Pojęcie systemu podatkowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki.

Prezentacja na temat: "Pojęcie systemu podatkowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki."— Zapis prezentacji:

1 Pojęcie systemu podatkowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

2 System podatkowy w sensie ekonomicznym System podatkowy w sensie prawnym Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

3 Teoretyczne systemy podatkowe Historyczne systemy podatkowe Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

4 Struktura systemu podatkowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

5 Podsystemy systemu podatkowego: -podatki przychodowe, -podatki dochodowe, -podatki majątkowe, -podatki konsumpcyjne, -podatki lokalne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

6 Kryteria podziału podatków kryterium przedmiotu opodatkowania, kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku, kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo a samorząd. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

7 Kryterium przedmiotu opodatkowania pozwala wyróżnić podatki: przychodowe, dochodowe, majątkowe i od wydatków. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

8 Podatki przychodowe Opodatkowanie nawiązuje w tych konstrukcjach do zewnętrznych znamion, świadczących o rozmiarach osiąganych przez podatnika dochodów. Np. w podatku gruntowym nawiązują one do ilości, jakości i rodzaju gruntów. Podatki te skierowane są na źródło, z którego płyną wartości pieniężne (np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne), natomiast nie uwzględniają sytuacji osobistej osoby uzyskującej je. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

9 Podatki dochodowe Podatki dochodowe mają charakter osobisty. O wymiarze decyduje całokształt okoliczności związanych z osobą podatnika. Podstawą opodatkowania jest dochód, jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania, podczas gdy w podatkach przychodowych przyjmuje się jedynie domniemanie uzyskiwania dochodów. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

10 Podatki majątkowe Podatki majątkowe, nie występują w jednej homogenicznej formie. Można wśród nich wyróżnić: - podatki obciążające posiadanie majątku: a) od całości majątku podatnika i b) obciążające poszczególne dobra majątkowe, - podatki obciążające przyrost majątku lub -obrót majątkiem. Podatki majątkowe pełnią we współczesnych systemach podatkowych uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

11 Podatki konsumpcyjne (od wydatków) Obciążają dochód (majątek) podatnika w momencie jego wydatkowania. Do tej grupy podatków zaliczane są współcześnie: - ogólny podatek obrotowy obciążający ogół dóbr i usług oraz - specjalne podatki konsumpcyjne, obciążające tylko niektóre dobra lub wydatki podatnika (np. podatki akcyzowe, opłaty monopolowe, podatki od gier). Materialny ciężar tych podatków ponosi konsument, natomiast ich podatnikiem w sensie formalnym jest podmiot prowadzący działalność gospodarczą, obciążony z tytułu sprzedaży towarów lub świadczenia usług podlegających opodatkowaniu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

12 Kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku pozwala wyróżnić podatki: - bezpośrednie i - pośrednie Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

13 Poglądy na kryterium podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

14 Pogląd I Podatkami bezpośrednimi są podatki, które bezpośrednio nawiązują do zdolności podatkowej osoby fizycznej lub prawnej, zaś podatkami pośrednimi - podatki, które zdolność tę ujmują jedynie pośrednio. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

15 Pogląd II Podatkami bezpośrednimi są podatki, w których podatnik w sensie formalnym jest jednocześnie podatnikiem w sensie materialnym, natomiast podatki pośrednie są to podatki, które mogą być przerzucone na inny podmiot. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

16 Pogląd III Podatki bezpośrednie są to podatki, których przedmiotem jest: - dochód uzyskiwany przez podatnika (lub przychód jako zjawisko świadczące o uzyskiwaniu dochodu) oraz - posiadany przez niego majątek (lub przyrost tego majątku). Przedmiot podatku nawiązuje zatem bezpośrednio do źródła podatku, którym jest dochód lub majątek. Podatkami pośrednimi są podatki, które nie spełniają tego warunki, tj. ich przedmiotem jest inne zjawisko niż uzyskiwanie dochodu lub posiadanie majątku (uzyskanie przyrostu majątku). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

17 Komentarz Pojęcia: zdolności podatkowej i przerzucalności podatków nie są w doktrynie jednoznacznie rozumiane. Dlatego największą precyzją cechuje się pogląd III. Przy jego zastosowaniu podatkami bezpośrednimi będą podatki: -przychodowe, -dochodowe oraz -podatki majątkowe od posiadania majątku i przyrostu majątkowego, Podatkami pośrednimi będą zaś: -podatki od obrotu majątkiem i -od wydatków. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

18 Różnice między podatkami bezpośrednimi i pośrednimi Podatki pośrednie są uiszczane przez wszystkie albo tylko niektóre kategorie podmiotów gospodarczych. Są łatwiejsze w poborze gdyż stanowią składnik ceny towarów i usług. Z powodu "ukrycia" ich w cenie, uznawane są za mniej odczuwalne lub uświadamiane przez nabywców towarów i usług. Za pomocą podatków bezpośrednich sięga się bezpośrednio do indywidualnego uzyskiwanego dochodu. Wymagają one stworzenia aparatu i instrumentów wymiaru i poboru. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

19 Skutki w zakresie redystrybucji dochodów wywoływane przy stosowaniu podatków pośrednich Podatki pośrednie obciążają dochód uzyskiwany przez rodzinę jako jednostkę konsumpcyjną. Wraz ze wzrostem dochodu rodziny maleje procentowy udział w tym dochodzie wydatków konsumpcyjnych na rzecz oszczędności. Rodzina o niskim poziomie dochodu przeznacza na konsumpcję relatywnie więcej niż rodzina o wysokim poziomie dochodu, a wskutek tego jest ona silniej obciążona podatkami pośrednimi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

20 Redystrybucja dochodów za pośrednictwem podatków bezpośrednich Redystrybucja dochodu za pośrednictwem podatku dochodowego powoduje, że dzięki działaniu progresji podatkowej dochód podatników o wyższym poziomie dochodu jest silniej obciążony podatkiem niż dochód podatników o niższym poziomie dochodu. System podatkowy, w którym występują zarówno podatki bezpośrednie jak i pośrednie czyni politykę podatkową bardziej elastyczną i umożliwia bardziej sprawiedliwe rozłożenie ciężarów podatkowych pomiędzy podatnikami o różnym poziomie dochodu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

21 Kryterium podziału między podatki państwowe i samorządowe pozwala wyróżnić: - podatki państwowe, - samorządowe i - podatki wspólne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

22 Podatki państwowe -Podatek od towarów i usług -Podatek akcyzowy -Podatek od gier -Podatek od wzrostu wynagrodzeń -Oprocentowanie kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu państwa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

23 Podatki samorządowe - podatek rolny - podatek leśny - podatek od nieruchomości - podatek od środków transportowych - podatek od posiadania psów - opłaty lokalne (targowa i miejscowa) - karta podatkowa - podatek od spadków i darowizn - opłata skarbowa - podatek od czynności cywilnoprawnych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

24 Podatki wspólne - podatek dochodowy od osób fizycznych - podatek dochodowy od osób prawnych liczba podatków samorządowych jest większa niż podatków państwowych, jednak najwydajniejsze pod względem fiskalnym podatki w całości lub w przeważającej części zasilają budżet państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

25 Kryterium podmiotu podatku (osoby podatnika) pozwala wyróżnić podatki: - od osób fizycznych - od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

26 Ze względu na charakter pobieranych podatków wyróżnia się: - podatki rzeczowe - podatki osobiste Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

27 Podatki rzeczowe W podatkach rzeczowych wiodące znaczenie wśród elementów konstrukcyjnych ma przedmiot opodatkowania. Nawet zmiana podatnika (np. na skutek śmierci poprzedniego właściciela nieruchomości) nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie podatkowe wynikające z podatku rzeczowego może przejść na inną osobę. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

28 Podatki osobiste W tych konstrukcjach najważniejszy jest podmiot podatku. Okoliczności podmiotowe decydują o istnieniu zobowiązania podatkowego. Zobowiązania z tytułu tego rodzaju podatków nie przechodzą na inne osoby trzecią i wygasa najpóźniej z chwilą śmierci podatnika. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

29 Ze względu na okoliczności wprowadzenia wyróżnia się podatki: - zwyczajne i - nadzwyczajne Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

30 Podatki zwyczajne Znakomita większość podatków ma charakter zwyczajny. W normalnych warunkach są one wprowadzane w ustalony prawem sposób na czas nieokreślony. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

31 Podatki nadzwyczajne Podatki nadzwyczajne wprowadza się w sytuacji szczególnej pod względem gospodarczym lub politycznym. Podatek taki może mieć charakter jednorazowy, epizodyczny, a niekiedy okresowy, ale przy określonych z góry okolicznościach jego pobierania. Do tej grupy podatków można zaliczyć podatki od uprzednio nabytego majątku, takie jak jednorazowy podatek majątkowy i jednorazowe świadczenie pieniężne, które wprowadzono w Polsce jednorazowo w latach siedemdziesiątych lub też powojenny podatek od wzbogacenia wojennego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

32 Podatki obligatoryjne i fakultatywne Podatki obligatoryjne muszą być pobierane zgodnie z obowiązującym prawem podatkowym. Nie ma więc możliwości rezygnacji z pobierania takiego podatku np. w drodze uchwały rady gminy. Nie trzeba także żadnej dodatkowe uchwały, aby taki obligatoryjny podatek pobierać. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

33 Podatki fakultatywne Podatek fakultatywny wymaga aby dla jego pobierania spełnione były warunki określone w prawie. Do tego rodzaju fakultatywnych dochodów gmin należą np. dochody (w tym także i podatki), które mogą być wprowadzone przez samoopodatkowania się mieszkańców zgodnie z wynikiem przeprowadzonego referendum. Ustawodawstwo pozwala na rozpisanie referendum a od jego wyniku zależy pobór w ten sposób wprowadzonego podatku w gminie. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

34 Podatki od działalności gospodarczej i opodatkowujące sytuacje faktyczne lub prawne nie stanowiące działalności gospodarczej W polskim systemie podatków i opłat wyodrębnić można z pewnością grupę podatków płaconych od działalności gospodarczej oraz podatków, które nie są bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Kryterium to nie jest jednak związane z elementami konstrukcji prawnej podatku. Podatki od działalności gospodarczej płacą osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Poszczególne źródła przychodów raz zaliczamy do działalności gospodarczej a w innych przypadkach działalnością gospodarczą one nie będą, np. najem lub dzierżawa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

35 Zasady podatkowe Zasady podatkowe to opracowane przez naukę postulaty pod adresem podatków i całego systemu podatkowego. Są wśród nich zasady: - odwołujące się do fundamentalnych wartości, na któ­rych winno opierać się funkcjonowanie mechanizmów państwa, - gospodarcze, - prakseologiczne oraz - zasady o czysto technicznym znaczeniu. Niektóre z tych zasad przybrały kształt rozwiązań prawnych zawartych w przepisach prawnych w tym w konstytucjach. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

36 Katalog zasad podatkowych zależy od: - epoki historycznej - systemu polityczno-ekonomicznego - poglądów przedstawicieli doktryny Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

37 Zasady podatkowe A. Smitha (1723 – 1790) Dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów". A. Smitch wyróżnił: - zasadę równości (powszechność, likwidację przywilejów różnych grup społecznych, proporcjonalność opodatkowania dochodów) – była to równość w sensie obiektywnym, nie dostrzegał równości subiektywnej podatków, - zasadę pewności (jawne i konkretne przepisy), - zasadę taniości, czyli: minimalizację kosztów utrzymania administracji podatkowej, ograniczenie kosztów ponoszonych przez podatników w związku z uiszczaniem podatków, - zasadę dogodności – pobieranie podatków we właściwym czasie. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

