PRZYCZYNY GŁODU NA ŚWIECIE

Prezentacja na temat: "PRZYCZYNY GŁODU NA ŚWIECIE"— Zapis prezentacji:

1 PRZYCZYNY GŁODU NA ŚWIECIE
PRZYCZYNY GŁODU NA ŚWIECIE. SUWERENNOŚĆ ŻYWNOŚCIOWA KRAJÓW GLOBALNEGO POŁUDNIA Emilia Ślimko

2 Uprawa ryżu w Ugandzie, fot. Andy Kristian Agaba, www. andykristian
Uprawa ryżu w Ugandzie, fot. Andy Kristian Agaba, / Gates Foundation CC by-nc-nd 2.0

3 Głód na świecie Realizacja pierwszego Milenijnego Celu Rozwoju, czyli wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu na świecie, pozostaje ogromnym wyzwaniem. Jego podstawę stanowi prawo do żywności, jedno z podstawowych praw człowieka, zakładające, że każdy ma prawo do wyżywienia się. Cel ten zakłada zmniejszenie do 2015 r. o połowę w porównaniu z rokiem 1990 liczby osób głodujących. Do jego realizacji zobowiązała się w Deklaracji Milenijnej podpisanej na szczycie ONZ w 2000 r. społeczność międzynarodowa, w tym również Polska. Niestety, daleko jesteśmy od jego realizacji zwłaszcza w Azji i Afryce.

4 Głód na świecie W 2012 r. liczba ludzi na świecie cierpiących z głodu wynosiła ok. 900 milionów. Najwięcej osób niedożywionych żyje w regionie Azji i Pacyfiku. W krajach Afryki Subsaharyjskiej z powodu głodu cierpi aż 1 na 3 mieszkańców. Większość z nich stanowią mieszkańcy obszarów wiejskich (przede wszystkim w Afryce i Azji), gdzie rolnictwo – w tym uprawa ziemi, hodowla, rybołówstwo i leśnictwo – stanowi główną działalność gospodarczą. Z gospodarstw o powierzchni mniejszej niż 2 hektary utrzymuje się 85% rolników i rolniczek w krajach globalnego Południa, a liczbę samych drobnych gospodarstw szacuje się na 500 milionów. Dostarczają one żywność i środki do życia dla ponad 2 miliardów ludzi, a wytwarzanych jest na nich aż 80% żywności konsumowanej w Azji i Afryce Subsaharyjskiej. Pole usychającej kukurydzy we wschodniej Kenii, fot. Giro555 CC by-sa 2.0

5 Głód na świecie Eksperci są zgodni, że ilość produkowanej na świecie żywności może wyżywić nawet 12 miliardów ludzi. Głód w dzisiejszym świecie nie jest wynikiem braku żywności lub przeludnienia. Także konflikty zbrojne i katastrofy naturalne są odpowiedzialne za problem głodu jedynie w 10% przypadków. Problem głodu wynika z braku dostępu do żywności oraz braku sprzyjających warunków politycznych i gospodarczych do jej wytwarzania. Podstawowe przyczyny głodu na świecie to przede wszystkim: • brak dostępu rolników i rolniczek do ziemi i innych środków produkcji, • niekorzystna organizacja rynków rolnych lub brak dostępu do nich, • przejęcie handlu żywnością przez ponadnarodowe korporacje, • niewłaściwa polityka zarówno na poziomie międzynarodowym jak i krajowym, • uzależnienie krajów Globalnego Południa od importu żywności.

6 Głód na świecie Wśród innych zjawisk potęgujących problem głodu możemy wymienić: chybioną politykę agropaliwową, która zmienia cel upraw takich roślin jak kukurydza czy rzepak (zamiast żywieniu ludzi służą do produkcji paliw), spekulacje cenami żywności na giełdach światowych, zjawisko zawłaszczania ziemi (ang. land grabbing), czyli przejmowania lub dzierżawienia dużych obszarów ziemi w krajach Globalnego Południa przez międzynarodowe firmy lub rządy pod uprawę żywności na eksport i roślin do produkcji agropaliw, zmiany klimatu oraz katastrofy naturalne, niewłaściwe wzorce konsumpcyjne w krajach bogatych (w tym marnowanie żywności), uprawy modyfikowane genetycznie (GMO), będące zagrożeniem dla tradycyjnych odmian roślin uprawnych i uzależniające rolników od korporacji (muszą kupować nasiona co rok), niewłaściwie zaprojektowaną pomoc rozwojową, która w niewielkim stopniu wspiera rolnictwo w krajach globalnego Południa, konflikty zbrojne.

7 Hunger for Profit – Why Poverty? (ang.)
Hunger for Profit – Why Poverty? (ang.)

8 Gospodarstwa rodzinne i zrównoważone rolnictwo
Sposób na wyjście z ubóstwa, produkcja rolna w rodzinnych gospodarstwach. Uprawa ryżu w Ugandzie, fot. Andy Kristian Agaba, / Gates Foundation CC by-nc-nd 2.0

9 Gospodarstwa rodzinne i zrównoważone rolnictwo
Gospodarstwa rodzinne, które przeważają w krajach Globalnego Południa, to małe gospodarstwa rolne, przynależące zazwyczaj do jednej lub kilku rodzin. Rolnicy i rolniczki używają bardzo prostych narzędzi, stosują przygotowane przez siebie nawozy naturalne oraz korzystają z pomocy zwierząt. Wytworzoną przez siebie żywność przeznaczają na potrzeby swoich rodzin oraz sprzedają na lokalnych targach. W ten sposób żywią całe lokalne społeczności. Model rolnictwa rodzinnego często faworyzuje ekologiczne i tradycyjne metody upraw i hodowli. Taki rodzaj rolnictwa nazywamy rolnictwem zrównoważonym. Uwzględnia ono lokalne warunki społeczne i ekonomiczne, stwarza nowe miejsca pracy oraz wspiera rozwój obszarów wiejskich. Rolnictwo zrównoważone: działa w harmonii z przyrodą, zapewnia roślinom i zwierzętom odpowiednio długi okres osiągania dojrzałości, stosuje miejscowe odmiany roślin i rasy zwierząt, wykorzystuje naturalny potencjał gleby bez użycia pestycydów, nawozów sztucznych, hormonów wzrostu i inżynierii genetycznej (GMO), zapewnia zwierzętom stały ruch, pasze wysokiej jakości oraz swobodny wypas na pastwiskach.

10 Rolnictwo rodzinne a rolnictwo przemysłowe
Tania żywność pochodząca z rolnictwa przemysłowego wypiera z rynków produkty rolnictwa lokalnego oraz rodzime odmiany warzyw i owoców. Światowy rynek żywnościowy zdominowany został przez zaledwie kilka najbardziej liczących się międzynarodowych korporacji spożywczych. Aby być konkurencyjnym, znajdują się one pod stałą presją produkowania coraz więcej za coraz mniej. Wykupują lub dzierżawią na preferencyjnych warunkach najbardziej urodzajne ziemie, uzyskują większość dopłat do produkcji, wykorzystują tanią siłę roboczą, używają surowców miernej jakości, obchodzą normy środowiskowe. To cięcie kosztów pozwala na wprowadzanie na rynki tanich produktów, których wytwarzanie jest w rzeczywistości o wiele droższe. To dlatego, między innymi, produkty z rolnictwa zrównoważonego, ekologicznego czy tradycyjnego są droższe, w cenach tych uwzględniony jest realny koszt ich produkcji. Żywność jest obecnie traktowana jako zwykły towar handlowy, podlegającym takim samym regułom jak każdy inny. Handel żywnością na rynkach światowych regulują m.in. przepisy Światowej Organizacji Handlu (WTO), która domaga się coraz większego otwarcia rynków krajów rozwijających się na towary importowane z bogatszych krajów. Jednym z efektów tego są nadwyżki taniej żywności w krajach rozwiniętych, które następnie na mocy układów i porozumień handlowych są sprzedawane na rynki krajów Globalnego Południa, w tym najbiedniejszych krajów Afryki.

11 Lokalna produkcja a import żywności
Rolnictwo jest najczęściej traktowane po macoszemu także przez same kraje Globalnego Południa – środki budżetowe przeznaczane na rolnictwo są za małe, polityki rolne faworyzują uprawy pod eksport, a głos rolników jest najczęściej pomijany przy opracowywaniu polityk rolnych. Brak ceł na granicach i brak krajowych polityk rolnych, chroniących rodzime rynki, przyczynia się do zalewu krajów Południa tanią żywnością z krajów Północy. Żywność produkowana lokalnie musi rywalizować z tańszymi produktami, które sprzedawane są przez kraje bogate często poniżej kosztów produkcji. Efektem tego są np. pełne półki mleka w proszku przywiezionego z Europy, kiedy w tym samym czasie afrykański rolnik nie ma gdzie i komu sprzedać świeżego mleka ze swojego gospodarstwa. Ceny mleka w proszku są o wiele niższe niż mleka lokalnego. Tak samo dzieje się w przypadku innych produktów, np.: w wielu krajach Afryki kurczaki z Europy i Brazylii zagrażają lokalnej hodowli drobiu, a ryż z Tajlandii wypiera lokalną produkcję.

12 Kryzys żywnościowy w krajach globalnego Południa
Jeśli import żywności stanowi jedyne jej źródło dla krajów Globalnego Południa, to taka sytuacja jest poważnym zagrożeniem dla ich bezpieczeństwa żywnościowego. Uwidocznił to kryzys w latach , kiedy wskutek wzrostu cen ryżu, pszenicy i olejów roślinnych kilkakrotnie wzrosły koszty importu żywności. Około 30 krajów doświadczyło wtedy gwałtownych wystąpień ludności przeciw wzrostom cen, m.in.: Bangladesz, Burkina Faso, Kamerun, Wybrzeże Kości Słoniowej, Egipt, Gwinea, Indie, Indonezja, Mauretania, Meksyk, Maroko, Senegal, Somalia, Uzbekistan i Jemen. W ciągu tego czasu liczba osób dotkniętych głodem zwiększyła się aż o 100 milionów. Kryzys ten dobitnie pokazał, że światowy system produkcji i dystrybucji żywności to „kolos na glinianych nogach”. Tego typu kryzysy mogą się powtórzyć. Stało się tak w 2012 r., kiedy w wyniku suszy i wysokich cen żywności, miała miejsce bardzo trudna sytuacja żywnościowa w regionie Sahelu w zachodniej Afryce, gdzie kryzysem dotkniętych zostało ponad 18 milionów ludzi (dane z sierpnia 2012 r.).

13 Wybrany problem: Marnowanie żywności
Raporty kreślą porażający obraz – niemal połowa żywności na świecie, prawie 2 miliardy ton rocznie, jest marnowana. Szacuje się, że w ubogich krajach Globalnego Południa największe straty występują na początkowych etapach – między polem a miejscem sprzedaży, co wynika ze słabo rozwiniętej infrastruktury przechowywania i przetwarzania żywności. Natomiast w przypadku krajów bogatych marnotrawstwo wynika przede wszystkim z niewłaściwych praktyk marketingowych i zachowania konsumentów, którzy kupują więcej, niż potrzebują. Każdego roku konsumenci w bogatych krajach marnują tyle jedzenia, ile wynosi cała produkcja netto żywności w Afryce Subsaharyjskiej. Mieszkańcy Unii Europejskiej wyrzucają około 90 mln ton żywności rocznie, w Polsce w koszu ląduje jej ok. 9 mln ton. Plasujemy się na 5 pozycji państw marnujących jedzenie w UE, za Wielką Brytanią, Niemcami, Francją i Holandią. Marnowanie żywności ma wielowymiarowe negatywne skutki społeczne, ekonomiczne i ekologiczne. Produkt spożywczy to nie tylko to, co konsumujemy, ale również jego produkcja, opakowanie, transport, zużyta energia i woda oraz emisja ton odpadów.

14 Wybrany problem: Marnowanie żywności
Waste – Why Poverty? (ang.)

15 Wybrany problem: GMO W rolnictwie przemysłowym wykorzystuje się coraz częściej organizmy modyfikowane genetycznie (GMO, ang. Genetically modified organisms), których materiał genetyczny został zmieniony przez człowieka w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych, w celu uzyskania u nich nowych cech. W kontekście rolnictwa GMO oznacza genetycznie zmodyfikowane rośliny uprawne, pasze i żywność otrzymywaną z takich upraw. Inżynieria genetyczna obiecuje rozwiązać największe problemy, z którymi borykają się współcześnie producenci żywności – słabą odporność upraw na szkodniki oraz małą wydajność plonów. Producenci modyfikowanych nasion i oprysków przekonują też, że GMO jest dobrym sposobem na rozwiązanie problemu głodu i niedożywienia w krajach ubogich. Społeczności rolnicze na całym świecie przekonują się jednak, że rzeczywistość jest inna. Niezależne badania i obserwacje pokazują, że wprowadzenie technologii GMO: nie przyczynia się do zmniejszenia ilości stosowanych oprysków, ponieważ kolejny siew roślin GM odpornych na herbicydy wymaga jeszcze silniejszych środków, aby były skuteczne, zaburza równowagę przyrody w istniejących ekosystemach i nie daje wyraźnie większych plonów, zmniejsza bezpieczeństwo żywnościowe i przyczynia się do pogłębienia problemu głodu.

16 Wybrany problem: GMO www.youtube.com/watch?v=tGOOAMOnYSs
GMO A GO GO! (pl.)

17 Wybrany problem: Zawłaszczanie ziemi
Obecnie dominujący model rolnictwa oparty na ogromnych monokulturowych plantacjach przyczynia się do wywłaszczania drobnych rolników i ludności wiejskiej z ich terenów. Proceder ten nazywany jest przez ruchy rolnicze i organizacje społeczeństwa obywatelskiego zawłaszczaniem ziemi (ang. land grabbing). Jest to globalne zjawisko, które przyczynia się do zwiększenia kontroli nad cennymi zasobami naturalnymi, jak ziemia i woda, szczególnie przez potężnych zagranicznych inwestorów, właścicieli plantacji, firmy wydobywcze, energetyczne, a nawet przez zagraniczne rządy. Dla ludzi zamieszkujących te tereny oznacza to wysiedlenia i łamanie ich praw, w tym prawa do żywności, wody i odpowiednich warunków zamieszkania. Zawłaszczanie ziemi odpowiedzialne jest także za wzrost ubóstwa, rozpad społeczny i zanieczyszczenie środowiska. Zaangażowane są w nie korporacje mające siedziby w Stanach Zjednoczonych, Europie, Chinach, Meksyku, Brazylii, Rosji czy Indiach. Również instytucje finansowe, jak prywatne banki, fundusze emerytalne i inwestycyjne, mają swój udział w potęgowaniu zawłaszczania ziemi poprzez finansowanie niektórych projektów inwestycyjnych i nabywaniu ziemi na wielką skalę. Chcesz wiedzieć więcej: Ulotka Instytutu Globalnej Odpowiedzialności nt. zawłaszczania ziemi,

18 Rolnicy walczą o suwerenność żywnościową
Wiele krajów Globalnego Południa posiada potencjał, aby wyżywić samodzielnie swoich mieszkańców, a tym samym zredukować głód i uniezależnić się od importu żywności. Od kilkunastu lat coraz silniejszy staje się międzynarodowy ruch rolników żądających odstąpienia od przemysłowego modelu rolnictwa. Jednym z liderów tego ruchu rolniczego jest organizacja Via Campesina. Rolnicy domagają się prawa do decydowania o tym, co chcą produkować i hodować, by wyżywić swoje rodziny. Domagają się prawa do demokratycznego udziału w tworzeniu takich polityk rolnych, które uwzględniają dobro lokalnych społeczności rolniczych. Za najważniejsze uznają przywrócenie związku rolnika z ziemią. Masowa produkcja żywności odizolowała rolników od przyrody i tradycyjnej wiedzy współpracy z nią. Często rolnicy nie mają już gdzie uprawiać ziemi, ponieważ odebrano im pola. Dostęp do ziemi dla to jeden z ważniejszych warunków walki z głodem na świecie. Większość drobnych producentów żywności stanowią kobiety. Rolniczki domagają się większego uwzględniania ich udziału i praw w tworzeniu polityk rolnych.

19 Rolnicy walczą o suwerenność żywnościową
Mwanaidi Rhamdani (w pomarańczowej bluzce) pracuje z Maria Mtele (zielona koszulce) na polu słodkich ziemniaków o pomarańczowym miąższu, w wiejskich obszarach Tanzanii. Maria Mtele jest matką pięciorga dzieci i rolniczką, utrzymuje się z uprawy ziemi. Dzięki lokalnemu programowi rolnemu, Maria dowiedziała się o nowej odmianie słodkiego ziemniaka o pomarańczowym miąższu, dostosowanego do warunków subsaharyjskiej Afryki. Maria Mtele jest liderką w grupie farmerskiej i uczy innych tego, czego się sama nauczyła od Mwanaidi Rhamdani o nawadnianiu pól, uprawie ziemniaka oraz sprzedaży. Maria zwiększyła przychody swojej rodziny i dodatkowe środki chce spożytkować na wybudowanie nowego, większego domu. (Mwasonge, Tansaznia, 2009) Fot. Gates Foundation CC by-nc-nd 2.0

20 Suwerenność żywnościowa
Suwerenność żywnościowa najczęściej rozumiana jest jako prawo społeczności i poszczególnych krajów do samodzielnego definiowania własnej polityki rolnej i żywnościowej, która umożliwia zaspokojenie potrzeb i oczekiwań ludności, a jednocześnie nie ma negatywnego wpływu na innych ludzi. W pierwszej kolejności wspiera lokalną produkcję i konsumpcję żywności. Nie wyklucza jednak międzynarodowego handlu produktami rolnymi, ale zwraca uwagę, że bezpieczeństwo żywnościowe jest zbyt ważne, by zależeć miało od importu żywności. Suwerenność żywnościowa bywa mylona z pojęciem bezpieczeństwa żywnościowego. Bezpieczeństwo żywnościowe to dostęp żywności. Suwerenność żywnościowa skupia się na sposobach osiągnięcia bezpieczeństwa żywnościowego. Suwerenność żywnościowa: stawia w centrum polityki żywnościowej ludzi i ich prawo do adekwatnej ilości zdrowego i kulturowo odpowiedniego pożywienia. wspiera rolnictwo rodzinne oraz odrzuca taką politykę i działania, które mu zagrażają oraz niszczą źródło utrzymania drobnych rolników. stawia na lokalne systemy żywnościowe, zbliżając do siebie producentów, dostawców i konsumentów. bazuje na umiejętnościach i wiedzy lokalnych społeczności i organizacji, które zachowują oraz rozwijają tradycyjne metody produkcji żywności.

21 Suwerenność żywnościowa
Stawia na rolnictwo zrównoważone, czyli na tradycyjne i ekologiczne metody produkcji, które zachowują naturalne krajobrazy i ekosystemy, utrzymują bioróżnorodność oraz adaptują się do postępujących zmian klimatu. Chroni rolników przed międzynarodowymi umowami i działaniami handlowymi, które opierają się na niesprawiedliwych zasadach oraz oddają kontrolę nad produkcją i dystrybucją żywności w ręce międzynarodowych korporacji. Docenia i wspiera pracę kobiet rolniczek. Odrzuca uprawy genetycznie modyfikowane (GMO). Chroni konsumentów przed żywnością, która jest niezdrowa i słabej jakości, w tym przed żywnością modyfikowaną genetycznie.

22 Suwerenność żywnościowa
Osiągnięcie suwerenności żywnościowej przez społeczności i kraje jest możliwe, czego dowodzą efekty działań podejmowanych przez rolników np. w Afryce. W Senegalu na skutek nałożenia limitów na import cebuli z Europy wzrosła samowystarczalność tego państwa w tym zakresie, podobnie stało się w Gwinei w przypadku ziemniaków, a w Kenii w sektorze produkcji mleka. Liczne organizacje rolnicze i pozarządowe na całym świecie starają się wpłynąć na decydentów politycznych, by w swoich decyzjach dotyczących polityk rolnych, handlowych i rozwojowych uwzględniali rolnictwo rodzinne. Obecnie coraz donośniej mówi się o kluczowym znaczeniu tego typu rolnictwa w walce z głodem na świecie, jeśli udzieli mu się niezbędnego wsparcia. Jednym z obszarów działalności rzeczniczej organizacji z Europy (w tym z Polski), jest zmiana polityk UE, które najbardziej negatywnie wpływają na bezpieczeństwo żywnościowe krajów globalnego Południa oraz uspójnienie ich z celami rozwojowymi (tzw. spójność polityk na rzecz rozwoju, ang. Policy Coherence for Development). Jedną z takich unijnych polityk jest Wspólna Polityka Rolna. Polityki rolne, handlowe oraz pomoc rozwojowa Unii Europejskiej powinny bowiem wspierać zrównoważoną produkcję żywności na drobną skalę, tak, aby lokalni rolnicy mogli godziwie zarabiać niezależnie od kryzysowych sytuacji na rynkach światowych, chronione było środowisko naturalne, a ludność miała dostęp do zdrowej żywności.

23 Sprawiedliwy Handel W krajach Globalnego Południa szczególnym przykładem współpracy drobnych producentów, sprzedających swoje produkty na eksport, jest uczestnictwo w międzynarodowym ruchu Sprawiedliwego Handlu / Fair Trade. Dotyczy to szczególnie takich towarów jak kakao, kawa, herbata czy bawełna, które są sprzedawane na rynkach krajów rozwiniętych. Sprawiedliwy Handel gwarantuje producentom m.in.: • uczciwą zapłatę za wykonaną pracę i za sprzedane produkty • bezpieczne i godne warunki pracy, w tym niestosowanie szkodliwych chemikaliów • rozwój społeczności lokalnej • równe traktowanie kobiet i mężczyzn oraz niestosowanie pracy przymusowej Produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu można nabyć z w sklepach z ekologiczną żywnością, specjalnie do tego przeznaczonych sklepach internetowych oraz w niektórych supermarketach. Najpopularniejsze certyfikaty i marki to: Fairtrade, GEPA, EL PUENTE oraz polska Pizca del Mundo.

24 Co możesz zrobić? Wspieraj zrównoważone rolnictwo, które zapewnia trwanie gospodarstw rodzinnych, godziwe zarobki dla rolników oraz lokalne rynki zbytu. Angażuj się w lokalne akcje wspierające rolnictwo rodzinne i wyrażające solidarność z rolnikami z innych kontynentów. Kupuj produkty pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu, który zapewnia producentom z krajów Globalnego Południa uczciwe zarobki i pomaga wyjść z biedy. Interesuj się wewnętrzną polityką rolną Unii Europejskiej, umowami, jakie zawiera z krajami Globalnego Południa oraz decyzjami, które mogą wpływać na ich sytuację żywnościową. Wspieraj działania organizacji rolniczych i pozarządowych na rzecz suwerenności żywnościowej i zrównoważonego rolnictwa na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Kupuj żywność wyprodukowaną lokalnie, najlepiej w naszym regionie i kraju. Nie marnuj żywności. Unikaj żywości modyfikowanej genetycznie.

25 Dowiedz się więcej Strona Kampanii Wyżywić Świat, Polska Zielona Sieć
Żywność i demokracja. Wprowadzenie do suwerenności żywnościowej, Marcin Gerwin, Polska Zielona Sieć, 2011 Czas na zmianę. Wybierz lokalność! Jak wspierać rolnictwo przyjazne przyrodzie i ludziom?, Polska Zielona Sieć, 2012 Raport Plon, Oxfam/Polska Akcja Humanitarna, 2011 Światowa gospodarka żywnościowa. Batalia o przyszłość rolnictwa Tony Weis, 2007, Polska Akcja Humanitarna, 2011