Reformacyjne sola sola Scriptura solus Christus sola gratia et fide solum Verbum.

Prezentacja na temat: "Reformacyjne sola sola Scriptura solus Christus sola gratia et fide solum Verbum."— Zapis prezentacji:

1 Reformacyjne sola sola Scriptura solus Christus sola gratia et fide solum Verbum

2 Reformacyjne sola ☛ główne zasady ewangelickiej refleksji teologicznej ☛ sformułowane w czasach ortodoksji luterskiej ☛ wyraz ewangelickiego ekskluzywizmu podziały zasada formalna sola Scriptura zasady materialne treść wiary: solus Christus sola gratia sola fide solum Verbum czasem ewangelicka triada (brak solum Verbum)

3 Średniowieczny pluralizm doktrynalny ☛ XIV-XV w. – wariantywność doktryn eucharystycznych mariologicznych pokłosie starożytności + rozwój praktyki kościelnej komunia jednopostaciowa świadomość zmian (np. Mikołaj z Kuzy) słowa Chrystusa praktyka średniowieczna praktyka wczesnochrześcijańska dostosowanie doktrynalne

4 Średniowieczny pluralizm doktrynalny wariantywność doktryn trynitarnych hamartiologicznych charytologicznych eschatologicznych podstawa herezja papieża??? charakter władzy Piotra następców Mt 16,18 napięcie teologia akademicka urzędnicy kościelni pluralizm + dialog liberalizm doktrynalny unifikacja + limitacja refleksji represyjność wobec “heretyków”

5 Średniowieczny detalizm rozważania szczegółów nieteologicznych (wykształcenie, kolor włosów) np. creatio ex nihilo ? prymat wiary vs prymat intelektu Tomasz augustyniz m arystotelizm/tomizm rozważania szczegółów teologicznych (wszechmoc Boża + stworzenie lepszego świata) Bonawentur a dyskusje na temat dominanty

6 dominacja augustynizmu Jan Hus Mikołaj z Kuzy Marcin Luter ekspozycja prymatu ŁASKI spór z Pelagiuszem Kiedy działamy, to my jesteśmy tymi, którzy działają ale to Bóg działa, byśmy my mogli działać tzw. paradoks ewangeliczny Augustyna zwalczanie pelagianizmu semipelagianizmu dowód z Pisma – 1 J 4,10 spór z donatystami zaniedbany + oskarżenia o donatyzm

7 Augustyn jako punkt odniesienia aksjomat – prymat wolnej i wszechmocnej woli Boga dyskusje na temat soteriologii zadośćuczynienia za grzech konieczności (???) wcielenia relacji sprawiedliwości Boga do miłosierdzia skuteczność modlitw postów dobrych uczynków pierwsza i najwyższa przyczyna wszystkiego niepodporządkowywalna

8 Bóg poprzez mękę Chrystusa (Boga i człowieka) SAM dokonał zadośćuczynienia (synteza Gabriela Biela na podstawie Anzelma) człowiek niezdolny uczynić zadość sprawiedliwości Boga miłosierny Bóg daje swego Syna Syn przyjmuje ludzką naturę objawia miłość Boga stan przed upadkiem: natura czysta, niewinna ofiara zastępcza (idea substytucji) ofiarowanie doskonałej ludzkiej natury zadośćuczynienie sprawiedliwości Bożej

9 Meandry dowodzeń Duns Szkot śmierć Jezusa na krzyżu – wariantywna najwłaściwsz a wolność wyboru SPOSOBU zbawienia ● pomniejszanie znaczenia śmierci Chrystusa na krzyżu ☛ pytania o wpływ grzechu na Bożą wolę zbawienia ☛ pytania o wcielenie bez upadku Adama (inny sposób okazania miłości Boga?) ☛ błogosławiona wina? upadek → wcielenie → wywyższenie człowieka (→ deifikacja?) zbawienie ludzi zgodne z Bożą (wolną) wolą skutek

10 Augustyn jako punkt odniesienia aksjomat – prymat wolnej i wszechmocnej woli Boga Bóg = pierwsza przyczyna; działanie/powodowanie wydarzeń bez konieczności kontrowersje pelagiańskie → predestynacja WOLNA SPRAWCZOŚĆ Bóg = pierwsza przyczyna; predestynowanie bez konieczności/w sposób wolny predestynacjabrak predestynacji status przedmiotu predestynacji bez znaczenia predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości Bóg jako niewolnik predestynacji przeszłej predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości predestynacja = akt dokonywany poza czasem