38 Zasady podatkowe A. Wagnera (XIX wiek) A. Wagner, odrzucał tezy liberalizmu i opowiadał się za tak zwanym socjalizmem państwowym zwanym także „socjalizmem katedr uniwersyteckich". Zasady A. Wagnera ujęte zostały w cztery grupy: - zasady polityki finansowej (wydajność i elastyczność), - zasady gospodarcze (ochrona majątku i kapitału jako ochrona źródeł podatku), - zasady sprawiedliwości (powszechność, równomierność poprzez nawiązywanie do ekonomicznej zdolności płatniczej i progresję), - techniczne zasady zarządzania podatkami (pewność, dogodność, taniość). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

39 Państwa socjalistyczne przyjęły zasadę nierówności nazywanej klasowością podatku. W Polsce przejawiało się to w: - zróżnicowaniu sektorowym (preferencje dla jednostek uspołecznionych w przeciwieństwie do prywatnych), - zróżnicowaniu wewątrzsektorowym (zróżnicowanie podmiotów państwowych i spółdzielczych), - zróżnicowaniu terytorialnym (utrzymywanie przez wiele lat preferencji na tzw. ziemiach odzyskanych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

40 Podstawowe zasady współczesne Zasada sprawiedliwości podatkowej. Odgrywa ona także istotną rolę w orzecznictwie, zwłaszcza orzecznictwie konstytucyjnym w sprawach podatkowych. Wyróżnia się sprawiedliwość: poziomą i pionową. Sprawiedliwość pozioma polega na nakła­daniu takiego samego obciążenia podatkowego na podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji (mające taką samą zdolność płatniczą). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

41 Sprawiedliwość pionowa Sprawiedliwość pionowa polega na różnym traktowaniu pod względem podatkowym podmiotów znajdujących się w różnych sytuacjach (mających różną zdolność płatniczą). Takie rozumienie sprawiedliwości wskazuje na jej ścisły związek z równością. W jednym ze swoich orzeczeń Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż: „...zasada równości wymaga, aby podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu były traktowane równo. Równość oznacza także akceptację różnego traktowania przez prawo róż­nych podmiotów. Wynika to z faktu, że równe traktowanie przez prawo tych samych podmiotów pod pewnymi względami oznacza z reguły różne trak­towanie tych samych podmiotów pod innymi względami". Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

42 Sprawiedliwość podatkowa jest realizowana poprzez: - powszechność i - równość opodatkowania. Ad. 1. Powszechność. O powszechności opodatkowania można mówić w ujęciu szerokim, czyli w odniesieniu do podatków w ogóle i w ujęciu wąskim, ograniczonym do poszczególnych podatków. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

43 Ad. 1 Powszechność c.d. W ujęciu szerokim powszechność opodatkowania wyraża się w postulacie, zgodnie z którym wszyscy (wszystkie podmioty) winni łożyć na pokrywanie wspólnych potrzeb i w granicach wyznaczonych tymi potrzebami, w takim stopniu, w jakim określają to ustawy podatkowe. W wąskim ujęciu powszechność odnosi się do danego podatku i jest oceniana ze względu na rodzaj podatku oraz jego zakres podmiotowy i przedmiotowy. Np. podatek dochodowy od osób fizycznych wówczas będzie powszechny, gdy wszystkie osoby fizyczne (aspekt podmiotowy powszechności) będą uiszczały ten podatek od wszystkich swoich dochodów (aspekt przedmiotowy powszechności). Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

44 Ad. 2 Równość opodatkowania Równość opodatkowania jest rozumiana także jako równomierność. Polega na rozłożeniu ciężaru opodatkowania odpowiednio do zdolności płatniczej podatników. Mamy tu więc do czynienia z względną czy relatywną równością opodatkowania. Podkreślić należy jednak, iż problematyka równości w prawie podatkowym czy szerzej — daninowym, nie ogranicza się jedynie do zagadnienia równości podatkowej i nie może być z równością podatkową utożsamiana. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

45 VI. Funkcje podatków 1.Funkcja fiskalna 2.Funkcja redystrybucyjna 3.Funkcja stymulacyjna 4.Funkcja informacyjno-kontrolna Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki