KSZTAŁTOWANIE SIĘ OBRAZU SAMEGO SIEBIE I JEGO DEFORMACJE

Prezentacja na temat: "KSZTAŁTOWANIE SIĘ OBRAZU SAMEGO SIEBIE I JEGO DEFORMACJE"— Zapis prezentacji:

1 KSZTAŁTOWANIE SIĘ OBRAZU SAMEGO SIEBIE I JEGO DEFORMACJE
Opracowała: Monika Haligowska

2 Na OBRAZ SAMEGO SIEBIE – zdaniem M. Przetacznikowej (1989) –
składają się „poczucia, przekonania i sądy, jakie dany człowiek ma o swoim wyglądzie zewnętrznym, o właściwościach swojego usposobienia i charakteru, o swoich zdolnościach i umiejętnościach, o potrzebach i motywach swojego działania, możności podejmowania przez siebie i wykonywania różnych czynności i zadań, o własnej pozycji i roli w otoczeniu, o stosunkach z innymi ludźmi i sposobie, w jaki się do niego odnoszą."

3 W procesie tym istotną rolę odgrywają:
Proces kształtowania się obrazu samego siebie dokonuje się pod wpływem: otoczenia społecznego, określonych doświadczeń społecznych. W procesie tym istotną rolę odgrywają: - opinie i oceny dorosłych i rówieśników, - aprobata i dezaprobata, - pochwały i nagany, - sukcesy i niepowodzenia, - porównanie się z innymi, czynniki indywidualne związane z typem układu nerwowego, stanem zdrowia, stosunkiem do otoczenia.

4 ogromny wpływ na nasze zachowanie, stanowi
OBRAZ WŁASNEJ OSOBY jest jednym z nadrzędnych czynników mających ogromny wpływ na nasze zachowanie, stanowi ważny mechanizm regulacyjny; - od niego w dużej mierze zależy sposób reagowania na zadania, jakie stoją przed jednostką, określa to, czego człowiek jest gotów się podjąć, a czego odmówić, na co się zdecyduje, a czego się będzie obawiał, jak będzie zachowywał się po osiągnięciu sukcesu, a jak w sytuacji porażki (R.Kościelak, 1989)

5 w dużej mierze decyduje o samopoczuciu człowieka
OBRAZ WŁASNEJ OSOBY ogromne znaczenie dla zdrowia psychicznego i funkcjonowania społecznego mają relacje pomiędzy dwoma aspektami obrazu JA: realnym i idealnym; optymalną dla dobrego funkcjonowania jednostki jest rozbieżność przyjmująca wartości średnie; rozwija się stopniowo, pod wpływem pozytywnych i negatywnych doznań oraz przeżyć; w dużej mierze decyduje o samopoczuciu człowieka oraz o jej postawach wobec otoczenia.

6 W OBRAZIE SAMEGO SIEBIE WYRÓŻNIAMY:
- OBRAZ REALNY: właściwości, jakie aktualnie posiadamy, - OBRAZ IDEALNY: właściwości, jakie chcielibyśmy mieć, - OBRAZ POWINNOŚCIOWY: jacy powinniśmy być.

7 CECHY DOJRZAŁEGO, POZYTYWNEGO OBRAZU SIEBIE:
akceptacja siebie (takim, jakim się jest, swoich uczuć- również negatywnych), stawianie przed sobą realnych celów – możliwych do osiągnięcia, pozytywne nastawienie wobec innych ludzi, traktowanie siebie jako osoby równie wartościowej jak inni, wiara we własne możliwości, uważanie się za normalnego i nie dopatrywanie się w swoim postępowaniu czegoś dziwacznego.

8 CECHY CZŁOWIEKA O NEGATYWNYM OBRAZIE SIEBIE:
często odczuwa smutek, nadmiernie zamartwia się o przyszłość, o swój stan zdrowia, myśli o sobie w kategoriach negatywnych (np. mówi, że wszystko robi źle), nic nie daje mu pełnego zadowolenia.

9 POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI,
Wraz z obrazem własnego "ja" zaczyna funkcjonować SAMOOCENA, SAMOAKCEPTACJA, POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI, POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ. Mechanizmy te odgrywają ważną rolę regulacyjną.

