Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki.

Prezentacja na temat: "Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki."— Zapis prezentacji:

1 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

2 Teoretyczny podział prawa na gałęzie (działy) ma znaczenie naukowe, gdy wyróżnienie danej płaszczyzny badawczej służy przeprowadzeniu dowodu naukowego albo dydaktycznego. W legislacji podział na gałęzie ma znaczenie porządkujące, wyznacza zakres stosowania poszczególnych grup zasad prawa oraz wyznacza funkcje poszczególnych grup przepisów. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

3 W stosowaniu prawa przepisy różnych działów prawa działają w zbiegu i wpływają na dokonywanie wykładni w zależności od przedmiotu rozstrzygnięcia. Na przykład w sprawie podatkowej mogą mieć zastosowanie przepisy prawa cywilnego albo prawa pracy, które wpływają na kwalifikację prawnopodatkową. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

4 Związki między różnymi gałęziami prawa mają więc znaczenie zarówno teoretyczne, jak i praktyczne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

5 Podział prawa na gałęzie ma wielorakie kryteria wyodrębnienia. Próby znalezienia jakiegoś prostego i powszechnie akceptowanego kryterium podziału zdają się być skazane na niepowodzenie, choć wielokrotnie je podejmowano. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

6 Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa należy rozpatrywać na różnych płaszczyznach. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

7 Prawo finansowe wywodzi się z prawa administracyjnego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

8 Stanowienie prawa w ramach innych gałęzi powinno uwzględniać kształt instytucji prawa finansowego i odwrotnie. Te interakcje nie mają charakteru nadrzędności czy podrzędności merytorycznej ani formalnej, z wyjątkiem podległości regułom konstytucyjnym. Dotyczy to także stosowania prawa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

9 Prawo finansowe korzysta z pojęć wykształconych w innych gałęziach prawa, ale tworzy także pojęcia swoiste. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

10 Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa ujawniają się w procesach stosowania prawa przez to, że uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa finansowego zależą w konkretnych przypadkach od przepisów wielu gałęzi prawa jednocześnie. Kształtowanie sytuacji prawnej podatnika przed podjęciem decyzji o zastosowaniu danej instytucji prawnej, najczęściej prawa cywilnego, powinno uwzględniać konsekwencje podatkowe. To one bowiem w praktyce najsilniej determinują sytuację prawną danego podmiotu w prawie. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

11 Funkcje prawa finansowego są zgoła odmienne niż funkcje innych gałęzi prawa, i to te funkcje decydują praktycznie o treści prawa finansowego. Ujawnia się to silnie w procesie wykładni przepisów mimo podkreślania w teorii wiodącego znaczenia wykładni językowej. Wszystkie te uwarunkowania mają znaczenie dla zakresu i charakteru związków prawa finansowego z innymi gałęziami prawa. Ich wielorakość i złożoność pozwala jednak tylko na charakterystykę opisową, przykładową, najważniejszych działów i związków z nimi prawa finansowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

12 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

13 Prawo konstytucyjne ma charakter nadrzędny w stosunku do prawa finansowego przez to, że normy tego pierwszego wyznaczają treść prawa finansowego. Konstytucja jest bowiem aktem prawnym hierarchicznie nadrzędnym. Statuuje fundamentalne zasady, z którymi prawo finansowe musi być zgodne. Z drugiej jednak strony treść prawa finansowego wyznacza treści konstytucyjne przez to, że Konstytucja musi się posługiwać pojęciami i konstrukcjami stworzonymi na potrzeby prawa finansowego, takimi jak „ciężary i świadczenia publiczne”, „podatki”, „środki finansowe”, „gwarancje i poręczenia finansowe”, „państwowy dług publiczny” „produkt krajowy brutto”, „daniny publiczne”, „przedmiot opodatkowania”, „stawki podatkowe”, „wydatki”, „dochody”, „deficyt budżetowy”, „gwarancje finansowe”, „stan zadłużenia państwa”. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

14 Mamy więc do czynienia z ekonomizacją Konstytucji przez prawo finansowe z jednej strony i konstytucjonalizacją prawa finansowego przez przejmowanie przez Konstytucję konstrukcji prawa finansowego z drugiej. Orzekanie o zgodności (niezgodności) z Konstytucją musi uwzględniać nie tylko normy konstytucyjne, ale również funkcje danej instytucji prawnej w ramach prawa finansowego. Innymi słowy, orzecznictwo konstytucyjne musi uwzględniać wiedzę o instytucjach prawa finansowego. Nie wystarczają tu bowiem same wyznaczniki pojęciowe, tradycyjnie pierwotna i najważniejsza wykładnia językowa, bowiem konieczne jest uwzględnienie funkcji danej instytucji w ramach prawa finansowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

15 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

16 Powiązania prawa finansowego z prawem europejskim ujawniają się w szczególności poprzez instytucje funduszy europejskich, które zasilają finanse państwa polskiego oraz składkę na rzecz budżetu UE. Finanse polskie i europejskie są więc powiązane przepływami środków finansowych i prawem stojącym u podstaw tych przepływów. Ponadto prawo europejskie determinuje poprzez dyrektywy podatkowe treść prawa krajowego, szczególnie w odniesieniu do podatku od towarów i usług oraz w zakresie opodatkowania fuzji i przejęć. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

17 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

18 Na gruncie międzynarodowym zawieranych jest wiele umów w sprawach finansowych. Szczególnie dużą grupę, o zwiększającym się znaczeniu i o utrwalonych standardach, stanowią umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

19 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

20 Prawo finansowe ma rodowód administracyjny. Administracja finansowa jest bowiem częścią administracji państwowej lub samorządowej. Podstawowe standardy procedur finansowych, a w szczególności podatkowych, wywodzą się z postępowania administracyjnego. Standardy postępowania administracyjnego zachowują pełną aktualność w zakresie ochrony praw podatnika w postępowaniu podatkowym. Bardzo istotne odrębności występują jednak na gruncie procedur wymiarowych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

21 Przykładem może być szacowanie bądź opodatkowanie dochodu przerzuconego czy sankcje podatkowe, gdzie pojawiają się procedury, które nie mieszczą się w ogólnym postępowaniu administracyjnym, a są bardzo rozbudowane. W postępowaniu wymiarowym standardy ogólnego postępowania administracyjnego bywają całkowicie porzucane. Całkowicie w zasadzie uzależnione jest prawo finansowe od postępowania normowanego ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

22 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

23 Powiązania prawa pracy z prawem finansowym najbardziej są widoczne przez to, że znaczna część funduszy przeznaczonych na finansowanie pracowników sektora publicznego ma swoje źródło w budżecie. Z drugiej strony, należności ze stosunków pracy podlegają opodatkowaniu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

24 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

25 Związki prawa gospodarczego z prawem finansowym mają charakter przedmiotowy (działalność gospodarcza, wykonywanie wolnych zawodów) i podmiotowy (definicja przedsiębiorcy). Zapewnienie spójności pojęciowej, przedmiotowej i podmiotowej jest tutaj bardzo trudne, to bowiem cel, zakres i przedmiot regulacji decyduje o sposobie definiowania w różnych aktach prawnych podmiotu i powiązanego z nim przedmiotu działalności gospodarczej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

26 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

27 Prawo finansowe posługuje się pojęciami osoby fizycznej i prawnej w różnych podatkach, kategoriami zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych na gruncie procedur podatkowych (art. 135 OrdPod), a gdy chodzi o pełnomocnictwo, to w zakresie nieuregulowanym w Ordynacji podatkowej odsyła do przepisów prawa cywilnego (art. 137 § 4 OrdPod). Prawo podatkowe posługuje się także wprost i w pełnym zakresie instytucjami prawa cywilnego do wyznaczenia przedmiotu opodatkowania. Tak na przykład skonstruowany jest podatek od czynności cywilnoprawnych czy podatek od spadków i darowizn. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

28 W innych podatkach przedmiot opodatkowania jest pojęciem szerszym, w ramach którego może występować więcej niż jedna umowa cywilnoprawna. Tak jest np. wówczas, gdy przedmiotem opodatkowania jest uzyskiwanie dochodów ze źródeł przychodów określonych w ustawie (podatek dochodowy od osób fizycznych). W innych przypadkach nie mogą być opodatkowane czynności prawne, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy (paserstwo czy nierząd w podatku dochodowym od osób fizycznych). Jeżeli podatnicy usiłują wykorzystać czynności cywilnoprawne do uchylenia się od opodatkowania (tzw. obejście prawa podatkowego), to przepisy podatkowe przewidują możliwość odrzucenia takich dowodów i odwołania się do zgodnego zamiaru stron oraz celu danej czynności i umożliwiają organom podatkowym wyznaczenie skutków prawnych ukrytej czynności prawnej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

29 Prawo cywilne i podatkowe różni sposób powstawania zobowiązań i rozstrzygania o treści tego stosunku. Stosunki prawne prawa cywilnego (zobowiązanie cywilne) powstają na zasadzie umowy (wyrażenia woli przez strony), ex delicto (w ramach stosunków deliktowych jest m.in. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka). Gdy strony stosunku cywilnoprawnego tworzą taki stosunek, zawierając np. umowę, to jedynie przestrzegają prawa, ale go nie stosują. Strony kształtują stosunki prawa cywilnego przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania. Stosowanie prawa cywilnego następuje dopiero w procesie cywilnym. Procesowa „sprawa” cywilna powstaje tylko w przypadku zaistnienia sporu co do bytu, treści czy sposobu wykonania stosunku prawnego. Do rozstrzygania tych sporów służy wyodrębniony aparat sądowniczy, który nie bierze udziału w pierwotnym kształtowaniu zobowiązania. Aparat ten pełni rolę arbitra, a nie swoistej strony postępowania, jaką jest administracja podatkowa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

30 W przypadku zobowiązań podatkowych procedura jest niezbędnym narzędziem do zastosowania prawa materialnego. O ile w postępowaniu cywilnym sąd dokonuje wtórnej konkretyzacji roszczenia odpowiadającego w całości lub w części treści stosunku cywilnoprawnego, to w postępowaniu podatkowym procedura jest pierwotnym sposobem konkretyzacji roszczenia podatkowego. Dlatego wyrok sądu jest zorientowany retrospektywnie, a normy indywidualne prawa podatkowego dotyczą zachowań, które mają mieć miejsce w przyszłości. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

31 Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

32 Prawo karne skarbowe, w części dotyczącej przestępstw i wykroczeń podatkowych, celnych i dewizowych może być uznawane za część prawa finansowego. Uchybienia przepisom prawa finansowego mogą stanowić czyny zabronione w rozumieniu prawa karnego (nie każde uchybienie stanowi czyn zabroniony). Niezależnie od tego prawo podatkowe zawiera także w podatku od towarów i usług tzw. sankcje podatkowe, zwane dodatkowymi zobowiązaniami podatkowymi. Są to w istocie kary za naruszenie przepisów prawa podatkowego, nominalnie tylko będące zobowiązaniami podatkowymi. W prawie budżetowym stosuje się sankcje za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki