Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Pobieranie prezentacji. Proszę czekać

Kryzys żywnościowy na świecie Dr Sebastian Stępień Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "Kryzys żywnościowy na świecie Dr Sebastian Stępień Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu."— Zapis prezentacji:

1 Kryzys żywnościowy na świecie Dr Sebastian Stępień Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

2 Czym jest kryzys żywnościowy To sytuacja, w której zagrożone jest bezpieczeństwo żywnościowe, czyli zaczyna brakować żywności; występuje głód i niedożywienie Pojęcia: bezpieczeństwo żywnościowe (food security) a bezpieczeństwo żywności (food safety)

3 Bezpieczeństwo żywnościowe Pierwsze definicje bezpieczeństwa żywnościowego w latach 70-tych XXw. Kładziono nacisk na stronę podażową żywności – zapewnienie dostępności odpowiedniej ilości żywności i stabilności cen podstawowych artykułów żywnościowych W 2001r. FAO określiło bezpieczeństwo żywnościowe jako sytuację, kiedy wszyscy ludzie cały czas mają fizyczny, społeczny i ekonomiczny dostęp do bezpiecznej i pożywnej żywności wystarczającej do zaspokojenia ich potrzeb żywieniowych oraz preferencji dla aktywnego i zdrowego życia

4 Trzy poziomy bezpieczeństwa żywnościowego Międzynarodowy (światowy) – zapasy globalne, przede wszystkim zbóż, a także produkcja, dystrybucja, pomoc żywnościowa. Narodowy (krajowy) – samowystarczalność żywnościowa – podaż żywności dla celów konsumpcyjnych w danym kraju równa przynajmniej biologicznym potrzebom społeczeństwa przez cały rok. Gospodarstwa domowego - wszystkie gospodarstwa mają jednocześnie dostęp fizyczny i ekonomiczny do wystarczającej żywności dla wszystkich członków.

5 Na marginesie... według FAO, bezpieczny minimalny poziom zapasów zbóż wynosi ok. 17-18 procent światowego zużycia zbóż. zapasy pszenicy powinny stanowić ponad 25 procent światowego zużycia, a zapasy zbóż paszowych około 15 procent światowego zużycia.

6 W latach poprzedzających kryzys cen żywności (2006-08) zapasy zbóż skurczyły się do 40% ich poziomu z lat 1998-2003.

7 Światowa produkcja zbóż, zużycie i zapasy

8 Dlaczego mówi się o kryzysie żywnościowym ? Obecnie wytwarzamy więcej żywności, niż jesteśmy w stanie spożyć W XX wieku produkcja żywności wyprzedziła przyrost liczby ludności (por. prawo Malthusa) W pierwszej dekadzie XXI w. światowa produkcja żywności wystarczyła na zapewnienie każdemu człowiekowi na ziemi o ok. 20% więcej kalorii niż potrzeba na bezpieczny poziom wyżywienia Posiadamy odpowiednią informację nt. miejsc, gdzie żywności brakuje Współczesny transport pozwala na przemieszczanie żywności na duże odległości

9 Dlaczego mówi się o kryzysie żywnościowym? Paradoksem współczesnego świata jest to, że globalne zwiększenie zasobów żywności nie wyeliminowało głodu. A zatem problem głodu to problem podziału, rozumiany jako zjawisko ekonomiczne w kontekście podziału dochodu świata.

10 Kryzys żywnościowy a kryzys ekonomiczny Sektor rolny jest znacznie bardziej wrażliwy na zmiany koniunktury gospodarczej aniżeli działy pozarolnicze, czego przejawem jest przede wszystkim duża zmienność cen. W warunkach kryzysu gospodarczego, na skutek redukcji spożycia, podmioty związane z produkcją żywności ponoszą straty wywołane spadkiem cen i produkcji. Co więcej, straty dotyczą głównie sfery surowcowej, tj. gospodarstw rolnych. A w krajach rozwijających się rolnictwo stanowi wciąż podstawowy sektor gospodarki.

11 Zmiany cen wybranych produktów rolnych na świecie w latach 2005-2009 na tle zmian PKB i deflatora dla gospodarki światowej

12 Współczesne przyczyny kryzysu żywnościowego Klęski żywiołowe Niekorzystne warunki naturalne Konflikty zbrojne Niestabilna sytuacja polityczna Rozwój biopaliw Spekulacja żywnością Korupcja Czynniki te wywołują wzrost i coraz wyższą zmienność cen żywności…

13 Czynniki wzrostu poziomu i zmienności cen surowców rolnych na świecie Czynnik Wpływ na wzrost poziomu cenzmienności cen Wzrost światowego PKB++O Wzrost popytu na żywność+++O Wzrost kosztów produkcji+++O Liberalizacja handlu światowego++++ Spadek poziomu zapasów żywności++++ Spekulacja na rynku żywności++++ Rozwój sektora biopaliw+++++ Zmiany klimatyczne (klęski nieurodzaju)+++

14 Liczba osób głodujących na świecie (mln)

15 Udział ludności głodującej na świecie w ogólnej populacji (%)

16 Problem ubóstwa na świecie Według FAO tylko w 2010 roku dodatkowe 100 milionów ludzi na świecie zostało dotkniętych skrajnym ubóstwem spowodowanym wzrostem cen żywności. Według FAO tylko w 2010 roku dodatkowe 100 milionów ludzi na świecie zostało dotkniętych skrajnym ubóstwem spowodowanym wzrostem cen żywności. Tym samym, w skali globalnej liczba osób niedożywionych wynosi ła wówczas prawie 1 mld W 2013 roku liczba spadła do ok. 900 mln W ciągu jednego dnia z głodu umiera ok. 30 tys. osób.

17 Problem ubóstwa na świecie Według raportu FAO z cierpiących głód 868 mln ludzi 852 mln żyją w krajach rozwijających się, w których stanowią 14,9 proc. ludności, a 16 mln żyje w krajach uprzemysłowionych. Najwięcej ludzi cierpi głód w trzech regionach: w Azji Południowej - 304 mln, w Afryce subsaharyjskiej - 234 oraz w Azji Wschodniej - 167 mln, co łącznie daje 705 mln.

18 Problem ubóstwa na świecie Każdego roku przeszło 12 milionów dzieci umiera na choroby związane z niewłaściwym odżywianiem. Niedożywienie powoduje 55% z wszystkich zgonów dzieci na świecie. Dwudniowe światowe wydatki na cele wojskowe mogłyby zapobiec głodowi wśród dzieci Za cenę jednego pocisku rakietowego szkoła pełna głodnych dzieci mogłaby przez 5 lat wydawać codzienny obiad.

19 Problem ubóstwa na świecie Produkt Krajowy Brutto 48 najbiedniejszych krajów świata jest mniejszy niż łączny majątek trzech najbogatszych ludzi na świecie. Aby pokryć niezaspokojone potrzeby świata w zakresie higieny i żywności, „wystarczy” 13 miliardów dolarów - tyle, ile ludzie w USA i Unii Europejskiej wydają co roku na perfumy. Jedna Europejka wydaje miesięcznie na same kosmetyki tyle, co afrykańska kobieta na utrzymanie całej swojej rodziny przez rok.

20 Z drugiej strony… Liczba osób z nadwagą na świecie to ponad 1,56 mld. W tym ponad 520 mln osób otyłych. Marnotrawstwo produktów rolnych i żywnościowych ocenia się na 30-40%.

21 Z drugiej strony… Liczba otyłych w USA wynosi 23% dorosłych obywateli, w UE – 16% Tylko w USA w ciągu jednego dnia wydaje się na choroby związane z otyłością ok. 470 mln $. Na programy odchudzania kwota ta wynosi 190 mln $.

22 Problem rosnących cen produktów rolnych Z czego wynikają wyższe ceny? Jaki dzisiaj jest ich poziom? W biednych krajach na żywność wydaje się 60-80% dochodów (w Polsce 24%, w krajach Europy Zachodniej 11-13%). Na świecie ponad 1.2 miliarda ludzi żyje za mniej niż dolara dziennie, a 2.5 miliarda za mniej niż dwa dolary dziennie. Jaki jest skutek wzrostu cen? Czy moralne jest inwestowanie w kontrakty na żywność?

23 Ceny żywności na świecie – Indeks FAO

24

25

26 Czy ceny żywności są dzisiaj najwyższe w historii?

27 Problem rosnących cen produktów rolnych Do wzrostu cen przyczynia się też krótkowzroczna polityka USA pobudzająca popyt na towary i usługi Bank centralny Stanów Zjednoczonych FED dodrukowuje tzw. pusty pieniądz, który zwiększa siłę nabywczą konsumentów Skutkiem jest wzrost cen produktów żywnościowych

28 Społeczne konflikty - przykłady W Tajlandii bandy złodziei nocami zbierają ryż na polach. W odpowiedzi tajlandzcy wieśniacy wystawiają uzbrojone warty; W Pakistanie, gdzie ceny mąki podwoiły się, tysiące uzbrojonych żołnierzy chroni magazyny zboża i konwoje z transportami zboża; Na Haiti gwałtowne zamieszki, w których giną ludzie. Przyczyna – 50% wzrost cen ryżu, fasoli i owoców, połączony z trzykrotnym wzrostem cen paliw w ciągu dwóch miesięcy. Zamieszki w Maroku, Kamerunie, Bangladeszu, Jemenie, Sudanie i innych

29 Bezsilność organizacji humanitarnych W Sudanie, organizacja WFP (U.N. World Food Programme) dostarcza żywność dla dwóch milionów ludzi żyjących w darfurskich obozach dla uchodźców. W pierwszym kwartale 2008 roku zostało uprowadzonych 56 ciężarówek z ziarnem. W wyniku rabunków dopływ żywności do obozów dla uchodźców spadł o połowę.

30 Co utrudnia walkę z głodem Przyrost ludności, głównie w Chinach i Indiach; Produkcja biopaliw – lobby rolnicze w USA; Rosnące ceny surowców, w tym ropy naftowej; Dalsze zmiany klimatyczne; Kontynuacja wsparcia rolnictwa w krajach bogatych.

31 Populacja na Ziemi w liczbach W ciągu ostatnich 30 lat liczba mieszkańców Ziemi zwiększyła się o 2,4 mld osób, przy czym wzrost dotyczył przede wszystkim krajów rozwijających się: Chin, Indii, Pakistanu, Brazylii, Indonezji, Meksyku (kraje te obejmują ok. 50% światowej populacji). W minionych 30 latach ilość mieszkańców zwiększyła się zatem o tyle, ile żyło na Ziemi w 1950 roku. W roku 2008 populacja światowa zwiększała się z każdą minutą o 170 osób, dziennie o 250 tys., a rocznie o 90 mln ludzi. ONZ szacuje, że w 2050 roku na świecie będzie mieszkać 9,3 mld osób.

32 Zgubne skutki wzrostu zamożności? Wzrost dochodów w krajach rozwijających się – zmiana struktury konsumpcji – większe spożycie mięsa podczas gdy: Do pozyskania 1 kilograma mięsa z krowy, potrzeba 7-14 kilogramów ziarna.

33 Zmiany klimatyczne Tylko w latach 2007-2011 kilkukrotnie dochodziło do poważnych kryzysów na rynku żywnościowym. W roku 2007 klęska suszy dotknęła większość krajów UE, Australię, Rosję i Nową Zelandię. Dwa lata później podobna sytuacja wystąpiła w Argentynie. W roku 2010 z powodu upałów ucierpiały plony m.in. w Rosji, na Ukrainie i ponownie w Argentynie. W tym samym czasie w Brazylii, Kanadzie, Australii i Indiach odnotowano rekordowo wysokie ulewy. Rok 2011 to największa od 60 lat susza w Chinach i Indiach.

34 Zmiany klimatyczne W samym tylko 2010 roku doszło do 950 klęsk żywiołowych, a w latach 2000-2010 dochodziło średnio do 785 kataklizmów rocznie. Reakcja państw w sytuacji klęski żywiołowej – zamykanie granic i zakaz eksportu.

35 Reakcja państw i społeczeństwa na wysokie ceny żywności w 2008r.

36 Subsydiowana produkcja biopaliw Co roku, 100 milionów ton ziarna - 5% światowej produkcji trafia do produkcji paliw, zapewniając jedynie około 2% światowej produkcji paliw. Aby wyprodukować etanol z kukurydzy na jedno tankowanie baku, trzeba zużyć taką ilość kukurydzy, która pozwala na zapewnienie jedzenia dla jednego człowieka przez cały rok. Dotacje do bioetanolu z kukurydzy powodują efekt domina – kurczy się uprawa soi i pszenicy, rosną ich ceny, a za nimi ceny ryżu, oleju sojowego, palmowego i innych.

37 Subsydiowana produkcja biopaliw Ze względu na subsydiowanie etanolu przez rząd amerykański ponad jedna trzecia kukurydzy uprawianej w Stanach Zjednoczonych używana jest jako paliwo. Ze względu na subsydiowanie etanolu przez rząd amerykański ponad jedna trzecia kukurydzy uprawianej w Stanach Zjednoczonych używana jest jako paliwo. Ma to bezpośredni wpływ na globalne ceny kukurydzy. Ma to bezpośredni wpływ na globalne ceny kukurydzy. Pomimo wzrostu produkcji biopaliw, ceny paliw nadal rosną!

38 Wzrost cen paliwa w wybranych krajach Afryki (okres 2010-2011) Komentarz: Wysokie ceny paliw „pchają” do góry ceny żywności

39 Popularność produkcji biopaliw a kryzys żywnościowy Dopłaty za rządów administracji G.W. Busha – uzasadnieniem miało być uniezależnienie energetyczne i walka ze zmianami klimatu. Strategia mówiła, że alternatywne źródła energii miały zastąpić co najmniej 20% portfela energetycznego w sektorze transportowym w okresie 10 lat. Administracja Busha znajdowała się pod presją największych firm z branży energetycznej i rolnej, takich jak ExxonMobil, Archer Daniels Midland i Cargill.

40 Popularność produkcji biopaliw a kryzys żywnościowy W 2007 r. Kongres USA przegłosował ustawę o niezależności i bezpieczeństwie energetycznym (EnergyIndependence and Security Act), skupiającą się na promowaniu branży paliwowej w ogóle, a zwłaszcza biopaliw. Ustawa zakładała ponad ośmiokrotne zwiększenie ich produkcji, z 4,7 mld galonów w 2007 r. do co najmniej 37 mld galonów w 2022. Jakie są efekty takiej polityki dla krajów rozwijających się?

41 Popularność produkcji biopaliw a kryzys żywnościowy Transakcje dzierżawy ziemi w krajach takich, jak Filipiny, Kambodża czy Madagaskar. Podmiotem były zarówno prywatne firmy, jak i rządy krajów rozwiniętych. Przykład: plan koreańskiego Daewoo Logistics, który chciał wydzierżawić na 99 lat ponad 3 mln akrów ziemi na Madagaskarze pod uprawy na biopaliwa. Kukurydza i olejowiec miały objąć ponad połowę ziem uprawnych kraju. Z powodu społecznego oporu, ustanowiony w wyniku zamachu stanu z marca 2009 r. rząd anulował kontrakt z Daewoo. Podobne kontrakty na dzierżawę negocjują m.in. Chiny z Filipinami, Katar i Filipiny, Kuwejt i Kambodża.

42 Dylemat biogospodarki Sprzeczne interesy: – Zwiększenie wykorzystania roślin uprawnych (np. kukurydzy) na potrzeby energetyczne kraju. Taka strategia pojawia się w głosach ekologów – Problem głodu na świecie – spalamy rośliny, które można przeznaczyć na żywność

43 Spekulacja cenami żywności Zdolność celowej manipulacji cenami podstawowej żywności na całym świecie, prawie niezależnie od dzisiejszej fizycznej podaży i popytu na zboże, jest całkiem nowa. Do kryzysu zbożowego w I połowie lat 70-tych XXw. nie było “ceny światowej” zboża, stąd spekulacja była utrudniona.

44 Dylematy Działania UE w zakresie organizacji wspólnej polityki rolnej: – Kwestia „zazielenienia WPR” – Zasada „decouplingu” – Odłogowanie gruntów Czy rośliny GMO są dobrym sposobem na walkę z biedą na świecie?

45 GMO - kontrowersje Zagrożenie ekonomiczne - uzależnienie produkcji rolnej od koncernów. Zbyt duże ujednolicenie upraw – w przypadku wystąpienia choroby straty byłyby ogromne. Niższa produkcja –po około 3 latach spada wysokość plonów rolnych roślin GM, a krowy karmione kukurydza GM dają mniej mleka i spada ich płodność? (Iowa Univesrity) Koniec bioróżnorodności –uprawa roślin transgenicznych tworzy obszary monokulturowe, z wyjałowioną glebą?

46 Kraje potrzebujące zewnętrznej pomocy żywnościowej

47 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Metodologia: „Nomura Food Vulnerability Index” (NFVI) składa się z trzech komponentów:  nominalny PKB per capita (w dolarach)  udział wydatków na żywność w łącznych wydatkach gospodarstw domowych  eksport netto żywności (jako % PKB) Im wyższy wskaźnik, tym większa podatność kraju na kryzys żywnościowy.

48 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 10 (ex equo). Angola Index = 100.8 PKB per capita = $4.081 Wydatki na żywność = 46.1% Export netto = -1.4% PKB Azerbejdżan Index = 100.8 PKB per capita = $5.315 Wydatki na żywność = 60.2% Export netto = -0.6% PKB

49 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 8 (ex equo). Hong Kong Index = 100.9 PKB per capita = $30.863 Wydatki na żywność = 25.8% PKB Export netto = -4.4% PKB Sudan Index =100.9 PKB per capita = $1.353 Wydatki na żywność = 52.9% Export netto = -1.3% PKB

50 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 6 (ex equo). Sri Lanka Index = 101.0 PKB per capita = $2.013 Wydatki na żywność = 39.6% Export netto = -2.7% PKB Egipt Index = 101.0 PKB per capita = $1.991 Wydatki na żywność = 48.1% Export netto = -2.1% PKB

51 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 4 (ex equo). Liban Index = 101.2 PKB per capita = $6.978 Konsumpcja = 34.0% Export netto = -3.9% PKB Nigeria Index = 101.2 PKB per capita = $1.370 Konsumpcja = 73.0% Export netto = -0.9% PKB

52 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 2. Algeria Index = 101.3 PKB per capita = $4.845 Wydatki na żywność = 53.0% Export netto = -2.8% PKB

53 Kraje najbardziej narażone na kryzysy żywnościowe Miejsce 1. Maroko Index = 101.3 PKB per capita = $2.769 Wydatki na żywność = 63.0% Export netto = -2.0% PKB

54 Największe zagrożenie zamieszkami na tle rosnących cen… Afryka: Mozambik, Uganda, Mali, Niger, Somalia Azja: Kirgistan, Tadżykistan Ameryka Środkowa: Gwatemala, Boliwia, Honduras

55 Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywnościowego Opracowany przez EconomistIntelligence Unit (EIU) na zlecenie firmy DuPont w celu mierzenia bezpieczeństwa żywnościowego na świecie. Indeks bada osiągalność cenową, dostęp do żywności oraz jej jakość i bezpieczeństwo w 107 krajach świata.

56 Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywnościowego Pozycja Polski Polska z wynikiem 70,3 pkt. (na 100 możliwych) zajmuje 26 miejsce w Indeksie (IV kwartał 2013r.) Lepiej wypadły w zestawieniu m. in. Niemcy (11 miejsce, z 82,1 pkt.) oraz Republika Czeska (23 miejsce, z 72,7 pkt.). Z kolei niżej w Indeksie uplasowały się Słowacja (38 miejsce, 63,6 pkt.), Rosja (39 miejsce, z 62,2 pkt.) oraz Ukraina (47 miejsce, z 59,1 pkt.).

57 Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywnościowego Pozycja Polski Pod względem osiągalności cenowej żywności Polska jest na 28 miejscu - 75 pkt., co stanowi wynik lepszy od średniej światowej o 21 pkt. Biorąc pod uwagę dostęp do żywności Polska uzyskała 64,3 pkt., co daje jej 31 miejsce w Indeksie. Jest to wynik lepszy od średniej światowej o 11,4 pkt. Pod względem jakości i bezpieczeństwa żywności kraj zdobył 75,3 pkt. i zajmuje 27 miejsce w zestawieniu. Jest to wynik o 17,8 pkt. lepszy od średniej światowej.

58 Dlaczego wybuchają konflikty na tle kryzysu żywnościowego? ONZ doniosła, że do końca 2008 r. roczny koszyk żywności w krajach nisko rozwiniętych kosztował trzy razy więcej niż w r. 2000, nie z powodu zwiększenia importu żywności, ale wskutek wyższych cen. W sumie ok. 30 krajów doświadczyło gwałtownych wystąpień ludności przeciw wzrostom cen w latach 2007-2008. Najbardziej dramatyczne zajścia miały miejsce na Haiti. Biorąc pod uwagę fakt, że 80% populacji żyje tam za mniej niż dwa dolary dziennie, podwojone ceny ryżu w pierwszych czterech miesiącach 2008 r. doprowadziły do klęski głodu i wybuchu konfliktów.

59 Problem głodu w kontekście działań międzynarodowych Szczyt Ziemi 1992 wyznaczył sobie jako cel zmniejszenie o połowę liczby głodujących do 2015 r., przyjmując jako podstawę lata 1990–1992. Natomiast jednym z Celów Milenijnych jest ograniczenie udziału głodujących (dochód poniżej 1 dolara dziennie) o połowę do roku 2015 w porównaniu do 1990 r.

60 Na marginesie… Podstawą finansowania Milenijnych Celów Rozwoju jest oficjalna, rządowa pomoc rozwojowa udzielana przez 22 najbogatsze kraje należące do Komitetu Pomocy Rozwojowej (Europa Zachodnio-Północna, Nowa Zelandia, Autsralia, Kanada, USA, Japonia). Kraje te zobowiązały się przeznaczać 0,7% PKB na cele rozwojowe. Większość krajów wywiązywała się z obietnicy, poza USA i Japonią

61 Czy cele Szczytu Ziemi są realizowane? Analiza wskazuje, że kraje Azji i Pacyfiku, Ameryki Łacińskiej i Karaibów zrobiły postęp w zbliżeniu się do celu Szczytu Ziemi, chociaż go nie osiągną W krajach Afryki Subsaharyjskiej oraz Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki nastąpił wzrost liczby głodujących w porównaniu do roku bazowego

62 Prognozowana liczba głodujących w kontekście celów Szczytu Ziemi i Celów Milenijnych

63 Szczyt G8 w L’Aquili we Włoszech (2009r.) Niejako „tradycyjnym” tematem spotkania G8 była pomoc krajom najuboższym, zwłaszcza w Afryce, z związku z bezpieczeństwem żywnościowym; Zapowiedziano przeznaczenie 20 mld USD w ciągu trzech lat na rozwój produkcji rolnej w Afryce. Pomoc taka ma być bardziej efektywna (inwestycje zamiast pomocy żywnościowej). Ponadto przywódcy G8 podtrzymali obietnicę z 2005 r. podwojenia do 2010 r. pomocy rozwojowej dla krajów rozwijających się.

64 Strategia walki z głodem na świecie Wsparcie rolnictwa w krajach rozwijających się - 70% osób biednych w tych krajach żyje na obszarach wiejskich i zależy od rolnictwa Nowe technologie w rolnictwie Rozwój handlu i zmiana jego struktury Inwestycje w przemysł krajów niskorozwiniętych Przyjazny klimat dla przedsiębiorców Zapewnienie stabilności politycznej Rozwój skutecznych zagranicznych programów pomocowych Ograniczenie dominacji korporacji transnarodowych

65 Co robi UE w kontekście kryzysów żywnościowych? UE jest największym światowym donatorem, od lat przekazującym na wsparcie dla krajów słabiej rozwiniętych ponad połowę Oficjalnej Pomocy Rozwojowej – ODA. Unia aktywnie przekazuje pomoc rozwojową w praktycznie wszystkich rejonach rozwijającego się świata. Wynika to z bilateralnej działalności pomocowej członków Unii (których liczba wzrastała z 6 w 1958 r. do 27 w 2010 r.) oraz z równoległej aktywności pomocowej Komisji Europejskiej.

66 Co robi UE w kontekście kryzysów żywnościowych? W 2009 r. UE przekazała na pomoc rozwojową dla krajów słabiej rozwiniętych (na tzw. Oficjalną Pomoc Rozwojową) 7,13 mld dolarów Ponad 1 mld euro w latach 2009-2011 ma być przeznaczone na problemy związane ze wzrostem cen żywności. Jej udział w całkowitych przepływach pomocowych od krajów bogatych do biednych wynosił w 2009 r. ponad 56%. Jednocześnie stosunek Oficjalnej Pomocy Rozwojowej udzielonej przez państwa członkowskie UE do łącznego PKB tych państw wyniósł 0,44%. Wśród 10 największych dawców pomocy rozwojowej 6 to państwa członkowskie UE (Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Holandia, Szwecja).

67 Główni odbiorcy pomocy rozwojowej UE Turcja Autonomia Palestyń. Etiopia Maroko

68 Kto w UE najbardziej wspiera kraje rozwijające się? W roku 2007: Statystyczny Luksemburczyk przekazał na ODA 571$ rocznie, Duńczyk 342$, Szwed 346$, Holender 277$, Irlandczyk 200$. Na drugim biegunie: Statystyczny Bułgar wydał na ten cel 2$, Rumun 4$, Polak 7$, Węgier 7,5$, Łotysz 8$, Litwin 9$, Słowak 9$.

69 Kto w UE najbardziej wspiera kraje rozwijające się? Polska, która w 2009 r. przeznaczyła na pomoc rozwojową dla zagranicy 0,08% PKB, należy w Unii Europejskiej do krajów najmniej hojnych w tym zakresie. Mniej od Polski, jako %PKB, przeznaczają na pomoc: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Węgry

70 Krytyka pomocy międzynarodowej Mieszkańcy biednych krajów tracą ufność w swoje możliwości Rośnie uzależnienie od krajów bogatych Pomoc powoduje, że rolnicy z krajów rozwijających się produkują „egzotyczne” dla nich zboża Dominacja korporacji transnarodowych Największym beneficjentem pomocy są urzędnicy (także poprzez korupcję) Pomoc tworzy nierówne warunki wymiany handlowej

71 „Uczciwy” handel międzynarodowy

72 Krytyka pomocy międzynarodowej Krytycy twierdzą, że pomoc żywnościowa dla krajów „Trzeciego Świata” służyć ma utrzymaniu obecnego niskiego poziomu rozwoju rolnictwa w tym regionie. W ten sposób kraje takie, jak USA, Australia czy kraje Europy Zachodniej chronią własne rolnictwo przed konkurencją zagraniczną.

73 Krytyka pomocy międzynarodowej – przykłady marnotrawstwa Doradca australijskiego rządu ds. pomocy zagranicznej zarabia 55 tys. $ australijskich miesięcznie, czyli równowartość 500 wypłat dla ludzi, którym „niesie pomoc”. Z pomocy dla Papui – Nowej Gwinei, która łącznie miała wynosić 400 mln dolarów australijskich, 100 mln zostało przywłaszczone przez kilka firm. Jak wynika z raportu ONZ, ponad połowa pomocy żywnościowej dla Somalii jest rozkradana przez skorumpowanych podwykonawców, islamskich rebeliantów i… lokalnych pracowników ONZ.

74 Organizacje międzynarodowe odpowiedzialne za kryzys żywnościowy? MFW i Bank Światowy - polityka strukturalnego i sektorowego dostosowania Cel: równowaga budżetowa i bilansu płatniczego Środki: pożyczki i kredyty dla krajów słabo rozwiniętych pod warunkiem spełnienia postulatów co do polityki gospodarczej

75 Geneza zadłużenia biednych krajów Początek lat 70. - zachodnie, prywatne banki pożyczają ubogim krajom pieniądze. Lata 80. – problemy ze spłatą kredytów: wzrost oprocentowania, spadek cen surowców naturalnych i produktów rolnych (podstawa eksportu krajów ubogich). Kraje zadłużone zmuszone zwrócić się o pomoc do MFW i BŚ. Rośnie spirala zadłużenia: – w latach 70. zadłużenie niecałe 70 mld $ – w latach 80. ponad 650 mld $, dzisiaj jest to 2,9 biliona $ Spłaty długów w 2001r. wynosiły 382 miliarda $, tymczasem pomoc zagraniczna przeznaczona tym krajom wynosiła 53,7 miliarda $.

76 Rozwiązanie problemu… Umorzenie części długów krajów biednych, aby zapewnić im wypłacalność. Czy nas na to stać? Dofinansowanie rządu amerykańskiego przekazane firmie ubezpieczeniowej AIG pokryłoby całość zadłużenia międzynarodowego subsaharyjskiej Afryki.

77 Strategia polityki dostosowania strukturalnego MFW i BŚ Kontrola wydatków budżetowych – podniesienie stopy opodatkowania, ograniczenie wydatków socjalnych Regulacja podaży pieniądza – wzrost stóp procentowych, ograniczenie kredytu dla sektora publicznego Regulacja cen Reforma handlowa – liberalizacja handlu, obniżanie ceł, promocja eksportu

78 Strategia polityki dostosowania strukturalnego MFW i BŚ W zakresie rolnictwa strukturalne dostosowanie polega na intensyfikacji rolnictwa, zwiększeniu zużycia pestycydów i nawozów sztucznych. Konsekwencją jest obniżenia cen surowców rolnych i wyeliminowanie z rynku lokalnych, tradycyjnych rolników, wzrost bezrobocia na wsi i migracja do miast. Na ich tradycyjnego rolnictwa wkraczają wielcy plantatorzy, produkujący na potrzeby zachodnich a nie lokalnych rynków. MFW preferuje przy tym eksport surowców rolnych, a nie przetworzonych produktów. Innym negatywnym skutkiem takiej polityki jest degradacja środowiska naturalnego.

79 Strategia polityki dostosowania strukturalnego MFW i BŚ Inne przykłady działań BŚ i MFW Prywatyzacja służby zdrowia i opłaty za te usługi zgodnie z doktryną „Kiedy ludzie muszą płacić za usługę, dwa razy się zastanowią czy na pewno jej potrzebują” Cięcie wydatków na cele socjalne; np. BŚ zmusił Kenię do obcięcia wydatków na zapobieganie i leczenie chorób przenoszonych droga płciową. Liberalizacja handlu – wzrost importu towarów z krajów wysokorozwiniętych; np. wymuszone przez BŚ i MFW usunięcie podatku eksportowego w Mozambiku na pewien rodzaj orzeszków doprowadziło do utraty pracy 10.000 osób.

80 Strategia polityki dostosowania strukturalnego MFW i BŚ Inne przykłady działań BŚ i MFW Mali – redukcje płac i likwidacja sektora publicznego Skutek: W 1994 roku, po 12 latach realizacji programu dostosowania strukturalnego siła nabywcza przeciętnego Malijczyka spadła o 117%!

81 Jak Meksyk z eksportera stał się importerem kukurydzy? Dzisiejsze tło problemu - dziesiątki tysięcy ludzi wyszło na ulice w Meksyku na początku 2007 r., aby zaprotestować przeciw ostremu (60%) wzrostowi cen tortilli. W okresie pomiędzy latami 40. A 70. Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna ustanowiła reformy na rzecz rolnictwa, m.in. kredyty na jego rozwój i wsparcie infrastrukturalne. To nie podobało się MFW i rządowi USA. Wdrożono plan strukturalnego dostosowania i włączono Meksyk do układu NAFTA. Dotowana kukurydza z USA wyparła rolnictwo Meksyku.

82 Zmiana struktury produkcji rolnej na Filipinach Rządowi „eksperci” z Banku Światowego doradzają, aby przestawić produkcję rolną ze zboża na produkty o wysokiej wartości dodanej (brokuły, szparagi oraz cięte kwiaty. Miało to stworzyć pół miliona miejsc pracy w sektorze rolniczym. Obietnice te nie spełniły się, a zatrudnienie w rolnictwie spadło o prawie pół miliona w ciągu siedmiu lat.

83 Klęska głodu w Malawii MFW i BŚ wymusiły na rządzie Malawi politykę rolną, która zwiększyła skalę głodu w kraju. Chodziło m.in. o: – Zlikwidowanie państwowej kontroli cen – Zniesienie dotacji dla małych gospodarstw rolnych – Zniesienie państwowych dostaw żywności oraz materiału siewnego i nawozów – Prywatyzację państwowej agencji rynku rolnego – Wyprzedaż państwowych rezerw zbóż

84 Klęska głodu w Malawii Efekt: wzrost cen kukurydzy na przełomie 2001 i 2002 roku o 400% produkcja kukurydzy spadła z 2,4 miliona ton w 1998 roku do 1,4 w 2001 roku. Klęska głodu w 2001r. – umiera 1,5 tys. osób. W 2005 r. rząd Malawii wraca do starych metod interwencji (m.in. subwencji do nawozów) – w 2007r. produkcja kukurydzy osiąga 3,4 mln ton.

85 Z czego jeszcze wynika problem głodu krajów Afryki? Importuje 25% konsumowanej żywności, choć jeszcze w latach 60. była eksporterem netto. Hodowcy bydła z Południowej i Zachodniej Afryki zostali wyeliminowani dzięki dumpingowi – subsydiowanej wołowinie z Unii Europejskiej. Z kolei dotowana bawełna z USA wyparła producentów z Zachodniej Afryki.

86 Jak na ten problem patrzy rząd USA? Amerykański sekretarz w departamencie rolnictwa, John Block (1986r.): „pomysł, aby kraje rozwijające się same się żywiły, to anachronizm rodem z minionej epoki. Lepiej zapewniłyby sobie żywność, polegając na amerykańskich produktach rolniczych, w większości przypadków tańszych”

87 Działania MFW i Banku Światowego - konkluzje Dostosowania strukturalne, które zmuszone są przeprowadzać zadłużone kraje, w miejsce obiecywanego dobrobytu i wzrostu gospodarczego prowadzą do zwiększenia ubóstwa i nierówności społecznych, upadku lokalnych rynków, bezrobocia i zagrożenia środowiska. Ale to także zagrożenia na rynku pracy krajów wysokorozwiniętych, gdyż koncerny przenoszą swą produkcję do krajów mniej zamożnych, gdzie jest tańsza siła robocza i brak regulacji środowiskowych. Z drugiej strony, MFW za jedną z największych porażek ekonomii XX wieku uznaje „drastyczne obniżenie standardu życia przynajmniej jednej piątej ludzkości”

88 Raport MFW na temat globalnej sytuacji gospodarczej dla lat 1981-1997 w 40% krajów dochód na głowę zmniejszył się lub zatrzymał na początkowym poziomie; w 25% udział ludzi żyjących w skrajnej nędzy wzrósł; w 23% spadła oczekiwana długość życia; w 54% doszło do: zmniejszenia dochodu na głowę, lub wzrostu skrajnej nędzy, lub obniżenia oczekiwanej długości życia, lub do kombinacji 2 lub wszystkich 3 z tych trendów.

89 Za co krytykuje się BŚ i MFW? Reprezentują interesy największych światowych korporacji; Wprowadzają ideę "wolnego rynku", który w istocie nie jest wolny, lecz sterowany przez wielkie korporacje i im przynoszący największe zyski; Udostępnianie rynków krajów rozwijających tym korporacjom; Wspieranie konsumpcyjnego stylu życia; Wzmacnianie pozycji ponadnarodowego kapitału; Dostosowanie praw narodowych do interesów korporacji.

90 Zwalczanie głodu - doświadczenia z przeszłości: „Zielona rewolucja” Były to programy rozwoju rolnictwa światowego prowadzone w latach 60. XXw. Przez FAO. Ich celem było zlikwidowanie zjawiska głodu na Ziemi poprzez zwiększenie produktywności rolnictwa (zwłaszcza w krajach tropikalnych i subtropikalnych), dzięki zastosowaniu wydajniejszych odmian roślin uprawnych i rozwojowi agrotechniki.

91 Zielona rewolucja: efekty pozytywne Zwiększenie wydajności produkcji Poprawa sytuacji żywnościowej w wielu krajach m.in. Indiach, Pakistanie, państwach Ameryki Południowej i Afryki. W latach 1950-1984 produkcja samych zbóż wzrosła o 250%

92 Zielona rewolucja – negatywne konsekwencje Ekologiczne: niekorzystne przekształcenia środowiska przyrodniczego (monokultury rolne, źle przeprowadzone melioracje, nadmierne zużycie wody, nadużywanie nawozów sztucznych i pestycydów) Społeczne: wzrost zróżnicowania dochodów. Ekonomiczne: koncentracja ziemi wśród w rękach bogatych rolników i korporacji, uzależnienie państw mniej zamożnych od koncernów przemysłowych, eksport surowców rolnych zamiast zamiast dostawy na rynek krajowy.

93 Zielona rewolucja – przykład negatywnego działania Koncern Cargill w Indiach udzielał chłopom pożyczek. Warunkiem ich otrzymania było przerzucenie się z tradycyjnych odmian ryżu na ryż genetycznie modyfikowany zapewniany przez Cargill. Pierwsze nasiona chłopi otrzymali za darmo, ale następne już nie. Problem w tym, że chłopi nie mieli już starych odmian ryżu i byli podwójnie zależni od Cargilla – musieli spłacać kredyty i kupować nasiona. Większość z nich bardzo szybko zbankrutowała i musiała oddać ziemię Cargillowi.

94 Podsumowanie – różne wizje rozwiązania kryzysu żywnościowego na świecie „kapitalistyczne rolnictwo przemysłowe, wprowadzone w Stanach Zjednoczonych, a teraz udoskonalane przez przedsiębiorstwa brazylijskie jest jedyną rozsądną drogą na przyszłość globalnej produkcji żywności, która miałaby dotrzymać tempa globalnemu przyrostowi ludności. Chłopstwo stoi na drodze tej koniecznej transformacji” (P. Collier, Oxford University)

95 Podsumowanie – różne wizje rozwiązania kryzysu żywnościowego na świecie „Potrzebna jest zasadnicza transformacja rolnictwa – odejście od status quo na rzecz zrównoważonej produkcji przez zdrowe środowiskowo praktyki rolnicze. Transformacja rolnictwa wpisuje się w tzw. wielką transformację ery industrialnej do zasadniczo nowej ery zrównoważenia we wszystkich wymiarach rozwoju cywilizacyjnego” (F.M. Buttel, F. Magdoff, B. Foster)

96 Podsumowanie – różne wizje rozwiązania kryzysu żywnościowego na świecie „Potrzebna jest zasadnicza zmiana systemu rolnictwa – zastąpienie systemu bazującego na nakładach syntetyków przez system bazujący na właściwościach natury” (P. Roberts)

97 Do zastanowienia… Czy obecny kryzys żywnościowy to wynik nieefektywnego rolnictwa opartego na drobnych gospodarstwach rolnych czy porażka industrialnego, kapitalistycznego modelu rolnictwa?

98 „Prawdziwa wolność jednostki nie może istnieć bez bezpieczeństwa ekonomicznego i niezależności. Ludzie, którzy są głodni i bez pracy, to elementy, z których składają się dyktatury” Franklin Roosevelt

99 Mimo wszystko żart na zakończenie…


Pobierz ppt "Kryzys żywnościowy na świecie Dr Sebastian Stępień Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu."

Podobne prezentacje


Reklamy Google