11 ☛ predestynacja vs przedwiedza/wszechwiedza Boga - odwieczne idee przygodnych wydarzeń przyszłych (Bonawentura) Duns Szkot – predestynacja jako akt woli Boga 2. przedwiedza = konieczność niezmienności 1. wolny wybór rozumnego stworzenia do łaski i chwały NIE DETERMINACJA!!! predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości - znajomość “przyczyn” przyszłych zdarzeń - definicja i atomizacja wolnej woli Boga ☞ predestynowany bez żadnych zasług, by być przeznaczonym do chwały ☞ predestynowany do potępienia (przyczyny w człowieku) ALE

12 ☛ predestynacja vs przedwiedza Boga (próby rozwiązania) znajomość ≠ podstawa przedmiot przedwiedzy Boga ☚ niekiedy predestynacja utożsamiana z przedwiedzą predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości ☞ przykład z Pisma: Jakub Ezaw Rdz 25,21nn ALE do chwały do potępienia przyczyna – grzeszenie znajomość zasług i przewinień od początku wybrany umiłowany od początku znienawidzony

13 ☛ konsekwencje – np. eklezjologia Kościół jako wspólnota predestynowanych predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości NADZIEJA ale bez donatyzmu brak wiedzy/pewności Bożej predestynacji postulowana obligowana Za kogo umiera Chrystus? za predestynowanych i niepredestynowanych otrzymanie zbawienia nauczanie Chrystusa wysłuchanie modlitw pytanie o wolną wolę człowieka

14 Średniowieczny woluntaryzm – atomizacja woli Bożej predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości władze duszy ludzkiej: potentiae spełniające funkcje życiowe człowieka/ tzw. możności czynne/elementy składowe duszy ≠ byty/ ontyczne wyposażenie duszy niezależne od człowieka np. władze poznawcze (zmysłowe i umysłowe np. rozum/intelekt) władze pożądawcze (zmysłowe i umysłowe np. uczucia) władze ruchowe władze wegetatywne WOLA = jedyna wolna władza duszy; wolność = istota woli przeniesienie na Boga

15 predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości wolna wola Boża moc/wola kierowana moc/wola absolutna Bóg czyni to, co przewidział przedustanowił Bóg MOŻE czynić rzeczy INNE niż to, co przewidział przedustanowił

16 ☛ Definicja Bożego działania : nie zawsze wypełniana Bóg czyni coś dlatego, że ma taką wolę, jednak ma możłiwość uczynić coś nie dlatego, że ma taką wolę, ale dlatego, że jest taki w swojej naturze. ☞ wola absolutna Bóg pragnie, aby wszyscy zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy ☛ Aspekty woli Bożej : ☞ wola kierowana ☞ wola uprzednia ☞ wola następcza wypełniana ☞ wola upodobania ☞ wola samoobjawiająca nie może się jej oprzeć żadne stworzenie związana np. z nakazami – nie zawsze wypełniana wolna wola Boga a predestynacja ☞ wola uprzednia ☞ wola następcza ☞ wola absolutna ☞ wola kierowana ☞ wola samoobjawiająca

17 wolna wola Boga vs wolna wola człowieka niezawodność Bożej przedwiedzy: - zbawienie; - potępienie; - sprawy doczesne rezygnacja z rozważań o predestynacji - możliwość wpływu na przedwiedzę? - negacja przedwiedzy? osiągalne dla wybranych przyjście przez NAŚLADOWANIE słuchanie słów Chrystusa próba rozwiązania przez rozłożenie akcentów przyjście do Chrystusa jako główny komponent soteriologii posłuszeństwo słowom w czynach przez wiarę naśladowanie ≠ imitacja epizodów z życia Jezusa + męka

18 Naśladowanie Chrystusa w dewocji franciszkańskiej - kontemplacja męki → odwrót od predestynacji; - ufność zbawczemiu cierpieniu Chrystusa; - krzyż jako źródło pociechy droga do staurocentryzmu sąd BÓG CZŁOWIEK grzech kara śmierci ✞ sprawiedliwoś ć ✝ naśladowanie męki ✝ przyjęcie skutków męki

19 Pluralizm nauki o łasce rozwój kultu maryjnego rozwój mariologii – problem pogodzenia świętości Marii z nauką o grzechu pierworodnym – łaska jako atrybut Marii (vs dar) konieczność rozróżnienia napełnienia łaską – J 1,14 ☛ łaska Chrystusa = atrybutywna/przynależna Bogu jako źródłu łaski ☛ łaska Marii – darowana przez Boga i przekazywana ludziom - Maria - święci - sakramenty (eucharystia) i pośrednictwo w udzielaniu łaski ALE transpozycja tytułów prerogatyw boskich Chrystusa na Marię

20 Pluralizm nauki o łasce źródło łaski - wybawienie od grzechu; - odpuszczenie grzechu pierworodnego/ zniszczenie grzechu pierworodnego Duns Szkot – dystynkcja łaski Bóg/Chrystus zwykli ludzie Maria - uchronienie od grzechu pierworodnego/ łaska zapobiegająca

21 Pośrednictwo sakramentów zmysłowo postrzegalnego znaku, który z ustanowienia Bożego skutecznie wskazuje na łaskę Boga lub na Jego działanie wynikające z łaski, a przeznaczeniem którego jest zbawienie człowieka żyjącego ziemskim życiem. Duns Szkot – definicja sakramentu jako: - ustanowienie chrztu? - kapłaństwo? - małżeństwo? - bierzmowanie? - namaszczenie? kryterium – ustanowienie przez Chrystusa – wariantywne próba obrony – np. małżeństwa a) doskonałe małżeństwo = model rajski b) grzech c) małżeństwo jako zapowiedź idealnych relacji d) pełnia znaczenia po zmartwychwstaniu e) antycypacja raju/nowego stworzenia

22 Pośrednictwo sakramentów obrona bierzmowania – sylogizm DOMINACJA EUCHARYSTII wśród sakramentów-pośredników ale – pluralizm doktryny na temat charakteru/sposobu obecności Chrystusa/ciała Chrystusa w chlebie i winie. a) bierzmowanie jako tradycja apostolska b) tradycja apostolska = tradycja Kościoła c) Kościół = ciało Chrystusa d) bierzmowanie jako realizacja tradycji (od) Chrystusa - transubstancjacja; - uduchowienie eucharystii – spożycie duchowe zamiast fizycznego; brak spożycia materii = brak potrzeby kielicha dla wiernych wiara w spożycie całego CIAŁA Chrystusa wraz z krwią

23 MARCIN LUTER predestynacja ≠ akt dokonany w przeszłości - średniowieczny pluralizm doktrynalny; - postulaty reformy Kościoła; - osobiste doświadczenia egzystencjalne. 31 października 1517; Wittenberga teza 62 jako centralny punkt późniejszej doktryny: Prawdziwym skarbem Kościoła jest najświętsza Ewangelia chwały i łaski Bożej - wierność augustynizmowi; - niechęć do spekulacji scholastycznych ogłoszenie 95 tez Rozprawa przeciwko teologii scholastycznej (1517)

24 Sola Scriptura zasada formalna fundament nauki i życia norma normans wywiedziona z NT i praktyki Jezusa, apostołów, hagiografów (Dz 1,8 podstawa metodologii biblijnej – alegoria typologia chrystocentryzm problem kanonu (aleksandryjski vs palestyński) problem autorytetu przed kanonem oraz T/tradycji Artykuły Szmalkaldzkie II 2,15; Konfesja Sandomierska I samopotwierdzenie autorytetu NT – J 6,69; 2 Tm 3,16 successio oficio ↔ successio fidei

25 - prymat Biblii – konfrontacja zasad wiary z Pismem zasad pobożności zasad postępowania - reakcja na średniowieczną dominację scholastyki - reakcja na objawienia osobiste “marzycieli” objawienie prywatne ↔ objawienie biblijne dysputa lipska 1519 nieomylność soborów i prymat papieża konfrontacja z Biblią prorocy z Zwickau – odrzucenie wszelkiego zewnętrznego autorytetu; prymat wewnętrznego boskiego objawienia/natchnienia Tomasz Müntzer i jego pneumatologia: Duch Św. działa bezpośrednio na każdym z wiernych; odrzucenie instytucjonalizmu obdrzucenie formacji chrześcijańskiej spirytualna eschatologia millenaryzm Quod non est biblicum, non est theologicum

26 zmienna hermeneutyka – interpretacja Biblii - antagonizmy szkoły antiocheńskiej i aleksandryjskiej - dynamiczna - egzystencjalna interpretacja Biblii postulowana przez Reformację XVI w. viva vox Dei Vetus Testamentum in Novo patet. Novum in Vetere latet - literalny wykład Biblii – postulat ortodoksji Biblia = Słowo Boże (?) Biblia zawiera Słowo Boże (?) rola hagiografów Scriptura Sacra est Verbum Dei - powstanie i rozwój krytyki tekstu – początki egzegezy historyczno- krytycznej

27 - K. Barth – formy Słowa Bożego aktualizacja Słowa Bożego Scriptura Sacra (non) est Verbum Dei ? Jezus Chrystus Słowo objawione - E. Brunner – kanon w kanonie Jezus Chrystus i Jego zbawcze dzieło = wewnętrzne kryterium krytyki tekstu - W. Marxen – postulat przełożenia Biblii na język współczesnego człowieka Biblia Słowo zapisane kazanie Słowo zwiastowane - syntetyczny wykład Pisma Św. – starokościelne symbole wiary księgi symboliczne/wyznaniowe

28 Solus Christus Jedyne i najdoskonalsze objawienie się Boga – w Jezusie z Nazaretu który przez zmartwychwstanie okazał się tendencje redukcjonistyczne – teologia ewangelicka = chrystologia pierwsza zasada materialna który przez śmierć na krzyżu wyjednał ludziom zbawienie. obecność teologii w podstawowej formule Synem Bożym Chrystusem jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi ALE

29 Solus Christus sola gratia et fide/sola gratia per fide sprawiedliwość obca – iustitia aliena ścisły związek z innymi zasadami materialnymi ze względu na Chrystusa nadanie człowiekowi statusu sprawiedliwego człowiek zbawiony = człowiek posiadający sprawiedliwość Chrystusa zbawcze dzieło Jezusa = usprawiedliwienie sprawiedliwość Chrystusa (nie własna) zbawienie = nowe stworzenie – 2 Kor 5,17 W CHRYSTUSIE

30 Solus Christus Konfesja Augsburska art. III; Konfesja Sandomierska art. 11; Katechizm Heidelberski pyt. 29 staurocentryzm teologii ewangelickiej Tezy Heidelberskie – 19 i 20

31 Sola gratia et fide Konfesja Augsburska art. II i IV; Konfesja Sandomierska art. 15; Artykuły Szmalkaldzkie II,1 ścisły związek z solus Christus ortodoksja – CA IV = articulus stadentis et cadentis ecclesiae 1. Diagnoza sytuacji człowieka – CA II koncepcja grzechu pierworodnego według Augustyna Formuła Zgody – Epitome I Apologia II, 35-37 2. Początek zbawczego działania Boga stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boga Rdz 1-2 imago et similitudo Dei

32 Sola gratia et fide “aktualizacja” PO w konkretnych sytuacjach/czynach powrót do Pawłowego rozumienia grzechu w okresie Reformacji 3. Upadek człowieka i zatarcie imago et similitudo Dei – Rdz 3 człowiek POD POTĘPIENIEM Boga gr. u`brij – pycha ludzka gr. a`martia – moc panująca nad człowiekiem niezdolny zasłużyć na zbawienie naznaczony peccatum oryginale – skłonny do grzechu jednocześnie los/przeznaczenie i wina człowieka por. Rz 3,23; 6,23a dodatkowo koncepcja concupiscentia carnis Augustyna Concupiscentia est reatus originalis peccati

33 Sola gratia et fide 4. Historia działań ratujących człowieka = historia zbawienia historia przymierzy a. przymierze z Noem (uniwersalne) – Rdz. 9,9-11 (znak → tęcza) b. przymierze z Abrahamem (partykularne) – Rdz. 15,16-18; 17, 4-8 (znak → obrzezanie zmiana imienia) c. przymierze na Synaju (pedagogiczne) – Wj 20,20 (znak → tęcza) nadanie Prawa (w tym dekalogu) przepisy kultyczne – poświęcenie pierworodnych kapłaństwo Aarona służba Lewitów kult ofiarniczy/ofiary krwawa ofiara przebłagalna d. nauczanie prorockie – nawoływanie do porzucenia grzechu i powrotu do idei przymierza na Synaju; zapowiedź nowego przymierza – Jr 31,31-33. e. nowe przymierze w Chrystusie (uniwersalne) → pełnia łaski synteza cech poprzednich przymierzy: święty Bóg – zwrot ku grzesznemu człowiekowi inicjatywa Boga – łaska (bez ludzkich zasług) krwawa przebłagalna ofiara Chrystusa

34 Sola gratia et fide Ofiara Chrystusa – jedyna wystarczająca jako zadośćuczynienie złożona zgodnie z rytem ST – Hbr 9,28 przyjęta przez Boga – zmartwychwstanie jako znak wyraz miłości Boga do ludzi – J 3,16 dar łaski otrzymanie iustitia aliena sprawiedliwości Chrystusa gwarancja uznania człowieka za sprawiedliwego na sądzie przypisanie mu sprawiedliwości Chrystusa sprawiedliwy Chrystus nie podlega karze → człowiek nie podlega karze dzięki sprawiedliwości Chrystusa

35 Sola gratia et fide postawa człowieka w przyjmowaniu DARU ŁASKI vita passiva bierność przy akcie nawrócenia → wykluczenie wszelkiej synergii człowiek całkowicie bierny na każdym etapie ordo salutis terminus technicus – XVIII w. niebezpieczeństwo automatyzmu ALE sola fide wiara jako funkcja łaski odpowiedź człowieka na dar łaski narzędzie potrzebne, aby uchwycić się sprawiedliwości Chrystusa przyjąć sprawiedliwość Chrystusa jako swoją. usprawiedliwienie potencja wysłużone i darowane przez Chrystusa dla wszystkich bezużyteczne dla grzesznika, jeśli nie sięgnie po nie wiarą PLIKPROGRAM OTWIERAJĄCY

36 Sola gratia et fide wiara ≠ dyspozycja/zasługa człowieka pesymizm antropologiczny teologii ewangelickiej początek wiary – działanie Słowa Bożego człowiek = totus peccator brak wolnej woli w kwestii zbawienia dopiero po uwolnieniu przez Chrystusa z wolnej woli można tylko zbawienie odrzucić zyskanie wolnej woli ALE

37 Sola gratia et fide wiara a dobre uczynki owoce wiary potwierdzenie istnienia wiary potwierdzenie prawdziwości wiary zewnętrzne świadectwo wiary dowód żywej wiary podstawa usprawiedliwienia Ga 5,6; Jk 20,20; Mt 7,17- 18.20 ALE NIE kryterium oceny wiary wiara czynna w miłości wyrażająca się w działaniu znak usprawiedliwienia przyjęcie sprawiedliwości Chrystusa – naśladowanie Chrystusa w posłuszeństwie Bogu w miłości i uczynkach

38 Rozumienie i typy wiary 1. Wiara jako poznanie określonych prawd objawionych przez Boga wyłącznie w Piśmie Świętym np. poznanie “życiorysu” Jezusa etap wstępny/element przygotowania 2. Wiara jako serdeczne zaufanie łaskawemu Bogu pewność łaski okazanej grzesznikowi w Jezusie Chrystusie zbawcze działanie Boga NIE efekt percepcji powstała w wyniku Słowa Bożego trafiającego do (serca) człowieka pociągającego człowieka ku Bogu notitia historiae fiducia

39 Rozumienie i typy wiary 4. Wiara jako więź z Bogiem paradoksalnie wyzwalająca O wolności chrześcijańskiej egzystencjalne rozumienie wiary Duży Katechizm – pierwsze przykazanie 3. Wiara jako owoc słuchania Słowa Bożego – Rz 10,17

40 Solum Verbum A. Sposób przyswajania zbawczych owoców ofiary Chrystusa 1. Działanie Ducha Św. 2. Realizacja działania Ducha – Słowo i... sakramenty 3. Augustyńskie rozumienie sakramentu u Lutra: Sakrament jest to święta czynność, ustanowiona przez Jezusa Chrystusa, w której pod widzialnym znakiem jest przekazywana niewidzialna Łaska. ścisły zwiącek Słowa oraz materialnego znaku Słowo = element ustanawiający sakrament materialny znak = element unaoczniający sakrament sakrament = widzialne Słowo użycie znaków/materii przez Ducha – za względu na ludzką cielesność.

41 Solum Verbum B. Objawienie i nośnik objawienia Oddziaływanie Boga na człowieka ➙ tylko przez Słowo zawarte w ST i NT dualizm objawieniowy Lutra Zakon/Prawo dobra nowina: łaska i obietnica, zbawienie w Chrystusie, czynnik wiarotwórczy Słowo Boże Ewangelia rola pedagogiczna + ukazanie człowiekowi grzeszności, nieudolności, niezdolności do posłuszeństwa podstawa sądu opus alienum (obce dzieło Boga) opus proprium (własne dzieło Boga)

42 Solum Verbum Konfesja Augsburska art. IX i X dwa sakramenty chrzestWieczerza Pańska Mt 28,19-20 - starożytna tradycja Kościoła - aspekt inicjacyjny (włączenie do społeczności wiernych) - oczyszczenie z grzechów + niepowtarzalność ☛ (praktyka chrztu pod koniec życia) musterion musteria Katechizm Heidelberski pyt. 68. Mały Katechizm cz. V Katechizm Heidelberski pyt. 69-70 znaczenie chrztu

43 Solum Verbum - sformułowanie biblijne “on/ona i cały jego/jej dom” – np. Dz 16,15 Chrzest dzieci Artykuły Szmalkaldzkie III 4.5 Katechizm Heidelberski pyt. 74 - wyraz pasywności człowieka w dziele usprawiedliwienia vita passiva + wiara wyznawana w imieniu dziecka przez rodziców rodziców chrzestnych wychowanie religijne – słuchanie Słowa – narodziny wiary unaocznienie zewnętrzności wiary

44 Solum Verbum - opisy ustanowienia – Mt 16,26; Mk 14,22-24; Łk 22,19-20; 1 Kor 11,23-25 Wieczerza Pańska Mały Katechizm cz. V Katechizm Heidelberski pyt. 76 - róznice w rozumieniu relacji elementów materialnych do Jezusa tradycja starożytna średniowieczna – konsubstancjacja tradycja scholastyczna – transsubstancjacja tradycje reformacjine – od konsubstancjacji do symboliki

45 Solum Verbum Wieczerza Pańska konsubstancjacja wymiana przymiotów między boską ludzką naturą Chrystusa współwystępowanie; Chrystus obecny pod postacią elementów materialnych – zasada oparta na communicatio idiomatum ludzkie ciało i krew Chrystusa obdarzone Jego boskimi przymiotami: wszechobecnością wiecznością podczas Wieczerzy Pańskiej – ciało i krew łączą się z materialnymi elementami: chlebem i winem za sprawą Słowa realna i substancjalna obecność

46 Solum Verbum Wieczerza Pańska transsubstancjacja koncepcja Tomasza z Akwinu; powstała pod wpływem arystoteleizmu: podział substancji materia moment konsekracji = pozostawienie tylko akcydensów substancji: smaku, zapachu, kształtu + zmiana samej substancji/materii (chleb i wino) w ciało i krew Chrystusa forma przypadki/akcydens y substancji również realna i substancjalna obecność

47 Solum Verbum Wieczerza Pańska obecność symboliczna koncepcja Urlycha Zwingliego; signa nuda = nagie znaki; chleb i wino = symbole krwi i ciała Chrystusa spożywane przez wiernych na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy kontrowersje między Lutrem a Zwinglim (por. dysputa w Marburgu 1529) realna i duchowa (niesubstancjalna) obecność extra calvinisticum kalwińska próba kompromisu: cechy boskiej natury Chrystusa przekraczają Jego ludzką – cielesną – naturę; ciało i krew Jezusa – obecnie są u Ojca w niebie, ale ze względu na boskie przymioty, Chrystus obecny w chlebie i winie realnie, ale nie substancjalnie, lecz duchowo