Bezpieczeństwo społeczności lokalnych Wykład 2

Prezentacja na temat: "Bezpieczeństwo społeczności lokalnych Wykład 2"— Zapis prezentacji:

1 Bezpieczeństwo społeczności lokalnych Wykład 2
Anomia – podstawowe znaczenia (za m.in.: Krystyna Szafraniec, Anomia, w: Encyklopedia socjologii, t. 1; Andrzej Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych; Janina Błachut, Andrzej Gaberle, Krzysztof Krajewski, Kryminologia) Bezpieczeństwo społeczności lokalnych Wykład 2

2 Co oznacza termin „anomia”
W sensie etymologicznym anomia oznacza: Brak prawa, nierząd Postępowanie niezgodne z prawem (życie nierządne, pozbawione dobrych reguł)

3 Warianty rozumienia anomii: koncepcja Durkheima
Emile Durkheim uchodzi za przedstawiciela kierunku tzw. kontroli społecznej. W kierunku tym zakłada się, że: Człowiek jest z natury istotą niemoralną Zachowania naganne są dlań czymś „zwyczajnym”, nie potrzebuje specjalnych motywacji, by tak postępować Interesujące jest [zatem] nie to, dlaczego ludzie zachowują się niemoralnie, lecz dlaczego większość osób postępuje zgodnie z przyjętymi regułami społecznymi W każdym społeczeństwie występuje jeden zunifikowany system aksjonormatywny (wartości i norm); gdyby tego założenia nie było, pierwsze nie miałoby sensu

4 Koncepcja Durkheima Człowiek w ujęciu francuskiego myśliciela ma naturę rozdwojoną; z jednej strony jest „zwierzęciem” (bytem biologicznym, jednostkowym, egoistycznym, pozbawionym wewnętrznych mechanizmów samokontroli), z drugiej - jest istotą społeczną (wspólnotową, żyjącą wśród innych); Te dwa aspekty człowieka pozostają względem siebie w konflikcie; ład społeczny jest możliwy wtedy, gdy społeczeństwo jest zintegrowane, dzięki temu zaś zdolne do sprawowania skutecznej kontroli nad swymi członkami

5 Koncepcja Durkheima Zintegrowanie społeczeństwa nie jest czymś stałym
Bywają w dziejach społeczeństw sytuacje destabilizujące ich porządek, osłabiające ich integrację i mechanizmy regulujące zachowania ludzi; w kapitalizmie dzieje się tak zarówno w okresach gwałtownej hossy, jak i bessy ekonomicznej; dla kapitalizmu właściwe są bowiem chciwość i rządza zysku, znoszące „zwyczajowe hamulce i granice moralne ludzkich aspiracji, czego rezultatem jest rozpad więzi społecznych i dezintegracja systemu społeczn.” Nie tylko kapitalizm jest źródłem takich sytuacji, także „silne wstrząsy społeczne, które osłabiają i rozbijają dotychczasowe mechanizmy życia społecznego i instytucje kontroli” – np. wojna, rewolucja, gwałtowna industrializacja

6 Koncepcja Durkheima Anomia to stan, w którym system normatywny traci koherencję, ulega dezintegracji, zamienia się w chaos. Drogowskazy działania – celów i środków – stają się nieostre, niejednoznaczne. „Ludzie tracą poczucie, co jest dobre, a co złe, co godne, co niegodne, do czego należy dążyć, a czego unikać, jakie metody są dozwolone, a jakie zakazane”; Anomia to „stan [względnego] zaniku norm społecznych, względnego, gdyż tak naprawdę jest to stan „poczucia niezwiązania istniejącymi normami”, stan „dezorientacji normatywnej”

7

8

9

10

11

12

13 Krytyka koncepcji Durkheima
Założenie, że człowiek jest z natury niemoralny, ma charakter światopoglądowy, nie naukowy Nieuwzględnienie wewnętrznych mechanizmów kontrolnych postępowania wydaje się istotnym brakiem tej koncepcji (nawet przyjęcie, że człowiek rodzi się bestią, nie podważa tego, iż w trakcie socjalizacji uczyć się poskramiać tę bestię w sobie) Istotne w koncepcji jest zwrócenie uwagi na to, „co dzieje się ze społeczeństwami, w których społeczna kontrola ulega (…) osłabieniu”, w zamian zaś nie pojawiają się inne mechanizmy kontroli (Siemaszko)

14 Teoria Roberta K. Mertona
Merton zakwestionował pogląd, jakoby zachowania dewiacyjne były immanentne naturze ludzkiej Zwrócił uwagę, że przyczyną takich zachowań (nie zawsze dysfunkcjonalnych dla systemów społecznych) są napięcia w i pomiędzy strukturami: społeczną i kulturową Struktura społeczna to „zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różnych sposób członkowie społeczeństwa lub grupy” Struktura kulturowa zaś to „zespół kierujących zachowaniem wartości normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy”; inaczej: to cele i usankcjonowane środki do nich prowadzące

15 Teoria Roberta K. Mertona
Struktura kulturowa wskazuje/dyktuje, do jakich celów winni dążyć członkowie społeczeństwa i w jaki sposób, z pomocą jakich narzędzi powinni te cele osiągać Struktura społeczna determinuje możliwości udziału w realizacji określonych kulturowo celów i z wykorzystaniem usankcjonowanych kulturowo środków Kultura wskazuje jako wartości/cele: sukces, karierę, majętność; jako środki: wykształcenie, ciężką pracę, oszczędność Inne możliwości realizacji kulturowo określonych celów mają osoby z warstw/klas uprzywilejowanych, inne z upośledzonych

16 Teoria Roberta K. Mertona
Trzy modelowe społeczeństwa: O zharmonizowanych celach i środkach: w takim społeczeństwie występuje harmonia pomiędzy celami kulturowymi a instytucjonalnymi środkami służącymi ich realizacji Dysharmonijne z dominacją celów: w tym przypadku cele są ważniejsze niż środki (dobry jest każdy, byle prowadził do celu) Dysharmonijne z dominacją środków: można tu mówić o autoteliczności narzędzi, tj. stają się one celami samymi w sobie (patrz kraje byłego bloku socjalistycznego)

17 Teoria Roberta K. Mertona
Anomia to „załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność między afirmowanymi w danym społeczeństwie wartościami (celami) a postulowanymi w nim normami [mającymi praktyczne szanse realizacji] służącymi osiągnięciu tych wartości”. „Anomia i zachowania odbiegające od normy pojawiają się (…) wszędzie tam, gdzie istnieje problem dostępności legalnych środków realizacji akceptowanych i ważnych w danej kulturze celów” Stan anomii wytwarza presję w kierunku działań, z punktu widzenia uznawanych norm, nieakceptowanych.

18 Dewiacja jako zaprzeczenie konformizmu
Konformizm: „sytuacja, gdy ludzie postępują zgodnie z regułami, które ich dotyczą (to znaczy odnoszą się do ich pozycji społecznej, do sytuacji, w jakiej działają, i nie są wyłączone przez jakieś okoliczności szczególne) Dewiacja: „postępowanie niezgodne z odnoszącymi się do danej jednostki i do sytuacji, w której działa, regułami społecznymi (normami i wartościami/celami)

19 Warianty dewiacji Innowacja: „akceptacja celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości, ale szukanie dla ich realizacji nowych sposobów, różnych od normatywnie przepisanych”. Rytualizm: „kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości”.

20 Warianty dewiacji Rezygnacja (wycofanie): „odrzucenie przez jednostkę całej przepisanej w kulturze procedury, zarówno zawartych w niej norm, jak i wartości”. Bunt: „odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowych sposobów życia realizujących nowe normy i nowe wartości”.

21 Konformizm i typy dewiacji (skutki anomii) według Roberta K. Mertona
Typ regulacji Norma regulująca środki Wartość regulująca cel Relacja do wzoru Konformizm + Innowacja - Rytualizm Rezygnacja (odrzucenie i pasywność) Bunt (odrzucenie i aktywność) -/+

22 Bezrobocie ogółem spadło ostatnio do 8 proc
Bezrobocie ogółem spadło ostatnio do 8 proc., ale wśród czarnych wynosi 16 proc. Choć czarni stanowią 13 proc. populacji w USA, to wśród więźniów - już 40 proc. Jeśli trend się utrzyma, co trzeci dzisiejszy młody czarny chłopak trafi kiedyś w swoim życiu do więzienia (dla porównania: co szósty Latynos i co szesnasty biały).

23 Warianty anomii: podkultury przestępcze wg Alberta K. Cohena
Merton skupił uwagę na reakcjach jednostek, którym społeczne upośledzenie uniemożliwiało czy też utrudniało osiąganie społecznie dyktowanych celów Albert Cohen, rozwijający swą teorię 20 lat później, skoncentrował się na badaniu zachowań grup – zwłaszcza młodzieżowych – rekrutujących swych członków spośród zbiorowości usytuowanych na niższych szczeblach drabiny społecznej. Cohen stwierdził, że na nasze zachowanie wpływają: sytuacja (pozornie obiektywna) ramy odniesienia (subiektywny pryzmat oceny sytuacji)

24 Koncepcja Cohena Cohen zauważył, że cele (wartości) dyktuje w społeczeństwie USA tzw. warstwa (klasa) średnia, której członkowie obsadzają pozycje (począwszy od nauczycieli, przez menedżerów, policjantów, na sędziach skończywszy) wiążące się ze sprawowaniem instytucjonalnej kontroli nad innymi. Chodzi więc o osoby, które są desygnowane do kształtowania cech, stymulowania i akceptowania zachowań zgodnych z kryteriami przyjętymi właśnie w warstwie/klasie średniej; tym samym – umożliwiają karierę tym, którzy te kryteria honorują.

25 Koncepcja Cohena Cohen wskazał takie oto wartości/cechy klasy średniej: ambicję (aspiracje), osobistą odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, szacunek dla własności świecki ascetyzm, racjonalność postępowania, dbałość o wygląd i maniery, unikanie agresji fizycznej i przemocy, konstruktywną rekreację.

26 Koncepcja Cohena Zdaniem Cohena, członkowie zbiorowości o niższym statusie społecznym nie przywiązują dostatecznej wagi do rozwijania takich cech u swych dzieci; nie są one zatem wyposażone w odpowiednie narzędzia (język, kompetencje, obyczajowość), by awansować w hierarchii społecznej. Dominująca kultura przenika jednak ze swymi treściami do świadomości osób z warstw niższych. Treści te wskazują wspomniany status społeczny i określają sposoby jego osiągania (niezbędne cechy, kompetencje) Mając trudności ze spełnieniem wymogów warstwy dominującej, młodzież z nizin odrzuca je

27 Koncepcja Cohena W ich miejsce ci, dla których droga do uzyskania statusu klasy średniej okazała się zbyt stroma, dążą do wypracowania nowych wartości i norm, czyli nowych kryteriów statusu, innymi słowy - podkultury Podkultura wykształca się na drodze komunikacji i wymiany tzw. gestów eksploracyjnych, czyli sondujących przychylność innych, potencjalnych członków grupy subkulturowej, czyli jednostek mających podobne problemy ze społecznym przystosowaniem Status to bowiem kwestia „uznania w oczach otoczenia” Jako rezultat tego typu gestów i działań podkultura może być i bywa wynikiem dość przypadkowym

28 Koncepcja Cohena Cele/wartości konkurencyjne konstytuują subkulturę (podkulturę) ocenianą przez dominujące warstwy społeczeństwa jako naganna, przestępcza. Faktycznie – może to być subkultura o charakterze negatywistycznym wobec kultury dominującej Negatywizm tej subkultury cechują: nieutylitarność (autoteliczność, a nie instrumentalność, chyba że za taką uznać „złośliwość” wobec innych) wielostronność – szeroki zakres działań „złośliwych” hedonizm – ale doraźny, pod wpływem impulsu autonomia grupy, nie zaś jednostki grupie podległej