10 POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI
wg S. Epstain (1990): to przekonania oparte na świadomości tego, co pożądane w obrazie siebie i tego, co organizuje doświadczenia odnoszące się do JA. Jednocześnie jest to podstawa dla tworzenia się samooceny.

11 Źródła samooceny wg M. Misiewicz (1983):
SAMOOCENA „zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do swojej osoby, cech fizycznych, uzdolnień itp.” (Zaborowski, 1965) Źródła samooceny wg M. Misiewicz (1983): porównywanie siebie z obrazem ideału - wzorem, porównywanie siebie z innymi. Jeśli wyniki tego porównania są pozytywne, to wówczas następuje samoakceptacja. Jeśli obraz własnej osoby jest negatywny, wywołuje to niepokój, lęk, może prowadzić do nieprzystosowania społecznego.

12 SAMOOCENA Leon Niebrzydowski (1976, 1980) wyróżnia 2 grupy czynników, które wpływają na samoocenę: 1) czynniki typu anatomiczno – fizjologicznego: - wygląd zewnętrzny, - wzrost, budowa anatomiczna, - sprawność fizyczna, - typ układu nerwowego, - funkcjonowanie organizmu; 2) czynniki psychospołeczne: - opinie i oceny, jakie człowiek słyszy na swój temat, - odnoszone sukcesy i doznawane niepowodzenia, - porównywanie siebie z wzorcami osobowymi, pozycja społeczno- ekonomiczna rodziców i ich wykształcenie.

13 RODZAJE SAMOOCENY samoocena negatywna, samoocena zawyżona, samoocena adekwatna.

14 NISKA SAMOOCENA nieumiejętność określania, czego chcę i potrzebuję; - skłonność do depresji bez wyraźnej przyczyny; - brak poczucia bezpieczeństwa i akceptacji; - przeświadczenie o nieszczęściu, które może mnie spotkać w każdej chwili; łatwe wpadanie w panikę; - zaburzenia w jedzeniu, czyli albo niedojadanie, albo nadmierne objadanie się, a stąd otyłość, anoreksja, bulimia;

15 SAMOOCENA NEGATYWNA jednostka przypisuje sobie niższe możliwości niż posiada rzeczywiście, a więc nie docenia swoich możliwości, niska samoocena powoduje obniżenie poziomu oczekiwań, co do efektów dalszej działalności, oczekuje niskich wyników, więc gdy staje przed większymi wymaganiami obawia się niepowodzeń i konieczności dalszego obniżenia samooceny;

16 tendencja do ciągłego przepraszania i równie częstego
NISKA SAMOOCENA tendencja do ciągłego przepraszania i równie częstego poniżania się; - brak wiary w siebie, co jest powodem braku w ich życiu jakichkolwiek osiągnięć; - trudność w podejmowaniu samodzielnych decyzji; nadmierna wrażliwość na krytykę i uczucia innych ludzi, czasami nawet poczucie odpowiedzialności za to, co czują inni; - problem z nawiązywaniem kontaktów i tworzeniem związków; - pozostawanie w niezdrowych związkach, gdzie jedna ze stron jest wykorzystywana; - nieufność wobec innych osób; - ciągłe opiekowanie się innymi, a zaniedbywanie siebie.

17 - podejmowanie zadań odpowiadających swoim
SAMOOCENA ADEKWATNA umiejętność właściwej, prawidłowej oceny siebie jest niezwykle ważna dla wszystkich osób; obraz pozytywny, ale i adekwatny, musi mieć odzwierciedlenie w autentycznych zaletach jednostki; warunkuje on odpowiednie funkcjonowanie, zadowolenie z życia, poczucie szczęścia, zapewnia jej wewnętrzny spokój; - podejmowanie zadań odpowiadających swoim możliwościom, co pozwala na uniknięcie niepowodzeń i chroni przed przykrymi doznaniami emocjonalnymi, marnowaniem wysiłku; osoby takie lepiej radzą sobie z sytuacjami trudnymi niż osoby o samoocenie zaniżonej lub zawyżonej;

18 SAMOOCENA ZAWYŻONA przypisywanie sobie wyższych możliwości, niż się faktycznie posiada; występuje ona wówczas, gdy człowiek przecenia swoje możliwości i bezkrytycznie podejmuje się zadań, narażając się przez to na zawód i przykre uczucia, nie osiągając tego, co zakładał stara się pomniejszyć swoją winę;

19 WYSOKA SAMOOCENA wiąże się z:
- pragnieniem kontroli zdarzeń, - motywacją osiągnięć, - wytrwałością, - potrzebą aprobaty społecznej, - skłonnością do częstego przeżywania uczuć pozytywnych. Osoby z wysoką samooceną cechują się lepszym samopoczuciem psychicznym i lepszym stanem zdrowia somatycznego. Wysoka samoocena sprzyja szczęściu i umożliwia realizację ambitnych osiągnięć życiowych.

20 PRZEJAWY WYSOKIEJ SAMOOCENY:
- bycie spontanicznym i towarzyskim, - inicjowanie nowych kontaktów i występów na forum publicznym, - stawianie sobie ambitnych celów, na miarę własnych możliwości, - podejmowanie wyzwań, by sprawdzić swoje możliwości, - otwartość na nowe doświadczenia, - bycie samodzielnym, ale również chęć współpracy z innymi, - rzeczowe analizowanie słów krytyki, - ufanie ludziom i wiara w ich bezinteresowność, - obiektywna ocena sukcesów i porażek, - dawanie sobie prawa do pomyłek, - zdolność uczenia się na błędach, - koncentracja na własnych zaletach i mocnych stronach, - maksymalistyczna postawa wobec życia, - autorefleksja i wgląd w siebie, - bycie asertywnym, domaganie się respektowania własnych praw.

21 OSOBY Z WYSOKĄ SAMOOCENĄ SĄ ZAZWYCZAJ:
pewne siebie, asertywne, ekstrawertywne, z tendencją do dominacji, ambitne, żądne uznania ze strony innych.

22 (Galas, 1994; Furmańska, 2001; McKay, Fanning, 2004)
POZYTYWNA SAMOOCENA: - daje pewność siebie, - zapewnia równowagę emocjonalną, powoduje przychylny stosunek do innych, lepsze kontakty z ludźmi. Pozytywna samoocena oraz samoakceptacja wiążą się z poczuciem własnej wartości. Realizacja własnych aspiracji sprawia, że jednostka stanowi wartość sama dla siebie. (Galas, 1994; Furmańska, 2001; McKay, Fanning, 2004)

23 Samoocena działa na zasadzie BŁĘDNEGO KOŁA:
niskie poczucie własnej wartości powoduje, że osoby niżej oceniają szanse odniesienia sukcesu, w związku z czym wkładają w działania mniej wysiłku, co rzeczywiście prowadzi do miernych efektów i utwierdza w niskiej samoocenie oraz poczuciu bezwartościowości; wysoka samoocena sprzyja optymizmowi, zachęca do podejmowania wysiłków, daje wiarę w siebie i siłę do walki, co przekłada się na świetne rezultaty i sukces życiowy, podbudowujący dodatkowo i tak wysoką samoocenę.

24 a przede wszystkim oceny te są niepewne,
Okazuje się, że o ile osoby z wysoką samooceną widzą siebie ewidentnie w sposób pozytywny, o tyle niska samoocena nie oznacza radykalnie negatywnego osądu własnej osoby. Niska samoocena wiąże się raczej z neutralnym wartościowaniem cech i zachowań, a przede wszystkim oceny te są niepewne, zmienne i wewnętrznie niespójne. Ludzie o niskiej samoocenie zdają się do końca nie wiedzieć, jacy są – czy są „dobrzy”, czy „źli” niż widzieć siebie tylko w barwach czarnych.

25 oraz sposób funkcjonowania w różnych rolach społecznych.
Od tego jak człowiek ocenia siebie zależą także jego stosunki z innymi ludźmi oraz sposób funkcjonowania w różnych rolach społecznych. Ocena siebie stanowi wewnętrzna podstawę dla działań jednostki, odbieranych przez nią informacji, zdobywanych nowych doświadczeń. (A.Pilecki, 1994).

