Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Psychologiczne (ale nie tylko) uwarunkowania podatności na chorobę Mgr Jagoda Różycka Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński.

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Psychologiczne (ale nie tylko) uwarunkowania podatności na chorobę Mgr Jagoda Różycka Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński."— Zapis prezentacji:

1 Psychologiczne (ale nie tylko) uwarunkowania podatności na chorobę Mgr Jagoda Różycka Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński

2 Plan seminarium 1.Psychologiczne czynniki ryzyka w ujęciu klasyków 2.Współczesne kierunki badań 3.Osobowościowe czynniki ryzyka 4.Sytuacyjne czynniki ryzyka 5.Behawioralne uwarunkowania chorób somatycznych 6.Model opisujący związki między zmiennymi psychologicznymi a podatnością na zachorowanie

3 Psychologiczne czynniki ryzyka Psychologiczne = związane z psyche (dusza, psychika) w przeciwieństwie do soma (ciało) Czynniki ryzyka = nawyki i przyzwyczajenia życia codziennego oraz inne cechy, które zwiększają ryzyko wystąpienia choroby Podatność = skłonność do określonych zachowań Podatność na chorobę = zwiększone ryzyko zachorowania Choroba somatyczna / cywilizacyjna = choroba niedokrwienna serca, zawał serca, choroby nowotworowe

4 Starożytność Koncepcje naturalnej odporności - związki między osobowościowymi a anatomicznymi cechami osoby Galen: Soki w organizmie: czarna żółć / krew / żółć / flegma Temperamenty: melancholicy / sangwinicy / cholerycy / flegmatycy Na podstawie tendencji w zachowaniu wysnuto wniosek, że wśród kobiet melancholiczek w porównaniu do kobiet sangwinicznek częściej występuje nowotwór Fizjologiczne podstawy temperamentu Związek z emocjami i działaniem układu endokrynnego

5 Lata 30. XX wieku badania Deutsch (1923): ludzie często nie uświadamiają sobie własnych stanów emocjonalnych, a stany te mogą być wykrywane za pomocą wskaźników fizjologicznych Badania Dunbar: (1943): tylko niewielka liczba chorób uwarunkowana jest wpływami środowiska czy dziedziczenia; czynniki osobowościowe odgrywają istotna rolę; – scharakteryzowała właściwości osobowościowe osób predysponowanych do choroby wieńcowej – weryfikacja badań: nie ma profilów osobowości specyficznych dla osób skłonnych do zapadania na dane choroby, ale jedynie można określić pewne cechy osobowości, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania

6 Lata 70. XX wieku Alexander (1978): wystąpienia danej choroby nie można wiązać ze specyficznością jednego czynnika, podatność na choroby uwarunkowana jest trzema czynnikami wzajemnie powiązanymi: 1.osobowość 2.sytuacja poprzedzająca wystąpienie choroby 3.konstytucjonalna słabość narządu

7 Współczesne kierunki badań Zmienna uznana za czynnik ryzyka może okazać się współprzyczyną lub warunkiem sprzyjającym powstaniu choroby Dwa nurty badań: – Pierwszy obejmuje badania, których celem jest ukazanie związku czynników psychologicznych z podatnością na zachorowanie (perspektywa patogenetyczna) – Drugi nurt to badania zmierzające do wskazywania zmian, które sprzyjają odporności na zachorowanie i wspomagają procesy zdrowienia (perspektywa salutogenetyczna)

8 Osobowościowe czynniki ryzyka Czym jest osobowość? (Hall, Lindzey, 1990)  Wewnętrzny system regulacji pozwalający na przystosowanie i integrację myśli, czuć i zachowania w określonym środowisku.  Stałość czasowa  Trwałe cechy i dyspozycje psychiczne do określonego sposobu zachowania i reagowania  Spójność zachowania

9 Osobowościowe czynniki ryzyka Inspiracja hipotezą Dunbar o istnieniu osobowości wieńcowej (badania jej nie potwierdziły ale wskazały na właściwości osobowościowe dla rozwoju niektórych schorzeń somatycznych) Van Dijl (1988): wyodrębnił 4 czynniki, których wskaźniki były wyższe u chorych z zawałem serca: depresyjność, wrogość, zaangażowanie i odpowiedzialność w sprawach zawodowych

10 Osobowościowe czynniki ryzyka Łazowski (1985): charakterystyczny dla pacjentów z chorobami układu krążenia i z choroba wrzodową jest tzw. zespół psychosomatyczny

11 Zespół psychosomatyczny według Łazowskiego (1985) silna potrzeba osiągnięć potrzeba dominacji wytrwałość porządek rozumienie siebie i innych opiekowanie się innymi afiliacja duża samokontrola postawa obronna pozytywna samoocena

12 Łazowski (1985) Tym co różni pacjentów z chorobami układu krążenia od pacjentów z chorobą wrzodową jest poczucie bezradności z jednoczesnym oczekiwaniem pomocy z zewnątrz

13 Osobowościowe czynniki ryzyka Schmale i Iker (1971): stany bezradności i towarzyszące im poczucie beznadziejności sprzyja wystąpieniu choroby nowotworowej, zwłaszcza u osób biologicznie predysponowanych do tego typu schorzeń Ważna analiza sposobów reagowania emocjonalnego w myśl założenia, że istotną zmienną leżącą u podłoża wielu dysfunkcji somatycznych dla danej osoby jest styl (wzorzec) funkcjonowania emocjonalnego

14 Osobowościowe czynniki ryzyka Negatywny styl reakcji emocjonalnych (depresja, lęk, wrogość) związany może być z zachorowalnością na wiele różnych schorzeń, w tym chorobę wrzodową, gościec, chorobę wieńcową, dychawicę oskrzelową, chorobę nowotworową

15 Czyli … Istnieją cechy osobowościowe, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania; Nie została rozstrzygnięta kwestia, czy cechy osobowości predysponują do konkretnej choroby w sposób niespecyficzny.

16 Sytuacyjne czynniki ryzyka 1. Badania, w których wykazuje się, jakiego typu zdarzenia poprzedzają wystąpienie choroby – Częstość i rodzaj sytuacji, z jakimi styka się człowiek, mogą mieć związek z powstaniem i rozwojem choroby (rola zdarzeń o charakterze traumatycznym) – związek ten nie został jednoznacznie określony.

17 Skala wydarzeń życiowych wg Holmesa i Rahe (1967) 1.Śmierć współmałżonka 2.Rozwód 3.Separacja lub zerwanie 4.Więzienie 5.Śmierć bliskiego członka rodziny 6.Ciężka choroba lub wypadek z uszkodzeniem ciała 7.Ślub 8.Zwolnienie z pracy lub bezrobocie 9.Pogodzenie się ze współmałżonkiem 10.Przejście na emeryturę 11.Zmiana stanu zdrowia, samopoczucia lub zachowania członka rodziny 12. Ciąża

18 Skala wydarzeń życiowych wg Holmesa i Rahe (1967) 13.Problemy seksualne 14.Pojawienie się nowego członka rodziny 15.Zmiana pracy lub reorganizacja firmy 16.Zmiana zarobków (spadek lub podwyżka) 17.Śmierć bliskiego przyjaciela 18.Zmiana stanowiska (awans, przeniesienie, degradacja) 19.Kłótnie w domu 20.Wysoki kredyt lub poważne obciążenie hipoteki 21.Pozbawienie prawa do kredytu czy pożyczki 22.Napad, kradzież, wypadek lub kontrola podatkowa 23.Zmiana zakresu obowiązków w pracy 24.Syn lub córka opuszcza dom rodzinny 25.Kłopoty z teściową

19 Skala wydarzeń życiowych wg Holmesa i Rahe (1967) 26.Wybitne osiągnięcia osobiste 27.Podjęcie lub utrata pracy przez współmałżonka 28.Rozpoczęcie lub zakończenie nauki 29.Zmiana warunków życia 30.Zmiana nawyków osobistych 31.Kłopoty z szefem 32.Zmiana godzin lub warunków pracy 33.Zmiana miejsca zamieszkania 34.Zmiana szkoły 35.Zmiana wyznania 36.Zmiana rozrywek 37.Zmiana kontaktów towarzyskich

20 Skala wydarzeń życiowych wg Holmesa i Rahe (1967) 38.Niewielka pożyczka 39.Zmiana długości snu 40.Zmiana w zakresie kontaktów rodzinnych 41.Zmiana w sposobie odżywiania się 42.Urlop 43.Boże Narodzenie spędzone z rodziną 44.Mandat lub drobne wykroczenie 45.Powtarzające się przykrości (np. hałas lub natarczywe telefony)

21 Sytuacyjne czynniki ryzyka 2. Badania nad związkami stresu psychologicznego i procesami radzenia sobie z nim a chorobą – Badacze skoncentrowali się na procesach radzenia sobie jako znaczącej zmiennej, modyfikującej relację stres-choroba (zdrowie). – Sposoby radzenia sobie (Lazarus, 1980) – Radzenie sobie z emocjami – Instrumentalne radzenie sobie skoncentrowanie na problemie

22 Sytuacyjne czynniki ryzyka 3. Badania nad powiązaniami stresu psychologicznego z reakcjami fizjologicznymi i podatnością na określone choroby – Reakcja stresowa nie jest tylko rezultatem działania samych bodźców, ile poznawczej interpretacji bodźca oraz pobudzenia emocjonalnego. – Interpretacja ta dokonywana jest OUN (kora nowa) i układzie limbicznym. – Początkowo reakcja biologiczna, następnie poznawcza

23 Sytuacyjne czynniki ryzyka  Lachman (1972) twierdzi, że aby reakcje emocjonalne miały wpływ patologiczny, musza być intensywne i chroniczne, a to, który narząd zostanie poddany patologicznemu oddziaływaniu, zależy od 1. biologicznego stanu danej struktury 2. początkowego progu reaktywności danego narządu 3. czynników związanych z uczeniem się, wpływających na aktywację tego narządu.

24 Sytuacyjne czynniki ryzyka Strenbach (1966) wyraża przekonanie, że podstawowym mechanizmem stanowiącym ogniwo pośredniczące w relacji stres-choroba jest stereotypia reakcji, czyli skłonność jednostki do przejawiania podobnych wzorców psychofizjologicznego reagowania na wiele różnych bodźców stresowych.

25 Sytuacyjne czynniki ryzyka Im dłużej dana struktura (narząd) jest włączona w aktywowany wielokrotnie wzorzec reakcji emocjonalnej, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie włączona w jakieś zaburzenie psychosomatyczne.

26 Co wywołuje przewlekła sytuacja? Długotrwały stan stresu – zatrucie się własnymi hormonami, głównie kortyzolem Działanie kortyzolu: – Mobilizacja rezerw tłuszczowych – Hamowanie reakcji alergicznych – Przemiana różnych produktów w glukozę Nadmiar glukozy: – Odkładanie się lipidów – Zmniejszenie liczby limfocytów Osłabienie odporności organizmu

27 Działanie długotrwałego stresu Nadciśnienie tętnicze Miażdżyca Choroba niedokrwienna serca Cukrzyca Choroba wrzodowa

28 Psychoneuroimmunologia Połączenie psychologii, neurofizjologii, biochemii i endokrynologii (Ader, 1990) Warunkowanie reakcji immunosupresyjnych u szczurów (związek lek - wodą z cukrem) Procesy odpornościowe wynikiem współdziałania układu nerwowego, limfatycznego i hormonalnego (Ścigała, 2001) Limfocyty typu T i B – obrona przed patogenami

29 Psychoneuroimmunologia Limfocyty tworzone w szpiku kostnym lub grasicy Krążąc po organizmie wychwytują zagrażające antygeny Pamięć immunologiczna – działanie szybsze w sytuacji znajomości danego antygenu (przebyta podobna choroba w przeszłości) ( por. Rosenhan i Seligman, 1994) Wywołanie bezradności = osłabienie reakcji odpornościowej – komórki T wolniej się rozmnażały, mniej skuteczne niszczenie komórek patologicznych ( por. Rosenhan i Seligman, 1994)

30 Psychoneuroimmunologia Poczucie bezradności, beznadziejności, pesymizm, skumulowanie się stresowych wydarzeń = pogorszenie obronnego działania komórek limfatycznych ( por. Rosenhan i Seligman, 1994)

31 Innymi słowy … Często powtarzające się bądź długotrwałe sytuacje stresowe mogą prowadzić do negatywnych następstw. Podkreślana jest przez badaczy waga czynników pośredniczących: – wzór percepcyjny (względnie stały, charakterystyczny dla danej osoby sposób, w jaki interpretuje ona, wartościuje sytuację oraz antycypuje jej konsekwencje) – wzór reagowania emocjonalnego

32 Behawioralne uwarunkowania chorób somatycznych podejmowanie zagadnień kształtowania nawyków pro- i antyzdrowotnych oraz procesów zaangażowania w ich modyfikację badania Friedmana i Rosenmana (1964): jednym z ważnych czynników zwiększających podatność na zachorowanie jest specyficzny model życia, określony jako wzór zachowania A

33 Wzór zachowania A  Zespół jawnego zachowania lub styl życia, charakteryzujący się:  skrajnym współzawodnictwem  walką o osiągnięcia  agresywnością  pobudliwością  nadmierną czujnością  wybuchowym sposobem mówienia  napięciem mięsni twarzy  poczuciem presji czasu  poczuciem nadmiernej odpowiedzialności

34 Wzór zachowania A, B i C  Wzorowi A przeciwstawia się wzór B (osoby łagodne, nie śpieszą się, łatwiej doznają satysfakcji, mają tendencję do poddawania się prądowi życia niż do podejmowania ciągłej walki)  Wyróżnia się także wzór C ( ludzie cierpliwi spokojni, kooperatywni, ulegli wobec autorytetów, ukrywający negatywne emocje).  Wzór A stanowi czynnik ryzyka wielu chorób somatycznych.  Wzór C był uważany jako wzór podatności na choroby nowotworowe

35 Badania nad wzorem zachowania A Samodzielne prowokowanie sytuacji (por. Ogińska- Bulik, 1998) Nieadaptacyjne radzenie sobie ze stresem (por. Ogińska-Bulik, 1998) Podział: 1.Część motywacyjna – dążenie do osiągnięć poprzez rywalizację, silne zaangażowanie, tendencje do czujności i kontroli 2.Część emocjonalna – zalegające uczucia wrogości i tłumiona tendencja do agresji 3.Formalne cechy zachowania – napięcie, szybkość, duża dynamika niewerbalna

36 Badania nad wzorem zachowania A WZA powstaje pod wpływem oddziaływań wychowawczych u rodziców wysoko wykształconych Programy profilaktyczne (por. Ogińska-Bulik, 1998): – Modyfikacja elementów WZA – Zmniejszenie czynników kluczowych dla ryzyka WZA Badania nad społecznością Roseto (por. Wrześniewski, 1993) – wsparcie i więzi społeczne przeciwdziałają WZA

37 Behawioralne uwarunkowania chorób somatycznych Sarason (1988): nie u wszystkich badanych charakteryzującym się wzorem zachowania A wystąpiły zaburzenia somatyczne Wysuwana jest również hipoteza, iż wzór zachowania A stanowi znacznie większe ryzyko choroby, jeśli ubocznym, negatywnym efektem uformowania się WZA (wzoru zachowania A) o dużym natężeniu jest wzrost lęku.

38 Konkluzje Współcześnie problematyka psychospołecznych czynników ryzyka chorób somatycznych rozpatrywana jest w ramach holistycznego modelu zdrowia, implikującego: ujęcie osoby jako integralnej całości, na którą składa się wymiar biologiczny, psychiczny i społeczny polietiologię chorób probabilistyczny związek pomiędzy różnymi czynnikami zwiększającymi podatność na zachorowanie Ważny model opisu związku między zmiennymi psychologicznymi a podatnością na zachorowanie (za: Wrześniewski, 1993)

39

40 Konkluzje Rola wyróżnionych w modelu zmiennych psychospołecznych w powstawaniu chorób somatycznych może być różna w poszczególnych jednostkach chorobowych, a w obrębie danej choroby odmienna u poszczególnych osób. Do choroby dochodzi najczęściej przy współudziale wszystkich czynników przedstawionych modelu.

41 Wieloczynnikowe uwarunkowania chorób psychosomatycznych i cywilizacyjnych (Sęk, 2007)  Czynniki sytuacyjne – typ stresorów i sytuacji trudnych  Czynniki temperamentalne i osobowościowe – typ temperamentu, motywacji, nastawień emocjonalnych, struktur poznawczych i przekonań  Wzory reagowania emocjonalnego  Czynniki dziedziczno- konstytucjonalne  Wzory reakcji psychofizjologicznych  Zasoby odpornościowe natury biologicznej, intrapsychicznej, interpersonalnej i społęcznej  Styl życia i jego pro- oraz antyzdrowotne aspekty

42 Co wpływa na odporność?  Stres – ostry lub przewlekły, przewidywalny i nieprzewidywalny  Przekonania  Nastawienia emocjonalne  Zasoby podmiotowe  Zasoby środowiska  Przeżywany stres – aktualny i antycypowany – Oczekiwania egzaminacyjne – Oczekiwania nalotów w czasie konfliktu w Zatoce Perskiej – Długotrwała opieka nad ciężko chorymi członkami rodziny

43 Innymi słowy … Niespecyficzna modulacja – napięcie i długotrwałe zagęszczone przeżycia Specyficzna modulacja – procesy emocjonalne różne co do treści (depresja, beznadziejność, lęk, niepokój, wrogość)

44 Dziękuje za uwagę! ;-)


Pobierz ppt "Psychologiczne (ale nie tylko) uwarunkowania podatności na chorobę Mgr Jagoda Różycka Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński."

Podobne prezentacje


Reklamy Google