Magdalena H. Rusek Instytut Archeologii| Uniwersytet Jagielloński Wydział Polonistyki| Uniwersytet Jagielloński Z AJĘCIA WPROWADZAJĄCE.

Prezentacja na temat: "Magdalena H. Rusek Instytut Archeologii| Uniwersytet Jagielloński Wydział Polonistyki| Uniwersytet Jagielloński Z AJĘCIA WPROWADZAJĄCE."— Zapis prezentacji:

1 Magdalena H. Rusek Instytut Archeologii| Uniwersytet Jagielloński Wydział Polonistyki| Uniwersytet Jagielloński Z AJĘCIA WPROWADZAJĄCE

2 1) Zajęcia wprowadzające- zostaną podzielone na dwie części. Podczas pierwszej zostaną omówione wszelkie kwestie organizacyjne, a także zostanie zaprezentowany plan tematów, które zostaną poruszone w trakcie trwania kursu. Druga część zajęć zostanie poświęcona przybliżeniu słuchaczom najważniejszej terminologii z zakresu antropologii kulturowej, która będzie niezbędna do zrozumienia pewnych kwestii poruszanych na zajęciach. 2) Początki tańca- przedstawienie, w jaki sposób ślady zachowań performatywnych można zaobserwować w materiale archeologicznym oraz do jakich spostrzeżeń może nas to doprowadzić. 3) Taniec w starożytnym Egipcie i jego reminiscencje w dzisiejszej kulturze arabskiej 4) Taniec w śródziemnomorskim kręgu kulturowym- taniec był niewątpliwie jednym z ważniejszych składników kultury starożytnej Grecji, wiążącym się z życiem państwowym i religijnym, stąd też konieczność przypomnienia i zaprezentowania słuchaczom niektórych zagadnień związanych z tym tematem 5) Taniec indyjski cz. 1- podczas dwóch kolejnych zajęć słuchacze zapoznają się z siedmioma podstawowymi stylami tanecznymi pochodzącymi z terenu Indii. 6) Taniec indyjski cz.2 7) Taniec japoński- temat obejmuje omówienie najważniejszych form teatru japońskiego takich jak nō, kabuki oraz bunraku.

3 8) Afrykański krąg kulturowy- wstępne informacje z zakresu historii regionu oraz zarys podziałów kulturowych 9) Taniec w społecznościach Berberów 10) Afrykańskie rytuały pogrzebowe 11) Wstęp do archeologii Mezoameryki- omówienie najważniejszych kultur rozwijanych się na terenie Ameryki Środkowej wraz z zakreśleniem ich ram chronologicznych. Zajęcia te są niezbędne aby zrozumieć w jaki sposób niektóre idee, powstałe w czasach prekolumbijskich znajdują swoje odzwierciedlenie w myśleniu rytualnym i teatralnym dzisiejszych ludzi zamieszkujących tamte obszary. 12) Myślenie magiczne potomków Majów i Azteków- Xochitlali, nahual (nagual), Xinole 13) Synkretyzm religijny i kulturowy na terenie Mezoameryki- obchody Święta Zmarłych oraz Wielkanocy na terenie Meksyku i Gwatemali 14) Danza de los concheros- Danza de los concheros, znana również jako danza azteca, danza chichimeca lub la danza de la conquista, należy do jednego z najpopularniejszych tańców etnicznych, którego korzeni można doszukiwać się już w czasach prekolumbijskich. Tancerze starają się zobrazować adaptację rdzennej ludności indiańskiej, nie tylko do wiary katolickiej, ale także do europejskiej kultury i sztuki narzuconej przez najeźdźców. 15) Zajęcia podsumowujące materiał

4 Rytuał – zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych sekwencji sformalizowanych czynów i wypowiedzi, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego. Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco bardziej ekstensywny kontekst. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane wyłącznie z religiami. Jak dowodzi Jean Maisonneuve, są powszechne w dzisiejszych społeczeństwach rytuały świeckie, takie jak kibicowanie klubowi sportowemu, czy też chodzenie na zakupy, nie tylko w celu kupowania niezbędnego towaru, ale też sprawienia sobie satysfakcji

5 Rytuał oczyszczenia (Indie) Rytuał upuszczenia krwi (Majowie, Gwatemala)

6 Warunki, jakie musi spełniać zjawisko, by mogło być określone mianem rytuału (według Wojciecha Burszty i Michała Buchowskiego): Działanie zestandaryzowane - jest domeną konwencji - odtworzeniem schematu, scenariusza, działanie musi być powtarzalne, Działanie społeczne - Społeczny charakter rytuału nie oznacza jednak, że nie może być on domeną jednej osoby. Osoba przebywająca w samotności nie zostaje przecież wyłączona poza obręb społeczeństwa, wciąż pozostaje w sytuacji społecznej, ponieważ może orientować swoje działania na innych ludzi, w których fizycznym pobliżu nie musi się jednak znajdować, Działanie pozatechniczne - działanie irracjonalne, działanie, w którym nieadekwatnie dobiera się środki do celów lub takim, w którym jako cel obiera się coś, na co jednostka działająca nie ma wpływu, Odniesienie religijno-magiczne - cecha, odróżniająca rytuał od ceremonii. Działanie posiadające odniesienie do religii, które orientuje go na sferę szeroko rozumianej transcendencji

7 Obrzęd to zespół zakorzenionych w tradycji, najczęściej określonych przepisami, czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na religijne i świeckie. Rodzaje obrzędów: inicjacyjne - np. obrzezanie, chrzciny afirmacyjne - np. jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego współżycia - np. świąt rodzinnych izolacji - np. pożegnanie, pogrzeb przejścia - np. ślub

8

9 Zwyczaj – termin ten w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie. Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych negatywnych konsekwencji. Przykładem obyczaju jest następujące zachowanie - mężczyźni będący katolikami zdejmują nakrycie głowy przed wejściem do kościoła. Niedostosowanie się do tego wymogu spowodowałoby negatywną reakcję ze strony grupy. Przykładem zwyczaju w tej samej społeczności jest natomiast przychodzenie do kościoła niektórych kobiet w odświętnych chustach, jednak niezałożenie chusty nie będzie postrzegane przez współwyznawców jako coś nagannego.

10 Obyczaj – forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją. Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość. Cechy obyczajów: - Obyczaj jest elementarnym pojęciem wszystkich współczesnych nauk społecznych. - Obyczaje są ściśle związane z systemem wartości, które są wyznawane i praktykowane przez daną grupę społeczną (kulturową). - Obyczaje regulują szeroki zakres spraw o istotnym znaczeniu społecznym, które pozostają poza sferą obowiązywania prawa. - Obyczaje opierają się na tradycji. - Obyczaje są pochodną procesu akulturacji. - Obyczaje są elementem kontroli społecznej. - Obyczaje są sankcjonowane przez różne odmiany presji społecznych. - Obyczaje cechuje regularność. - Obyczaje są elementem składowym procesu socjalizacji jednostki. - Ogół obyczajów określa ogólną obyczajowość (mentalność) grupy.

11 red. naukowa: Andrzej Chwalba Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008

12

13 Kult religijny – integralny składnik religii, który w szerokim tego pojęcia znaczeniu oznacza czynności, dokonywane z pobudek religijnych, zaś w wąskim znaczeniu oznacza ustalone rytuały, odprawiane ku czci wobec sacrum Kult rzeki Ganges

14 Pierwszym i najprostszym etapem kultu był ryt indywidualny, których łączenie doprowadziło do powstania obrzędu – schematycznych czynności, dokonywanych przez określone jednostki (szamana, czarownika bądź kapłana). Ewoluując dalej, obrzęd rozwinął się w system nakazów kulturowych – tabu – złamanie których powodowało reakcję społeczności danej kultury, a następnie w rytuał – sformalizowany zespół czynności. Ostatnie stadium związane było z wykształceniem się stanu kapłańskiego Najstarszą odmianą kultu religijnego był kult w rodzinie. Przejawiał się w kulturach, które wyznawały kult przodków, a swoje wpływy rozciągnął na czynności codzienne, jak jedzenie czy praca. Jego oddziaływanie widoczne było najbardziej podczas przełomowych w życiu rodziny wydarzeń, np. narodziny dziecka. Kult w rodzinie obejmował swoimi wpływami nie tylko daną rodzinę, ale i jej najbliższe otoczenie. Obowiązki opiekuna kultu sprawował w zależności od obyczajów ojciec lub matka. W miarę rozwoju społeczności kult rodzinny przekształcił się w kult klanowy. W bardziej skomplikowanym ustroju społecznym, gdzie idea narodowa współistniała z ideą religijną, kult szczepowy przybierał cechy kultu narodowego. W przypadku religii światowych kult odpowiednio nie był zamknięty w granicach jednego państwa, tylko wykraczał poza nie

15 Czynności kultowe: 1) Ofiara- typowy element kultu religijnego, występuje we wszystkich religiach. Jej celem jest uzyskanie przychylności bóstwa poprzez oddanie mu najwłaściwszego według ofiarodawcy daru. W najdawniejszych czasach najcenniejszym darem była ofiara krwawa, składana z ludzi bądź zwierząt, zastąpiona z czasem symbolami (np. kukłami). Do rodzajów ofiary zalicza się także okadzanie miejsc świętych. Czas, miejsce i sposób składania ofiary wraz z ewolucją kultu zostały uzależnione od pór roku i miejsc, w których zaczęto wznosić świątynie, gdzie służyli przedstawiciele danego kultu. Ofiary dokonują wyspecjalizowane w tych czynnościach osoby, odpowiedzialne za przestrzeganie przypisów ceremonii ofiarnej.

16 Francisco de Goya- „Ofiara dla Priapa” Priap- grecki i rzymski bóg płodności, zapewniający urodzaj.

17 Czynności kultowe: 2) Modlitwa – wezwanie do bóstwa – jako czynność kultowa występuje w większości religii. Wywodzi się z zaklęć, charakterystycznych dla praktyk magicznych. Ewoluując, modlitwa-zaklęcie wzbogacała się o treści dziękczynne, wielbiące itd. Podczas modlitwy często wykonywane są określone gesty (np. składanie rąk) i wykorzystywane rytualne przedmioty Lhasa (Tybet)

18 Czynności kultowe: 3) Ablucje i oczyszczenia zostały przyjęte ze zwyczajów świeckich. Higiena odgrywała ważną rolę zwłaszcza w krajach o gorącym klimacie. Przed wejściem do pałacu obmywano twarz, ręce i nogi. Gdy praktyki związane z kultem władcy przeniesiono na bóstwo, tj. zaczęto oddawać bogom cześć na wzór królewski, zwyczaj obmywania także rozciągnięto na świątynie. Z czasem brud cielesny zaczął symbolizować brud duchowny i ablucja traktowana była jako oczyszczenie od zła. W krajach o chłodnym klimacie obmycie zastąpiono symbolicznym kropieniem wodą Noc Kupały

19

20 ANTROPOLOGIA TEATRU- ????????????

21 „Nurtem opozycyjnym wobec badań semiologicznych, który współcześnie zyskuje wielu zwolenników, jest antropologia teatru. Swoją metodologię badań czerpie z antropologii kultury. Teatr jest postrzegany jako jeden z rytuałów. Podstawową funkcją teatru jest zdaniem antropologów metakomentarz społeczny czyli, uświadomienie najważniejszych wartości, obecnych w danej kulturze (George Bateson). Wskazuje się również, że teatr nie tylko odzwierciedla wartości, ale i komunikuje znaczenia, szczególnie konflikty, dla których szuka sposobu rozwiązań (Victor Turner i Richard Schechener). Poszukuje się uniwersalnych sposobów działania człowieka w sytuacji przedstawiania (Eugenio Barba i działająca od 1980 roku Międzynarodowa Szkoła Antropologii Teatru – ISTA)”

22 A. Artaud J. Grotowski

23 L. Kolankiewicz M. Kocur W. Szturc

24 Malarstwo jaskiniowe Lascaux

25 paleolit (od początku gatunku ludzkiego do końca plejstocenu): a) dolny – wczesne hominidy do Homo erectus (od początku człowieka do 300/250 tys. lat temu), b) środkowy – okres występowania neandertalczyka (od ok. 300/250 tys. do ok. 40 tys. lat temu), c) górny – pojawienie się człowieka kromaniońskiego (Homo sapiens sapiens; od ok. 40 tys. do 10 tys. lat temu; koniec plejstocenu); epipaleolit okres przejściowy na terenie Bliskiego Wschodu pomiędzy gospodarką łowiecko-zbieracką a wytwórczą (rolnictwo; od ok 17 tys. do 10 tys. lat temu); Mezolit dla kultur kontynuujących gospodarkę łowiecko-zbieracką, mających sporadyczny kontakt z ludami prowadzącymi gospodarkę wytwórczą (od ok. 10 tys. lat temu, w niektórych rejonach świata po dziś dzień); neolit to okres gospodarki rolniczo-hodowlanej i ceramiki; dzieli się na:a) preceramiczny – wczesne społeczeństwa wytwórcze nie znające ceramiki (10 tys. do 8 tys. lat temu),b) ceramiczny – pojawienie się ceramiki (w różnych okresach w zależności od rejonu),c) eneolit – zwany również chalkolitem; pojawienie się miedzi (5,5 tys. do 3,4 tys. lat p.n.e.).

26 Góry Smocze (RPA)

27

28

29

30

31 Dziękuję za uwagę