26 SPOSOBY OBRONY POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI:
proces autoafirmacji – niskie kompetencje w jakiejś sferze człowiek „maskuje” w ten sposób, że w stara się wykazać, iż jest kompetentny w innej dziedzinie; dokonywanie porównań z innymi ludźmi – osoba o zagrożonej samoocenie szczególnie chętnie porównuje się, ale z „gorszymi” od siebie; dojście do wniosku, że jesteśmy lepsi od innych, jest źródłem poprawy samopoczucia i przychylnego myślenia o sobie;

27 unikanie takich zadań, których wynik może
wskazywać na nasz rzeczywisty poziom kompetencji, bo może okazać się, że wcale nie jesteśmy wyjątkowo mądrzy; podejmowanie takich zadań, których wynik zawsze może być zinterpretowany z korzyścią dla własnej samooceny- mało diagnostyczne są, np. porażki w zadaniach zbyt trudnych, stąd zadań takich nie trzeba unikać, bo doznane w nich niepowodzenie nie wskazuje na niski zasób umiejętności;

28 obronne interpretacje wszystkich wyników –
- upatrywanie źródeł sukcesu głównie we własnych zdolnościach, zaś źródeł porażek w braku szczęścia, tendencyjnych działaniach innych osób ukierunkowanych na odebranie im zasłużonego zwycięstwa; - czasem przyznanie, że źródła porażki tkwią w nas samych, ale poszukiwać ich należy nie w braku zdolności, ale w braku wystarczającego wysiłku włożonego w przygotowanie się do zadania;

29 przyznawanie się do jakichkolwiek związków
z ludźmi sławnymi, odnoszącymi sukcesy – czerpiąc z tego tytułu dumę i satysfakcję; - wykorzystując fakt, że sami decydują o tym, z kim będą porównywać własne kompetencje i umiejętności podtrzymują wiarę, że są lepsi od innych; pozytywna autoprezentacja – ukazywanie siebie w korzystnym świetle podczas kontaktów z innymi ludźmi do wywierania pozytywnego wrażenia; - świadomość człowieka, że inni myślą o nim, poprawia mu samopoczucie i podnosi samoocenę; rywalizacja z innymi – dokonywanie czynów i wyczynów, które go wyróżniają z otoczenia i wskazują na jego wybitność i niepowtarzalność, zyskują uznanie społeczne;

30 MECHANIZMY OBRONNE są działającymi automatycznie procesami psychologicznymi, które chronią jednostkę przed niepokojem i przed świadomością tak zewnętrznych, jak i pochodzących z wewnątrz niebezpieczeństw lub czynników wywołujących stres; jednostka jest często nieświadoma tych procesów, gdy one działają; warunkują reakcję jednostki na konflikty emocjonalne oraz wewnętrzne lub zewnętrzne źródła stresu; działają w sytuacjach, kiedy u człowieka pojawiają się jednocześnie dwie sprzeczne tendencje reagowania: np. tendencja do zachowań agresywnych i wstyd, lęk;

31 ZADANIA MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
dostarczenie człowiekowi iluzji, że kontroluje on problematyczną sytuację, wtedy gdy kontrola rzeczywista jest z różnych względów niemożliwa; iluzoryczna kontrola daje ten sam wynik, co kontrola rzeczywista, to jest zmniejsza niepokój spowodowany przez stres oraz przywraca jednostce na nowo równowagę psychiczną; likwidacja konfliktów wewnętrznych (emocjonalnych), zmniejszanie lęku, rozładowywanie napięcia emocjonalnego powodowanych przez nierozwiązane konflikty, frustracje, niezaspokojone potrzeby;

32 ZADANIA MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
rozwiązywanie sytuacji, której uświadomienie jest dla jednostki nie do zniesienia (jednostka nie chce jej sobie uświadomić); pobudzają nas w pewnych sytuacjach do specyficznych zachowań, które bronią nas przed wstydem, lękiem, poczuciem winy, przed obniżeniem dobrego mniemania o sobie we własnych oczach i w oczach innych ludzi; umożliwiają stworzenie i podtrzymanie pozytywnego obrazu własnej osoby; część procesów – mechanizmów obronnych ma charakter adaptacyjny;

33 ROZWÓJ MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
Większość mechanizmów obronnych rozwija się w okresie od urodzenia dziecka do końca 5 roku życia. Między 5 r. ż. a okresem dojrzewania nie pojawiają się nowe mechanizmy obronne, dopiero w okresie adolescencji występują znów, obok już wytworzonych, nowe obronne reakcje przystosowawcze. Pierwsze mechanizmy obronne pojawiają się w 1 roku życia i jeśli są wzmacniane, utrwalają się i przechodzą do następnych okresów rozwojowych, w których pojawiają się nowe mechanizmy.

34 ROZWÓJ MECHANIZMÓW OBRONNYCH: (Marchwicki, 2005 za: Cramer ,1987)
Mechanizmy obronne bardziej prymitywne lub niedojrzałe pojawiają się w pierwszej kolejności w młodszych fazach rozwojowych, natomiast mechanizmy bardziej złożone lub dojrzałe pojawiają się później. (Marchwicki, 2005 za: Cramer ,1987)

35 KORZYSTNE DZIAŁANIE MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
umożliwiają lepsze przystosowanie się do sytuacji, w których ważną rolę odgrywają relacje interpersonalne, broniąc jednostkę przed szkodliwym dla niej wyrażaniem agresywności i innymi prymitywnymi impulsami; zmniejszają napięcie emocjonalne, lęk, poczucie winy, umożliwiają utrzymywanie dobrego mniemania o sobie, zwiększają poczucie bezpieczeństwa; umożliwiają bezpieczne, akceptowane przez świadomość jednostki, kompromisowe formy rozładowywania i zaspokajania potrzeb, popędów, pragnień i życzeń, które są aktualnie nie do przyjęcia, a które są sprzeczne z uznawanymi przez jednostkę i grupę ogólnie obowiązującymi zasadami i standardami zachowania;

36 NIEKORZYSTNE DZIAŁANIE MECHANIZMÓW OBRONNYCH:
prowadzą one do działania regresyjnego; upośledzają umiejętność wglądu w siebie; osoba stosująca mechanizmy obronne nie jest zdolna do realnej oceny siebie, do wartościowania celowości i skuteczności swojego działania; ich działanie prowadzi do zachowań cechujących się przesadą i sztywnością; może dojść do wytworzenia się „zaklętego kręgu” obrony: obrona stwarza nowe problemy, przed którymi jednostka znów musi się bronić i uruchamiać nowe mechanizmy obronne; w ten sposób może dojść do wytworzenia się specyficznego stylu przystosowania określanego jako "neurotyczny styl życia”;

37 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH MECHANIZMÓW OBRONNYCH
MECHANIZM OBRONNY OPIS PRZYKŁAD WYPARCIE usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, którą przywołują bolesne skojarzenia lub budzą lęk; wyparte myśli istnieją ciągle i są tylko czasowo spychane do nieświadomości, a od czasu do czasu są przywoływane w sytuacji zadziałania bodźca; student zapomina o terminie egzaminu; osoba cierpiąca na poważną chorobę, wypiera lęk; TŁUMIENIE mechanizm podobny do wyparcia, z tym, że w dużej mierze człowiek zdaje sobie z niego sprawę ; uświadamia sobie , że nie chce o pewnych sprawach mówić czy myśleć; świadomie odkłada na jakiś czas myślenie o niepokojących go problemach, pragnieniach, uczuciach lub doświadczeniach; zaprzestawanie mówienia na pewne drażliwe, budzące lęk tematy ; próba zapominania o pewnych zdarzeniach; ZAPRZECZANIE udawanie, że sytuacja zagrażająca / wzbudzająca lęk nie istnieje; utrata kontaktu z rzeczywistością; osoba uzależniona od nikotyny jest przekonana, że pomimo nałogu nie zachoruje na raka;

38 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH MECHANIZMÓW OBRONNYCH
MECHANIZM OBRONNY OPIS PRZYKŁAD REAKCJA UPOZOROWANA zastępowanie własnych myśli lub uczuć (np. w stosunku do jakiejś osoby), których nie jesteśmy w stanie zaakceptować (np. nastawienie wrogie lub negatywne), myślami, uczuciami lub zachowaniami diametralnie przeciwnymi do odczuwanych rzeczywiście; przesadność w wyrażaniu; ktoś wylewnie gratuluje komuś sukcesu, podczas gdy tak naprawdę zazdrości mu tego sukcesu; PROJEKCJA przypisywanie drugiej osobie własnych uczuć, zachowań, impulsów, które są źródłem zagrożenia, są niepożądane, nieakceptowane społecznie; osoba , która lęka się swoich własnych agresywnych impulsów , zmniejsza swój niepokój przez przypisanie agresywności innej osobie; PRZEMIESZCZENIE przeniesienie swoich uczuć, zachowań, zainteresowań uznanych za nieodpowiednie na drugą osobę; córka, która nienawidzi swojej matki, przenosi to uczucie na różne poznawane kobiety w swoim życiu, które stają się jej bliskie;

39 MECHANIZM OBRONNY OPIS PRZYKŁAD
ACTING OUT zachowania, które uzewnętrzniają konflikty przeżywane przez osobę, powodowane nieświadomą potrzebą opanowania lęku związanego z wewnętrznie zakazanymi uczuciami, pragnieniami lub fantazjami; w sposób niekontrolowany wyraża uczucia, pragnienia lub impulsy, nie przejmując się przy tym możliwymi negatywnymi konsekwencjami zarówno na poziomie osobistym, jak i społecznym; osoba uzależniona od gier hazardowych gra kompulsywnie w pokera; pacjent docierający do nagromadzonej w sobie nienawiści do ojca, którego się boi, rozładowuje napięcie, niszcząc gabinet psychoterapeutyczny / atakując samego terapeutę; zachowania niszczycielskie, agresja skierowana na zewnątrz; upicie się, sięgnięcie po narkotyki, samookaleczenia, ucieczka w seks; SUBLIMACJA zastąpienie swoich celów, popędów, dążeń groźnych dla przystosowania, nieakceptowanych społecznie, innymi, łatwiejszymi do osiągnięcia lub bardziej akceptowanymi społecznie; np. zaspokajanie swoich impulsów (głównie seksualnych) w społecznie akceptowany sposób, np. poprzez działania artystyczne;

40 MECHANIZM OBRONNY OPIS PRZYKŁAD
IZOLACJA oddzielenie myśli od towarzyszących im uczuć, które zostają stłumione; w wyniku tego procesu traci kontakt z uczuciami związanymi z danym wydarzeniem (wypadkiem, innym wydarzeniem traumatycznym); pozbawiona złości myśl, żeby wyrządzić komuś krzywdę; RACJONALIZACJA używanie usprawiedliwień dla nieakceptowanego zachowania / niepowodzenia; przeinterpretowanie lub przewartościowanie doświadczenia w taki sposób, że staje się ono mniej dotkliwe i obciążające samoocenę ; mechanizm ten pozwala znaleźć wyjście z trudnej sytuacji i zaoszczędzić sobie negatywnych odczuć; wada: praktycznie wszystko można sobie zracjonalizować; np. rodzic bijący dziecko także racjonalizuje sobie swoją agresję – robi to dla dobra dziecka! gdy nie udaje nam się dostać tego, czego pragnęliśmy, patrząc wstecz dochodzimy do wniosku, że wcale nam na tym nie zależało; np. gdy nie otrzymujemy długo oczekiwanego awansu, tłumaczymy sobie: „trudno, przecież kariera zawodowa wcale nie jest tak istotna” – odmiana racjonalizacji: „kwaśne winogrona” – deprecjonujemy cel, którego nie udało nam się osiągnąć; zwolnili mnie z pracy – nie szkodzi, będę miała więcej czasu dla dzieci – „słodkie cytryny”: jeśli zdarzy się coś złego uznajemy, że to wcale nie takie złe;

41 (Grzegołowska-Klarkowska, 1986;
MECHANIZM OBRONNY OPIS PRZYKŁAD REGRESJA powrót – pod wpływem stresu – do zachowania z wcześniejszego okresu rozwojowego; ucieczkę osoby od rzeczywistości do stanu infantylnego powoduje stres lub lęk; nieświadoma tendencja powracania w obliczu trudności do bezradnych, dziecięcych sposobów radzenia sobie z życiem; odmianą regresji jest somatyzacja: niektóre osoby na stres związany ze zmianą reagują chorobą, co pozwala im zostać w łóżku i zwolnić się z odpowiedzialności za różne sprawy; np.12 – latek zaczyna ssać kciuk; kobieta po uświadomieniu sobie własnych ambicji bezwiednie zachowuje się jak uległa, mała dziewczynka; KONWERSJA wytwarzanie przez podświadomość rozmaitych dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań lub odwrócenia uwagi człowieka od niechcianych myśli i uczuć; zaburzeniu lub zaniku określonej funkcji czuciowo-ruchowej; (Grzegołowska-Klarkowska, 1986; Siek, 1986; A. Freud, 1997; Kozielecki, 2002; Marchwicki 2005 za: Vaillant 1992 ) może to być np. niedowład, kiedy kończyna traci funkcję ruchu, bądź głuchota, kiedy ucho traci funkcję słyszenia; objawy pojawiające się u się u chorego dot. najróżniejszych dolegliwości somatycznych (cielesnych), które nie mają żadnego uzasadnienia w jego faktycznym stanie zdrowia; np. ślepota może być wyrazem nieświadomych tendencji i pragnień chorego - żołnierza, który pragnie w ten sposób uniknąć udziału w walce, ale świadomie, nawet sam przed sobą, nie chce się do tego przyznać;

42 MECHANIZMY OBRONNE U DZIECI WYCHOWUJACYCH SIĘ W RODZINIE PRZEMOCOWEJ
Aby przetrwać, dziecko wykształca różne MECHANIZMY OBRONNE, które chronią je przed strachem, lękiem, bólem, cierpieniem i samotnością. Stosuje je, ponieważ nie może uciec ani wpłynąć na rzeczywistość. Dlatego zmienia ją w swoim umyśle! Racjonalizacja: tłumaczenie, znajdowanie usprawiedliwienia dla zachowań przemocowych podejmowanych przez rodziców. W ten sposób dziecko zwalnia rodziców z odpowiedzialności za stosowanie przemocy. Uważa ono często, że to ono jest winne, że to w nim jest coś złego (jest niegrzeczne, głupie, brzydkie, niegodne miłości). „Ono jest złe, a rodzice dobrzy” – takie myślenie zachować wiarę w rodzica i znaleźć sens tego, co je spotyka.

43 Wyparcie: usuwanie i nie dopuszczanie do świadomości
wspomnień, myśli, uczuć i pragnień, które są bolesne (przykre) i burzą obraz rodzica jako dobrego opiekuna i obrońcy. Wyparte wspomnienia i myśli nie giną jednak, są bowiem zlokalizowane w nieświadomości dziecka i dają o sobie znać przez różne projekcje w zamaskowanej, symbolicznej formie (sny, rysunki, zabawy). Mogą stać się przyczyną nerwicy i innych zaburzeń psychicznych. Tłumienie: dziecko stara się zapomnieć o przeżytym bólu, cierpieniu i lęku.

44 krzywdy, minimalizowanie jej rozmiaru i skutków:
Minimalizacja: umniejszanie znaczenia doznawanej krzywdy, minimalizowanie jej rozmiaru i skutków: „gorsze rzeczy się z zdarzają; biją mnie, ale mogliby zabić”. Zaprzeczenie: wmawianie sobie, że zdarzenie, którego dziecko doświadczyło lub było świadkiem, wcale nie miało miejsca: „To się naprawdę nie zdarzyło” albo nie było tak poważne: „To co się zdarzyło, to właściwie nie była krzywda”.

45 Dysocjacja (rozszczepienie):
psychiczne „oddzielenie się”, „oderwanie się” od własnego  ciała, które jest przedmiotem przemocy. Dziecko doznające skrajnej przemocy fizycznej (np. ciężkie pobicie) lub seksualnej, emocjonalnie i umysłowo „oddala się” od swojego ciała. Umysł jego wchodzi w trans (staje się nieobecny) i tym samym niewrażliwy na ból. Dziecko ma poczucie, że znajduje się nad, pod, lub obok swojego ciała i stamtąd obserwuje to, co się z nim dzieje. Gdy jest wyłączone od tego co dzieje się z jego ciałem, niczego nie czuje, nie widzi, nie słyszy. (Bradshaw, 1997; Rumph 2004; Seredyńska, 2011)

46 MECHANIZMY OBRONNE STOSOWANE
PRZEZ DZIECI CHORE Długa hospitalizacja, której towarzyszą liczne zabiegi i badania, jest dla dziecka sytuacją niezwykle trudną. Jeśli przekracza ona możliwości dziecka, aby sobie z nią poradzić, uruchamia ono mechanizmy obronne. Formy stosowanych przez dzieci mechanizmów obronnych są zależne od ich wieku.

47 NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE PRZEZ DZIECI CHORE MECHANIZMY OBRONNE :
Wypieranie lęku: przykre zdarzenie nie jest utrzymywanie w świadomości.  Przemieszczanie lęku: kiedy zjawisko wywołujące lęk nie jest jego prawdziwym źródłem.  Racjonalizacja („słodkie cytryny”, „kwaśne winogrona”), kiedy dziecko poszukuje korzystnych aspektów nowej sytuacji („w końcu nie będę siedzieć w jednej ławce z tą głupią Kaśką”). Reakcje pozorowane, np. błaznowanie dla rozładowania napięcia. Zaprzeczanie: nie przyjmowanie do wiadomości ograniczeń wynikających z choroby. Fantazjowanie, np. wymyślanie fikcyjnych towarzyszy.

48 MECHANIZMY OBRONNE STOSOWANE PRZEZ DZIECI CHORE,
KTÓRE UTRUDNIAJĄ WŁAŚCIWĄ ADAPTACJĘ DO CHOROBY I LECZENIA : zachowania agresywne: upór i negatywizm, autoagresja ; regresja: cofnięcie się do wcześniejszego okresu rozwojowego, kiedy dziecko czuło się bezpiecznie; ucieczka: unikanie nie tylko szpitala jako miejsca, w którym doznało się wiele cierpienia, a w bardziej nasilonej postaci unikanie także rzeczy, zapachów, pokarmów i sytuacji w jakikolwiek sposób kojarzących się z chorobą; projekcja: obarczanie winą otoczenia za doznawane cierpienia, nie dostrzeganie swoich możliwości poradzenia sobie z trudnościami; tłumienie i  represja (wyparcie): nie okazywanie na zewnątrz tego, co się naprawdę czuje, przeżywa; ujawnianie wobec innych tylko „bezpiecznych” emocji, a w  zachowaniach wyraźne odcinanie się od choroby i szpitala – błaznowanie, wygłupianie się, robienie kawałów, otaczanie się wieloma przedmiotami z domu. (Sękowska, 1982; Tojza, 2002; Gwadera, 2005)

49 LITERATURA: J. Bradshaw (1997). Toksyczny wstyd. Jak uzdrowić wstyd, który cię zniewala. Warszawa Akuracik. DSM IV (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Washington: APA. S. Epstein (1990). Wartości z perspektywy poznawczo - przeżyciowej teorii JA w: (red.) J. Reykowski. Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania. Warszawa Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. A. Freud (1997). Ego i mechanizmy obronne. Warszawa PWN. E. Furmańska (2001). Samoocena i samoakceptacja we wczesnej adolescencji. Edukacja i Dialog nr 1, s B. Galas (1994). Czynniki współwystępujące z samooceną i aspiracjami młodzieży. Psychologia Wychowawcza nr 1, s H.J. Grzegołowska-Klarkowska (1986). Mechanizmy obronne osobowości. Warszawa PWN. M. Gwadera (2005). Obrony jako reakcje na zagrożenia stosowane przez adolescentów z chorobą nowotworową w: (red.) A. Czapiga. Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Toruń Wyd. Adam Marszałek.

50 R. Kościelak (1989). Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. Warszawa PWN.
J. Kozielecki (2002). Koncepcje psychologiczne człowieka. Warszawa Wyd. Akademickie Żak. M. McKay, P. Fanning (2004). Poczucie własnej wartości. Poznań Rebis. P. Marchwicki (2005). Mechanizmy obronne w ujęciu psychodynamicznym. Seminare 21. M. Misiewicz (1983). Poczucie własnej wartości u młodzieży. Warszawa KAW. L. Niebrzydowski (1976). O poznawaniu i ocenie samego siebie: na przykładzie młodzieży dorastającej. Warszawa Nasza Księgarnia. L. Niebrzydowski (1980). Samoocena ucznia i jej funkcjonowanie w klasie szkolnej. Oświata i Wychowanie nr 19. A. Pilecki (1994). Spostrzeganie swoich właściwości fizycznych a zaburzenia w zachowaniu dzieci niewidzących w: (red.) M. Chodkowska . Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania. Lublin Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

51 M. Przetacznikowa (1989). Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa PZWS.
J. Rumph (2004). Krzyczeć, bić, niszczyć. Gdańsk 2004. A. Seredyńska (2011). Mechanizmy obronne u ofiar przemocy. Następstwa wychowawcze. Nauka- etyka- wiara, s. 209 – 218. Z. Sękowska (1982). Pedagogika w lecznictwie. Warszawa PZWL. S. Siek (1986). Struktura osobowości. Warszawa Akademia Teologii Katolickiej. Z. Zaborowski (1965). Samoocena dziecka. Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze nr 10.