania do tekstu: Jakie ślady innych tekstów można odnaleźć w tym utworze? Do jakich tropów kulturowych odwołuje się ten tekst? W jaki sposób po symbolicznej „śmierci autora” może ten tekst zacząć żyć swoim własnym życiem? Przedstaw w formie wykresu treść wiersza jako sieć klisz. BADANIA KULTUROWE Badanie tekstu to ujawnienie ideologii ukrytej w każdym dziele, które kryje w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata i określa stosunek jednostki do jej własnego życia. Do jakich toposów kulturowych odnoszą się symbole użyte w tekście wiersza? Z jakich kręgów kulturowych pochodzą? Co świadczy o tym, że w wierszu mamy do czynienia z dyskursem kulturowym? Co jest jego przedmiotem? Jaki zbiór wyobrażeń na temat świata zawarty jest w tym tekście? Jaki jest stosunek jednostki do własnego życia?

49 Ból i cierpienie w życiu Aleksandra Wata
Aresztowany przez Sowietów 24 stycznia 1940 r. wraz z grupą literatów (w wyniku tzw. prowokacji lwowskiej). Jego żona i syn zostali zesłani wraz z wieloma polskimi rodzinami do Kazachstanu (Ola Watowa, Wszystko, co najważniejsze. Rozmowy z Jackiem Trznadlem, Londyn 1984). W sowieckich więzieniach i szpitalach Wat spędził ponad trzy lata ( ), tu też przeżył – pod wpływem lektury Naśladowania Chrystusa Tomasza à Kempis – nawrócenie. Po wyjściu z więzienia nie przyjął sowieckiego paszportu. Nie mógł opuścić ZSRR. 10 stycznia 1953 roku, Wat przeszedł zawał arterii móżdżkowej, w konsekwencji cierpiąc do końca swojego życia na potworną dolegliwość neurologiczną o charakterze bólowym, zwaną syndromem Wallenberga. Wat do końca swoich dni żył w przekonaniu, iż jest to konsekwencja jego powiązań z komunizmem, że niejako został naznaczony chorobą i bólem, które odczytywał, jak już wspomniano, w kategoriach diabolicznych Samobójcza śmierć – 29 lipca 1967 roku w Antony koło Paryża.

50 Wybrane szkolne metody, techniki, sposoby pracy z tekstem poetyckim
strukturalna, eksplikacja, słowa- klucze, hipoteza interpretacyjna forum krytyków, metoda analogii (odbiór kontekstowy) recytacja, przekład intersemiotyczny.

51 Wyróżniki/ cechy metod pracy z tekstem
Strukturalna : opis sfunkcjonalizowana analiza (stosowanie określonej terminologii) interpretacja Eksplikacja wykład objaśniający tekst, stosowanie określonej, uporządkowanej procedury: określenie myśli przewodniej, rozpoznanie kompozycji, wskazanie dominat (np. nastrojowej), komentarz do wcześniejszych rozpoznań, wnioski końcowe. Słowa klucze szukanie w utworze miejsc najbardziej znaczących, które wyznaczają kierunki interpretacji, związana z koniecznością prowadzenia ćwiczeń słownikowych Hipoteza interpretacyjna sformułowanie (np. zapisanie na tablicy) hipotez interpretacyjnych, potwierdzenie hipotez poprzez odwołania do tekstu (weryfikacja hipotez). Forum krytyków najlepsi uczniowie dyskutują o tekście poetyckim na forum klasy, uczniowie zadają pytania dotyczące tekstu swoim kolegom - ekspertom. metoda analogii zestawienie utworu poetyckiego innym dziełem sztuki (obrazem, rzeźbą), dokumentem. Recytacja głosowe akcentowanie elementów/wymowy dzieła, refleksja związana z odczytaniem tekstu. Przekład intersemiotyczny przełożenie języka poezji na kod innej sztuki (rysunek, plakat, komiks, drama, taniec).

52 Zalecana literatura przedmiotu
Stanisław Bortnowski, Jak uczyć poezji?, Warszawa 1998. Anna Pilch, Kierunki interpretacji tekstu poetyckiego. Literaturoznawstwo i dydaktyka, Kraków 2003. Ryszard Handke, Poetyka dzieła literackiego. Instrumenty lektury, Warszawa 2008. Anna Janus-Sitarz, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Konstatacje, oceny, propozycje, Kraków 2009.

53 Tekst poetycki i zadania dla grup
Zdanie do pracy w grupach Wykorzystując wiersz Ikar Tadeusza Śliwiaka, przygotujcie ćwiczenie metodyczne wykorzystujące jedną z metod szkolnej interpretacji tekstu poetyckiego: Ikarze, patronie kaskaderów, święty ludzi chorych na ryzyko, błogosław naszym szaleństwom… Jeśli nie jesteśmy żółwiami , dożywającymi trzystu jałowych lat, To może za twoją przyczyną… Jesteśmy kaskaderami, żyjemy głowami w żywiołach, igło płynąca w naszej krwi. Tadeusz Śliwiak Ikar grupa pierwsza: słowa-klucze, grupa druga: forum krytyków, grupa trzecia: metoda analogii (odbiór kontekstowy) grupa czwarta: przekład intersemiotyczny

54 Tworzenie rozprawki interpretacyjnej

55 Kilka cytatów (dr A.Brożek)
„Tylko co to takiego poezja? Jedna chwiejna odpowiedź już padła , a ja nie wiem i nie wiem i trzymam się tego”. (W. Szymborska - z przemówienia noblowskiego) „Praca interpretacyjna wymaga pokory, a nie nieśmiałości” „ Czy droga przez wiersz musi być drogą przez mękę ? Nie ,ale nie może być drogą przez nudę „ „Polubić poezje wszyscy mogą , ale nikt nie musi „ „Rozprawka interpretacyjna - owszem, ale w czytaniu poezji nie tylko o to chodzi i nie przede wszystkim „

56 Czym jest interpretacja
Czym jest interpretacja ? interpretor = wyjaśniać, tłumaczyć Interpretacja to poszukiwanie znaczenia, odkrywanie najważniejszego sensu tekstu za pomocą wybranego przez interpretatora klucza, który pozwala rozszyfrować to, co w tekście nieoczywiste. Cel maturalnej interpretacji tekstu poetyckiego: Przedstawienie przez zdającego egzamin propozycji odczytania utworu poetyckiego, czyli zaprezentowanie odkrytych przez niego sensów tekstu. Dwa zadania zdającego: 1) postawienie tezy/hipotezy interpretacyjnej (koncepcja interpretacyjna) 2) uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy za pomocą argumentów wynikających z tekstu i kontekstów.

57 Nadinterpretacja lub interpretacja nieadekwatna do tekstu
- zawiera wnioski wyprowadzone z informacji sprzecznych z tekstem lub w tekście nieobecnych opiera się na błędnym rozumieniu znaczących elementów składowych tekstu, np.: na niepoprawnym odczytaniu wyrazów i konstrukcji językowych, pominięciu ważnych środków stylistycznych obecnych w tekście lub konwencji gatunkowej tekstu istotnej dla zrozumienia jego treści, umieszczeniu utworu w kontekście niewłaściwej epoki przypisuje określonym elementom tekstu znaczenie z góry założone odnoszące się np. do tzw. „obiegowych prawd” lub idei - sprzeczne z tekstem lub w nim nieobecne. - przypisuje określonym elementom tekstu nacechowanie emocjonalne sprzeczne z tekstem lub w nim nieobecne bezpodstawnie ujednoznacznia to, co w utworze wieloznaczne, lub przypisuje wieloznaczność temu, co jednoznaczne. - wynika z przeniesienia na całość utworu sensu jego fragmentu(-ów) lub opiera się na wnioskach stanowiących uogólnienie nieistotnych szczegółów pomija najważniejsze dla utworu konteksty, przywołując konteksty możliwe, ale odległe. ( według H. Markiewicza jest 8 kryteriów odrzucenia interpretacji , zaznaczone na niebiesko nie są oczywiste,są to sytuacje niedyskwalifikujące , potrzebny jest pragmatyzm)

58 Czym jest teza interpretacyjna?
Zdanie/a, w którym/ch została wyrażona propozycja całościowego odczytania sensu utworu. Najczęściej umieszczone na początku wypowiedzi jako założenie, które autor zamierza udowodnić. Czasem wypowiedź otwiera hipoteza, czyli założenie wymagające sprawdzenia, które dopiero po analizie przedstawionych argumentów można przyjąć w postaci tezy lub odrzucić. Tezę należy zapisać, gdzie kończy się wstęp.

59 Uwaga W kryteriach dopuszcza się możliwość , w której teza nie jest podana wprost, ale lepiej uczniom odradzać takie rozwiązanie, podobnie jak odradzać hipotezę , matura to nie miejsce na eksperymenty)

60 Co zawiera część argumentacyjna ?
- ustalenia wynikające z funkcjonalnej analizy tekstu (np. elementy sytuacji komunikacyjnej, kompozycja tekstu i jej funkcje, cechy stylu wypowiedzi, użyte środki językowe i ich funkcje, dosłowne i niedosłowne znaczenie poszczególnych elementów utworu, przynależność gatunkowa tekstu, kreacja świata przedstawionego) - odwołania do kontekstów i innych tekstów kultury - wnioski służące zaprezentowaniu odczytania utworu.

61 Etapy pracy nad rozprawką interpretacyjną
1. Wstępne rozpoznanie a) spontaniczna reakcja b) określenie problematyki tekstu. c) rozpoznanie konwencji, wybór kontekstów d) postawienie roboczej hipotezy. 2. Pierwsza analiza – sprawdzenie roboczej hipotezy. 3. Przyjęcie koncepcji interpretacyjnej. Napisanie wstępu – sformułowanie tezy interpretacyjnej. 5. Napisanie uzasadnienia tezy: a) analiza tekstu b) przywołanie odpowiednich kontekstów. 6. Napisanie zakończenia: a) podsumowanie rozważań b) sprowokowanie czytelnika do refleksji.

62 Forma interpretacji Dłuższa wypowiedź argumentacyjna: - zorganizowana, o czytelnej kompozycji spójna na poziomie znaczeniowym i logicznym - stosowna i funkcjonalna pod względem stylistycznym - poprawna językowo i zgodna z normą zapisu - licząca co najmniej 250 słów.

63 Typy kompozycji - linearna (1) – od postawienia tezy/hipotezy poprzez argumenty w postaci ustaleń szczegółowych do wniosków ogólnych - linearna (2) – od szczegółowych ustaleń analitycznych do wniosków ogólnych - nielinearna – skojarzeniowa, rozszerzająca lub zwężająca krąg ustaleń.

64 - niesprzeczność z utworem - spójność
Kryteria oceny koncepcji interpretacyjnej: - niesprzeczność z utworem - spójność - poziom sensów (dosłowne – niedosłowne). Kryteria oceny uzasadnienia tezy interpretacyjnej - trafność stopień pogłębienia argumentacji (z tekstu – z kontekstu). Kryteria oceny kompozycji - graficzne wyodrębnienie segmentów - funkcjonalność segmentacji (uporządkowanie segmentów zgodne z gatunkiem) - spójność między segmentami.

65 Literatura 1) J. Bartmiński, S, Niebrzegowska-Bartmińska, 2009, Tekstologia, Warszawa. 2) J. Kowal, 1994, O sztuce pisania wypracowań, Kielce. 3) M. Kuziak, S. Rzepczyński, 2002, Jak pisać?, Bielsko-Biała. 4) A. Mikołajczuk, Modele gatunkowe tekstu pisanego przez uczniów na egzaminie maturalnym, [w:] Poradnik Językowy nr 1/ ) Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk,Warszawa ) Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, red. A. Janus-Sitarz, Kraków. 7) Uczeń w świecie języka i tekstów, red. J. Nocoń, E. Łucka-Zając, Opole.

66 Czytanie ikonicznych tekstów kultury na lekcjach języka polskiego.

67 Czytanie czy patrzenie? Znak w sztukach plastycznych
Ze względu na znaczenie i rodzaj użytych znaków wyróżnia się trzy rodzaje komunikatów: ikoniczny, indeksowy, symboliczny Semiotyczna analiza systemu znaków przenosi akt komunikacyjny na płaszczyznę odczytywania jego znaczenia – dosłownego, przenośnego bądź symbolicznego. Klasyfikacja Eco, Peirce’a, Barthesa, Saussure’a, za: Umberto Eco, Semiologia życia codziennego, Warszawa 1996. Złamali mu kręgosłup znaczenie dosłowne znaczenie przenośne znaczenie symboliczne informacja o poważnej informacja o zniewoleniu kręgosłup to symbol kontuzji układu kostnego człowieka, zmuszeniu go moralności, etyki, do działań niezgodnych praworządności z jego światopoglądem

68 Znak w sztukach plastycznych
kompozycja   statyczna, dynamiczna, rytmiczna, symetryczna, asymetryczna, diagonalna (odśrodkowa, przekątniowa), horyzontalna, wertykalna, otwarta, zamknięta przestrzeń przedstawiona za pomocą perspektywy: zbieżnej (centralna, boczna, z lotu ptaka, żabia), powietrznej (plany oddalające się, coraz słabsze, walorowe), malarskiej (plany oddalające się, coraz chłodniejsze), planów malarskich, topograficznej  barwa, kolor   chromatyczna, achromatyczna (walorowa, od czerni do bieli), abstrakcyjna, lokalna, ekspresyjna, kontrastująca, nasycona, nienasycona, czysta, złamana tonacja barwna ciepła, gorąca, chłodna, zimna, ciemna, jasna, smutna, wesoła  plama rozbita (małe plamki), szeroka (duże plamy), ostra, miękka, akwarelowa, płaska, przestrzenna światło jednokierunkowe, wielokierunkowe, pełne, przymglone, stałe, jaskrawe, rozproszone, światłocień kolorystyczny, światłocień walorowy, światłocień kontrastowy, światłocień tonalny linia    prosta, łamana, ostra, mocna, dynamizująca, konturowa, falista, miękka, delikatna, subtelna, zróżnicowana, określająca fakturę, podkreślająca formę; horyzontu, podziału  faktura gładka, szklista, chropowata, szorstka, matowa, ostra, połyskliwa, mokra, sucha, prążkowana, materii   bryła dynamiczna, mocna, ciężka, zwarta, rozbita, lekka, ulotna, przezroczysta

69 Modele czytania tekstów kultury
PSYCHOLOGICZNY Kiedyś: Obcowanie z tekstem traktowane jest jako obcowanie z autorem. Znaczenie utworu utożsamiane jest z intencją jego twórcy. Teraz: analiza psychologiczna postaci – bohaterów – i ich przeżyć wewnętrznych. Perspektywa psychologii behawioralnej, humanistycznej i kognitywnej. HISTORYCZNY Odczytywanie znaczeń, jakie tekst miał dla pierwotnego odbiorcy, współczesnego powstaniu utworu. Dzieło literackie traktowane jest jako źródło wiedzy o epoce, którą reprezentuje i której świadectwo stanowi. Znaczenie utworu jest niezależne od intencji komunikowania, odnosi się do społecznego i historycznego kontekstu. Interpretacja – analiza historyczna. STRUKTURALNY Tekst literacki jest bytem autonomicznym, niezależnym od intencji komunikowania, a także znaczenia, jakie miał dla pierwotnego czytelnika lub może mieć dla współczesnego. Tekst jest strukturą znaczącą, której elementy zyskują znaczenie w odniesieniu do innych składników tej samej struktury tekstowej. Zadaniem interpretatora – rekonstrukcja struktury. Znaczenie tekstu ujawnia się w trakcie odkrycia całościowej struktury owych wewnętrznych relacji. HERMENEUTYCZNY Przedmiotem interpretacji jest znaczenie samego tekstu, odkrywanie jego sensu. Tekst skierowany jest do konkretnego czytelnika – nawiązuje on dialog z tekstem. Obcowanie z tekstem to obcowanie z tradycją kulturową. Pytanie o prawdę, która została wypowiedziana. Koncepcja „oswojenia” tekstu – odniesienie go do sytuacji egzystencjalnej interpretatora. Interpretacja staje się formą samopoznania, wzbogacenia możliwości własnego sposobu istnienia. INTERTEKSTUALNY Czerpie z ustaleń strukturalizmu i hermeneutyki, traktując tekst literacki jako uczestnika dialogu odbywającego się w obszarze tradycji, a zatem odkrywa ślady dialogu na różnych płaszczyznach tekstu, Określa charakter dialogu: konwersacja (kontynuacje), dyskusja (polemika) itp. Określa relacje tekst – tekst oraz tekst – architekt (np. relacje między tekstem a konwencją gatunkową). Dzięki temu tekst zachowuje autonomię, a równocześnie w procesie rozumienia zostaje „oświetlony” tradycją kulturową.

70 Edukacja kosmiczna Marii Montessori
Wychowanie dla wszechświata ma pomagać uczniowi w rozumieniu świata jako całości, elementy są powiązane ze sobą. Mieści się w filozoficznej tradycji traktującej kosmos jako uporządkowane uniwersum. Reprezentuje rozumowanie od ogółu do szczegółu.

71 Dziękuję za uwagę